Вікікрыніцы bewikisource https://be.wikisource.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Мультымедыя Адмысловае Размовы Удзельнік Размовы з удзельнікам Вікікрыніцы Размовы пра Вікікрыніцы Файл Размовы пра файл MediaWiki Размовы пра MediaWiki Шаблон Размовы пра шаблон Даведка Размовы пра даведку Катэгорыя Размовы пра катэгорыю Аўтар Размовы пра аўтара Старонка Размовы пра старонку Індэкс Размовы пра індэкс TimedText TimedText talk Модуль Размовы пра модуль Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 102 1500 88331 87116 2022-08-21T06:13:40Z VasyaRogov 1510 /* Зборнікі */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Ш. | Імёны = Ядвігін | Першая літара прозвішча = Ш | Варыянты імёнаў = сапр. Антон Іванавіч Ляві́цкі | Апісанне = беларускі празаік, публіцыст, фельетаніст, драматург, паэт, перакладчык, літаратуразнавец, палітык | Іншае = | ДН = 4 студзеня 1869 | Месца нараджэння = маёнт. Добасна, цяпер агр. Добасна Кіраўскага раёна Магілёўскай вобласці | ДС = 24 лютага 1922 | Месца смерці = Вільня | Выява = Jadvihin Š.jpg | Вікіпедыя = :be:Ядвігін Ш. | Вікіпедыя2 = :be-tarask:Ядвігін Ш. | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Ядвігін Ш. | Google = }} '''Ядвігін Ш.''' (сапраўднае імя ''Антон Іванавіч Лявіцкі''; 4 студзеня 1869, маёнт. Добасна, цяпер в. Добасна Кіраўскага р-на Магілеўскай вобл. — 24 лютага 1922, Вільня) — беларускі празаік, публіцыст, фельетаніст, драматург, паэт і літаратуразнавец. = Творы = {{All works‎}} == Апавяданні == * [[Бярозка]] * [[Баба]] * [[Заморскі звер]] * [[Пазыка]] * [[З маленькім білецікам]] * [[Вучоны бык]] * [[Падласенькі]] * [[Рабы]] * [[Дачэсныя]] * [[Васількі (Ядвігін Ш.)|Васількі]] * [[Раны]] * [[Жывы нябожчык]] * [[Чортава ласка]] * [[Дуб-дзядуля]] * [[Чалавек]] * [[З бальнічнага жыцця]] * [[Зарабляюць]] * [[Зарабіў]] * [[Сабачча служба]] (1909) * [[Цырк]] * [[Гаротная]] * [[Шчаслівая]] * [[Вяселле]] * [[Сіло]] * [[Павук]] * [[Гадунец]] * [[Суд]] (20 верасня 1906)) * [[Важная фіга]] * [[Сакатушка]] * [[Што сказаў певень]] (казка) * [[Хлеб]] (з народнага апавядання) * [[Награда]] * [[Пратэст]] * [[Варона]] * [[«При исполнении служебных обязанностей»]] * [[Чаму? (Ядвігін Ш.)|Чаму?]] * [[Заведзеная надзея]] == Зборнікі == * [[Дзед Завала (зборнік)]] (1910) * [[Бярозка (зборнік)|Бярозка]] (1912) * [[Васількі (зборнік Ядвігіна Ш.)|Васількі]] (1914) * [[Беларускія жарты]] (1914) == Паэма == * [[Дзед Завала]] == Іншае == * [[Лісты з дарогі]] (нарысы, 1910) * [[Думкі з падарожы]] * [[Успаміны]] (мемуары, 1921) * [[Золата]] (незакончаны раман, 1920) * [[Наша Ніва (1906)/1910/48/В. Марцінкевіч у практычным жыцьці|В. Марцінкевіч у практычным жыцьці]] * [[Хто чым можа – хай дапаможа!]] == Выданне == * ''Ядвігін Ш.'' Выбраныя творы. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2006. — 293 с. Цв. вокл. ISBN 985-02-0812-0 = Пра аўтара = * [[Антон Лявіцкі (Ядвігін Ш.): У пятыя ўгодкі сьмерці Яго]] * [[Ядвігін Ш. (Краўцоў)]] == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіпэдыя|Ядвігін Ш.|Ядвігін Ш.}} * [http://knihi.com/Jadvihin_S/ Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Беларуская палічка». * [http://rv-blr.com/biography/view/38 Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Родныя вобразы». * [http://http://karotkizmest.by/%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0/%D1%8F%D0%B4%D0%B2%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%BD-%D1%88 Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Кароткі змест». [[Катэгорыя:Ядвігін Ш.| ]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Празаікі]] [[Катэгорыя:Перакладчыкі]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] t1om6m2hht6wwg93srlu3q4fns3cjao 88332 88331 2022-08-21T06:14:13Z VasyaRogov 1510 /* Зборнікі */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Ш. | Імёны = Ядвігін | Першая літара прозвішча = Ш | Варыянты імёнаў = сапр. Антон Іванавіч Ляві́цкі | Апісанне = беларускі празаік, публіцыст, фельетаніст, драматург, паэт, перакладчык, літаратуразнавец, палітык | Іншае = | ДН = 4 студзеня 1869 | Месца нараджэння = маёнт. Добасна, цяпер агр. Добасна Кіраўскага раёна Магілёўскай вобласці | ДС = 24 лютага 1922 | Месца смерці = Вільня | Выява = Jadvihin Š.jpg | Вікіпедыя = :be:Ядвігін Ш. | Вікіпедыя2 = :be-tarask:Ядвігін Ш. | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Ядвігін Ш. | Google = }} '''Ядвігін Ш.''' (сапраўднае імя ''Антон Іванавіч Лявіцкі''; 4 студзеня 1869, маёнт. Добасна, цяпер в. Добасна Кіраўскага р-на Магілеўскай вобл. — 24 лютага 1922, Вільня) — беларускі празаік, публіцыст, фельетаніст, драматург, паэт і літаратуразнавец. = Творы = {{All works‎}} == Апавяданні == * [[Бярозка]] * [[Баба]] * [[Заморскі звер]] * [[Пазыка]] * [[З маленькім білецікам]] * [[Вучоны бык]] * [[Падласенькі]] * [[Рабы]] * [[Дачэсныя]] * [[Васількі (Ядвігін Ш.)|Васількі]] * [[Раны]] * [[Жывы нябожчык]] * [[Чортава ласка]] * [[Дуб-дзядуля]] * [[Чалавек]] * [[З бальнічнага жыцця]] * [[Зарабляюць]] * [[Зарабіў]] * [[Сабачча служба]] (1909) * [[Цырк]] * [[Гаротная]] * [[Шчаслівая]] * [[Вяселле]] * [[Сіло]] * [[Павук]] * [[Гадунец]] * [[Суд]] (20 верасня 1906)) * [[Важная фіга]] * [[Сакатушка]] * [[Што сказаў певень]] (казка) * [[Хлеб]] (з народнага апавядання) * [[Награда]] * [[Пратэст]] * [[Варона]] * [[«При исполнении служебных обязанностей»]] * [[Чаму? (Ядвігін Ш.)|Чаму?]] * [[Заведзеная надзея]] == Зборнікі == * [[Дзед Завала (зборнік)]] (1910) * [[Бярозка (1912)]] * [[Васількі (зборнік Ядвігіна Ш.)|Васількі]] (1914) * [[Беларускія жарты]] (1914) == Паэма == * [[Дзед Завала]] == Іншае == * [[Лісты з дарогі]] (нарысы, 1910) * [[Думкі з падарожы]] * [[Успаміны]] (мемуары, 1921) * [[Золата]] (незакончаны раман, 1920) * [[Наша Ніва (1906)/1910/48/В. Марцінкевіч у практычным жыцьці|В. Марцінкевіч у практычным жыцьці]] * [[Хто чым можа – хай дапаможа!]] == Выданне == * ''Ядвігін Ш.'' Выбраныя творы. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2006. — 293 с. Цв. вокл. ISBN 985-02-0812-0 = Пра аўтара = * [[Антон Лявіцкі (Ядвігін Ш.): У пятыя ўгодкі сьмерці Яго]] * [[Ядвігін Ш. (Краўцоў)]] == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіпэдыя|Ядвігін Ш.|Ядвігін Ш.}} * [http://knihi.com/Jadvihin_S/ Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Беларуская палічка». * [http://rv-blr.com/biography/view/38 Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Родныя вобразы». * [http://http://karotkizmest.by/%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0/%D1%8F%D0%B4%D0%B2%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%BD-%D1%88 Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Кароткі змест». [[Катэгорыя:Ядвігін Ш.| ]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Празаікі]] [[Катэгорыя:Перакладчыкі]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] d974wn3zpbhjj3z7dn9vuw0v61f85uc 88333 88332 2022-08-21T06:15:00Z VasyaRogov 1510 /* Пра аўтара */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Ш. | Імёны = Ядвігін | Першая літара прозвішча = Ш | Варыянты імёнаў = сапр. Антон Іванавіч Ляві́цкі | Апісанне = беларускі празаік, публіцыст, фельетаніст, драматург, паэт, перакладчык, літаратуразнавец, палітык | Іншае = | ДН = 4 студзеня 1869 | Месца нараджэння = маёнт. Добасна, цяпер агр. Добасна Кіраўскага раёна Магілёўскай вобласці | ДС = 24 лютага 1922 | Месца смерці = Вільня | Выява = Jadvihin Š.jpg | Вікіпедыя = :be:Ядвігін Ш. | Вікіпедыя2 = :be-tarask:Ядвігін Ш. | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Ядвігін Ш. | Google = }} '''Ядвігін Ш.''' (сапраўднае імя ''Антон Іванавіч Лявіцкі''; 4 студзеня 1869, маёнт. Добасна, цяпер в. Добасна Кіраўскага р-на Магілеўскай вобл. — 24 лютага 1922, Вільня) — беларускі празаік, публіцыст, фельетаніст, драматург, паэт і літаратуразнавец. = Творы = {{All works‎}} == Апавяданні == * [[Бярозка]] * [[Баба]] * [[Заморскі звер]] * [[Пазыка]] * [[З маленькім білецікам]] * [[Вучоны бык]] * [[Падласенькі]] * [[Рабы]] * [[Дачэсныя]] * [[Васількі (Ядвігін Ш.)|Васількі]] * [[Раны]] * [[Жывы нябожчык]] * [[Чортава ласка]] * [[Дуб-дзядуля]] * [[Чалавек]] * [[З бальнічнага жыцця]] * [[Зарабляюць]] * [[Зарабіў]] * [[Сабачча служба]] (1909) * [[Цырк]] * [[Гаротная]] * [[Шчаслівая]] * [[Вяселле]] * [[Сіло]] * [[Павук]] * [[Гадунец]] * [[Суд]] (20 верасня 1906)) * [[Важная фіга]] * [[Сакатушка]] * [[Што сказаў певень]] (казка) * [[Хлеб]] (з народнага апавядання) * [[Награда]] * [[Пратэст]] * [[Варона]] * [[«При исполнении служебных обязанностей»]] * [[Чаму? (Ядвігін Ш.)|Чаму?]] * [[Заведзеная надзея]] == Зборнікі == * [[Дзед Завала (зборнік)]] (1910) * [[Бярозка (1912)]] * [[Васількі (зборнік Ядвігіна Ш.)|Васількі]] (1914) * [[Беларускія жарты]] (1914) == Паэма == * [[Дзед Завала]] == Іншае == * [[Лісты з дарогі]] (нарысы, 1910) * [[Думкі з падарожы]] * [[Успаміны]] (мемуары, 1921) * [[Золата]] (незакончаны раман, 1920) * [[Наша Ніва (1906)/1910/48/В. Марцінкевіч у практычным жыцьці|В. Марцінкевіч у практычным жыцьці]] * [[Хто чым можа – хай дапаможа!]] == Выданне == * ''Ядвігін Ш.'' Выбраныя творы. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2006. — 293 с. Цв. вокл. ISBN 985-02-0812-0 = Пра аўтара = * [[«Васількі» (рэцэнзія)]] * [[Антон Лявіцкі (Ядвігін Ш.): У пятыя ўгодкі сьмерці Яго]] * [[Ядвігін Ш. (Краўцоў)]] == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіпэдыя|Ядвігін Ш.|Ядвігін Ш.}} * [http://knihi.com/Jadvihin_S/ Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Беларуская палічка». * [http://rv-blr.com/biography/view/38 Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Родныя вобразы». * [http://http://karotkizmest.by/%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0/%D1%8F%D0%B4%D0%B2%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%BD-%D1%88 Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Кароткі змест». [[Катэгорыя:Ядвігін Ш.| ]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Празаікі]] [[Катэгорыя:Перакладчыкі]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 2qsm3xewngh6tnk9jrn68i6m3merg5c 88337 88333 2022-08-21T06:24:25Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Ш. | Імёны = Ядвігін | Першая літара прозвішча = Ш | Варыянты імёнаў = сапр. Антон Іванавіч Ляві́цкі | Апісанне = беларускі празаік, публіцыст, фельетаніст, драматург, паэт, перакладчык, літаратуразнавец, палітык | Іншае = | ДН = 4 студзеня 1869 | Месца нараджэння = маёнт. Добасна, цяпер агр. Добасна Кіраўскага раёна Магілёўскай вобласці | ДС = 24 лютага 1922 | Месца смерці = Вільня | Выява = Jadvihin Š.jpg | Вікіпедыя = :be:Ядвігін Ш. | Вікіпедыя2 = :be-tarask:Ядвігін Ш. | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Ядвігін Ш. | Google = }} '''Ядвігін Ш.''' (сапраўднае імя ''Антон Іванавіч Лявіцкі''; 4 студзеня 1869, маёнт. Добасна, цяпер в. Добасна Кіраўскага р-на Магілеўскай вобл. — 24 лютага 1922, Вільня) — беларускі празаік, публіцыст, фельетаніст, драматург, паэт і літаратуразнавец. = Творы = {{All works‎}} == Зборнікі == * [[Дзед Завала (зборнік)]] (1910) * [[Бярозка (1912)]] ** [[Бярозка]] ** [[Дачэсныя]] ** [[Хлеб]] (з народнага апавядання) * [[Васількі (зборнік Ядвігіна Ш.)|Васількі]] (1914) * [[Беларускія жарты]] (1914) == Апавяданні == * [[Васількі (Ядвігін Ш.)|Васількі]] * [[Раны]] * [[Жывы нябожчык]] * [[Чортава ласка]] * [[Дуб-дзядуля]] * [[З бальнічнага жыцця]] * [[Зарабляюць]] * [[Зарабіў]] * [[Сабачча служба]] (1909) * [[Цырк]] * [[Гаротная]] * [[Шчаслівая]] * [[Вяселле]] * [[Сіло]] * [[Павук]] * [[Гадунец]] * [[Суд]] (20 верасня 1906)) * [[Важная фіга]] * [[Сакатушка]] * [[Награда]] * [[Пратэст]] * [[Варона]] * [[«При исполнении служебных обязанностей»]] * [[Чаму? (Ядвігін Ш.)|Чаму?]] * [[Заведзеная надзея]] == Паэма == * [[Дзед Завала]] == Іншае == * [[Лісты з дарогі]] (нарысы, 1910) * [[Думкі з падарожы]] * {{Скан|[[Успаміны]]|Uspaminy. Jadwihin Š.pdf}} (мемуары, 1921) * [[Золата]] (незакончаны раман, 1920) * [[Наша Ніва (1906)/1910/48/В. Марцінкевіч у практычным жыцьці|В. Марцінкевіч у практычным жыцьці]] * [[Хто чым можа – хай дапаможа!]] == Выданне == * ''Ядвігін Ш.'' Выбраныя творы. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2006. — 293 с. Цв. вокл. ISBN 985-02-0812-0 = Пра аўтара = * [[«Васількі» (рэцэнзія)]] * [[Антон Лявіцкі (Ядвігін Ш.): У пятыя ўгодкі сьмерці Яго]] * [[Ядвігін Ш. (Краўцоў)]] == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіпэдыя|Ядвігін Ш.|Ядвігін Ш.}} * [http://knihi.com/Jadvihin_S/ Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Беларуская палічка». * [http://rv-blr.com/biography/view/38 Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Родныя вобразы». * [http://http://karotkizmest.by/%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0/%D1%8F%D0%B4%D0%B2%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%BD-%D1%88 Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Кароткі змест». [[Катэгорыя:Ядвігін Ш.| ]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Празаікі]] [[Катэгорыя:Перакладчыкі]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] m16vsmv1gez8zwlpxcw8qtdbkw53yja 102 1599 88327 88147 2022-08-21T06:09:12Z VasyaRogov 1510 /* Артыкулы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Багдановіч | Імёны = Максім | Першая літара прозвішча = Б | Варыянты імёнаў = | Апісанне = беларускі паэт і публіцыст | Іншае = | ДН = 27 лістапада (9 снежня) 1891 | Месца нараджэння = Мінск | ДС = 12 мая (25 мая) 1917 | Месца смерці = Ялта | Выява = Bagdanovich M 4.jpg | Вікіпедыя = :be:Максім Багдановіч | Вікіпедыя2 = :be-tarask:Максім Багдановіч | Вікіцытатнік = Максім Багдановіч | Вікісховішча = Category:Maksim Bahdanovich | Вікіліўр = Maksim Bahdanovič | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Максім Багдановіч | Google = }} == Бібліяграфія == * [[Вянок]]. Кніжка выбраных вершоў. Вільня, 1913. * Творы. Т. 1-2. Мінск, 1927—1928. * Выбраныя творы. Мінск, 1946. * Избранные произведения. М., 1953. * Творы. Мінск, 1957. * Збор твораў. Т. 1-2. Мінск, 1968. * Вянок. Кніжка выбраных вершоў. Факсімільнае выданне. Мінск, 1981. * Поўны збор твораў. У 3 т. Мінск, 1991—1995. == Творы == {{All works‎|Вянок}} === Вершы === * [[Агата]] * [[Асенняй ночай]] * [[Больш за ўсё на сьвеце жадаю я…]] * [[Бяседная]] * [[Белым кветам адзета каліна]] * [[Варажба]] * [[Варона і чыж]] * [[Выйшаў з хаты]] * [[Гутарка]] * [[Да дзяўчыны]] * [[Дождж у полі і холад… Імгла…]] * [[Д.Д.Дзябольскаму]] * [[Дзед (Багдановіч)]] * [[З песняў беларускага мужыка]] * [[З цыкла «Лясун»]] * [[З цыкла «Эрас»]] * [[Ізноў пабачыў я сялібы…]] * [[Калі паласу агнявую]] * [[Касцёл Св. Анны ў Вільні]] * [[Купідон]] * [[Ліст да п. В.Ластоўскага]] * [[Лявоніха]] * [[Лясун]] * [[Мае песні]] * [[Маркотна я чакаю]] * [[Мы гаворым удвух пры агні ў цішыне]] * [[Мяжы]] * [[Маладыя гады…]] * [[На могілках (Рондэль)]] * [[Набягае яно]] * [[На Лявонавай кашулі вышыты галубкі]] * [[На чужыне (Багдановіч)]] * [[Над магілай]] * [[Народ, Беларускі Народ!]] * [[Не бядуй, што хмары]] * [[Непагодны вечар. Сумна, дружа, мусі?]] * [[Ноч (Багдановіч)]] * [[Ой, лясы-бары ды лугі-разлогі!]] * [[Пагоня (Багдановіч)]] * [[Пан і мужык]] * [[Пану Антону Навіне]] * [[Прыйдзецца, бачу, пазайздрыць бяздольнаму Марку]] * [[Пад ценню цёмных ліп]] * [[Падвей]] * [[Першая любоў]] * [[Пралятайце вы, дні…]] * [[Просценькі вершык]] * [[Прыйдзе вясна]] * [[Пугач]] * [[Пэўна, любіце вы, пане]] * [[Разгарайся хутчэй, мой агонь, між імглы]] * [[Русалка (Багдановіч)]] * [[Санет (Багдановіч)]] * [[Санет (Багдановіч — Прынадна вочы ззяюць да мяне)]] * [[Скірпуся]] * [[Скрылась кветамі ў полі магіла…]] * [[Срэбныя змеі]] * [[Сцюжа, мрок…]] * [[Слуцкія ткальлі]] * [[Споўненае абяцанне]] * [[Старасць]] * [[Сярод вуліцы у нас карагод]] * [[Ты ночкаю каляднай варажыла…]] * [[Ты доўга сядзела за сталом]] * [[У Максіма на кашулі вышыты галубкі]] * [[У старым садзе]] * [[У мясцечку Церасцечку не званы гудзяць]] * [[Успамін (Багдановіч)]] * [[Учора шчасце толькі глянула нясмела…]] * [[Ў краіне светлай, дзе я уміраю]] * [[Хмурыя, цёмныя гудзяць і шэпчуць елі…]] * [[Хоць і зорачка — ды не вячэрняя]] * [[Хаўтуры (Багдановіч)]] * [[Хрэсьбіны лесуна]] * [[Цемень]] * [[Чаму у нас акамянеласці]] * [[Чытаю я журнал сучасны]] * [[Эміграцкая песня]] * [[Эпіграф да верша]] * [[Як Базыль у паходзе канаў…]] * [[Як прыйшла я на ток малаціць]] * [[Я хацеў бы спаткацца з Вамі на вуліцы]] * [[Як толькі закрыю я вочы]] === Паэмы === * [[Вэраніка]] * [[Максім і Магдалена]] * [[У вёсцы (Багдановіч)]] * [[Страцім-лебедзь]] * [[Мушка-зелянушка й Камарык-насаты тварык]] === Пераклады === * [[Памятнік (Гарацый)|Памятнік]] — з Гарацыя * [[Асеньняя песьня]] — з Вэрлена * [[Шынок (Вэрлен/Багдановіч)]] — з Вэрлена * [[Пекла было тут у тую часіну…]] — з Олеся * [[Ўжо зноў не спаткаюцца тыя шляхі…]] * [[Санет (Арвер/Багдановіч)]] — з Арвера * [[Вязень (Пушкін/Багдановіч)]] * [[Азра (Гейнэ/Багдановіч)]] * [[Астры]] * [[Генрых (Гейнэ/Багдановіч)]] * [[Дзяцюк шчыра любіць дзяўчыну… (Гейнэ/Багдановіч)]] * [[Захад]] * [[Зіянне месяца]] * [[Калі любоў ізмучыць… (Гейнэ/Багдановіч)]] * [[Калі маеш шмат чаго… (Гейнэ/Багдановіч)]] * [[Малюнак мора]] * [[Млоснасць (Вэрлен/Багдановіч)]] * [[Паўстанне (Верхарн/Багдановіч)]] * [[Покуль, зорка, ўранці твой…]] * [[Рака срэдзь вулкі! Як мана…]] * [[Ракаўкі]] * [[Раяль цалуе тонкая рука…]] * [[Рыцар Няшчасце, што скрозь ездзіць пад маскай маўчком…]] * [[Трэск дроў; газніцы блеск няяркі…]] * [[У полі дзікім і апусцелым…]] * [[У полі мрок…]] * [[Ў паўночным краю на кургане… (Гайнэ/Багдановіч)]] * [[Effet de nuit]] * [[Il faut, voyez-vous, nous pardonner les choses]] * [[Il pleure dans mon cœur]] * [[La lune blanche]] * [[Le bruit des cabarets, la fange du trottoir]] * [[Le ciel est, par-dessus le toit]] * [[Ô triste, triste était mon âme]] * [[Un grand sommeil noir]] === Публіцыстыка === * [[Хто мы такія?]] * [[Забыты шлях]] * [[Пра гуманізм і неабачлівасць]] * [[Голас з Беларусі. Да пытання пра беларускую і вялікарускую мову ў мясцовай школе]] * [[Апокрыф (Багдановіч)]] === Крытыка === * [[Неслухоўскі]] * [[Глыбы і слаі]] * [[За сто лет]] * [[Санет]] === Гістарычныя артыкулы === * [[Беларусы (Багдановіч)]] * [[Аб веры нашых прашчураў]] === Лісты === * [[У рэдакцыю «Маладой Беларусі»]] * [[У рэдакцыю «Нашай нівы» (пачатак 1913)]] * [[У рэдакцыю «Нашай нівы» (21 кастрычніка 1913)]] * [[В. А. Лявіцкай]] == Пра аўтара == === Мастацкія творы === * [[М. Багдановічу (Бядуля)]] * [[Памяці Максіма Багдановіча (Краўцоў)]] * [[Вось Багдановіч, наш паэта…]] * [[Максіму Багдановічу]] * [[Максім Багдановіч (Жылка)]] * [[Памяці Максіма Багдановіча (Трус)]] * [[Памяці М.Багдановіча]] * [[Максім Багдановіч (Коршак)]] * [[Развітанне (Мікуліч)]] === Артыкулы === * [[Памяці Максіма Багдановіча]] * [[М. А. Багдановіч]] * [[У гадаўшчыну смерці М. А. Багдановіча]] * [[У гадаўшчыну]] * [[Натхненне і гармонія]] * [[Мае ўспаміны (Да вечара памяці М. Багдановіча)]] * [[Пясьняр чыстай красы]] * [[Максім Багдановіч (Луцкевіч)]] * [[Нязнаныя творы М. Багдановіча]] * [[Апошні верш М. Багдановіча]] * [[Праблемы красы й мастацтва ў творах Максіма Багдановіча]] * [[М. Багдановіч як гісторык Беларускага адраджэньня]] *{{Скан|[[Максім Багдановіч як поэта імпрэсыяністы]]|Піотуховіч Багдановіч.pdf}} (1923) *[[Цені і сьвятло ў творчасьці Максіма Багдановіча]] * {{Скан|Максім Багдановіч у літаратурных ацэнках|Бабарэка Багдановіч.pdf}} * [[Максім Багдановіч: У дзясятыя угодкі сьмерці Яго]] * [[Зь недрукаванае спадчыны па М. Багдановічу]] * [[Праблема сфармаваньня нацыянальнае душы Максіма Багдановіча: Да дваццатых угодкаў сьмерці паэта]] * [[Да крыніцаў творчасьці М. Багдановіча]] * [[Мае ўспаміны аб М. Багдановічы]] == Спасылкі == {{АП|ГОД=|Год рэабілітацыі=|Wikilivres=}} {{PD-old}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Беларускія драматургі]] [[Катэгорыя:Пісьменнікі]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] [[ru:Максим Адамович Богданович]] g73jj7tf06h0473u88rj2ocpx28bjz7 102 5630 88304 88041 2022-08-20T15:22:45Z Nejurist 840 /* Творы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Стары | Імёны =Улас | Першая літара прозвішча =С | Варыянты імёнаў =Уладзіслаў Пятровіч Сівы-Сівіцкі | Апісанне = | Іншае = | ДН = | Месца нараджэння = | ДС = | Месца смерці = | Выява =Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі.jpg | Вікіпедыя =:be:Стары Улас | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Стары Улас | Google = }} == Творы == {{All works‎}} *[[Абяцадла]] *[[Апошняе жаданне]] *[[«Сонейка прыгрэла...»]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1909. — [[Наша Ніва (газета)/1909/22|№22]]}} *[[Прыгавор]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1910. — [[Наша Ніва (газета)/1910/21|№21]]}} *[[«Слоўца адно, а часам другое...»]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1910. — [[Наша Ніва (газета)/1910/28|№28]]}} *[[Год беларуса]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1910. — [[Наша Ніва (газета)/1910/52|№52]]}} *[[Сватаўство]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1911. — [[Наша Ніва (газета)/1911/6|№6]]}} *[[Наш Валожын]] // {{fine|[[Вольная Беларусь (газета)|Вольная Беларусь]]. — 1918. — [[Вольная Беларусь (газета)/1918/26|№26]]}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 41hi1v1my1760atyps0b09krtvk870o 88305 88304 2022-08-20T15:24:49Z Nejurist 840 /* Творы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Стары | Імёны =Улас | Першая літара прозвішча =С | Варыянты імёнаў =Уладзіслаў Пятровіч Сівы-Сівіцкі | Апісанне = | Іншае = | ДН = | Месца нараджэння = | ДС = | Месца смерці = | Выява =Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі.jpg | Вікіпедыя =:be:Стары Улас | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Стары Улас | Google = }} == Творы == {{All works‎}} *[[Абяцадла]] *[[Апошняе жаданне]] *[[«Сонейка прыгрэла...»]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1909. — [[Наша Ніва (газета)/1909/22|№22]]}} *[[Прыгавор]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1910. — [[Наша Ніва (газета)/1910/21|№21]]}} *[[«Слоўца адно, а часам другое...»]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1910. — [[Наша Ніва (газета)/1910/28|№28]]}} *[[Год беларуса]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1910. — [[Наша Ніва (газета)/1910/52|№52]]}} *[[Сватаўство]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1911. — [[Наша Ніва (газета)/1911/6|№6]]}} *[[Наш Валожын]] (1911) // {{fine|[[Вольная Беларусь (газета)|Вольная Беларусь]]. — 1918. — [[Вольная Беларусь (газета)/1918/26|№26]]}} *[[З вечарынкі]] (1913) // {{fine|[[Вольная Беларусь (газета)|Вольная Беларусь]]. — 1918. — [[Вольная Беларусь (газета)/1918/26|№26]]}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 724o1hya4b6qtfowaj4qi26n62ovwdy 88311 88305 2022-08-20T15:57:39Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Стары | Імёны =Улас | Першая літара прозвішча =С | Варыянты імёнаў =Уладзіслаў Пятровіч Сівы-Сівіцкі | Апісанне =беларускі паэт | Іншае = | ДН =22 сакавіка 1865 | Месца нараджэння = | ДС = 30 верасня 1939 | Месца смерці = | Выява =Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі.jpg | Вікіпедыя =:be:Стары Улас | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Стары Улас | Google = }} == Творы == {{All works‎}} *[[Абяцадла]] *[[Апошняе жаданне]] *[[«Сонейка прыгрэла...»]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1909. — [[Наша Ніва (газета)/1909/22|№22]]}} *[[Прыгавор]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1910. — [[Наша Ніва (газета)/1910/21|№21]]}} *[[«Слоўца адно, а часам другое...»]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1910. — [[Наша Ніва (газета)/1910/28|№28]]}} *[[Год беларуса]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1910. — [[Наша Ніва (газета)/1910/52|№52]]}} *[[Сватаўство]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1911. — [[Наша Ніва (газета)/1911/6|№6]]}} *[[Наш Валожын]] (1911) // {{fine|[[Вольная Беларусь (газета)|Вольная Беларусь]]. — 1918. — [[Вольная Беларусь (газета)/1918/26|№26]]}} *[[З вечарынкі]] (1913) // {{fine|[[Вольная Беларусь (газета)|Вольная Беларусь]]. — 1918. — [[Вольная Беларусь (газета)/1918/26|№26]]}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 3e3n4aqp24g2iv0wrwn6dlepx0jffds 88314 88311 2022-08-20T16:01:17Z VasyaRogov 1510 /* Творы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Стары | Імёны =Улас | Першая літара прозвішча =С | Варыянты імёнаў =Уладзіслаў Пятровіч Сівы-Сівіцкі | Апісанне =беларускі паэт | Іншае = | ДН =22 сакавіка 1865 | Месца нараджэння = | ДС = 30 верасня 1939 | Месца смерці = | Выява =Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі.jpg | Вікіпедыя =:be:Стары Улас | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Уладзіслаў Сівы-Сівіцкі | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Стары Улас | Google = }} == Творы == {{All works‎}} *[[«Сонейка прыгрэла...»]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1909. — [[Наша Ніва (газета)/1909/22|№22]]}} *[[Прыгавор]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1910. — [[Наша Ніва (газета)/1910/21|№21]]}} *[[«Слоўца адно, а часам другое...»]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1910. — [[Наша Ніва (газета)/1910/28|№28]]}} *[[Год беларуса]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1910. — [[Наша Ніва (газета)/1910/52|№52]]}} *[[Сватаўство]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1911. — [[Наша Ніва (газета)/1911/6|№6]]}} *[[Наш Валожын]] (1911) // {{fine|[[Вольная Беларусь (газета)|Вольная Беларусь]]. — 1918. — [[Вольная Беларусь (газета)/1918/26|№26]]}} *[[З вечарынкі]] (1913) // {{fine|[[Вольная Беларусь (газета)|Вольная Беларусь]]. — 1918. — [[Вольная Беларусь (газета)/1918/26|№26]]}} *[[Апошняе жаданне]] *[[Абяцадла]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] fmmhups8646ym72fudix1dzuja55sdd 0 5632 88313 74952 2022-08-20T16:01:05Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{загаловак | назва =Абяцадла | аўтар =Стары Улас | секцыя =Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = Крыніца:http://knihi.com/Stary_Ulas/Abiacadla.html (Першыя літары кожнага радка ў лацінскім варыянце складаюць алфавіт) }} <poem>Абяцадла - рэч не цяжка: Бусел - гэта будзе пташка, Цар - ў пачоце быў калісьці, Дуб - зімою ёсць без лісця, Этна - то бугор агністы, Фельчар - то не арганісты, Грошык - дробная манета, Гусь - дамова пташка гэта, Іскра - жарка і пякуча, Ель - шуміць, калі растуча, Конь - баіцца шмат астрогі, Ліс - ёсць звер чацвераногі, Лось - вялікі ёсць, і годзе, Мак - красуе ў агародзе, Наста - дзеўка працавіта, Окунь - рыба смакавіта, Перац - горак будзе хіба, Рак - гавораць, то не рыба, Сучка - брэша, ёй уцеха, Торба - меншая ад меха, Улей - пчолам ёсць храміна, Воўк - то дзікая скаціна, Х - закінем у загладу, У - чытаюць, але ззаду, Заяц - то лясная кошка, Жоўты - певень і какошка, Змей - сярдзіты вельмі, падла, - І ўсё будзе абяцадла.</poem> [[Катэгорыя:Вершы Старога Уласа]] [[Катэгорыя:Дзіцячая паэзія]] [[Катэгорыя:Алфавіты]] [[Катэгорыя:Творы 1924 года]] bmivd4oegde728n2w0mwrzr1urv40wt 0 5633 88312 74488 2022-08-20T16:00:47Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{загаловак | назва =Апошняе жаданне | аўтар =Стары Улас | секцыя = | папярэдні = | наступны = | анатацыі = Крыніца:http://knihi.com/Stary_Ulas/Aposniaje_zadannie.html }} <poem>Век цэлы біўся я, трапятаўся, Бо гэтак, мусіць, судзіў мне Бог... І тады толькі я ужо здаўся, Калі мяне немач зваліла з ног. Ляжу ў пасцелі я адзінокі... Пакой вялікі, быццам стадол, А мае думкі блудзяць далёка, Хоць дакучае пракляты боль. Цісне і ломіць старыя косці, Ды сэрца ные цяжэнька тут. І як бы шэпча на вуха хтосьці, Што ўжо прыходзіць скора капут. Ноч доўга... Сумна, о мой ты Божа! Ў маім хароме мёртвая ціш. А гэтай цішы не патрывожа Ні звонам муха, ні бегам мыш... Ляжу і ныю адзін - бяздольны, Чужыя людзі, чужы куток. Пара ўжо скончыць свой труд мазольны, Шкада мне толькі жонкі, дзяток. Адно, прызнацца, хацеў бы штосьці (Такія думкі ў мяне былі), Каб после смерці ды свае косці У беларускай злажыць зямлі. Дык пахавайце гдзе на кургане Паміж зялёнай кучкі дзярэў, Гдзе разлягацца будзе ў тумане Наш беларускі тужлівы спеў. Толькі пастаўце крыжык дубовы Мне на магілцы, прашу я вас, А на крыжы напішыце словы: «Тут пахаваны Стары Улас».</poem> [[Катэгорыя:Вершы Старога Уласа]] [[Катэгорыя:Творы 1923 года]] fufluqsvbjgp7ioic05ajxa8suo02rp 102 7615 88306 74450 2022-08-20T15:26:05Z Nejurist 840 /* Творы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Доўнар-Запольскі | Імёны =Мітрафан | Першая літара прозвішча =Д | Варыянты імёнаў = | Апісанне = | Іншае = | ДН =14 чэрвеня 1867 | Месца нараджэння =Рэчыца, Рэчыцкі павет, Менская губэрня, Расейская імпэрыя | ДС =30 верасьня 1934 | Месца смерці =Масква, СССР | Выява =Mitrofan Dovnar-Zapol'skiy.jpg | Вікіпедыя =:be:Мітрафан Віктаравіч Доўнар-Запольскі | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Мітрафан Доўнар-Запольскі | Вікіцытатнік =Мітрафан Віктаравіч Доўнар-Запольскі | Вікісховішча =Category:Mitrafan Doŭnar-Zapoĺski | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Мітрафан Доўнар-Запольскі | Google = }} == Творы == {{All works‎}} * [[Лёсы зроблены!]] (1918) * [[К пытанню аб найменні дзяржаўных установаў]] * [[Асновы дзяржаўнасці Беларусі]] * [[Федэралізацыя ці цэнтралізацыя]] (1925) * [[Соцыяльна-экономічная структура Літоўска-Беларускае дзяржавы ў XVI — XVIII сталецьцях]] (1927) * [[Да юбілею беларускага кнігадруку (гістарычная даведка)]] (1927) ===Лісты=== * [[Да паноў Рады Беларускае Рэчы Пасполітай]] (1918) [[Катэгорыя:Беларускія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Беларускія палітыкі]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Этнографы]] [[Катэгорыя:Беларуская Народная Рэспубліка]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] iiqbtv5yqygmv0tm3vet1zcr1m1w0kc 0 10622 88367 72462 2022-08-21T06:58:42Z Nejurist 840 /* Гл. таксама */ wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Біблія | безаўтара = | секцыя = | арыгінал = | папярэдні = | наступны = | дата = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. }} == Стары Запавет == * [[Біблія (пераклады)/Быццё|Быццё]] * [[Цар Саламон. Песьні песьняў|Песьні песьняў]] * [[Кніга Псальмаў]] == Новы Запавет == * [[Новы Запавет (Дзекуць-Малей, Луцкевіч)]] * [[Новы Запавет (Гадлеўскі)]] == Пераклады == * [https://bibleonline.ru/bible/bel/gen/ Пераклад на беларускую мову] — перакладчык і выданне не пазначаныя == Гл. таксама == * [[Прадмова да ўсёй Бібліі]] * [[Прадмова да Псалтыра]] * [[Прадмова да «Кнігі Юдзіф»]] * [[Прадмова да «Кнігі Іова»]] * [[Катехизм од слуги божого Иосафата сочетанный]] * [[Кароткі збор хрысціянскае навукі]] * [[Karotkaja historyja świataja]] * [[Сьвяшчэнная гісторыя Старога Завету]] *{{Скан|[[Historyja świataja abo biblijnaja Nowaha Zakonu]]|Historyja świataja abo biblijnaja Nowaha Zakonu.pdf}} [[Катэгорыя:Спісы перакладаў]] 95co2k99a63n6de5ufd704rlq7wsxpj 88386 88367 2022-08-21T09:05:28Z Nejurist 840 /* Стары Запавет */ wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Біблія | безаўтара = | секцыя = | арыгінал = | папярэдні = | наступны = | дата = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. }} == Стары Запавет == * [[Цар Саламон. Песьні песьняў|Песьні песьняў]] * [[Кніга Псальмаў]] == Новы Запавет == * [[Новы Запавет (Дзекуць-Малей, Луцкевіч)]] * [[Новы Запавет (Гадлеўскі)]] == Пераклады == * [https://bibleonline.ru/bible/bel/gen/ Пераклад на беларускую мову] — перакладчык і выданне не пазначаныя == Гл. таксама == * [[Прадмова да ўсёй Бібліі]] * [[Прадмова да Псалтыра]] * [[Прадмова да «Кнігі Юдзіф»]] * [[Прадмова да «Кнігі Іова»]] * [[Катехизм од слуги божого Иосафата сочетанный]] * [[Кароткі збор хрысціянскае навукі]] * [[Karotkaja historyja świataja]] * [[Сьвяшчэнная гісторыя Старога Завету]] *{{Скан|[[Historyja świataja abo biblijnaja Nowaha Zakonu]]|Historyja świataja abo biblijnaja Nowaha Zakonu.pdf}} [[Катэгорыя:Спісы перакладаў]] 3sgmdbgz3f8jsxckgjbj0wpoktp2o8q 0 11331 88393 45826 2022-08-21T09:30:58Z Nejurist 840 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Адкрыты ліст Янкі Купалы | аўтар = Янка Купала | секцыя = Ліст | папярэдні = | наступны = | крыніца = [http://pawet.net/library/o_philology/152/%D0%9A%D1%83%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B0_'%D0%BF%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D0%BD%D0%B5'.html pawet.net] }} Паважаны тав. рэдактар, прашу зьмясьціць у вашай газэце наступнае: Адбываюцца нячуваныя, грандыёзьнейшыя ў гісторыі чалавецтва падзеі. У СССР, адзінай на ўсім сьвеце краіне пролетарскай дыктатуры, рабочая кляса, у цесным саюзе з бядняцка-серадняцкімі масамі сялянства, пад кіраўніцтвам комуністычнае партыі, рэальна ажыцьцяўляе запаветныя ідэалы найгеніальнейшых настаўнікаў і правадыроў працоўнага люду - Маркса і Леніна, пераможна, з нявіданым творчым энтузыязмам і запалам будуе соцыялістычнае грамадзтва. Але шлях гэтага будаўніцтва ня лёгкі. Капіталістычны сьвет усё з большай і большай трывогай, азьвярэньнем і нянавісьцю сочыць за гэтай соцыялістычнай будоўляй, добра ведае і адчувае, што справядлівай гісторыяй ужо палічаны апошнія гадзіны яго існаваньня. І ня толькі сочыць. Імпэрыялістычная загранічная буржуазія адзіным фронтам з рэшткамі капіталістычных элемэнтаў у СССР напружвае ўсе свае сілы для таго, каб перашкодзіць гэтай творчай рабоце працоўных мас, каб зьнішчыць соцыялістычную дзяржаву, апору сусьветнага рэволюцыйнага пролетарыяту ў яго барацьбе за вызваленьне з-пад ярма рабства і эксплёатацыі, Буржуазія як замежная, так і ўнутраная не перабірае ніякімі мэтодамі і сродкамі барацьбы супроць СССР. Шкодніцтва, дывэрсыя, шпігоўства, інтэрвэнцыя, - усё гэта пускаецца ў ход, каб толькі зруйнаваць такія бастыёны соцыялізму, як індустрыялізацыя і колектывізацыя, абы толькі ўзарваць пяцігадовы плян, які ажыцьцяўляецца нячуваным уздымам і захапленьнем рабочай клясы і бядняцка-серадняцкага сялянства пад кіраўніцтвам комуністычнай партыі. Адгэтуль нязвычайнае абастрэньне клясавай барацьбы, адгэтуль шалёнае супраціўленьне капіталістычных элемэнтаў усім пачынаньням і мерапрыемствам савецкай улады. Арэнай такой абвостранай клясавай барацьбы зьяўляецца, зразумела, і БССР. Але ва ўмовах нашай рэспублікі ролю зьбіральніка і організатара контр-рэволюцыйных сіл, ролю застрэльшчыка сусьветнага капіталізму ўзяў на сябе беларускі нацыянал-дэмократызм, выступаючы пад сьцягам рэстаўрацыі буржуазнага ладу, звароту капіталістам фабрык і заводаў, памешчыкам - зямлі, пад сьцягам падняволеньня рабочых і сялянскіх працоўных мас. Для ажыцьцяўленьня гэтае мэты група контр-рэволюцыйных нацыянал-дэмократычных інтэлігентаў, у хаўрусе і пад кіраўніцтвам заходня-беларускага нацыянал-фашызму, гэтай агентуры польскага імпэрыялізму, на працягу раду год вяла шкодніцкую контр-рэволюцыйную работу амаль на ўсіх участках соцыялістычнага будаўніцтва, накіроўваючы галоўныя ўдары, аднак, па лініі культуры зямельнай экономікі. Пранікаючы і стараючыся паступова прыбіраць у свае рукі найадказьнейшыя вучасткі савецкага дзяржаўнага апарату (Наркомасьветы, Наркомзем, БДВ і г.д.), контр-рэволюцыйныя нацыянал-дэмократы спадцішка, але няўхільна, падточвалі соцыялістычныя элемэнты савецкае дзяржаўнасьці, падменьваючы іх нацыянальна-буржуазнымі. Асаблівую ўвагу аддавалі яны разбурэньню таго адзінства, тае інтэрнацыянальнай базы, на грунце якое працоўныя масы ўсіх нацыянальнасьцей СССР зьлітнымі колёнамі ідуць па шляху да соцыялізму. Лезунгу аб'яднаньня рабочых і сялян беднякоў і сераднякоў розных нацыянальнасьцей Савецкага Саюзу пад ленінскім сьцягам. контррэволюцыйныя беларускія нацыянал-дэмократы супроцьставілі лёзунг самабытнасьці беларускай нацыі, сэпаратысцкага разьяднаньня, нацыянальнага антаганізму, каб гэтым самым аблягчыць сваёй нацыянальнай буржуазіі перамогу, панаваньне і ўгняценьне беларускіх працоўных мас. У гэтай контр-рэволюцыйнай рабоце беларускія нацыянал-дэмократы апіраліся, з аднаго боку, на кулацтва, якое ліквідуецца ва ўмовах колектывізацыі як кляса, а з другога боку, на зарубежныя сілы, і гэтым пракладвалі шлях для інтэрвэнцыі, бо яны добра ведалі, што ня ўласнымі сіламі, а толькі пры збройным падтрыманьні замежнае інтэрвэнцыі змогуць зьнішчыць ненавісную ім дыктатуру пролетарыяту, каб падмяніць яе дыктатурай капіталу. Якую ролю я асабіста і мая літаратурная творчасьць адыгралі ў гэтай контр-рэволюцыйнай дзейнасьці беларускага нацыянал-дэмократызму? На літаратурную ніву я выступіў у 1905 г., надрукаваўшы свой першы верш «Мужык», Мэта, якую ставіў я перад сваёй паэтыцкай творчасьцю, гэта было паказаць у мастацкай форме ўсю беднату, цемнату, нядолю і паднявольле батрацтва і бядняцтва беларускае вёскі, якая горка пакутавала пад соцыяльным і нацыянальным гнётам крывавага царызму. Але, пачаўшы з 1908 г., у часы самае чорнае рэакцыі, працаваць у «Нашай Ніве», я падпаў пад уплыў нашаніўскага дробнабуржуазнага і кулацкага нацыяналістычнага адраджанізму, захапіўся гэтымі адраджэнцкімі ідэямі нацыянал-дэмократычнай дзяржаўнасьці і пачаў іх адбіваць у сваёй далейшай творчасьці, апяваючы, як нешта пазаклясавае, беларускі «народ», ідэямі, даючы ў некаторых сваіх творах гістарычнае мінулае, значыцца, фэодальна-паншчыннае Беларусі, зацямняючы гэтым самым клясавую сутнасьць соцыяльнае і нацыянальнае барацьбы за вызваленьне, якая і ў гэты пэрыод, хоць прыдушана, але хвалявалася, узбуралася ў імкненьнях і парывах мас (нелегальная рэволюцыйная літаратура, забастоўкі і г.д.). Гэтае захапленьне дробнабуржуазнымі нацыянал-дэмократычнымі ідэаламі прычынілася таму, што я і ў першыя гады Кастрычнікавае рэволюцыі ня змог ад іх пазбавіцца ды ўразумець і ўсвядоміць усю веліч і гістарычную нямінучасьць пролетарскае рэволюцыі, якая адна несла сапраўднае соцыяльнае і нацыянальнае вызваленьне працоўным былой царскай Расіі, у тым ліку і Беларусі. Дзякуючы гэтаму свайму асьляпленьню, зьявіліся мае такія творы з ярка нацыянал-дэмократычнымі настроямі, як, прыкладам, «Паўстань», «Перад будучыняй», п'еса «Тутэйшыя» і інш. Комуністычная партыя і савецкая ўлада даравалі мне гэтыя грубыя нацыянал-дэмократычныя памылкі ў маёй творчасьці. І за мае ранейшыя заслугі перад беларускім працоўным людам надалі мне высокую годнасьць народнага поэты. І ў апошнія гады я ўсімі сіламі намагаўся далучыцца сваёй творчасьцю да вялікага соцыялістычнага будаўніцтва, якое так магутна разгортваецца ў нашай краіне, прыкладам, творы: пераклад «Інтэрнацыяналу», «На сьмерць С.Булата», «Безназоўнае», «Арлянятам», «Дзьве сястры» (аб работніцы і сялянцы), «Шляхам гадоў», «З угодкавых настрояў» (на дзесяцігодзьдзе Кастрычнікавай рэволюцыі), «На могілках ваякаў» (да дзесяцігодзьдзя БССР), «Дыктатура працы», «Працай дружнай, калектыўнай» (аб выстаўцы) і інш. Але ўсё-ж такі ў гэтым напрамку я зрабіў вельмі мала, не зважаючы на тыя магчымасьці, якія мне давала партыя і савецкая ўлада. Прасякнуты нацыянал-дэмократычнай заразай, прышчэпленай мне нашаніўскім пэрыодам маёй літаратурнай працы, калі я стаў быў адным з ідэолёгаў буржуазна-дэмократычнага адраджэнства і «незалежніцтва», я і пасьля Кастрычнікавае рэволюцыі не адмежаваўся, як гэта належала, абкружаючага мяне нацыянал-дэмократычнага асяродзішча, а быў уцягнуты ім і прыняў самы блізкі ўдзел у контррэволюцыйнай рабоце віднейшых беларускіх нацыянал-дэмократаў, якія на грунце констытуцыі Савецкае Беларусі, скарыстаўшыся давер'ем, якое аказана было ім з боку савецкай улады, прыкрываючыся хлусьліва заслонай фальшывых крывадушных дэклярацый і запэўненьнем, праводзілі свае шкодніцкія нацыянал-дэмократычныя ідэі на культурным фронце. Працуючы ў навукова-тэрмінолёгічнай комісіі ў Інбелкульце, БАН, гэтых кіруючых штабах беларускага нацыянал-дэмократызму, бачачы сваімі вачыма іхнія несумяшчальныя з інтарэсамі беларускіх працоўных мас і запатрабаваньнямі партыі і савецкае ўлады ўстаноўкі і мерапрыемствы ў культурным будаўніцтве, я ня толькі ні разу не асудзіў іх, але, наадварот, моральна падтрымліваў і дапамагаў іх рэалізацыі. Але гэты этап пройдзены. Цяпер я бачу ўсю шкоднасьць і гібельнасьць таго шляху, па якім памыкаліся беларускія нацыянал-дэмократы павярнуць ход гісторыі. Гіганцкімі крокамі ідзе культурнае і экономічнае будаўніцтва Беларусі . Краіна, быўшая ўвасабленьнем рабства, убоства і беспрасьветнай цемры, ператвараецца ў краіну вольнае працы. На месцы некалі гнілых дрыгвяных балот вырастаюць фабрыкі, заводы, электрастанцыі. На месцы ўбогіх сялянскіх палосак красуюцца колгасныя нівы, навейшыя дасягненьні аграноміі, тэхнікі і пладатворчай колектыўнай працы. На месцы народнай цемры вырастаюць бязупынна ўсё новыя і новыя культурныя, навуковыя і навучальныя ўстановы. Будуецца соцыялізм. Балюча і цяжка ўсьведамляць мне сёньня, што я, адарваўшыся ад здаровага творчага асяродзішча рэволюцыйных пролетарскіх працоўных мас і ўвесь час утапаючы ў пратухлым балоце абкружаючых мяне контр-рэволюцыйных нацыянал-дэмократычных дзеячоў, з авантурыстычным політычным мінулым, я так сьлепа, так упарта на працягу раду год ідэолёгічнымі памылкамі ў сваёй творчасьці, популярнасьцю і аўторытэтам, як народны поэта, не дапамагаў з усёй адданасьцю і захапленьнем ажыцьцяўленьню запаветных лятуценьняў чалавецтва, ажыцьцяўленьню соцыялізму. Балюча і цяжка. Але гэты чад, як сон кашмарны, мінуў. Сёньня, пранікнуты ясна сьвядомасьцю поэта і грамадзяніна, я рашуча і раз назаўсёды як у сваёй літаратурнай творчасьці, так і ў сваіх імкненьнях і грамадзкай дзейнасьці парываю з беларускім нацыянал-дэмократызмам ва ўсіх яго праяўленьнях. У нашу векапомную эпоху героічнага змаганьня пролетарыяту за вызваленьне працоўных з-пад няволі капіталізму, калі пролетарыят усё старое ніштожыць і на руінах гэтага старога будуе новае соцыялістычнае існаваньне, - праступна ўваскрашаць мінулае, прасякнутае нявольніцка-буржуазнымі каліталістычнымі традыцыямі, праступна ўтвараць нацыянальную адмежаванасьць, асноўваючыся на самабытнасьці, гэта-значыць, на пазаклясавасьці якой-бы ні было нацыі ці народу. Парываючы сам катэгарычна і беспаваротна ідэйна і організацыйна з беларускім нацыянал-дэмократызмам, як з нейкай хвароблівай зданьню, якая палоніла мяне на працягу доўгіх год майго сьвядомага жыцьця, я шчыра жадаю, каб гэты мой горкі вопыт паслужыў навукай для тэй часткі беларускай інтэлігенцыі, якая яшчэ ня зусім вызвалілася ад нацыянал-дэмократычнага шалупіньня, якая канчаткова ня прыйшла да перакананьня, што, толькі працуючы пад кіраўніцтвам комуністычнае партыі, гэтага авангарду рабочае клясы, толькі аддаючы свае сілы на соцыялістычнае будаўніцтва, яна ня будзе адмецена жыцьцём, як агідная памятка рабскага мінулага. Усе сілы - соцыялістычнаму будаўніцтву на зацьвітаючай новымі агняцьветнымі краскамі індустрыяльна-колгаснай глебе Савецкай соцыялістычнай Беларусі! Няхай жыве культура, зьмест і форма якой выпісаны на ленінскім сьцягу найвялікшым сучасным правадыром пролетарыяту т. Сталіным, - культура - пролетарская па сваім зьмесьце, нацыянальная па форме! Няхай жыве Комуністычны інтэрнацыянал, гэты адзіны загартаваны правадыр, які вядзе чалавецтва да новага сьветлага, радаснага жыцьця! Няхай жыве Беларуская соцыялістычная савецкая рэспубліка, адзін з краевуглавых каменьняў Савецкага Саюзу! Няхай жыве СССР, братняя дапамога якога забясьпечвае нявіданыя і нячуваныя тэмпы разьвіцьця Савецкай соцыялістычнай Беларусі! Янка Купала. Менск, 10-ХІІ.1930 г. [[Катэгорыя:Лісты Янкі Купалы]] [[Катэгорыя:Лісты 1930 года]] nsotw4691vuerfccbf9v2gjjj65qhrm 102 11718 88366 74218 2022-08-21T06:58:12Z Nejurist 840 /* Творы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Гадлеўскі | Імёны = Вінцэнт | Першая літара прозвішча = Г | Варыянты імёнаў = | Апісанне = каталіцкі святар, беларускі палітычны і грамадскі дзеяч, публіцыст. | Іншае = | ДН = 16 лістапада 1898 | Месца нараджэння = Шурычы | ДС = 24 снежня 1942 | Месца смерці = Трасцянец | Выява = Вінцэнт_Гадлеўскі_2.jpeg | Вікіпедыя = :be:Вінцэнт Гадлеўскі | Вікіпедыя2 = :be-tarask:Вінцэнт Гадлеўскі | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Вінцэнт Гадлеўскі | Google = }} == Творы == {{Усе творы}} * [[Зь беларускага палітычнага жыцьця ў Менску ў 1917-18 гг.]] * [[Тры шляхі]] *{{Скан|[[Historyja świataja abo biblijnaja Nowaha Zakonu]]|Historyja świataja abo biblijnaja Nowaha Zakonu.pdf}} * [[Што такое нацыяналізм?]] == Пераклады == * [[Новы Запавет (Гадлеўскі)|Новы Запавет]] ** [[Новы Запавет (Гадлеўскі)/Слова перакладчыка і Уступ да Эванэліяў|Слова перакладчыка і Уступ да Эванэліяў]] ** [[Новы Запавет (Гадлеўскі)/Сьвятая Эванэлія паводле Матэуша|Сьвятая Эванэлія паводле Матэуша]] ** [[Новы Запавет (Гадлеўскі)/Сьвятая Эванэлія паводле Марка|Сьвятая Эванэлія паводле Марка]] ** [[Новы Запавет (Гадлеўскі)/Сьвятая Эванэлія паводле Лукаша|Сьвятая Эванэлія паводле Лукаша]] ** [[Новы Запавет (Гадлеўскі)/Сьвятая Эванэлія паводле Яна|Сьвятая Эванэлія паводле Яна]] ** [[Новы Запавет (Гадлеўскі)/Апостальскія Дзеі|Апостальскія Дзеі]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія палітыкі]] [[Катэгорыя:Рыма-каталікі]] [[Катэгорыя:Беларускія рэлігійныя дзеячы]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] laiullzc044jcq7rlc1lfkx7mdvqexz 0 13447 88335 39309 2022-08-21T06:23:25Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Дзед Завала | аўтар = Ядвігін Ш. | секцыя = Паэма | папярэдні = | наступны = | крыніца = https://knihi.com/Jadvihin_S/Dzied_Zavala.html }} <poem> Жоўтага пясочку — Ды і таго мала — Меў наш дзед па бацьку; Зваўся ён Завала. Ліхая хацінка Саломаю крыта, Ліхая адрынка Ды адно карыта; 3 крадзенага лесу Лава, стол у хаце, Міска і дзве лыжкі Вось і ўсё багацце! Праўда, у аборы, Як каза, кароўка 3 голаду рыкала. Звалася Чарноўка. Сваёй гаспадаркі Не любіў Завала, Так і з ёй карысці Меў саўсім ён мала. 3 стрэльбачкай на плечах Ды у зубах з люлькай Кожны дзень спаткацца Маглі б вы з дзядулькай. Саўсім яшчэ цёмна,— Так не раз бывала, Дзед ужо ў лесе — Яшчэ пушча спала... Гэтакага лесу Нам ужо не бачыць, Бо каморнік штодня 3 жыдам яго значаць; На шнуры лес рэжуць, Нумары стаўляюць... Колькі пнёў у лесе Яны пасчытаюць?! I от з таго часу, Як лічыць пачалі, Звер і птушкі нават — Тыя замаўчалі... I не дзіва, брацця: Цяпер наш Рыгорка Кожны пень абліча 3 любога прыгорка. ... Казаў: спала — пушча. Толькі дзед Завала, Як у сад знаёмы, Цягне там, бывала. Пакуль пройдзе выган Ды шнурамі поле, Моліцца і боскай Аддаецца волі; А як толькі ступіць На край лесу цёмны,— Гоц праз пні, калоды, Як той непрытомны! Бо у пушчы сцежак Ні дарог не будзе; Хто не знае лесу, Той, як бач, заблудзе! Ні Завале сцежак, Ні дарог не трэба. Стрэльбачку на плечы, Люльку, кусок хлеба... Тут сасна-таўстуха, Дуб зараз пузаты, Там — часаў з павалы Упорку да хаты; Скора будуць ёлкі Тры зараз зламаны, Далей — корч рагаты, Добра дзеду знаны: Дзесяць год мінула — Пахаваў старуху, Калядамі потым Тут забіў маруху. За карчом жа скора Будзе там палянка,— Некалі стаяла Тут чыясь зямлянка; Драбняк за палянкай Цягне яшчэ з гоні, Тут, загнаўшы летась, З’елі ваўкі коні. Потым бор высокі — Сасна у сасонку!.. Слухае дзед вухам У адну старонку: Нібы нехта шэпча, Нібы хтось смяецца, Нібы сціха плача — Так усё здаецца... Дзед на гэты шэпты, Крадучыся ціха, Стаў бліжэй падходзіць Не баіцца ліха! Выйшаў на паляну Стары дзед Завала, Туды-сюды глянуў — Чуць тады світала; Праз палянку рэчка Бяжыць, шуміць, плача; Дзед па пнёх праз рэчку На другі бок скача; А там пень дубовы Ростам з чалавека — Выпалена сэрца, Стаіць, як калека. У дзюпле рассеўшысь, Як у сваёй хаце, Стаў вымаць дзядуля Тут сваё багацце: Порах, шрот, пістоны I кавалак хлеба, Стрэльбачку паставіў, Глянуў ён на неба: Там — высока недзе — Хмаркі, як каточкі, То як вол лабаты Або нібы бочкі... Змяняюцца хмаркі: То з іх лось рагаты, То з іх птах вялікі, То шнурамі хаты... А ужо і пушча Стала прабуджацца,— Некамусь ды трэба Першым адазвацца. Аж тут калі плёхне У віры пры рэчцы: Шчупаку паснедаць Нехта пападзецца! Потым на балоце На сасне-старушцы Глушэц заіграўся, Як смалой на пужцы. Хіба што глухі ён, Бо, каб прыслухаўся, Сваёй песні пэўне Сам бы застыдаўся! Гэтакую песню Першы дрозд-спявака Прыняў за знявагу Свайго брата-птаха: На шчыт елкі сеўшы, Стаў свістаць, смяяцца, Што той песняй можа 3 салаўём раўняцца. Цецярук хоць сватам Глушцовым лічыўся, Але з стыду, злосці I ён расхадзіўся: Шыкнуў ды стаў лаяць Як мага ён свата,— Не меў ён ляпшога Да лаянкі хвата. Гаспадар у лесе — Дзяцел наш насаты — Не любіў, каб сварка Выхадзіла з хаты. Як абухам, грукнуў У сухую елку. Каб уцішыць сварку, Каб не было згелку, Памачніцы-жоўны Тут жа затрашчэлі,— Дзятлаву каманду, Відаць, зразумелі. I, як макам сеяў, Так прыціхла пушча, Толькі рэхам недзе Адазвалась гушча... Доўга дзяцел слухаў, Наставіўшы вуха,— Зляцеў пасля ў кузню I стаў каваць глуха. Як бы на каманду Пушча заіграла: Песні, шум і гоман,— Слухаў дзед Завала... Павіднела лепей Ужо на паляне,— Змерыўся дзед вокам, Стрэльба дзе дастане; Рука затраслася, Як у цэль ён змерыў, Але б яшчэ трапіў У добрага звера. Сядзіць і чакае, У свет глядзіць далёкі; Бач, ляціць і заяц, Белы, касавокі; Толькі што займацца Гэтакай скацінай, Чалавек раз знаўся 3 лепшаю звярынай! Зморшчыўся і плюнуў Знехаця Завала: Нспрывычны біць ён Што бы ні папала! I стаў зноў чакаць ён... Сонца паднялося... Выстраліць сягоння Дзеду не прыйшлося! Але і спяшацца Не было да кога: У хаце не пакінуў Нічога мілога... I з дзюпла дзед вылез, Лёг на сонцы грэцца, Уздыхнуў, успомніў, Як яму жывецца... Слезіна па твары Скацілася з вока,— Ой, бо тыя думкі Ляцелі далёка... Вельмі, ох, любіў ён Думачкі думаці, Праўду ад няпраўды Дзяліць, разбіраці... Любіў з дзікай пушчай Гэтым падзяліцца,— Са сваймі, з людзямі, Не мог неяк зжыцца. Зашумеў бор цёмны... Хто шум той пазнае? Чы ветрык павеяў, Чы хтось паклікае?.. Ёсць у гэтым шуме Доля і нядоля, Енкі ёсць, што кажуць, Злая дзе няволя... Ёсць у гэтым шуме Плач як бы сіроткі I крык нейкі ціхі, Страшны і кароткі... Даўно было гэта. Хадзіць чуткі сталі, Аб вялікай волі Ўсе заталкавалі. Многа гаварылі, Што загляне сонца (Толькі памажэце!) У ваша ваконца. Народ йшоў у пушчу Па долю другую,— Пайшоў і Завала Шукаць яснасць тую. I пайшла ўзрастаці Магіла к магіле... Ваўкі з груганамі Костачкі дзялілі. Свайго свой пужаўся У сваёй старонцы... I, хоць паднялося, Не прыгрэла сонца! Калі там вярнуўся Дзядуля дадому? I як там дабраўся? Не знама нікому. Адно з таго часу, Калі хто пытаўся, Дзе гэта дзядуля Так доўга бадзяўся? — А, сачыў магілкі,— Так ім дзед гавора,— Дзе касцей звярыных, Як пяску у моры. Пятая дзе пушча, Сем балот як пройдзеш,— Калі справядлівы,— Там іх тады знойдзеш. Кожны звер чы птушка, Калі смерць пачуе, Цягнецца і там жа Днюе і начуе. Там ёсць і бальніцы, Калі хвор каторы, Гнёзды пухам сланы I выгодны норы. Бацяны за бабак, Фельчарам — ласіца, Дохтарам — сам вожык, Служкаю — сініца; Пестуны за нянек, Лось — дзеля парадку, Бабры пры будове, А дзік каля статку; Мядзведзь за сядзелку, Крукі за спявакаў; Свірна воўк пільнуе, Каб не было браку; Свежага ліс мяса Туды дастаўляе; Рысамаха млекам Кублы налівае. Зерне носяць птушкі, Чаплі цягнуць рыбу, Галубкі — вадзіцу — У сваю сялібу; Удод у засекі Насыпае бобу, А сарока зелля На кожну хваробу; 3 барсукамі выдры У стог сена носяць, Казлы на хаўтурах 3 жонкамі галосяць. Старшынёю — ястраб; Пасланцы — вавёркі Лётаюць, пільнуюць Ад зоркі да зоркі. Кожны звер ці птушка — Там яны пры чыне — Мусіць працаваці, Аж пакуль не згіне. Адной не прымаюць Толькі там зязюлькі, Што сірот кідае, Зараклася люлькі. Ёсць яшчэ будынак Там зусім асобны, Добра збудаваны, Цёплы і аздобны; Стыдна і прызнацца, Каго там хаваюць У такой выгодзе I бяды не знаюць: Без зубоў сабаку I каня-калеку! За век службы людзям Тут знайшлі апеку... Гэтак любіў баяць Стары дзед Завала,— Можа, многа праўды, Можа, зусім мала?.. Ішоў год за годам, Ішоў чарадою,— Дзед штодзень у лесе Летняю парою. Завале без пушчы, Пушчы без Завалы — Як бы не ўсе дома, Як бы чагось мала! Адны песні пелі, Адны думкі мелі, Друг дружка без слова Добра разумелі; Аж так і дапелісь Да канца пустога: Ой, не строіць жартаў Пушча, знаць, з нікога! Адной штось нядзелькі (Была, помню, бура: Па высокім небе Хмура йшлі за хмурай), Як пабрыў дзядуля У свой лес знаёмы, Так больш не папаўся На вочы нікому. Што з ім, бедным, стала? Трудна адгадаці: У беларускай пушчы Гэта, брат, не ў хаце! Мо пярун агністы Яго абязвечыў, Можа, звер пашчупаў Косткі чалавечай?! А можа, дастаўся Ў той будынак з байкі, Дзе коні-калекі, Без зубоў сабакі?.. </poem> [[Катэгорыя:Ядвігін Ш.]] [[Катэгорыя:Паэмы]] [[Катэгорыя:Творы 1910 года]] [[Катэгорыя:Паэзія Ядвігіна Ш.]] fts4fshjs47udwwz20u7wnezy7xnyu0 102 16543 88334 88042 2022-08-21T06:19:36Z VasyaRogov 1510 /* Творы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Паўловіч | Імёны =Альберт | Першая літара прозвішча =П | Варыянты імёнаў = | Апісанне = | Іншае = | ДН =11 лістапада 1875 | Месца нараджэння =Менск | ДС =17 сакавіка 1951 (75 гадоў) | Месца смерці =Курск | Выява =Albert Paŭłovič.jpg | Вікіпедыя =:be:Альберт Францавіч Паўловіч | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Альбэрт Паўловіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча =Category:Albert Paŭłovič | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Альберт Паўловіч | Google = }} == Творы == {{All works‎}} *[[Мары]] // «Наша Ніва», 1907, №36 *[[«Ў хаце светлай і прасторнай...»]] // «Наша Ніва», 1908, №7 *[[Вясенняя пара]] // «Наша Ніва», 1908, №10 *[[І плач не паможа]] // «Наша Ніва», 1909, №47 *[[«Хатка схіліўшыся, шыбы пабітые...»]] // «Наша Ніва», 1910, №6 *[[Няўмекі і лекі]] // «Наша Ніва», 1910, №9 *[[Спрытны цыган]] // «Наша Ніва», 1910, №12 *[[Старэц]] // «Наша Ніва», 1910, №16-17 *[[Ноч на Івана Купалу]] // «Наша Ніва», 1910, №26 *[[Жаласьлівая матка і цыган]] // «Наша Ніва», 1910, №29 *[[Лыкі, не каўбасы]] // «Наша Ніва», 1910, №35 *[[Лепей заўтра з рана!]] // «Наша Ніва», 1910, №49 *[[Z uspaminkoŭ ab 1812 hodzie]] (1911) *[[Родны край]] // «Маладая Беларусь», сш. 1, сер. 1, 1912 *[[Лепшая рада]] // «Наша Ніва», 1913, №37 *[[«Гляджу на змены у прыродзе...»]] // «Віеlаrus», 1914, № 16 *[[Родныя малюнкі (Паўловіч)]] // «Віеlаrus», 1914, № 25 *{{Скан|[[Васількі (Паўловіч)|Васількі]]|Васількі (1919).pdf}} (1919) *[[Выбар]] (1919) * {{Скан|[[«Сялянка» В. Дуніна-Марцінкевіча на менскай сцэне]]|Паўловіч Дунін Марцінкевіч.pdf}} (1929) == Пераклады == *[[Чысты чацьвер (Сыракомля/Паўловіч)]] == Пра аўтара == *[[Альбэрту Паўловічу]] *[[Як гляджу я на сіняе неба]] // {{fine|[[Наша Ніва (газета)|Наша Ніва]]. — 1910. — [[Наша Ніва (газета)/1910/39|№39]]}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Беларускія драматургі]] [[Катэгорыя:Сатырыкі]] [[Катэгорыя:Перакладчыкі]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 2m5326tipwjk9m7df3w7ixvtnq7rvt2 0 16654 88365 64518 2022-08-21T06:57:28Z Nejurist 840 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Што значыць пан, што мужык, а што хам | аўтар = Напалеон Чарноцкі | секцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вольная Беларусь, 1918. — №11—12 | год = 1918 }} От, скажуць, чалавек рэвалюцыю праспаў, ці са ўсім зварьяцеу! Прысьпело яму гаварыць аб тым, што было, чаго німа ды ні будзе—аб леташнім сьнегу. Німа ужо ні паноў, ні мужыкоў,усе таварышы, усе граждане! А хама ніколі ні было: гэтым брыдкім словам даўней кожны мужыка лаяў, хто толькі ні лянаваўся. А цяпер ніхто ні пасьмее. Можа вам так здаецца, а мне думаецца іначай. Даўно мне рупіло напісаць аб гэтым, толькі я усё баяўся, што маё пісьмо цэнзар пакалечыць, а людзі ні зразумеюць. Рэвалюцыі я ні праспаў, —дзякую ды кланяюся ёй нізка за тое, што усякай веры, усякаму народу і яго роднаму слову волю дала. За рэшту паклонімся і ёй і сабе тагды, як слово целам стане,бо яна надавала гэтулькі абяцанак, што усяго адразу споўніць ні зможа. Цяпер паслухайце,—калі ласка, як я разумею пана, як мужыка, як хама. Што значыць пан? Скуль гэтае слово узялося? Можа вучоныя людзі ведаюць. Многа вучоных слоў асталося нам ад даўнейшых грэкаў. Лёгка было б тлумачыць, калі-б то напэўна было, што гэтае слове ад іх пайшло. У іх яно азначало—«ўсё». Даўней праўдзівы пан ўсё, што трэба ведаў, аб усім за усіх дбаў і усе яго слухалі. Такім справядлівым вялікім панам быў колісь у нашай старонцы беларуска-літоўскі вялікі князь, Ягайло. Ён ды яго меншыя паны, што яму раіць, судзіць ды ваеваць памагалі,—ведалі тое, што, як на Польшчу, так і на Русь-Літву кругом ласы ворагі—татары, туркі, Масква, наперш—немцы-крыжакі налягаюць. Ведалі, што ім адзін на адзін ні даць рады, ды у 1385-м гаду у Крэві (цяпер маленькае мястачко у Ашмянскім павеці) па добрай волі зрабілі першую установу уніі, злучылі дзьве вялікія дзяржавы у вадну, яшчэ большую дзяржаву, захаваўшы кожнай яе право, мову ды звычай. Ведалі што трэба, — усе іх паслухалі. Ды вышло ні кепска. Крыжакі немцы год за годам ваевалі Польшчу і Літву нібы-то за тым, каб шырыць у Літве хрысьціянство. Хрысьціянство Ягайла пашырыў сам ды выбіў немцам з рук гэты козыр. Гэта ні памагло. Хрысьціянство—гэта адгаворка для для папы і суседзяў, а немцам трэба было нашай зямлі. Яны ні спыніліся ваеваць. Цяпер усе найбагатшыя народы зрабілі«коаліцыю»—ваенную хэўру, проціў немцаў ды рады даць ні могуць. А тагды нашы дзяды зрабілі тое самае ды далі рады: у 1410 годзі народы рознай мовы і веры - беларусы і палякі,—без залезных да блізка таго, што без усякіх дарог, па балотах і лясох, сабраліся у вадно вялікае войско пад адным панам, пад тым самым Ягайлам, ды у вадной вялікай бітве на жыцце і сьмерць пад Грунвальдам, сярод тых самых цяперашніх Мазурскіх вазёр, дзе у цяперашней страшэннай вайне, пад дурным панам, марне згінуло стольку расійскаго войска, разьбілі немцаў, так што ад іх колькі сот год спакойна было. (Ягайло быў натта разумны беларускі князь: ён умеў гаварыць толькі па-беларуску і. жывучы у Польшчы, як польскі кароль, надта сумаваў па роднай беларускай мові). Яшчэ аднаго пана добра спамянунь мушу. Як раз сто год прамінуло ад яго сьмерці. Памяць яго нідаўна па усяму краю і за краем спаміналі у кась целах набажэнствам, на народных сходах прамовамі і песьнямі. Спаміналі лепш за сьвятога. Называўся ён саўсім ні па-панску—Касьцюшка. Радзіўся сынам нібагатаго пасэсара у Мерачоўшчыні, у Гродзенскай зямлі. Аб ём напісаны цэлыя кніжкі, — вялікія і малыя. Справядлівы гісторык, Корзон, па старых паперах шукаючы, даканаўся. што нехта з яго дзядоў радзіўся у нашай старонцы простым чалавекам, каторы так і называўся па імяні Касьцюшка, ўсё роўна—што Костусь. За нейкія заслугі, мусіць ваенныя, папаў у шляхту ды з імя зрабіліся прозьвішча для патомкаў, значыцца, гэта кроў с крыві нашай, косьць с косьці нашай, а гляньце, што вырасло далей. Нашаму Тадэушу Касьцюшцы давялося радзіцца тагды, калі гінула Польшча, а з ёю Беларусь-Літва, калі суседзі—Расія, Аўстрыя, Немцы толькі цікавалі хітрасьцю ды сілай іх на кускі разарваць. Стаў ён пучыцца таго, што у той час было найпільней.—у добрай ваеннай школі,—як проці сілы ворагу сілу да розум свайго народу паставіць. Прышла вайна. Ён быў ужо ахвіцэрам ды адразу паказаў, што нідарма еў хлеб у школі: вытрымаў трудную бітву пад Дубенкаю з мацнейшым ворагам. Але лядакі апошні кароль польскі, Станіслаў-Аўгуст,—царыцы Катарыны палюбоўнік,— ні даў ваеваць далей, панадзеяўшыся на яе ласку. Тая ласка ды нямецкая хітрасьць вялі далей край да згубы. Касьцюшка выехаў за граніцу у Парыж, дзе у той час ладзілася першая у сьвеці Вялікая Французская рэвалюцыя. І яе навукі ні прапалі для яго дарма. Тая самая вольная Амэрыка, куды вашыя людзі апошнімі часамі езьдзілі дзеля добраго заработку ды вольнага жыцця, тагды яшчэ ні мела свае волі, а трымала яе пад сваёю уладаю ды ціснула падаткамі старая Англія. Амэрыка надумалася сілаю вырабіцца на волю. І французская рэвалюцыя і Касьцюшка мелі такія думкі, што за волю трэба усюды ваеваць, дзе толькі есьць няволя. У Амэрыцы і цяпер німа шмат гатовага войска, а тагды і саусім ні было. Народу было ні багата, народ быў найбольш просты — гаспадары-фэрмеры, ды ваеваць саусім на пачатку ні умелі. Натта-ж ім прыдаўся Касьцюшка, вучоны артылерыйскі ахвіцэр, умеючы крэпасьці будаваць ды бараніць. Ні мало ён мусіць памог, калі. кончыўшы шчасьліва цяжкую вайну, народ падзякаваў яну апроч енэральства ды крыжа найвышэйшай заслугі—яшчэ валікімі грашыма ды вялікім шматам мямлі. А ведаеце, што гэты дзіўны чалавек зрабіў? Ён ні за грошы біўся, а за волю чужую. Грошай узяў сябе, колькі трэба, а большую часть запісаў на школы ды на выкуп з няволі нэграў,—чорных людзей. Бо ен волю любіў шчырэй, як амэрыканскі народ таго часу. Той вольны амэрыканскі народ ні саромеўся яшчэ трымаць чорных людзей у горшай ніволі, як нашыя паны сваіх падданных. Касьцюшка сароміўся за іх. Ні мілы яму быў заслужаны супакой з багацтвам, бо ведаў, што за шырокім морам яго бедны родны край гатоў папасьці у апошнюю няволю ды хоча ад яе бараніцца. А у польскім народзе тыя, што яшчэ мелі розум да сумленне, зразумелі, што на гэтую цяжкую барацьбу, хоць быў каранованы кароль, ні найці лепшаго начальніка, як Касьцюшка. Ды зрабілі яго начальнікам усяго народу—дыктатарам. Далі яму безмерную уладу—сваёю волей, адным сваім подпісам, які хоча стары закон адмяніць, які хоча новы установіць, каго хоча сьмерцю пакарае. А ен гэта прыняў на свае плечы ні дзеля панавання, а як цяжкую службу народу. Ні трэбаваў сабе прысягі, а сам на кракаўскім рынку народу прысягнуў, што будзе яго бараніць, покі хопіць сілы. Ды зрабіў ён Ддобры, мудры пачатак: выдаў такую грамату, што мужыком подданным, каторыя пойдуць ад ворагаў край бараніць, трэба даць волю ды землю. Мужыкі падзякавалі яму і народу, —жыцця свайго ні шкадуючы, бралі першыя гарматы блізка таго, што голымі рукамі, касамі, надзетымі на штарц. А ён, шануючы іх, заміж енэральскаго блішчастага мундзіру. злажыў на сябе мужыцкую сьвітку ды ваеваў с тым войскам, якое здолялі сабраць, покі сіл. Хоць трохі ім с пачатку шанцавало, але-ж ні далі рады проці трох мацнейшых суседзяў. Ў цяжкай бітве пад Мацыевічамі Расійцы разьбілі войско Касьцюшкі, самога Касьцюшку, пакрытага ранамі, паднялі без духу ды узялі у няволю. Посьля выпусьціў яго хворага цар Павал. Дажыў ён свой век за граніцаю, тужачы толькі аб тым, «каб яшчэ раз давялося за родны край паміраць». Манілі яго на службу вялікімі абяцанкамі Наполеон і Александр, першыя паны і ваякі свайго часу, а ён ні верыў царом. Ён ведаў праўду на сто лет наперад, што адзін народ ні выйдзе на волю праз адну царскую ласку, а выйдуць тагды усе, як шмат народу адразу паборуцца за волю за усіх. Роўна у сто лет ад яго сьмерці Расійская рэвалюцыя, як ветрам зьмяла апошняго ніудалаго цара, што душыў Беларусь і шмат іншых народаў, што жылі у быўшай Расіі. Спаўняецца думка Касьцюшкі.. Трэба і можна мець веру, што паміж вольных народаў будуць і беларусы. Каму цяжка верыць, ніхай спамяне Касьцюшку. Ён радзіўся у нашай зямельцы. Ен кроў с крыві нашай, косьць с косьці нашай. Ні благая мусіць кроў, калі з яе вырастаюць, такія людзі, як Касьцюшка, Міцкевіч і ці мала другіх, што прыдбалі ні аднаму народу сьвету і волі. Гісторыя цікавая ды мудрая навука. Яна жывіць душу народу у дні цяжкай нядолі. Але усей гісторыі адразу ні перакажаш. Тут толькі успамянута, якія даўней былі вялікія і справядлівыя паны ды на што яны былі патрэбны народам. Калі скажаце: «то было даўней; тагды вялікія паны думалі за увесь народ, давалі яму сваю мудрую раду і кроў у патрэбу пралівалі. Але што далей, то яны драбнелі, бэсьціліся ад гультайства; далей за грошы кожны быў панам; далей панам быў кожны, хто меў блішчастыя гузікі,—гэтае панстве больш народу каштавало, як яму карысьці давало.» Калі скажаце гэтак, то я пярэчыць ні буду. Толькі прыпомню яшчэ тое, што кожны чалавек мог бачыць сваімі вачымі у нашыя дні. Скажам, у вёсцы пажар. Які-такі суседні пан прыляцеў на добрым кані першы. Бачыць—ратунку ніякага німа,— толькі галосяць ды рэчы без толку ды складу кожны свае у поле валоча. А хаты. што пад ветрам, усе згарэць павінны. Ен першы лезе на стрэху той хаты, дзе агонь можа спыніць; ён крычыць нясьці воду ды камандуе ісьці куды трэба другім, і лае тых. што ні слухаюць. Людзі яго паслухалі спынілі агонь. Дзесяткі хатаў асталіся цэлы, а то-б згарэлі. Ўсе роўна, хто ён быў той пан—ці з вялікага, ці з малога двара, ці поп, пі ксёндз, ці захожы бойкі салдат, ці мудрэйшы вясковы гаспадар,—добра, што ён тут быў у патрэбі. Цераз яго асталіся людзям тысячы дзён дарэмнай работы. Далей, углядаючыся уважне у гэтую каламесіцу з сьмерці, голаду, няволі ды волі, што нарабіла вайна, мы бачым сваімі вачыма, што гэта вера у сваю кроў, у сваю мову — у беларусаў сапраўды расьце. Мы ведаем, што даўней кожны наш салдат як мага стараўся падладжывацца пад расійскую мову, а цяпер ні натта —гаворыць, як маці навучыла. Даўней каталіцкае духавенство баялося дапусьціць беларускую мову у касьцёл, бо казённыя прадажныя падхлебнікі пападаліся паміж найгоршых ксяндзоў, а казна паўсюды кіравала па тое, што беларусаў саусім німа да мову іх усюды памаленьку падменьвала расійскай. А цяцер німа чаго баяцца: духавенству адкрыта лягчэйшая, карацейшая дарога да народнай душы праз родную мову і, трэба спадзевацца, што духавенство гэтую дарогу пратрэ і пашырыць. Ведама, вайна апроч той волі, што ідзе, ды шалёных танных грошай, што параскідала па людзях, дала нашым вёскам шмат грузу-попялу, ямаў, садоў з абгрызенаю карою, а людзям сьмерць, перапалак і распусту. Але-ж ні усюды. Відзеў я і такое дзіво на фронці. Беларуская вёска за пяць вёрст ад фронту, здаецца, як усе—лясы высячаны, поле ды агароды натоптаны, часть хатаў згарэла. З мужчын толькі дзяды асталіся. А дзяўчаты ды кабеты—пякнейшыя, як звычайна, ды сьвежыя, як кветкі. Ніхто іх ні пасьмеў зачапіць, хоць разбэшчанае войско праз тры гады топча вёску. Працуюць, мыюць, шыюць салдатам на машынках—грошы зарабляюць, а больш нічым—шануюць добрую кроў, ні хочуць яе бэсьціць. Ды салдаты іх шануюць і трохі баяцца. Калі сілаю пруцца, куды ні трэба — гэта я бачыў сваімі вачыма—адна с цэпам стане на парозі проці цэлай роты, наробіць крыку да ні пусьціць, як мядзьведзіца гнезда бароніць. Гэтыя самыя салдаты, што паміж сябе на дварэ усё сваіх нішчасных мацяраў без патрэбы брыдка спамінаюць, прыдуць у хату, дзе чыстая беларуская сямья жыве, вядуць з ёю гутарку то вясёлую, то смутную ды разумную, і ніхто брыдкага слова ні скажа, бо бачуць, што тут і дачку і матку шанаваць трэба. Аб гэтакіх людзях у нас даўней казалі: жывуць, як паны. Можа вам здаецца, што я саўсім зьбіўся с панталыку. Не! Я толькі ось што паказаць хачу: — у праўдзівым панстве бывае часам такая сіла, што больш за сярэдняга чалавека разумее, далей заўтрашняга дня відзіць, а людзі яго шануюць ды слухаюць без прынукі. Гэтакая вялікая ды чыстая сіла Касьцюшкі прывяла, як мы бачылі, куды трэба увесь народ у сто лет посьля яга сьмерці. Ды найменшая сіла гэтага гатунку згодзіцца яшчэ на тое, каб праз яе людзі былі падабнейшыя да людзей, чым да сьвіней. Як бачыце, майго панства ні пазнаць ні па палацах, ні па кішэні, ні па адзежы, ні па старых паперках, а толькі па тым, што яно людзей з гразі падымае, да лепшай будучыны вядзе ды сьвеціць. Тая самая рэвалюцыя паказала, што ёсьць і другі, лягчэйшы спосаб панавання. Бачыш людзкое стадо, якое топчацца па мейсцы, ні ведае куды яму ісьці. Дагадайся, чаго яму сягодні хочацца найбольш. Хочацца ды боязна—ні ведаюць, ці можна. Ні думай доўга, што с таго далей будзе. Калі хочаш панаваць, а гаварыць гладка ды моцна умееш, выскачы наперад ды брашы: ні кажы таго, чаго ні спадабаюць, пагладзь іх словам па галоўцы, скажы ім, што яны — соль зямлі, што зрабіць тое, што ім хочацца ні толькі можна,—трэба: падагрэй іх, паддай пары ды вядзі куды хочуць. Можа ім выпіць хочацца, а ты ведаеш, дзе гарэлка схована. Вядзі! Будзеш панам, пакуль давядзеш, пакуль напьюцца. А што далей будзе — ні ведаю. Можа ім ні толькі гарэлкі хочацца, можа якога іншага дабра. Можа хочацца панаваць, кіраваць наймудрэйшаю палітыкай, — гаспадарыць, хоць ні ведаюць, с катораго канца пачаць. Усё роўна, —спосаб гэтакі самы, як з гарэлкаю, а мэта гэтаго панавання трохі даўжэйшая, але-ж ні натта доўгая. Ось гэтакае панство без далёкай сьветлай мэты, без дарогі, без чыстых рук, хоць за ім тысячы народу пойдзе, адусюды хамствам сьмярдзець будзе ды усіх сваіх падданых у балото няволі завядзе. А па вучонаму, па-грэцку, называецца гэта «дэмагогія». ___________________ Дурань той, што усякаго мужыка «хамам» лае. Хто ж ні ведае, што значыць «мужык» у народзі? — Тое самае, што колас у полі, што сосна у бару, што дуб у доброві. Колас бывае пусты ці поўны, здаровы ці ржавы. Дрэво гэтак само — гладкое ці крывое, здаровае ці трухлявае. Ды зрабіць з іх можна усё усякое — абы добрая школа ды выраб. Магчымасьці таго, што з мужыка, як с кожнага здаровага чалавека, можа вырасьці—граніцы німа. Толькі трэба вытыкаць моцную граніцу паміж мужыком ды хамам. Справядлівы мужык ні натта баіцца сьмерці. А калі пажыў і шчыра папрацаваў ды дзетак падгадаваў, як то звычайна бывае, — то спатыкае сьмерць, як салдат чыстую адстаўку. Ен ведае, што па его сьмерці сьвет ні кончыцца што па ім застанецца нешта дарожшае за яго. За бацькаўскую землю, за веру, —а дзе скаштаваў праўдзівай волі,—то і за волю, ён што дзень біцца гатоў, а калі давядзецца, то моўчкі паміраць. Хаму здаецца, што за яго жыцце, за яго скуру нічога дарожшага на усём сьвеці німа. Яму кажуць:—ідзі на фронт, бараніць ад ворагаў старую родную землю ды новую волю. А ён, як ўюн с сеткі, вырабляецца усімі праўдамі і ніпраўдамі, бо думае, а часам без сораму кажа: «На чарта мне тая земля і воля, калі мяне покуль што забіць могуць; калі ужо канешне трэба на фронці вартаваць, то вазьміце майго бацьку, яму 80 лет — усё роўна паміраць пара,—а мяне дамоў пусьціце! Да мяне немцы можа ні дойдуць, а калі загорнуць і маю землю, — пайду у Сібір, там для усіх хваце, абы я цэлы астаўся!» Справядлівы мужык ні любіць, каб над ім хто панаваў, але ж і яму ні над кім панаваць ні трэба, апрач свайго поля, стада ды саду. Хам усіх паноў баіцца. Яму той пан, хто мае грубшую кішаню, больш блішчастых гузікаў (гэты тавар за вайну з рэвалюцыею—праўда — натта патанеў). Яму пан нарэшці і той, хто мае мацнейшы голас, цяжэйшы кулак, (гэты зноў тавар без меры падаражэў). За тым, хаму натта панаваць хочацца за абы якую цану, хоць на мінуціну, над усякім, хто за яго блажэйшы. Справядлівы мужык абы чым ні гандлюе: ён прадае сваю працу ды лішні, а у патрэбі і нілішні, прыбытак ад гаспадаркі. Ні мае на прадажу ні веры, ні зямлі бацькаўскай. Ніхай яму хто спрабуе скрыўдзіць жонку, або дачку, ды грашмі, або кароваю за тое заплаціць,—хоць то найбольшы пан будзе, ён яго забіць або спаліць, гатоў. Ен малако, калі прадае, то толькі ад каровы, — ні дагадаецца зачэрпаць у студні. Ен за грошы, ці за гарэлку у судзе сьведкай ні будзе. У хама, па цане гледзючы, усё купляць можна. Калі яго дачцэ пан рабіў байструка ды даваў за тое грошы ці карову,—ён дзякаваў пану за ласку ды думаў сабе па хамску і па гаспадарку разам: «перад людзьмі—сорам, але ж кабецкая чэсьць—ні мыло, ні змыліцца, а як разбагацеем, людзі аб сорамі забудуцца». Што яму Бог! Ен, жывучы ці паміраючы, надае папом грошай, то Бог будзе за ім. Што яму навука!— навука у кніжках; накупіць шмат кніжак, найме за свае грошы вучоных людзей, — будзе мець навуку. Купіць хвартэпіян — будзе мець і музыку. Што яму чалавек нібагаты ды справядлівы? Хам купіць адвакатаў, газэтных пісак, паліцыю ці міліцыю—ды таго чалавека з граззю зьмешае, у варэшці згноіць. Прачытаўшы гэта, справядлівы мужык скажа: «трэба прызнацца, што і паміж мужыкоў шмат хамаў завялося». А я скажу-—праўда! Ці толькі паміж мужыкоў? Паміж панаў і падпанкаў бадай ішчэ больш. Німа чаго дзівіцца. Хам найбольш у няволі родзіцца ды плодзіцца. Праўдзівай волі рэвалюцыя толькі трохі дала нам пакаштаваць. Шмат хто так пакаштаваў, што упіўся: ён ужо нікога ды нічога ні баіцца, усё ведае, усё можа, усё пад сябе горне. А другі наадворот—усяго забыўся, усяго адрокся, ніхай другія камандуюць, абы яго жывым пусьцілі. Яшчэ я мушу спамянуць адзін гатунак патайнога мужыцкага хамства, натта нібезпечны для той самай волі, каторую рэвалюцыя нясе, а яна паміж пальцаў ёй сыпецца і топчацца у гразі. У 1905 годзі была нібыто рэвалюцыя. Былі посьля выбары у Думу. Ніколі ні забудуся аднэй вольнай, шчырай гутаркі з мужыкам у тыя часы. Разгаварыліся мы з ім у дарозі, якіх людзей у Думу трэба выбіраць. Разгаварыліся без усякага інтарэсу, ні я яму, ні ен мне нікога па імяні ні раіў, ні па партыі. То я скажу, то ен скажа—разумнага, сьмелага, з добраю моваю, такога-сякога. Так у нас складна ішло! Толькі я кажу на астатках: «ды трэба ж, каб той чалавек на грошы ні натта быў ласы, каб яго голасу нельга было купіць ні за якія грошы». Задумаўся цяжка, уздыхнуў мой мужык, сказаў шчыра ды смутна. «Ой, гэта трудна!» ды замоўк. А я так зразумеў: заглянуў ён у сваю бедную душу ды у душу суседзяў, а там на дне патайны голас шэпча: «голас прадаць? прадалі людзі—сьведкі па усіх судох, ад свайго валаснога пачынаючы за малыя грошы, за пачастунак, а калі у той Думе за голас будзе хто большыя грошы даваць, хто ж тут вытрывае, каб ні прадаць? Гэтакі тавар нічога ні каштуе, ні на вошта у гаспадарцы ніпатрабны, а грошы—усякаму згодзяцца». Мы ведаем, што з нашымі мужыцкімі дэпутатамі у Думу найбольш так яно і вышло: мяркавалі выбіраць чым найлепшых, паехалі яны у Пецербург, а там на іх с пачастункам, з дарэмнаю кватэраю чорная сотня цікавала ды блізка таго, што усіх купіла, галасамі іхнімі камандавала народу на горо ды сорам. Па справядлівасьці спамяну яшчэ аб асаблівым панскім хамстве. Ні так даўно ставілі у Вільні памятку царыцы Кацярыны ІІ, нібыто вялікай. На памятцы пісалі: «адарваное вярнула». Брэхня! Літва-Беларусь. як мы ведаем, ніколі даўней да Маскоўска-Пецербурскаго царства ні належыла, с Польшчаю - злучалася па добрай волі. Ні вызваліла яе Кацярына, ні вярнула, а украла, заграбіла у той самы час, калі Касьцюшка з людзьмі што найлепшымі стараліся, як мага, даць усяму народу лепшае жыцце, право, сьвет ды волю. Першая яе работа у нашым краю была у тым, каб раздарыць сваім палюбоўнікам 30 тысяч «мужыцкіх душ» з безмернымі землямі разам. Былі падарованы і такія, даўней вольныя, мястэчкі, як Ліпініцкі у Ашмянскім павеці, дзе толькі праз Кацярыну пачалі народ на паншчыну ганяць. Дык вось запрасілі на гэтае сьвято каля памяткі Кацярыны колькі паноў. Я ні скажу, што яны былі таму рады; ні скажу, што усе, але ж нікаторыя адказаць ні пасьмелі ды прышлі пакланіцца чучалу той, што грабіла ды у кайданы вязала іх дзядоў. Вось гэтага ні назваць іначай, як—панскае хамство. Траплялося яно ні раз і пры другіх аказіях і у той самай Думі. Трапляецца і цяпер, у рэвалюцыю, калі старыя і новыя падпанкі і паны, часам і рэвалюцыйныя міністры, абы толькі набраць у рукі ды утрымаць больш улады, патураюць кожнаму людзкому гурту, што моцна крычыць ды кулакі паказывае; патураюць са страху, як даўней цару патуралі: проці розуму і сумлення раздаюць народу уселякія абецанкі, хоць ведаюць, што споўніць нельга і палавіны. А хто ж над намі ды над гэтулькімі народамі Расіі панаваў? Хто нас у зямлю таптаў апошнія часы перад рэвалюцыяй? Мікалай ІІ, дрэнная лялька! Які ж ён пан, калі яго ў 2-3 дні усе слугі пакінулі? Ніколі ён ні панаваў. Хам на хаме стаяў, хамам паганяў. Чым спрытнейшы, чым лягчэйшае трухлявае сумленне меў, тым вышэй залез. Над ім, над яго уласнаю сямьёю, над яго міністрамі доўгі час стаяў — вы чулі? такі справядлівы ніскрэбаны хам — Распуцін, — сыбірскі канакрад, пьяніца, жарабец двуногі. Куды ж яна дзелася уся гэтая чарада без ліку? Пабіць—мала каго пабілі, у вастрог мала каго з іх пасадзілі. Ні уся ж рэшта трухлом разсыпалася, ні усім рэвалюцыя новое сумленне уставіла. Зубы нілёгка, ніскора уставіш, а сумленне - куды трудней. Ні думайце, што я вас клічу цяпер вышуківаць іх, біць ды ў вастрог садзіць. Не! Калі мяне пытаюць, хто з іх найбольш вінаваты, я скажу—ніхто! А калі вінаваты, то ні нам іх судзіць, бо і мы вінаваты, што гэтакую дрэнь над сабою цярпелі, пакуль яны ні пасыпаліся ад ваенна-рэвалюцыйнай буры, як перасьпелыя грушы з дзерава. Я ні клічу вас біць каго небўдзь, апроч тых, нібы-то «нашых», што б’юць, грабюць, паляць, сваіх безвінных людзей. Я за тое шаную беларусаў, што яны на кроў ні ласы. Можа яны за тое беларусамі называюцца, малую славу на сьвеці маюць, што ні усе векі іх жыцця рукі у іх былі ні такія чырвоныя ад пралітай людзкой крыві, як у другіх народаў. Такі быў да гэтай пары лад на сьвеці, што той народ больш славы меў, каторы больш чужога дабра загроб ды крыві праліў. Так было! Але ж, як гэтая праклятая ды разам благаславенная вайна кончыцца, так далей ні будзе! Яна скора сама сябе зьесьць. Людзі, дзякуючы ёй, здаволюцца ваеваць на усе часы. Да вайны Расія была тым найбольшым ды лядака збудованым астрогам, у каторым хамская хэўра сілаю дзержала народы. Ваеваць варт было толькі за волю. А суседзкія гранічныя сваркі міжнародны міравы суд без вайны разбярэ. Гэтага усе народы хочуць. Ні аднаго найбайчэйшаго енэрала сьвет ні пашанаваў ды ні пашануе так, як нашаго Касьцюшку. Пашанаваў за тое самае, што ён меў найчысьцейшую душу ды рукі, што ліў кроў сваю ды чужую толькі за волю свайго ды чужога амэрыканскага народу, што ні мог цярпець няволі ні нашых падданых, ні нават няволі чорнага чалавека, раней за усіх аддаўшы свае грошы на яго выкуп, на школы яму, за тое, што будучы дыктатарам, начальнікам народу у вайне, у рэвалюцыі, чалавеку зьвязанаму, асуджанаму, ніводнага сьмертнага прыгавару ні падпісаў. Хацеў я с хамам скончыць, а зьбіўся на тое, што так да хама падобна, як зорка да жабы. Варочаймося назад! Ні вайна, ні рэвалюцыя ні кончылася. Ды хам ні прапаў скрозь землю. Адзін прытаіўся, як мыш пад мятлою, другі перакінуўся на службу да чужынцаў, трэці абярнуў чырвонаю ганучкаю блішчасты гузік, чацьверты назваў сягоння «таварышам» таго самага мужыка-салдата, с каторага учора скуру драў ды па твару яго біў і стаў чым хутчэй вучыць таго, што сам умеў—бяры, бяры, бяры,—усе, што рукой дастанеш, ды брашы, брашы, брашы так, каб найдурнейшым таварышам спадабалося, (а найдурнейшы—заўсёды найбольшы) ды будзем с табою панаваць лепш, чым даўней панавалі. Добра рэвалюцыя пачалася-—мала крыві каштавала. Ды найбольшая ж яе і наша беда у тым. што хам яе гэтак збэсьціў. На хамскі розум выходзе -- рэвалюцыя гэта такая карова, што павінна зараж жа, ні гледзючы на страшэную вайну, даваць народу без перадыху, без корму, ні толькі малако, але гатовую сьметану і масло, а усякі мужык-гаспадар знае, што як будзеш карову залішне даіць, то малако не пойдзе, а выдаіш хіба кроў. Ды льецца сюд-тут гэта нівінная нінатрэбная кроў, гараць людскія гнёзды, гарыць сьпірт, а у ім смажуцца пьяныя людзі, гараць запасы гатовага збожа ды цукру, хоць яго даўно ні хватае. Ды там, дзе гэта чаўпецца, німа такога пана, каб моцным голасам крыкнуў—годзі, стой!—ды каб паслухалі адразу. Дзе ж ратунак? Паслаць у Сібір за царом? Ні варт! Ад яго адзін смурод застаўся ды безгаловая хамская чарада без ліку, а тут моцнай душы ды моцнай рукі трэба. Дзе ж найці тую душу, адну для усей рэвалюцыі, для гэтулькіх народаў уселякай веры ды мовы? Ні варт шукаць таго, чаго ні згубілі. Аднэй душы для усіх ніколі ні было, быў толькі адзін для усіх астрог. Кожны народ павінен сам сабе падняць, ачысьціць ды злажыць сваю затоптаную, паломаную у няволі грамадзянскую душу. Ачысьціць перш усяго ад хамства. Паставіць сабе перад вочы лепшыя думкі сваіх сьвятых нябошчыкаў ды сваіх жывых людзей, найсьмялейшых, з найлепшымі галовамі, з найчысьцейшымі рукамі. Сказаць ім - рабіце плян новай уласнай хаты. Ніглядзець, як гэтыя людзі адзетыя, дзе яны радзіліся, —у хаці ці у палацы, у якой партыі запісаны,—толькі як яны жылі, што рабілі перад рэвалюцыіяй, што рабіць умеюць. Даць тым выбарным людзям веру ды послух. Ды узяцца ставіць новы будынак новага вольнага жыцця хоць так, як шмат дзе у нас касьцёлы будавалі, калі схацелі—ды стало можна. Выбралі у камітэт падобных людзей, як я казаў вышэй, давалі складку зямлёю, цэглаю, каменням, дзеравам, грашыма, простаю ды вучонай работаю. А хаму, калі будзе употай рабоці замінаць, сказаць у вочы, што ён—хам. Калі будзе брахаць, сказаць, што ён брэша. Гэтак ужо будуюць палякі сябе будынак, гэтак робіць Украіна, Літва,—усе народы, што сваім новым, лепшым жыццём жыць хоча. Гэтак і вялікарусам, нашым даўнейшым паном, будаваць сабе трэба. Ёсьць на чом, ёсьць з чаго, аж за лішне! Толькі ім цяпер цяжэй — разбэсьціліся бедныя, сабе праўдзівай волі ніколі даўней ні знаўшы ды пануючы над гэтулькімі народамі. Цяжка ім адвыкаць ад панавання, прывыкаць да работы. Ды душа у іх маладая, мягкая, бурліць, як нівыстоіўшая брага. Сьпірытус у ёй ужо ёсьць, але усе сварацца, як яго дастаць, каб быў найчысьцейшы. Пасварацца, пабядуюць ды дастануць. Старога ліха ні памятуючы, мы ім зычым, як найлепш—каб пашанцавало. Але ж покуль што, нат шмат сьліны на гутарку ды часу марнуюць, і сабе і другім кепска памагаюць. Кожны народ сам аб сабе, аб сваёй роднай зямельцы дбаць павінен. Гэтак само скажым братом беларусам: мужыкам, работнікам, вучоным ды простым ды паном пры іх супольнай згоднай рабоце для роднаго народу, для краю - памажы Божэ! А хам ніхай усюды скрозь зямлю заваліцца, ніхай з насення зьвядзецца, або лепш, хам чалавекам стане, калі зможа. Тагды толькі прыдзе праўдзівая воля. [[Катэгорыя:Публіцыстыка Напалеона Чарноцкага]] [[Катэгорыя:Творы 1918 года]] [[Катэгорыя:Вольная Беларусь (газета)]] gedknskb06964511a9ikyxqee04p0xw 102 17947 88388 87189 2022-08-21T09:16:19Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара |Імёны = Лявон |Прозвішча = Гмырак |Варыянты імёнаў = Сапраўднае: Мечыслаў Бабровіч. Іншыя псэўданімы: З. Б., Барыс Заяц, Лявон Хмуры |Выява = Liavon Hmyrak.jpg |ДН = 6 (18) красавіка 1891 |Месца нараджэння = фальв. Пархвенава, Вялейскі павет |ДС = 30 чэрвеня (13 ліпеня) 1915 (24 гады) |Месца смерці = Коўна, Расейская імпэрыя |Апісанне = беларускі беларускі крытык, публіцыст і празаік |Іншае = |Вікіпедыя = Лявон Гмырак |Вікіпедыя2 = Лявон Гмырак |Вікіцытатнік = |Вікісховішча = Category:Liavon Hmyrak |Вікіліўр = |ЭСБЕ = |Google = |Катэгорыя = Лявон Гмырак |Першая літара прозвішча =Г }} == Творы == {{Усе творы|Публіцыстыка Лявона Гмырака}} === Апавяданні === * [[Васілёва вяселле]] === Публіцыстыка === * [[Жыла, жывець і будзе жыць!]] * [[Хто з намі, хто проціў нас]] (1914) * [[Мова ці гутарка]] (1914) * [[Наша Ніва/1914/9/З Беларусі і Літвы/З Міншчыны/Ешчэ аб лясным голадзе|З Беларусі і Літвы. З Міншчыны. Ешчэ аб лясным голадзе]] * [[Колькі слоў аб хутарох]] (1914) * [[Ізноў «пэркалёвые»]] (1914) * [[Бюджэт на 1914 г.]] (1914) * [[Земства і воласць]] (1914) === Літаратурная крытыка === * [[Ешчэ аб сплачываньню доўгу]] (1913) * [[Беларускае нацыянальнае адраджэнне]] * [[Тарас Шэвчэнко]] (1914) === Лісты === * [[Ліст у «Нашу Ніву» (Гмырак, 1911)]] * [[Ліст у «Нашу Ніву» (Гмырак, 1914)]] ==Гл. таксама == * [[У абароне хутароў|У абароне хутароў (Атказ 1914 Л. Гмыраку)]] (1914) [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія вайскоўцы]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Крытыкі]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] f3gvnytnbmrn60qskk5k66p4uochcqm 102 19410 88390 87623 2022-08-21T09:19:54Z VasyaRogov 1510 /* Творы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Ажэшка | Імёны =Эліза | Першая літара прозвішча =А | Варыянты імёнаў =E. O., Bąk (z Wa-Lit-No), Li…ka і Gabriela Litwinka; сапр. Eliza Orzeszkowa, пры нараджэнні Elżbieta Pawłowska | Апісанне =беларуска-польская пісьменніца | Іншае = | ДН = 6 чэрвеня 1841 | Месца нараджэння =Мількаўшчына, Гарадзенскі павет, Гарадзенская губэрня, Літоўскае генерал-губэрнатарства, Расейская імпэрыя | ДС = 18 мая 1910 | Месца смерці = Горадня, Гарадзенскі павет, Гарадзенская губэрня, Літоўскае генерал-губэрнатарства, Расейская імпэрыя | Выява =Eliza Orzeszkowa.PNG | Вікіпедыя =:be:Эліза Ажэшка | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Эліза Ажэшка | Вікіцытатнік = | Вікісховішча =Category:Eliza_Orzeszkowa | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Эліза Ажэшка | Google = }} == Творы == {{All works‎}} *{{Скан|Хам|Ажэшка Хам.pdf}} *{{Скан|У зімовы вечар|U zimovy vechar.pdf}} *{{Скан|Гедалі|Гэдалі (1907).pdf}} == Пра аўтара== *[[Яснавяльможнай пані Арэшчысе]] ([[Аўтар:Францішак Багушэвіч|Францішак Багушэвіч]]) *[[Eliza Ožeško]] {{PD-old}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Польскія аўтары]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] [[pl:Autor:Eliza Orzeszkowa]] bnomu05knnk72kuj2onvwjwld70ctrg 104 25491 88368 72308 2022-08-21T06:59:08Z Nejurist 840 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> '''15. Jazep razhadywajeć sny Faraonu.''' 1. U dwa hady paśla sam Faraon mieŭ dziŭny son. Zdawałośia jamu, što jon stajaŭ na bierazi raki, s katoraj wyjšli siem piek­nych i sytych karoŭ i paświlisia na łuce. Pośle wyjšli z raki siem inšych karoŭ wielmi chudych i zjeli siem pieknych i sytych karoŭ. Karol pračnuŭśia. Zasnuŭšy iznoŭ, śniŭ jon, što wyrasło siem kałasoŭ poŭnych i bujnych. Pośle wyraśli siem inšych kałasoŭ — pustych, i zjeli jany poŭnyje kałasy. Faraon pračnuŭsia i zahadaŭ pryzwać usich ahipskich mudracoŭ, katorym raskazaŭ swaje sny, ale niwodzin nia moh razhadać. 2. Tady staršy nad piŭničymi ŭspomniŭ i pra Jazepa i skazaŭ Faraonu: „U wastrozie jość adzin chłopiec, katory mnie i staršamu nad piekarami nadta dobra razhadaŭ sny“. Ka­rol zahadaŭ prywiaści zaraz Jazepa i skazaŭ jamu: „Mieŭ ja sny, i nima nikoha, chtob mnie ich razhadaŭ, a čuŭ ja, što ty dobra razhadywaješ". Jazep adkazaŭ pakorna: „Boh, da nie ja, možeć tolki udačna razhadać sny“. Tady karol raskazaŭ Jazepu swaje sny. Wysłuchaŭšy raskaz karała, Jazep ska­zaŭ: „Siem karoŭ sytych i siem kałasoŭ poŭnych aznacajuć siem hadoŭ uradžajnych, katoryje skora nastanuć. Siem-że karoŭ chudych i siem kałasoŭ pustych aznačajuć siem hadoŭ nie ŭradžajnych, i wa ŭsim kraju budzie tady wialiki hoład. Dziela hetaho pašukajcie sabie čelawieka, katoryby zbiraŭ zbožže praz siem hadoŭ uradžajnych, kab pośle chapiło zapasu na siem hadoŭ holadu".<noinclude></noinclude> r7ooyt28rb6n600nz3gzgiddbpibtnj 0 28821 88309 88080 2022-08-20T15:52:58Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Домбі і сын | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = [[:en:Dombey and Son (1848)|Dombey and Son]] | папярэдні = | наступны = | дата = 1848 (пераклад 1938) | анатацыі = }} *[[Домбі і сын/1|Раздзел I. Домбі і сын]] *[[Домбі і сын/2|Раздзел II, у якім своечасова прымаюцца захады з прычыны нечаканага збегу акалічнасцей, якія ўзнікаюць часам у самых упарадкаваных сем'ях]] *[[Домбі і сын/3|Раздзел III, у якім містэр Домбі, як чалавек і бацька, паказан на чале свайго хатняга дэпартамента]] *[[Домбі і сын/4|Раздзел IV, у якiм на нашай сцэне ўпершыню выступаюць новыя асобы]] *[[Домбі і сын/5|Раздзел V. Рост і хрысціны Поля]] *[[Домбі і сын/6|Раздзел VI. Другая страта Поля]] *[[Домбі і сын/7|Раздзел VII. Позірк з птушынага палёту на месца пражывання міс Токс, а таксама на сардэчную прывязанасць міс Токс]] *[[Домбі і сын/8|Раздзел VIII. Далейшае развіццё, рост і характар Поля]] *[[Домбі і сын/9|Раздзел IХ, у якім Драўляны Мічман трапляе ў бяду]] *[[Домбі і сын/10|Раздзел Х, у якім расказваецца аб выніках, да якіх прывялі няшчасці Мічмана]] *[[Домбі і сын/11|Раздзел ХI. Выступленне Поля на новай сцэне]] *[[Домбі і сын/12|Раздзел XII. Выхаванне Поля]] *[[Домбі і сын/13|Раздзел ХІІІ. Весткі аб гандлёвым флоце і справы ў канторы]] *[[Домбі і сын/14|Раздзел ХІV. Поль робіцца ўсё больш дзівакаваты і едзе дадому на канікулы]] *[[Домбі і сын/15|Раздзел XV. Надзвычайная вынаходлівасць капітана Катля і новыя клопаты Уолтэра Гэя]] *[[Домбі і сын/16|Раздзел ХVІ. Аб чым заўсёды гаварылі хвалі]] *[[Домбі і сын/17|Раздзел ХVII. Капітану Катлю ўдасцца сёе-тое зладзіць для маладых людзей]] *[[Домбі і сын/18|Раздзел ХVIII. Бацька і дачка]] *[[Домбі і сын/19|Раздзел ХІХ. Уолтэр ад'язджае]] *[[Домбі і сын/20|Раздзел ХХ. Містэр Домбі прадпрыймае паездку]] *[[Домбі і сын/21|Раздзел ХХІ. Новыя асобы]] *[[Домбі і сын/22|Раздзел ХХII. Што-колечы аб кіраўніцтве містэра Каркера-загадчыка]] *[[Домбі і сын/23|Раздзел XXIII. Фларэнс адзінокая, а Мічман загадкавы]] *[[Домбі і сын/24|Раздзел XXIV. Клопаты сэрца, якое любіць]] *[[Домбі і сын/25|Раздзел XXV. Дзіўныя весткі пра дзядзьку Соля]] *[[Домбі і сын/26|Раздзел ХХVІ. Цені мінулага і будучага]] *[[Домбі і сын/27|Раздзел XXVII. Цені згушчаюцца]] *[[Домбі і сын/28|Раздзел ХХVІІI. Перамены]] *[[Домбі і сын/29|Раздзел ХХІХ. Місіс Чык зрабілася відушчай]] *[[Домбі і сын/30|Раздзел ХХХ. Перад вяселлем]] *[[Домбі і сын/31|Раздзел ХХХІ. Вяселле]] *[[Домбі і сын/32|Раздзел ХХХІІ. Драўляны Мічман разбіваецца ўшчэнт]] *[[Домбі і сын/33|Раздзел ХХХIII. Кантрасты]] *[[Домбі і сын/34|Раздзел ХХХІV. Другая маці з дачкой]] *[[Домбі і сын/35|Раздзел ХХХV. Шчаслівая пара]] *[[Домбі і сын/36|Раздзел XXXVI. Святкаванне наваселля]] *[[Домбі і сын/37|Раздзел ХХХVII. Некалькі перасцярог]] *[[Домбі і сын/38|Раздзел ХХХVIII. Міс Токс аднаўляе старое знаёмства]] *[[Домбі і сын/39|Раздзел XXXIX. Далейшыя прыгоды капітана Эдуарда Катля, марака]] *[[Домбі і сын/40|Раздзел ХL. Сямейныя адносіны]] *[[Домбі і сын/41|Раздзел ХLI. Новыя галасы ў хвалях]] *[[Домбі і сын/42|Раздзел ХLІІ, у якім расказваецца аб давяральнай размове і аб няшчасным выпадку]] *[[Домбі і сын/43|Раздзел ХLІІІ. Бяссонная ноч]] *[[Домбі і сын/44|Раздзел ХLІV. Разлука]] *[[Домбі і сын/45|Раздзел ХLV. Давераная асоба]] *[[Домбі і сын/46|Раздзел XLVI. Апазнанне і размышленні]] *[[Домбі і сын/47|Раздзел XLVII. Грымнуў гром]] *[[Домбі і сын/48|Раздзел XLVIII. Уцёкі Фларэнс]] *[[Домбі і сын/49|Раздзел XLIX. Мічман робіць адкрыцце]] *[[Домбі і сын/50|Раздзел L. Нараканні містэра Тутса]] *[[Домбі і сын/51]] *[[Домбі і сын/52]] *[[Домбі і сын/53]] *[[Домбі і сын/54]] *[[Домбі і сын/55]] *[[Домбі і сын/56]] *[[Домбі і сын/57]] *[[Домбі і сын/58]] *[[Домбі і сын/59]] *[[Домбі і сын/60]] *[[Домбі і сын/61]] *[[Домбі і сын/62]] [[Катэгорыя:Проза Чарльза Дыкенса]] [[Катэгорыя:Ананімныя пераклады]] [[Катэгорыя:Пераклады з рускай мовы]] [[Катэгорыя:Пераклады з англійскай мовы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Кнігі]] [[Катэгорыя:Творы 1848 года]] [[Катэгорыя:Творы 1938 года]] [[Катэгорыя:Творы, выдадзеныя ў Мінску]] [[en:Dombey and Son (1848)]] 75luoitcro6zcrv249qxg6qk8v1zjwp 88330 88309 2022-08-21T06:12:54Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Домбі і сын | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = [[:en:Dombey and Son (1848)|Dombey and Son]] | папярэдні = | наступны = | дата = 1848 (пераклад 1938) | анатацыі = }} *[[Домбі і сын/1|Раздзел I. Домбі і сын]] *[[Домбі і сын/2|Раздзел II, у якім своечасова прымаюцца захады з прычыны нечаканага збегу акалічнасцей, якія ўзнікаюць часам у самых упарадкаваных сем'ях]] *[[Домбі і сын/3|Раздзел III, у якім містэр Домбі, як чалавек і бацька, паказан на чале свайго хатняга дэпартамента]] *[[Домбі і сын/4|Раздзел IV, у якiм на нашай сцэне ўпершыню выступаюць новыя асобы]] *[[Домбі і сын/5|Раздзел V. Рост і хрысціны Поля]] *[[Домбі і сын/6|Раздзел VI. Другая страта Поля]] *[[Домбі і сын/7|Раздзел VII. Позірк з птушынага палёту на месца пражывання міс Токс, а таксама на сардэчную прывязанасць міс Токс]] *[[Домбі і сын/8|Раздзел VIII. Далейшае развіццё, рост і характар Поля]] *[[Домбі і сын/9|Раздзел IХ, у якім Драўляны Мічман трапляе ў бяду]] *[[Домбі і сын/10|Раздзел Х, у якім расказваецца аб выніках, да якіх прывялі няшчасці Мічмана]] *[[Домбі і сын/11|Раздзел ХI. Выступленне Поля на новай сцэне]] *[[Домбі і сын/12|Раздзел XII. Выхаванне Поля]] *[[Домбі і сын/13|Раздзел ХІІІ. Весткі аб гандлёвым флоце і справы ў канторы]] *[[Домбі і сын/14|Раздзел ХІV. Поль робіцца ўсё больш дзівакаваты і едзе дадому на канікулы]] *[[Домбі і сын/15|Раздзел XV. Надзвычайная вынаходлівасць капітана Катля і новыя клопаты Уолтэра Гэя]] *[[Домбі і сын/16|Раздзел ХVІ. Аб чым заўсёды гаварылі хвалі]] *[[Домбі і сын/17|Раздзел ХVII. Капітану Катлю ўдасцца сёе-тое зладзіць для маладых людзей]] *[[Домбі і сын/18|Раздзел ХVIII. Бацька і дачка]] *[[Домбі і сын/19|Раздзел ХІХ. Уолтэр ад'язджае]] *[[Домбі і сын/20|Раздзел ХХ. Містэр Домбі прадпрыймае паездку]] *[[Домбі і сын/21|Раздзел ХХІ. Новыя асобы]] *[[Домбі і сын/22|Раздзел ХХII. Што-колечы аб кіраўніцтве містэра Каркера-загадчыка]] *[[Домбі і сын/23|Раздзел XXIII. Фларэнс адзінокая, а Мічман загадкавы]] *[[Домбі і сын/24|Раздзел XXIV. Клопаты сэрца, якое любіць]] *[[Домбі і сын/25|Раздзел XXV. Дзіўныя весткі пра дзядзьку Соля]] *[[Домбі і сын/26|Раздзел ХХVІ. Цені мінулага і будучага]] *[[Домбі і сын/27|Раздзел XXVII. Цені згушчаюцца]] *[[Домбі і сын/28|Раздзел ХХVІІI. Перамены]] *[[Домбі і сын/29|Раздзел ХХІХ. Місіс Чык зрабілася відушчай]] *[[Домбі і сын/30|Раздзел ХХХ. Перад вяселлем]] *[[Домбі і сын/31|Раздзел ХХХІ. Вяселле]] *[[Домбі і сын/32|Раздзел ХХХІІ. Драўляны Мічман разбіваецца ўшчэнт]] *[[Домбі і сын/33|Раздзел ХХХIII. Кантрасты]] *[[Домбі і сын/34|Раздзел ХХХІV. Другая маці з дачкой]] *[[Домбі і сын/35|Раздзел ХХХV. Шчаслівая пара]] *[[Домбі і сын/36|Раздзел XXXVI. Святкаванне наваселля]] *[[Домбі і сын/37|Раздзел ХХХVII. Некалькі перасцярог]] *[[Домбі і сын/38|Раздзел ХХХVIII. Міс Токс аднаўляе старое знаёмства]] *[[Домбі і сын/39|Раздзел XXXIX. Далейшыя прыгоды капітана Эдуарда Катля, марака]] *[[Домбі і сын/40|Раздзел ХL. Сямейныя адносіны]] *[[Домбі і сын/41|Раздзел ХLI. Новыя галасы ў хвалях]] *[[Домбі і сын/42|Раздзел ХLІІ, у якім расказваецца аб давяральнай размове і аб няшчасным выпадку]] *[[Домбі і сын/43|Раздзел ХLІІІ. Бяссонная ноч]] *[[Домбі і сын/44|Раздзел ХLІV. Разлука]] *[[Домбі і сын/45|Раздзел ХLV. Давераная асоба]] *[[Домбі і сын/46|Раздзел XLVI. Апазнанне і размышленні]] *[[Домбі і сын/47|Раздзел XLVII. Грымнуў гром]] *[[Домбі і сын/48|Раздзел XLVIII. Уцёкі Фларэнс]] *[[Домбі і сын/49|Раздзел XLIX. Мічман робіць адкрыцце]] *[[Домбі і сын/50|Раздзел L. Нараканні містэра Тутса]] *[[Домбі і сын/51|Раздзел LI. Містэр Домбі і свецкае грамадства]] *[[Домбі і сын/52]] *[[Домбі і сын/53]] *[[Домбі і сын/54]] *[[Домбі і сын/55]] *[[Домбі і сын/56]] *[[Домбі і сын/57]] *[[Домбі і сын/58]] *[[Домбі і сын/59]] *[[Домбі і сын/60]] *[[Домбі і сын/61]] *[[Домбі і сын/62]] [[Катэгорыя:Проза Чарльза Дыкенса]] [[Катэгорыя:Ананімныя пераклады]] [[Катэгорыя:Пераклады з рускай мовы]] [[Катэгорыя:Пераклады з англійскай мовы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Кнігі]] [[Катэгорыя:Творы 1848 года]] [[Катэгорыя:Творы 1938 года]] [[Катэгорыя:Творы, выдадзеныя ў Мінску]] [[en:Dombey and Son (1848)]] h2ti18u8tcflzkf8biv9xlv8xjzslqj 88385 88330 2022-08-21T08:50:44Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Домбі і сын | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = [[:en:Dombey and Son (1848)|Dombey and Son]] | папярэдні = | наступны = | дата = 1848 (пераклад 1938) | анатацыі = }} *[[Домбі і сын/1|Раздзел I. Домбі і сын]] *[[Домбі і сын/2|Раздзел II, у якім своечасова прымаюцца захады з прычыны нечаканага збегу акалічнасцей, якія ўзнікаюць часам у самых упарадкаваных сем'ях]] *[[Домбі і сын/3|Раздзел III, у якім містэр Домбі, як чалавек і бацька, паказан на чале свайго хатняга дэпартамента]] *[[Домбі і сын/4|Раздзел IV, у якiм на нашай сцэне ўпершыню выступаюць новыя асобы]] *[[Домбі і сын/5|Раздзел V. Рост і хрысціны Поля]] *[[Домбі і сын/6|Раздзел VI. Другая страта Поля]] *[[Домбі і сын/7|Раздзел VII. Позірк з птушынага палёту на месца пражывання міс Токс, а таксама на сардэчную прывязанасць міс Токс]] *[[Домбі і сын/8|Раздзел VIII. Далейшае развіццё, рост і характар Поля]] *[[Домбі і сын/9|Раздзел IХ, у якім Драўляны Мічман трапляе ў бяду]] *[[Домбі і сын/10|Раздзел Х, у якім расказваецца аб выніках, да якіх прывялі няшчасці Мічмана]] *[[Домбі і сын/11|Раздзел ХI. Выступленне Поля на новай сцэне]] *[[Домбі і сын/12|Раздзел XII. Выхаванне Поля]] *[[Домбі і сын/13|Раздзел ХІІІ. Весткі аб гандлёвым флоце і справы ў канторы]] *[[Домбі і сын/14|Раздзел ХІV. Поль робіцца ўсё больш дзівакаваты і едзе дадому на канікулы]] *[[Домбі і сын/15|Раздзел XV. Надзвычайная вынаходлівасць капітана Катля і новыя клопаты Уолтэра Гэя]] *[[Домбі і сын/16|Раздзел ХVІ. Аб чым заўсёды гаварылі хвалі]] *[[Домбі і сын/17|Раздзел ХVII. Капітану Катлю ўдасцца сёе-тое зладзіць для маладых людзей]] *[[Домбі і сын/18|Раздзел ХVIII. Бацька і дачка]] *[[Домбі і сын/19|Раздзел ХІХ. Уолтэр ад'язджае]] *[[Домбі і сын/20|Раздзел ХХ. Містэр Домбі прадпрыймае паездку]] *[[Домбі і сын/21|Раздзел ХХІ. Новыя асобы]] *[[Домбі і сын/22|Раздзел ХХII. Што-колечы аб кіраўніцтве містэра Каркера-загадчыка]] *[[Домбі і сын/23|Раздзел XXIII. Фларэнс адзінокая, а Мічман загадкавы]] *[[Домбі і сын/24|Раздзел XXIV. Клопаты сэрца, якое любіць]] *[[Домбі і сын/25|Раздзел XXV. Дзіўныя весткі пра дзядзьку Соля]] *[[Домбі і сын/26|Раздзел ХХVІ. Цені мінулага і будучага]] *[[Домбі і сын/27|Раздзел XXVII. Цені згушчаюцца]] *[[Домбі і сын/28|Раздзел ХХVІІI. Перамены]] *[[Домбі і сын/29|Раздзел ХХІХ. Місіс Чык зрабілася відушчай]] *[[Домбі і сын/30|Раздзел ХХХ. Перад вяселлем]] *[[Домбі і сын/31|Раздзел ХХХІ. Вяселле]] *[[Домбі і сын/32|Раздзел ХХХІІ. Драўляны Мічман разбіваецца ўшчэнт]] *[[Домбі і сын/33|Раздзел ХХХIII. Кантрасты]] *[[Домбі і сын/34|Раздзел ХХХІV. Другая маці з дачкой]] *[[Домбі і сын/35|Раздзел ХХХV. Шчаслівая пара]] *[[Домбі і сын/36|Раздзел XXXVI. Святкаванне наваселля]] *[[Домбі і сын/37|Раздзел ХХХVII. Некалькі перасцярог]] *[[Домбі і сын/38|Раздзел ХХХVIII. Міс Токс аднаўляе старое знаёмства]] *[[Домбі і сын/39|Раздзел XXXIX. Далейшыя прыгоды капітана Эдуарда Катля, марака]] *[[Домбі і сын/40|Раздзел ХL. Сямейныя адносіны]] *[[Домбі і сын/41|Раздзел ХLI. Новыя галасы ў хвалях]] *[[Домбі і сын/42|Раздзел ХLІІ, у якім расказваецца аб давяральнай размове і аб няшчасным выпадку]] *[[Домбі і сын/43|Раздзел ХLІІІ. Бяссонная ноч]] *[[Домбі і сын/44|Раздзел ХLІV. Разлука]] *[[Домбі і сын/45|Раздзел ХLV. Давераная асоба]] *[[Домбі і сын/46|Раздзел XLVI. Апазнанне і размышленні]] *[[Домбі і сын/47|Раздзел XLVII. Грымнуў гром]] *[[Домбі і сын/48|Раздзел XLVIII. Уцёкі Фларэнс]] *[[Домбі і сын/49|Раздзел XLIX. Мічман робіць адкрыцце]] *[[Домбі і сын/50|Раздзел L. Нараканні містэра Тутса]] *[[Домбі і сын/51|Раздзел LI. Містэр Домбі і свецкае грамадства]] *[[Домбі і сын/52|Раздзел LII. Сакрэтныя весткі]] *[[Домбі і сын/53]] *[[Домбі і сын/54]] *[[Домбі і сын/55]] *[[Домбі і сын/56]] *[[Домбі і сын/57]] *[[Домбі і сын/58]] *[[Домбі і сын/59]] *[[Домбі і сын/60]] *[[Домбі і сын/61]] *[[Домбі і сын/62]] [[Катэгорыя:Проза Чарльза Дыкенса]] [[Катэгорыя:Ананімныя пераклады]] [[Катэгорыя:Пераклады з рускай мовы]] [[Катэгорыя:Пераклады з англійскай мовы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Кнігі]] [[Катэгорыя:Творы 1848 года]] [[Катэгорыя:Творы 1938 года]] [[Катэгорыя:Творы, выдадзеныя ў Мінску]] [[en:Dombey and Son (1848)]] 37fso4kntbtf7brrld6v6p0eaamd7px 104 29609 88308 88151 2022-08-20T15:52:34Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude><section begin="ch49"/>ссунуўшы на бок глянцавіты капялюш і разявіўшы рот. — Стоп, стоп, мой скарб! Уольр, мой дарагі хлопчык, адчальвайце на гэту ноч, а красуню пакіньце на маю апеку. Уолтэр абодвума рукамі ўзяў яе руку, паднёс да губ і пацалаваў. Цяпер ён ведаў, што яна і напраўду была беспрытульнай уцякачкай. <section end="ch49"/> <section begin="ch50"/>{{Цэнтар|'''''РАЗДЗЕЛ L'''''}} {{Цэнтар|'''''Нараканні містэра Тутса.'''''}} На мансардзе ў доме Драўлянага Мічмана пуставаў пакой, які ў ранейшыя часы служыў Уолтэру спальняй. Разбудзіўшы капітана досвіткам, Уолтэр прапанаваў перанесці туды з маленькай гасцінай найлепшую мэблю для ўпрыгожання пакоя, каб Фларэнс, прачнуўшыся, магла заўладаць ёю. З прычыны таго, што для капітана Катля нішто не магло быць прыемнейшым, як расчырванецца і задыхацца, папрацаваўшы дзеля такой справы, то ён (як казаў сам) пачаў з ахвотай, і гадзіны праз дзве мансарда ператварылася ў своеасаблівую каюту на сухазем'і, упрыгожаную адмысловымі рэчамі з гасцінай, уключаючы нават татарскі фрэгат. Ніякія ўгаварванні Уолтэра не маглі прымусіць капітана завесці вялікі гадзіннік, узяць назад чайніцу або дакрануцца да шчыпцоў для цукру і чайных лыжак. — Не, мой хлопчык, — нязменна адказваў капітан на такую просьбу, — гэту маленькую маёмасць я перадаў у сумеснае ўладанне. Перасяленне Фларэнс у іншы, больш адасоблены пакой, было зручным для яе і ў той-жа час давала магчымасць пасадзіць Мічмана на звычайны яго назіральны пост, а таксама зняць акяніцы з вокнаў крамы. — Капітан Катль, — задуменна сказаў Уолтэр, калі яны стаялі ў дзвярах крамы, адпачываючы пасля працы і пазіраючы на знаёмую старую вуліцу, — было яшчэ вельмі рана, — увесь гэты час не было ніякіх вестак пра дзядзю Соля? — Ніякіх, мой хлопчык, — адказаў капітан, ківаючы галавой. — Выправіўся шукаць мяне, добры, слаўны стары, — сказаў Уолтэр, — а вам ні разу не напісаў! Але чаму? Вось тут, у гэтым пісьме, якое вы перадалі мне, — ён дастаў з кішэні пакет, распячатаны ў прысутнасці мудрага Бансбі, — ён кажа, што вы можаце лічыць яго памёршым, калі ні разу не пачуеце пра яго да таго дня, як распячатаеце гэты пакет. Барані нас бог ад такога няшчасця! Але-ж вы-б пачулі пра яго, нават калі-б ён і напраўду памёр! Вядома, хто-небудзь напісаў-бы вам па яго жаданню, <section end="ch50"/><noinclude></noinclude> 3jyhg4u20hpe13hkau68i1eoyjcx19i 104 29632 88299 2022-08-20T12:57:46Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>дала аб ёй вельмі добры водгук і сказала, што яна даўным-даўно паехала. — У такім выпадку, — сказаў Уолтэр, — запытайцеся міс Домбі, куда яна паехала, а мы пастараемся яе знайсці. Час ідзе, і міс Домбі хутка прачнецца. Вы — яе лепшы сябра. Паклапаціцеся аб ёй там, наверсе, а мне дайце магчымасць навесці парадак унізе. Капітан, якога агарнуў смутак, адказаў уздыхам на ўздых, з якім Уолтэр праказаў гэтыя словы і паслухаўся. Фларэнс была ў захапленні ад свайго новага пакою, гарэла жаданнем убачыць Уолтэра і рада была сустрэцца са сваім старым сябрам С'юзен. Але Фларэнс не магла сказаць, куды паехала С'юзен, ведала толькі што ў Эсекс, і наколькі яна магла прыпомніць, ніхто не мог-бы гэтага сказаць, апрача містэра Тутса. Атрымаўшы гэтыя весткі, капітан, які засумаваў, вярнуўся да Уолтэра і сказаў яму, што містэр Тутс, — той самы джэнтльмен, якога ён сустрэў ля дзвярэй, — сябра яго, капітана Катля, багаты малады джэнтльмен безнадзейна закаханы ў міс Домбі. Капітан таксама расказаў аб тым, як прывяла яго да знаёмства з містэрам Тутсам вестка аб уяўнай пагібелі Уолтэра і як паміж імі была заключана ўрачыстая ўмова, што ўскладала абавязак на містэра Тутса не заікацца аб прадмеце свайго кахання. Пасля ўзнікла пытанне, ці можа Фларэнс давяраць містэру Тутсу, а калі Фларэнс з усмешкай адказала: «О, так, усім сэрцам!», выявілася неабходнасць даведацца, дзе жыве містэр Тутс. Гэтага Фларэнс не ведала, а капітан забыўся; і, у той час як у маленькай гасцінай капітан гаварыў Уолтэру аб тым, што містэр Тутс бясспрэчна, неўзабаве будзе тут, у пакой увайшоў сам містэр Тутс. — Капітан Джылс, — сказаў містэр Тутс, без усякай цырамоніі ўбягаючы ў гасціную, — я знаходжуся на мяжы вар'яцтва! Містэр Тутс выпаліў гэтыя словы нібы з гарматы, перш чым заўважыў Уолтэра, якога віншаваў нейкім жаласлівым хіхіканнем. — Вы мне прабачце, сэр, — сказаў містэр Тутс, схапіўшыся за галаву, — але ў сучасны момант я знаходжуся ў такім становішчы, што розум мяне пакідае, калі ўжо не пакінуў, і ўсякая спроба быць пачцівым, прымаючы пад увагу маё становішча, была-б пустым прытворствам. Капітан Джылс, адважуся прасіць дазволу пагутарыць з вамі сам-на-сам! — Прыяцель, — адказаў капітан, беручы яго за руку, — якраз вас мы і чакалі. — О, капітан Джылс, — сказаў містэр Тутс, — чакаць такога суб'екта, як я! Я не адважыўся пабрыцца — вось у якім я ўзрушаным стане! Валасы ў мяне ўскудлачаныя. Я сказаў Пеўню, што калі ён захоча вычысціць мне чаравікі…<noinclude></noinclude> ov73c46so5nbe0hk6cejlw7bcfkftyz 104 29633 88300 2022-08-20T13:15:46Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Паслухайце, браток, — сказаў капітан, — вось гэта Уольр, пляменнік старога Соля Джылса. Той самы, якога мы лічылі загінуўшым у моры. Містэр Тутс адняў рукі ад галавы, і, выпучыўшы вочы, паглядзеў на Уолтэра. — Божа злітуйся! — прамармытаў містэр Тутс. — Вось не было бяды! Я… я… баюся, што вы вельмі прамоклі. Капітан Джылс, дазвольце мне вам сказаць слоўца ў краме? Ён схапіў капітана ва фальбону фрака і, выходзячы разам з ім, прашаптаў: — Так, значыцца, капітан Джылс, гэта і ёсць той самы чалавек, пра якога вы казалі, што ён і міс Домбі створаны адно для аднаго? — Так, прыяцель, — сказаў бязрадасны капітан, — так думаў я калісьці. — І цяпер! Якраз у такі момант! — закрычаў містэр Тутс, зноў хапаючыся за галаву. — Ненавісны супернік! Прынамсі, ён не з'яўляецца для меня ненавісным супернікам, — запнуўшыся і падумаўшы, сказаў містэр Тутс, аднімаючы руку ад ілба. — За што мне яго ненавідзець? Не! Калі каханне маё сапраўды бескарыслівае, капітан Джылс, дазвольце мне давесці гэта цяпер! Містэр Тутс зноў рынуўся ў гасціную і сказаў, схапіўшы Уолтэра за руку: — Як маецеся? Спадзяюся, вы не прастудзіліся. Я… я… буду вельмі рад, калі вы захочаце са мной пазнаёміцца. Жадаю, каб вы пражылі яшчэ шмат такіх самых шчаслівых дзён. Клянуся, — сказаў містэр Тутс, разгарачыўшыся пасля таго, як больш пільна ўгледзеўся ў твар Уолтэра, — я надта рад вас бачыць! — Ад усёй душы дзякую вам, — сказаў Уолтэр. — Я і пажадаць не мог-бы больш сардэчнага і шчырага прывітання. — Капітан Джылс, — сказаў містэр Тутс, — я хацеў-бы строга прытрымлівацца правіл гонару, але, спадзяюся, мне будзе дазволена ўспомніць цяпер аб адным прадмеце, які… — Так, так, прыяцель, — адазваўся капітан. — Смялей, смялей! — Дык вось, капітан Джылс і лейтэнант Уолтэрс, — загаварыў містэр Тутс, — ці вядома вам, што застрашальны выпадак здарыўся ў доме містэра Домбі, што міс Домбі пакінула свайго бацьку, які, на маю думку, — з вялікім узрушэннем дадаў містэр Тутс, — з'яўляецца сапраўды зверам, і невядома, дзе яна знаходзіцца, і ніхто не ведае, куда яна пайшла? — Дазвольце запытацца, адкуль гэта вам вядома? — запытаўся Уолтэр. — Лейтэнант Уолтэрс, — сказаў містэр Тутс, які ўжыў такі зварот у звязку з асаблівай прычыны, зразумелай яму аднаму (магчыма таму, што ён звязаў яго імя з марской прафесіяй і мысліў сабе нейкую блізкую сувязь паміж ім і капітанам, якая павінна была, зразумела, распаўсюджвацца і на іх чыны), — лейтэнант Уолтэрс, я магу адказаць вам проста. Я вельмі заці-<noinclude></noinclude> tnnu57r6c3vb8k8ba34r5jgazwyaanl 104 29634 88301 2022-08-20T13:33:05Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>каўлены ўсім, што датычыць міс Домбі, і набыў звычку даваць час ад часу якую-небудзь мізэрную суму лакею, вельмі шаноўнаму маладому чалавеку, нейкаму Таулінсону, які даўно ўжо служыць у гэтым доме і ўчора вечарам Таулінсон паведаміў мне, якое становішча спраў. З таго часу, капітан Джылс і лейтэнант Уолтэрс, я зусім страціў рассудак і ўсю ноч валяўся на канапе; а цяпер з'явіўся перад вамі такой развалінай. — Містэр Тутс, — сказаў Уолтэр, — я шчаслівы ад таго, што магу супакоіць вас. Прашу вас, не трывожцеся. Міс Домбі жывая і непашкоджаная. — Сэр! — закрычаў містэр Тутс, усхапіўшыся з крэсла і зноў паціскаючы яму руку. — Я адчуваю такую бязмежную і невымоўную палёгку, што калі-б вы нават сказалі мне цяпер: міс Домбі вышла замуж, — я мог-бы ўсміхнуцца. Так, капітан Джылс, — сказаў містэр Тутс, звяртаючыся да капітана Катля, — клянуся душой і целам, я мог-бы ўсміхнуцца! Вось якую палёгку я адчуў, хоць і невядома, што-б я зрабіў з сабою зараз- жа пасля гэтага! — Такому велікадушнаму чалавеку, як вы, — сказаў Уолтэр, не зацягваючы з адказам на поціск рукі, — будзе яшчэ большай палёгкай і прыемнасцю даведацца, што вы можаце зрабіць ласку міс Домбі. Капітан Катль, будзьце ласкавы, правядзіце містэра Тутса наверх. Капітан паклікаў містэра Тутса, які са здзіўленым выглядам пайшоў за ім і, падняўшыся на мансарду, быў уведзены без усякага папярэджання ў новы прытулак Фларэнс. Здзіўленне і радасць небаракі містэра Тутса, калі ён убачыў яе, маглі знайсці сабе выйсце толькі ў самадурных учынках. Ён падбег да яе, схапіў яе руку, пацалаваў, выпусціў з рук, зноў схапіў, апусціўся на адно калена, расплакаўся, захіхікаў, ніколькі не думаючы аб небяспецы пацярпець шкоду ад Дыагена, які ўявіў, быццам у гэтых учынках ёсць штосьці варожае яго гаспадыні, і круціўся вакол яго. — О, Ды, брыдкі, забыўчывы сабака! Дарагі містэр Тутс, як я рада вас бачыць! — Дзякую вам, — сказаў містэр Тутс, — я здаровы, вельмі вам дзякую, міс Домбі. Спадзяюся, уся сям'я ў добрым здароўі? Містэр Тутс сказаў гэта зусім не разумеючы, аб чым ён гаворыць, сеў на крэсла і пачаў паглядаць на Фларэнс, прычым твар яго выказваў самую жорсткую барацьбу паміж зачараваннем і роспаччу. — Капітан Джылс і лейтэнант Уолтэрс паведамілі мне, міс Домбі, — задыхаючыся, прагаварыў містэр Тутс, — што я магу зрабіць вам нейкую ласку. Калі-б я мог як-небудзь знішчыць успамінак аб тым дні ў Брайтоне, калі я нагадваў хутчэй разбойніка, чым чалавека, які мае незалежнае становішча, — прадаўжаў містэр Тутс, выносячы сабе суровы прыгавор, — я з радасцю лёг-бы ў маўклівую магілу.<noinclude></noinclude> szjonbglqt36k01976nxbiiv3tcjp6g 104 29635 88302 2022-08-20T13:48:11Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Калі ласка, містэр Тутс, — сказала Фларэнс, — не прасіце мяне забыцца аб тым, што звязана з нашым знаёмствам. Паверце, я не магу гэтага зрабіць. Вы заўсёды былі надзвычай добры да мяне. — Міс Домбі, — адказаў містэр Тутс, — ваша ўвага да маіх пачуццяў уласціва вашай анёлскай прыродзе. Тысячу разоў дзякую вам! Гэта не мае абсалютна ніякага значэння! — Мы хацелі запытацца ў вас, — сказала Фларэнс, — ці памятаеце вы, куды паехала С'юзен, якую вы так прыязна праводзілі ў кантору пачтовых карэт, калі яна пайшла ад мяне? — Бачыце, міс Домбі, — падумаўшы, сказаў містэр Тутс, — я, вядома, не памятаю назвы горада, якая была напісана на карэце, але я памятаю, што С'юзен, як яна сама казала, не збіралася там спыняцца, а хацела ехаць далей. Між іншым, міс Домбі, калі вам патрэбна, каб яе знайшлі і прывялі сюды, то мы з Пеўнем прывязем яе вельмі хутка, чаму парукай мая адданасць і надзвычайная кемлівасць Пеўня. Містэр Тутс быў так яўна абрадаваны і акрылены надзеяй быць карысным, а бескарыслівая і шчырая яго адданасць здавалася такой бясспрэчнай, што было-б жорстка адмовіць яму. — Міс Домбі, — прадаўжаў містэр Тутс, — да пабачэння! Дазвольце вам сказаць, што вашы нягоды робяць мяне сапраўды няшчасным і што вы можаце давяраць мне амаль што не таксама, як самому капітану Джылсу. Мае недахопы, міс Домбі, надзвычай добра мне вядомы, — яны не маюць абсалютна ніякага значэння, дзякую вам але на мяне можна цалкам спадзявацца, запэўняю вас, міс Домбі! Сказаўшы гэта, містэр Тутс вышаў з пакоя ў суправаджэнні капітана, які ўвесь гэты час стаяў тут, трымаў пад пахай свой капялюш, прыгладжваючы кручком растрапаныя валасы, і не без цікавасці сачыў за тым, што адбывалася. А калі дзверы за імі зачыніліся, святло, што асвятліла жыццё містэра Тутса, зноў згасла. — Капітан Джылс, — прагаварыў гэты джэнтльмен, спыняючыся на ніжняй ступеньцы лесвіцы і азіраючыся, — сказаць праўду, цяпер я знаходжуся не ў такім настроі, каб сустрэць лейтэнанта Уолтэрса з тымі сяброўскімі пачуццямі, якія я хацеў-бы да яго мець. Мы не заўсёды можам мець уладу над сваімі пачуццямі, капітан Джылс, і я палічу за надзвычайную ласку, калі вы выпусціце мяне з чорнага хода. — Браток, — адказаў капітан, — можаце вызначыць сабе любы курс. Які-б курс вы не абралі, ён будзе правільным і вартым марака, у гэтым я ўпэўнены. — Капітан Джылс, — сказаў містэр Тутс, — вы надта прыязны. Ваша добрая думка з'яўляецца для мяне ўцяшэннем. Яшчэ адно слова, — дадаў містэр Тутс, стоячы ў карыдоры за прыадчыненымі дзвярыма: — спадзяюся, вы гэта запамятаеце, капітан Джылс, і мне-б хацелася, каб аб гэтым было даведзена да ведама<noinclude></noinclude> n4zjj43iy2uot2vvc75b20s35b9rdp3 104 29636 88303 2022-08-20T14:17:02Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>лейтэнанта Уолтэрса. Я цяпер, ведаеце, канчаткова ўступіў ва ўладанне сваёй маёмасцю, і… і я не ведаю, што мне з ёй рабіць. Калі-б я мог быць карысным у сэнсе грашовай дапамогі, я сышоў-бы ў маўклівую магілу спакойна і бесклапотна. Містэр Тутс больш нічога не сказаў і, паціхеньку вышмыгнуўшы за дзверы, зачыніў іх за сабою, каб папярэдзіць пярэчанні капітана. У наступны дзень містэр Тутс не прышоў, і не прыходзіў на працягу нёкалькіх дзён; тым часам Фларэнс, нібы ціхая птушка ў клетцы, жыла ў мансардзе дома старога інструментальнага майстра, і ніхто больш не турбаваў яе. За апошні час Фларэнс зрабілася кволай і хваравітай, і перажытае ёю ўзрушэнне не магло не зрабіць уплыву на яе здароўе. Але не ад фізічнай хваробы яна цяпер пакутвала. Яна сумавала, а вінавайцам гэтага быў Уолтэр. Ён клапаціўся і непакоіўся аб ёй, быў горды і шчаслівы магчымасцю ёй дагадзіць і выяўляў гэта з уласцівым яму энтузіязмам і гарачлівасцю, але Фларэнс бачыла, што ён яе цураецца. На працягу цэлага дня ён рэдка набліжаўся да дзвярэй яе пакоя. Калі яна клікала яго да сябе, ён прыходзіў і на секунду зноў рабіўся такім самым вясёлым і ажыўленым, якім запамятаўся ён ёй, калі яна ў дзяцінстве заблудзілася на шумных вуліцах, але пасля яго пачынала апаноўваць збянтэжанасць і пачуццё няёмкасці — яе зыркі закаханы позірк не мог гэтага не заўважыць, — і ён спяшаўся выйсці. Фларэнс здавалася, што дабрак капітан — яе нязменны пяшчотны і старанны сябра — таксама бачыць гэта і сумуе. Ён быў не такім радасным і бадзёрым, як першы час, і па вечарах, калі яны сядзелі ўсе разам, ён смутна пазіраў цішком то на яе, то на Уолтэра. Нарэшце, Фларэнс вырашыла пагаварыць з Уолтэрам. Ёй здавадася, што яна ведае цяпер прычыну яго адчужэння, і яна спадзявалася адчуць палёгку і супакоіць яго, сказаўшы яму, што ёй усё вядома, яна з гэтым зусім пагадзілася і не дакарае яго. Фларэнс гэта вырашыла ў нядзелю ўдзень. Адданы капітан у надзвычай прыгожым каўнерыку сядзеў каля яе і, надзеўшы акуляры, чытаў кнігу, калі яна запыталася ў яго, дзе Уолтэр. — Напэўна, унізе, мая маленькая лэдзі, — адказаў капітан. — Я хацела-б пагаварыць з ім, — сказала Фларэнс, таропка ўстаючы і збіраючыся ісці ўніз. — Я яго зараз-жа прышлю сюды, красуня, — сказаў капітан. Сказаўшы гэта, капітан спрытна ўзваліў на плячо сваю кнігу — ён лічыў сваім абавязкам чытаць па нядзелях толькі надта вялізныя кнігі, бо ў іх больш салідны выгляд — і вышаў. Неўзабаве з'явіўся Уолтэр. — Капітан Катль сказаў мне, міс Домбі… — горача пачаў ён уваходзячы, але, убачыўшы яе твар, запнуўся.<noinclude></noinclude> 4n8ecfwdl393tjz2rdbhxw1fb6z0ov8 0 29637 88307 2022-08-20T15:29:25Z Nejurist 840 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Да паноў Рады Беларускае Рэчы Пасполітай | аўтар = Мітрафан Доўнар-Запольскі | сэкцыя = Ліст | папярэдні = | наступны = | анатацыі = | год = 1918 | крыніца = Вольная Беларусь, 1918. - №29 - с.29 }} Продкі нашы, як устанаўлялі навуковыя...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Да паноў Рады Беларускае Рэчы Пасполітай | аўтар = Мітрафан Доўнар-Запольскі | сэкцыя = Ліст | папярэдні = | наступны = | анатацыі = | год = 1918 | крыніца = Вольная Беларусь, 1918. - №29 - с.29 }} Продкі нашы, як устанаўлялі навуковыя заклады, напрыклад, - акадэміі у Вільні, чы у Полацку, - дык яны давалі акадэміям фундушы-маенткі на пажывенне іх профэсароу чы іх студэнтау. А як цяпер грошай у скарбі німа, а трэба устанаўляць Акадэміі, дык я с такім чалобіццем зварачаюся да паноу Рады: чы ні будзе ласка паноу Рады выдаць такі закон, што на фундаванне унівэрсітэту у Менску у валадзенне і пажывенне унівэрсітэту на вечныя часы ахвяруецца якісь маентак з лясных скарбовых маетнасьцей. Як будзе ласка выдаць такі статут, дык і унівэрсітэт будзе. 28.VII, 1918 г. Проф. Даўнар—Запольскі. ==Зноскі== {{крыніцы}} [[Катэгорыя:Публіцыстыка Мітрафана Доўнар-Запольскага]] [[Катэгорыя:Творы 1918 года]] [[Катэгорыя:Вольная Беларусь (газета)]] i053jt016zoy6uatutud31eg59ylwin 0 29638 88310 2022-08-20T15:53:45Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Раздзел XLIX. Мічман робіць адкрыцце | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = | папярэдні = [[Домбі і сын/48|Раздзел XLVIII. Уцёкі Фларэнс]] | наступны = [[Домбі і сын/50|Раздзел L. Нараканні містэра Тутса]] | дата...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Раздзел XLIX. Мічман робіць адкрыцце | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = | папярэдні = [[Домбі і сын/48|Раздзел XLVIII. Уцёкі Фларэнс]] | наступны = [[Домбі і сын/50|Раздзел L. Нараканні містэра Тутса]] | дата = 1848 (пераклад 1938) | анатацыі = }} <pages index="Домбі і сын.pdf" from="481" to="492" fromsection=ch49 tosection=ch49/> 1iy5gi9cnbyl7xbv0fsftf1wq6uipuv 102 29639 88315 2022-08-20T16:06:45Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Пра аўтара | Прозвішча =Паўлюкоўскі | Імёны =Уладзіслаў | Першая літара прозвішча =П | Варыянты імёнаў =Карыстаўся псеўданімамі: У-Ініцкі; Улад. Ініцкі; У. І. Ніцкі; Улад-Ініцкі; Унучак; У. Паў-скі; Ул. Паў-скі; У. І.; У.-І.; Ў. П. | Апісанне...» wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Паўлюкоўскі | Імёны =Уладзіслаў | Першая літара прозвішча =П | Варыянты імёнаў =Карыстаўся псеўданімамі: У-Ініцкі; Улад. Ініцкі; У. І. Ніцкі; Улад-Ініцкі; Унучак; У. Паў-скі; Ул. Паў-скі; У. І.; У.-І.; Ў. П. | Апісанне = беларускі паэт, празаік, этнограф, краязнавец, мастак | Іншае = | ДН =1 (13) мая 1895 | Месца нараджэння =в. Ініца, Наваградскі павет | ДС = 8 верасня (ці 8 лістапада) 1955 | Месца смерці =Вільня | Выява =Uladzislaŭ Paŭliukoŭski.jpeg | Вікіпедыя =:be:Уладзіслаў Паўлюкоўскі | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Уладзіслаў Паўлюкоўскі | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Уладзіслаў Паўлюкоўскі | Google = }} {{All works‎}} == Успаміны == *[[Арышты; Бяроза і Воля]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] bhwbipgzb46lb1fn9b39kfqxtl51ppa 88318 88315 2022-08-20T16:13:18Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Паўлюкоўскі | Імёны =Уладзіслаў | Першая літара прозвішча =П | Варыянты імёнаў =Карыстаўся псеўданімамі: У-Ініцкі; Улад. Ініцкі; У. І. Ніцкі; Улад-Ініцкі; Унучак; У. Паў-скі; Ул. Паў-скі; У. І.; У.-І.; Ў. П. | Апісанне = беларускі паэт, празаік, этнограф, краязнавец, мастак | Іншае = | ДН =1 (13) мая 1895 | Месца нараджэння =в. Ініца, Наваградскі павет | ДС = 8 верасня (ці 8 лістапада) 1955 | Месца смерці =Вільня | Выява =Uladzislaŭ Paŭliukoŭski.jpeg | Вікіпедыя =:be:Уладзіслаў Паўлюкоўскі | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Уладзіслаў Паўлюкоўскі | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Уладзіслаў Паўлюкоўскі | Google = }} {{All works‎}} == Успаміны == *[[Арышты; Бяроза і Воля]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 7tgez88osv6rasmh1gn3gwsp1ievnu5 0 29640 88316 2022-08-20T16:11:35Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{загаловак | назва =Арышты; Бяроза і Воля | аўтар =Уладзіслаў Паўлюкоўскі | секцыя =Успаміны | папярэдні = | год = 1940 | наступны = | крыніца = [https://berezakartuska.livejournal.com/11053.html], [https://berezakartuska.livejournal.com/11450.html#cutid1] | анатацыі = арыгінал лацінскімі літарамі }} ==...» wikitext text/x-wiki {{загаловак | назва =Арышты; Бяроза і Воля | аўтар =Уладзіслаў Паўлюкоўскі | секцыя =Успаміны | папярэдні = | год = 1940 | наступны = | крыніца = [https://berezakartuska.livejournal.com/11053.html], [https://berezakartuska.livejournal.com/11450.html#cutid1] | анатацыі = арыгінал лацінскімі літарамі }} ==Жнівень 1939 г.== Што новы дзень, то ўсё гразьнейшы й страшнейшы для людзей: няўхільна прыбліжалася вайна Нямеччыны з Польшай. Аж 30 жніўня, расклеенымі ўночы плакатамі, была абвешчана агульная мабілізацыя. Ускалыхнулася сталіца колішняй, Беларуска-Літоўскай дзяржавы. Пачаўся нястрыманы многімі яшчэ нябачаны рух выпушчанае з моцных сьціскаў спранжыны, каторая шалёна круцілася ў няведамым кірунку й гучэла незразумелымі гукамі, а рэха іх адбівалася ў сьведамасьці людзей шматлітарным словам - мабілізацыя. І з людзей мо'ніхто ня быў такім чулым да яе й так не праймаўся ейнымі гукамі, як Беларусы. У самы дзень мабілізацыі ў Вільні былі арыштаваны: дырэктар Беларускай гімназіі Анцукевіч, рэдактар "Калосься" Шутовіч, рэдактар "Шляху моладзі" Найдзюк і працаўнік Беларускай Друкарні А.Шутовіч. Вестка аб арышце іх маланкай разьняслася сярод Віленскіх Беларусаў і сабою зацьміла ўсе іншыя весткі, зроджаныя рухамі мабілізацыі. У агульным хаосе іх тая вестка вырастала ў нейкі патвор і душыла самапачуцьцё кажнага шчырага Беларуса, каторы сваім інстынктам і інтуіцыяй чуў пачатак яшчэ горшага палажэння й прасьледу беларускай народнай справы, якія ўжо дагэтуль перабыліся. - Што будзе?- азіраючыся на ўсе бакі пыталі адзін аднаго Беларусы.- Што нас чакае? - Кепска будзе,- адзін другому адказывалі Беларусы, паціскаючы плячыма, бо на другое пытаньне ніхто не хацеў адказываць, каб не агарчаць свайго брата з вялікай Беларускай Айчыны. Аж 1-га верасьня абвешчана вайна... У горадзе грукат, стук, натоўпы людзей, беганіна падводы, аўты, жаўнеры і... ўзрыды, плач. Плакалі мацяркі, жонкі, сёстры, дзеці. Яны праваджалі сваіх карміцеляў і апякуноў "на дарогу магутнасьці найясьнейшай рэспублікі" , як гаварылі тыя пілсудчыкі, што заржавелі на нятыкальных мясцох дзяржаўнай машыны... Пад вечар гэтага дня - над Парубункам - нямецкі самалёт, страляніна па ім... Сапраўды, вайна! А змрокам і па змроку таго-ж 1-га верасьня зноў сьлёзы адчайнага плачу, але ўжо ў беларускіх, украінскіх, літоўскіх, нямецкіх і ў жыдоўскіх кватэрах і хатах. Па ўсёй Польшчы адбываліся масавыя рэвізіі й арышты "інародцаў", коштам і працаю каторых польскія паны тварылі дабрабыт сабе ды сваім "родаком і пшыяцёлом". Мяне арыштоўвалі сышчык з паліцыянтам, зрабіўшы павярхоўную рэвізію маіх кнігаў. Пры рэвізіі толькі забралі зьбіраныя праз даўжэйшы час карты, пры помачы каторых я маніўся ўлажыць для Музею альбом гістарычных зьменаў на тэрыторыі этнографічнай Беларусі, забралі рукапіс хронологіі Беларусі й некалькі кніжак і пазычаных украінскіх газэтаў, а так-жа рукапіс Беларускага Сялянскага Календара на 1940 год. Забіраючы-ж мяне, паліцыянт і сышчык не казалі нічога ні аб прычыне, ні аб мэце арышту, а толькі падганялі хутчэй зьбірацца. Думаючы, што возьмуць мяне на кароткі час, я сьпехам сабраўся - на босыя ногі абуў камашы, на кашулю апрануў летні халацік і ўзяў курыць, як толькі-толькі на дзень. Мімаходам, з усьмешкаю на вуснах, разьвітаўшыся з заплаканаю жонкаю, выйшаў я з хаты. Мяне пасадзілі ў чакаўшую нас дрынду (вазьніка) й павязьлі на Сьвятаянскую вуліцу, у Сьледчы аддзел паліцыі. Тутака ў асобным пакою мае праважатыя пісалі пратакол рэвізіі, а я пазіраў, як міма мяне ў суседні пакой прыводзілі й выводзілі з яго розных людзей - і мужчын і жанчын. Былі ўсякія між імі - і панаватыя й прасьцейшыя, і з клумкамі й з пустымі рукамі, і лёгка апранутыя, як і я, нават без шапкаў, і ў плашчох і польтах. Пазіраў я на іх і ўсьцішна рабілася, тым балей, што электрычныя лямпачкі былі абкалпачаны сіняю папераю, - а сэрца так неспа-койна й трывожна трапяталася, а ў галаве так і круціліся цяжкія думкі: "хаця-б ня білі, хаця-б ня білі". Аб тым, што пішуць пратакол не на месцы рэвізіі ды не пры пастароньніх сьведках, нічога ня думалася. Калі я падпісаў прачытаны пратакол, мяне зараз-жа перавялі ў той суседні пакой, які ўжо для мяне зрабіўся страшным. Тутака пры вялікім стале сядзеў пажылы, апрануты па вайсковаму нейкі пан, каторы перабіраў кучу папераў. Да кожнай паперы была прыколата чырвоная картачка. 3 мейсца, дзе мяне паставілі ў тым пакою, я глянуў праз ягонае плячо і здолеў прачытаць загаловак аднае чырвонае картачкі: - Розпорзадзене інтэрнованю (Распараджэньне аб інтэрнаваньні)... Так і выбухнула пякучая ўсё нутро маё цяжкая думка: "Няўжо-ж гэта мяне?... Няўжо-ж не вярнуся дамоў?" Павёў я імглістымі вачыма па сабраных людзёх - нікога знаёмага ня ўбачыў. Яшчэ не абтросься ад дабіўшай мяне цяжкай думкі, як за дзьвярыма пачуў грознае слова: "эскорта!" Зьявіўся паліцыянт і мяне павёў... павёў у "Цэнтралку", на Ігнатаўскай вуліцы. <poem>Было ўжо за поўнач. Усіх вітаю, што жылі, Што за справу боль пілі. Я вітаю ўсіх, што крочаць Проста ў косы, проста ў вочы Патарочы цёмнай ночы...</poem> А цягнік... чах-чах-чах... і з кажнай мінутай прыбліжаўся да Бярэзы. ==У самай Бярэзе.== 9 верасьня, каля гадз. 10-й, нас прывязьлі на ст. Бярэза-Картуская. Высадзіўшы з вагонаў, нас пералічылі й чацьвёркамі павялі ў лагер, як мы думалі. Да лагеру было кілёметраў 6, улева, як мы ехалі. Слабейшым, і ў каго было шмат рэчаў, паліцыя дазволіла наняць падводу; заплацілі за яе 6 злотаў, згары; грошы сабралі ў складку ад карыстаўшых. У палавіне дарогі зрабілі адпачынак. Пры дарозе сяляне капалі бульбу. Паліцыя загадала ім прынясьці некалькі вёдраў вады, за каторую арыштаваным запрапанавана было заплаціць "паводле сумленьня". Яшчэ мы аддыхалі й прагавіта пілі ваду, як міма нас з праціўнага кірунку прайшла вялікая грамада людзей, болей за 100. Ішлі яны чацьвёркамі, і, хоць былі акружаныя паліцыяй, але не ў такім ліку, як мы. Паміж іх пераважалі жанчыны, нават з дзяцьмі, меншымі й большымі. Ясна было, што гэта - выселенцы, а можа адпушчаныя з лагеру. Від іх быў сумны, твары худыя, толькі вочы блішчэлі, вопратка - лахманы, босыя, а калі хто быў абуты, то толькі для фасону... Па ўсім было відаць, што перажылі яны шмат гора, можа такога, якое й нас чакала... - "Машыраваць!" - пачулася каманда, і мы пайшлі. Перад самым лагерам улева ад дарогі, віднеліся руіны нейкага муру й будынку... Прыпомнілася, што гэта руіны колішняга манастыра, заснаванага тутака езуітамі-картузамі, ад каторых і самая мясцовасьць назвалася Бярэзай-Картускай. Глядзеў я на тыя руіны й думаў аб дзівах часу... Бо-ж адгэтуль калісьці выходзіла сьвятло Хрыстовай навукі, прасякнутае любоўю да людзей, а цяперака побач з ім стала месца, куды хрысьціяне хрысьціянаў-жа вядуць на гібеньне, няма ведама за што. Зьвярнуўшы ўправа і прайшоўшы кавалак пыльнай дарогі ўздоўж шчыльнага дошчак паркану, мы акружылі яго і ўзыйшлі на кобрынскую шашу - шырокую, з прысадамі й кветкамі з абодвух бакоў. Пазіраючы на галоўкі міленькіх астраў, гвазьдзікоў, мяне ахапіла ціхая прыемнасьць, але не надоўга, бо вось міма нас двух паліцыянтаў правялі групу самых праўдзівых бярэзаўскіх арыштантаў. Вопратка на іх была з шэрага зрэбнага палатна, на галовах мелі зрэбныя "лодачкі", як у польскіх жаўнераў-абозьнікаў. На плячах-жа, ва ўсю шырыню іх і вышыню лапаткаў, кажны меў вялікія, чорныя цыфры свайго нумару. Я, як мог, лавіў зрокам іхнюю лічбу й меней тысячы не заўважыў. На некаторых кашулі былі захварбаваныя крывёю... Толькі пайшлі гэтыя нумараваныя ці апрячатаныя людзі, як мы сталі перад варотамі свайго месца быцця, каторае разьлягалася з абодвух бакоў шашы. 3 аднаго боку над варотамі віднеўся надпіс: "Мейсцэ одособненя в Бэрэзе Картускей", а з другога боку шашы, напроціў, бачыліся другія вароты ў такой-жа дашчатай і шчыльнай агарожы. Над імі быў надпіс: "Комэндант месца одособненя в Бэрэзе Картускей". - якія нявінныя словы, - падумаў я, акурат як "прыціснуты да муру!" Ціха й сумна стала. 3 першых варотаў выйшлі іншыя паліцыянты, з гумовымі палкамі, пагутарылі з нашымі й гэтыя адыйшлі набок. Бярэзаўскія паліцыянты адразу паказаліся грубейшымі й вастрэйшымі. Пачуліся іхнія каманды. Жанчынам загадалі стаць асобна й пералічылі іх. 3 другіх варотаў выйшлі паліцыянткі з гумовымі палкамі й павялі жанчын за тыя вароты. Пералічылі й нас, як нейкія мёртвыя рэчы, без назоваў, аднолькавыя, бо нават не спраўджалі па сьпіску. Загадалі рухацца ў першыя вароты, скамандаваўшы: "Бягом!"" Толькі я ўбег за вароты, як над галавою пачуў новы крык "бягом" і адначасна з ім удар па плячах. Не глядзеў я, хто й чым ударыў, а пабег... Бягу... паміж паліцыянтаў стаяўшых у два рады і біўшых тых, што беглі прерада мною. Паліцыянты крычалі "бягом" і білі... а мы, як хто мог беглі,.. беглі проста, у лукаткі, ад адного раду паліцыянтаў да другога, пераганяючы адзін аднаго, папіхаючы пярэдняга, каб даць сабе дарогу, - кажны, як мог, як знаў, так ратаваўся ад біцьця, не глядзеў на свайго таварыша... Ня было тутака літасьці й гуманнасьці паміж людзей, каторых спаткала аднолькавая нядоля... А паліцыянты толькі крычалі "бягом!" і білі... Білі гумовымі палкамі, прыкладамі стрэльбаў, каламі, палеччамі, хто што меў у руках... Білі ад усяго сэрца й душы, разьюшаныя жорсткаю злосьцю, бо ў некаторых ламаліся ў руках палкі й палеччы. Страшна было бегчы ад адного ўдару пад другі, але павароту ня было... І мы беглі, стагналі, крычалі, раўлі... Беглі й падалі, куляліся адзін цераз другога, адзін другога тапталі й так мо'якіх 100 мэтраў, уздоўж аднаго трохпаверхавага будынку... Аж узьбеглі на нейкую дарожку ўздоўж драцяной агорожы, потым паміж дроту на нейкі пляц, акружаны калючым дротам. Цяперака нас біў кажны стрэчны паліцыянт, які толькі йшоў па гэтай дарозе... Захрапліся, засапліся, пагублялі свае клумкі, шапкі, парассыпалі свае пайкі хлеба з "Цэнтралкі", парвалі вопратку аб драты, пераганяючы й папіхаючы адзін аднаго... Гэта было нешта жудаснае, і ня біцьцё, а катаваньне. Катавалі на Лукішках у 1926 і ў 1927 гг., гэтак-сама азьвярэлыя людзі, але тое катаваньне то не зраўнялася-б і з трацінаю цяперашняга. На пляцы, дзе мы затрымаліся, да нас падыйшоў паліцэйскі сяржант і, называючы нас інтэрнаванымі, абвесьціў рэжым. Вось некаторыя пункты яго: 1. бяспрэчная паслухмянасьць і ўважлівасьць як да паліцыі так і да "інструктароў" назначаных з пасярод нас; 2. пісаньне і атрымліваньне пісьмаў забаронена; 3. ніякія пасылкі, ні емінныя, ні з вопраткаю, да інтэрнаваных не дапускаюцца; 4. дакупліваньне ежы - забаронена; 5. найбліжэйшым начальнікам зьяўляецца "інструктар" - толькі ён можа дакладаць каманданту групы аб усякіх просьбах інтэрнаванага; 6. вопратка й хусьцё інтэрнаваным не даецца і хто ў чым прыехаў, у тым і будзе да канца інтэрнаваньня... Многія з нас пры гэтым пазайздравалі таму, хто прыехаў ў цяплейшай вопратцы і ў лепшым вобую. Бяда й гора чакалі босых і лёгкаапранутых - а іх, ой, шмат было! А восень ужо чулася ў паветры, асабліва раніцамі. Далей сяржант загадаў аддаць у дэпозыт грошы, дакументы й наагул вартасныя рэчы, а ўсякую дробязь, як грабяні, партманкі, папяросьніцы, лісткі й інш. выкінуць вон. Пасьля гэтага з нашай групы выклікалі лекараў. 3 Беларусаў аказаўся толькі Арсень Паўлюкевіч. Дактары аглядзелі стан здароўя прыбыўшых, аддзялілі ад нас калекаў, слабых і старых і адвялі іх некуды ў іншую групу... На дакторскім аглядзе шмат у каго на плячах і на руках былі відаць жоўтыя паласкі - гэта былі сьляды біцьця, удараў палак. Каму папалася мацней, дык палоскі былі ня жоўтыя, а чырвоныя, з падцёкамі крыві. У мяне-то былі жоўтыя палоскі на абедзьвюх руках, вышэй локцяў. Калі ўсё тое рабілася, я, як мог, навокал глядзеў, што нас акружае... Нічога ня ўбачыў, толькі платы з калючымі дратамі, а за імі людзі й людзі, - сотні, тысячы стаялі ў радох, як мы. Горда й важна паміж тых прыгнечаных людзей хадзілі паліцыянты... Яны крычалі, лаялі, махалі палкамі й білі... Да дроту, каторы аддзяляў наш пляц ад суседняга, з таго боку падбягалі людзі й прасілі хлеба... - Хоць кусочак... Восьмы дзень тутака,- казалі яны. - А скуль?- ціханька пытаемся. - 3 Галіччыны,- кажуць,- ёсьць з Валыні, з Лэмкаўшчыны... - А Беларусы ёсьць? - Ой шмат: з Горадні, з Вялейкі, з Маладэчна, із Слонімшчыны, з Ашмяншчыны, Трок, з Чарэтхі, з Палесься... адусюль,- казалі яны. Неўзабаве да нашага шэрагу падыйшоў іншы паліцыянт і пачаў крычаць і лаяць нас за тое, што мы - здраднікі, ня ўмелі шанаваць загадаў Пілсудскага, а слухалі Гітлера, што ўсе чэсныя цяперака на фронце, а мы - шкурнікі й дарма хочам есьці польскі хлеб і г.д. у гэтым духу. Кажны сказ пачынаў і канчаў ён польскаю лаянкаю "з курвы сын". Падчас свае "навукі" аднаго запытаўся, што ён казаў, і акурат папаў на маладога Украінца, каторы зусім не разумеў яго. - Што я сказаў?- пытаецца азьвярэлы паліцыянт. Украінец маўчыць. - Ах ты, з курвы сыне, ня хочаш гаварыць са мною!- крыкнуў паліцыянт,- Нагніся! Украінец нагнуўся й паліцыянт прылажыў некалькі палак, аж бедны Украінец скруціўся й завыў нечалавечым голасам. Зноў жа, пачуліся з шэрагу галасы, што ёсьць адзін із зламанаю нагою (зламалі яму пад час таго біцьця - "прыняцьця"), дык той паліцыянт, ходзячы перад нашым шэрагам і махаючы палкаю ці каго б'ючы ёю, кажа: - Я віджу яго, але ня бачу й ягонага стогну ня чую,- але ўсёж-такі дазволіў вынясьці яго на руках да дактароў, каторыя былі ў другім канцы нашага пляцу. Адзін інтэрнаваны на грудзёх меў стужкі ордэнаў, дык гэты паліцыянт пазрываў іх, кінуў на зямлю й топчучы нагамі крыкнуў: - Такія, як мы на фронце бароняць гонар найясьнейшай рэчыпаспалітае... Тутака толькі здраднікі, шпегі, з к... сыны,- і з гэтымі словамі ахнуў палкаю па ягоных плечах. Доўга "навучаў" нас той паліцыянт, аж ногі забалелі стоячы і толькі чуваць было між нас: - Вось папаліся! Канец будзе! Калі ўжо ён скончыў, далі нам вады, пасьля каторай бегам пагналі ў памешканьне, дзе таксама некаторыя атрымалі гумовыя палкі за тое, што ўбеглі ў шапках. Усіх агарнуў страх і тропат. Думалі, што гэтак будзе штодня. Аказалася-ж, што гэтак нас толькі спатыкалі, бо назаўтра тое самае паўтарылася з новымі двума групамі, прыведзенымі ў Бярэзу. У адной групе было, між іншым, трох клерыкаў і з іх аднаго так білі, што той падаў пад ударамі, а як падымаўся й хістаючыся прабягаў некалькі крокаў, яго даганялі й ударамі палак зноў валілі з ног. Бедны клерык! Праз ўсё жыцьцё сваё ён будзе ясна ўяўляць, як Езус падаў пад крыжам... Двух клерыкаў то зручна ўцякалі, падняўшы свае сутанны, але і ім дасталося палак. У другой групе так-жа спрытна ўцякалі два маладыя сьвяшчэньнікі, каторых так-жа бязлітасна білі, як і клерыкаў. Ад 1 верасьня да якога 10-га ў Бярэзу было сагнана тысячы людзей. Ня было ў Польшы такога павету, каб у Бярэзе не аказалася ягоных прадстаўнікоў. Але найболей было Украінцаў і Беларусаў. Пазьней мы даведаліся, што ўсіх інтэрнаваных у Бярэзе было да 10000 чалавек. Былі ўсякія: і маладыя і старыя, і здаровыя й хворыя, нават калекі - кульгавыя, гарбатыя, сьлепавокія, заікі... хворыя на падачку, а ў нашай залі быў нат адзін вар'ят, і ўсе былі "залічаны" ў катэгорыю "здраднікаў!" А як яны даставаліся ў Бярэзу, ня лішнім будзе прыпомніць хоць кароткае апавяданьне інструктара Келецкай групы: "Нас арыштавалі 1 верасьня й сагналі ў Страхавіцах. Тутака нас паскоўвалі па двух і пехатою павялі. Ішлі мы болей тыдня, і толькі ўночы. Першыя дні тры то йшлі скаванымі. Калі ж нямецкія самалёты пачалі лётаць над галовамі й абстрэльваць нас кулямётамі, тады раскавалі, каб маглі лепей хавацца. Усё-ж такі аднаго з нас бомбы забілі. Так дайшлі мы да Берасьця, адкуль цягніком прывязьлі нас сюды... Нацярпеліся мы голаду, а найбо-лей - страху," - цяжка ўздыхнуўшы закончыў інструктар.. ==Гібеньне== "Месца адасабненьня ў Бярэзе Картускай" займала ўвесь абшар колішніх кавалерыйскіх казармаў. Ён быў вялікі і навокал абведзены шчыльнаю дашчатаю агародкаю, па версе каторай быў калючы дрот, нацягнуты гэтак, як на агарожах меставых гароднікаў ці садаводаў. У паўночнай часьці гэтага абшару стаялі два вялікія трохпаверхавыя будынкі - адзін уздоўж Кобрынскай шашы, а другі - да першага ўпоперак. Вокны ў гэтага другога будынку былі з кратамі, у ім была кухня і прадуктавыя склады. Воддаль і з бакоў стаялі меншыя будынкі - шпіталь і будынкі гаспадарчыя. Паміж усіх гэтых будынкаў быў пляц муштраў, абведзены калючым дротам так густа і завіла, як драцяное загараджэньне перад акопамі. Пляц меў толькі адзін уваход, густа аплецены дротам збоку і зьверху. У сярэдзіне высокімі платамі з калючага дроту ён быў разьдзелены на чатыры кварталы. На іх былі ськіраваны два кулямёты - стаялі яны на адумысловых вышках, дзе бязвыхадна вартавала паліцыя. Рэшта абшару займаў агарод, у паўдзеннай часьці каторага віднеліся нейкія невялікія будынкі і будаваліся новыя. Апрача таго, на гародзе, бліжэй да пляцу, было некалькі зямлянак - баракаў. Нашая Віленская група з далучанай групай Келецкай памяшчалася ў будынку бяз кратаў, што ля шашы і займала пакой №14. Пакой гэты меў метраў 10 даўжыні, метраў 7 шырыні і метраў 5 вышыні. Сьцены былі чыстыя, выбеленыя і мелі 3 вакны, з каторых бачыўся ўвесь пляц. Праз усю вялічыню пакою, адступіўшы мо' па мэтру ад сьценаў, стаялі двухбочныя і двухпаверхавыя нары, з голых дошчак. Усіх нас у гэтым пакоі памяшчалася 140 чалавек, пры чым трэцяя частка спала пад нарамі, на падлозе. Нанач прыносіўся "кібіль" і ў пакоі чулася цяжкое паветра і задуха, куды горшая ад задухі ў 12-й цэлі "Цэнтралкі". Будзілі нас а гадз. 6 і зараз жа бягом выганялі на пляц, за загарадкі кварталаў, адкуль так жа бягом прыганялі а гадз. 4-ай. На пляцу мы станавіліся ў двушэрагі, з кожнае залі паасобку, і, нягледзячы на надвор'е, стаялі аж да 4-й гадз. вечара. Тутака з намі праходзіліся вайсковыя муштры, каторыя вёў інструктар групы - такі самы інтэрнаваны, але быўшы ў войску. Інструктарам віленскай групы быў дэнтыст Нэўфельд, Немец, каторы ля сябе і трымаў Немцаў-памочнікаў. Муштры нашыя складаліся з гімнастыкі, паваротаў і навукі ходу і бегу. Апрача гэтага яшчэ вучылі "мэльдавацца" розным - старшым і ў розных магчымых выпадках. Непаваротлівых, непапраўных або адсталых інструктар падвучываў біцьцём або бегам пад каманду: "Падай - устань!". Іншы раз іх біў паліцыянт гумоваю палкаю калі рабіў праверку, як ідзе загаданая муштра. На адным квартале пляцу вяліся карныя муштры. Яны складаліся з ходу на карачках (жабка), або з качынага ходу (жабка з паднятымі рукамі), паданьня і паўставаньня цэлаю групаю ды поўзаньня, на манер, як поўзаюць вужы. Карныя муштры вяліся хоць тым жа інструктарам, але ў прысутнасьці паліцыянта, каторы сам назіраў за іх ходам і ўдарамі палкі папраўляў усякія пахібы. Карныя муштры нашая група таксама мела. Праз цэлы дзень з шэрагаў не дазвалялася выходзіць ні па якой прычыне. Здаралася, што над пляцамі праляталі нямецкія самалёты - мы тады падалі й нярухома ляжалі, схаваўшы галаву... Ах, як было добра гэта! Як было добра змучаным муштрамі ці стаяньнем! На пляцу муштраў нам давалася цёплая страва - "сьнеданьне" і "абед", а іншы раз то адно што-небудзь, бо кармілі нас нерэгулярна. Але ці было "сьнеданьне", ці "абед", ці давалася адзін раз, ці два разы ў дзень, то ўсё роўна літр на двох чалавек - крупніку або прасянога пойла, падкалочанага жытняю мукою і нібыта заскваранага. Раз я, зачэрпнуўшы з самага дна міскі, палічыў крупы ў лыжцы - і налічыў нешта каля 10-х крупінак. Страва была іншы раз пасоленаю, хоць слаба, а іншы раз зусім бяз солі. Сталоў ня было, а елі з каленаў, дзеля чаго садзіліся "па-татарску" на тым самым месцы, дзе стаялі. Міскі і лыжкі пераходзілі з групы ў групу - індывідуальных ніхто ня меў. Хлеба давалі ўсяго па 100 грамаў на чалавека, баханку на 20 чалавек. Хлеб быў то недапечаны, то перапечаны, так што скарынка была горкая, але яе ніхто ня кідаў. Хто яшчэ меў пайкі з "Цэнтралкі", або запас ежы з падаянкаў ці з дому, то трымаўся добра. А ў каго гэтага ня было, то ўжо пад канкец тыдня быцьця ў Бярэзе адчувалася недаяданьне. У мяне, напр., кружылася галава і цямнела ў ваччу - з гэтымі праявамі я быў знаёмы яшчэ з Лукішак, але тутака яны наступілі вельмі борзда. Вада была дарагім дадаткам. Прабылі мы ў Бярэзе 8 дзён і ніхто ні разу не памыўся. Ня толькі мыцца, але мыць міскі і лыжкі ня было чым. Міску чысьцілі пяском, перад гэтым напляваўшы ў яе, а потым шапкаю або палом выціралі, лыжкі таксама чысьцілі пяском. Пясок бралі проста з-пад ног, дзе хто стаяў, не разьбіраліся, ці ён быў апляваны, ці абхарканы. Вады да піцьця давалі вядро на залю і з падзелу прыходзілася болей-меней 3/4 шклянкі на трох чалавек. Піць ваду давалі перад сном. Як ужо гаварылася, на муштры і з муштраў нас ганялі бягом. Бягом ганялі і некаторым "карным" групам загадвалі паўзьці ў тое месца, куды звычайна ходзяць пехатою. Было яно ў канцы аднаго кварталу і прадстаўлялася доўгаю ямаю, мэтры 2 ўглыбкі, адкрытаю з усіх бакоў. Над ямаю былі прымацаваны дзьве дошкі, з каторых пры малейшай неасьцярожнасьці лёгка было зваліцца. Часу давалася адна мінута, а калі хто не пасьпеў, дык прыстаўлены крыміналісты з №2250 зганяў з занятага месца, б'ючы яго палеччам ці цырубалкам. Афіцыяльна дзень канчаўся паверкаю а гадз. 6-7, у часе каторай інтэрнаваныя выбягалі на калідор і станавіліся ў шэраг, папарадку і асобна з кожнага пакою. Так і цягнулася нашае жыццё, аднастайна, сумна, дзень ад дня страшнейшы, бо тэрмін канца нашае высылкі быў далёка, далёка. Кажны ў памяці трымаў, каторы дзень у Бярэзе, бо ні даты, ні дня ніхто ня ведаў. Прабыўшы некалькі дзён і штодня бачучы беганіну людзей, я прыйшоў да вываду, што беганьне тутака было сумысьля ўведзена, як спосаб марыць чалавека. Бо бегалі ня толькі мы, інтэрнаваныя, але і крыміналістыя з сваімі вялікімі нумарамі на плячах. Бегалі яны ня толькі паасобку, але й цэлымі групамі. Ня раз можна было бачыць, як паліцыянт ехаў на ровары, а за ім ці перад ім беглі нумараваныя людзі... мабыць на работы. Нават тыя, што вазілі ваду бочкамі, і то іншы раз подбегам цягнулі бочкі. Паміж інтэрнаваных чулася, што рэдка хто вытрымае ад такога жыцьця. З яды, то хто мацнейшы целам, дык, можа, дачакаецца звальненьня, але з гігіенічных варункаў - то ня было надзеі. Мара тыфусу ці іншай галоднай хваробы так і гнятлі ўсякую думку, так і сьціскалі сэрца... Ужо некалькі гадоў, як існуе гэтая Бярэза з сваёю асабліваю сістэмаю марэньня чалавека. Шмат хто ў ёй пабываў, але ня было чуваць, як там жылося. А гэта дзеля таго, як потым я дачуўся, што ад звольненай з Бярэзы асобы паліцыя брала падпіску-прысягу - нікому і ніколі не казаць аб тым, што бачылася і што перажылося ў ёй. Але мы гэтага не дачакаліся! ==Воля.== Як ужо гаварылася, віленская група была інтэрнавана на працяг 3-х месяцаў, усе-ж іншыя групы з другіх частак Польшчы - толькі на адзін месяц. Дык мы спадзяваліся, што бяз ніякіх захадаў на "одволане" віленскай групе скароцяць час прабываньня ў Бярэзе, раўнуючы яго з часам інтэрнаваньня іншых групаў. Гэта была маленечкая надзея на перамену нашага палажэньня, а большая на гэта надзея крылася ў вайне. Бо як ні былі мы аддзелены ад сьвету, як ні сьціснуты жорсткім рэжымам, усё ж да нас даходзілі сякія-такія весткі аб ёй. Мо' яны не суадказвалі рэчаістасьці, але крапілі нас на духу і падтрымлівалі вытрываласьць. Нешта каля 15 верасьня Я. Найдзюк, пайшоўшы на перавязку свайго пальца, даведаўся ад док. Паўлюкевіча, што немцы занялі Берасьце і Беласток. Па 15 верасьня заўважалася нерэгулярнасьць у выдачы ежы... Да таго ж, калі некаторыя з нашай групы зьвярнуліся да сяржанта ў справе "одволаня", то той з прыемнасьцю ў голасе парадзіў пачакаць пару дзён - тады, быццам, высьветліцца палажэньне ўсіх інтэрнаваных. З 16 на 17 верасьня цэлую ноч каля казармаў езьдзілі падводы, а ў далейшых гаспадарскіх будынках - гарэла сьвятло і пішчэлі сьвіньні, чаго папярэднімі начамі ня было. Дагадваліся мы, што паліцыя нешта вывозіць. А калі 17-га верасьня той жа Найдзюк пайшоў на перавязку, то прынёс вестку, што немцы нібыта занялі Кобрынь, а бальшавікі - Баранавічы. Гэтая вестка была для нас такой неспадзяванай і дзіўнай, што ўзбударажыла ўсіх. Пайшлі дагадкі, толкі і спрэчкі аб тым, як з намі паступяць палякі, каторыя, як нам здавалася, у хуткім часе пакінуць Бярэзу. Адны казалі, што ўсіх нас пераб'юць або патруцяць газамі, іншыя - што нас пакінуць на волі, а яшчэ іншыя - што нас перададуць у поўным парадку новай, зарганізаванай з мясцовага жыхарства, уладзе. Усе былі ў напружаным стане і ў тропатным настроі. Выціснутаю сілаю волі ўсе стараліся скрыць гэта як ад самых сябе, так і ад паліцыі, калі яна выганяла на пляц. Зазначыць трэба, што у гэты дзень муштраў ня было, а на пляцы толькі давалі абед. У вечары і да познай ночы мы чулі і прыглядаліся маланкам і бязупынным грымотам. Гэта была, як пазьней мы даведаліся, бітва немцаў з палякамі за Кобрынь. А звонку казармы былі чуваць гукі нязвычайнай язды, беганіны, неспакойных гутаркаў і нявыразных воклічаў. Так цягнулася мо' за поўнач, а калі гэта скончылася, ніхто з нас не заўважыў. Толькі 18-га раніцай, калі яшчэ было цемнавата, як перад вокнамі нашай казармы пачуліся галасы: - Таварышы, Вольныя! Усе ўсхапіліся са сваіх мясцоў і кінуліся ў вокны. У суценьні сьцюдзёнай раніцы заўважылі мы некалькі мужчын, каторыя хадзілі перад казармаю ад акна да акна і казалі: - Нікога няма - вольныя! - А паліцыя? - чуецца пытаньне з нутра казармаў. - Уцякла! У Кобрыні - немцы, у Баранавічах - бальшавікі, а палякі - на Палесьсі, - адказваюць мужчыны. Гэта ашаламіла ўсіх. Борзда пачалі апранацца і зьбіраць свае рэчы, а тым часам паднялася гутарка, як нам быць. Гутарка, спачатку перарывістая, быццам баязьлівая, хутка перайшла ў неспакойны і нэрвовы гоман, з каторага вырываліся рэдкія выкрыкі: "чакаць сьвятла!", "правакацыя", "болей спакою!". Але дзе там... З кажным мамэнтам гоман станавіўся мацнейшы, біла з яго рашучасьць і адвага. А жаданьне волі, імкненьне вырвацца з ненавіснага месца былі такія ўпорыстыя і так пхалі кожнага, што прападала ўсякая развага і ламаліся наймалейшыя праявы асьцярожнасьці... На калідоры паняслося рэха стукаў і ўражджаньня... Гэта болей сьмялейшыя з натоўпу яшчэ дрыжачымі рукамі вырывалі вокны, зьнімалі з завесаў дзьверы, а то і выбівалі іх... У зробленыя праходы кідаліся людзі з сваімі клумкамі і кумяльчом ляцелі... на панадворак, дзе гуртаваліся, хваляваліся і гаманілі... пахлынаючы тых мужчынаў, каторыя для ўсіх абвесьцілі дарагую волю. На панадворку перад казармаю ўжо бегалі жанчыны, прыйшоўшыя з свайго аддзелу. Яны шукалі стрэчы з сваімі бацькамі, мужамі, знаёмымі, што цудам вырваліся з ашчарэпіўшых лапаў ужо падбітага польскага арла... што цудам вымкнуліся з пасьці галоднае сьмерці, на каторую паслаў іх польскі генерал Складкоўскі... І вось адна ўбачыла... Кінулася на шыю і заенчыла, як бы ад вялікага болю: - Татачка, родненькі, карміцель наш! - Абое плачуць, плачуць ад радасьці, якой мо' ніколі ня было ў іх. Знайшла другая... мужа! - Міленькі, наймілейшы, ізноў мы разам, - і з гэтымі словамі прыціснулася да ягоных грудзёў і дрыжачымі вуснамі ўпілася ў ягоныя... - Вось стрэча, такой ня было між нас, - цалуючы ў руку нейкай жанчыны казаў яе знаёмы. - Мо' , Бог дасьць, і ня будзе, - з радаснаю ўсьмешкаю, з радаснымі сьлязьмі на вачох, адказала жанчына і пачынала апавяданьне аб сваім гібеньні. - Яны думалі, што мы зьгінем... Не, мы жывём, бо мы - за праўду! - нехта казаў, слухаючы яе апавяданьне. Няма слоў выразіць тыя пачуцьці, што ўзьнікалі ў стрэўшыхся блізкіх да сябе людзей, каторых польскія ўлады сілаю разлучылі... Болей таго, няма слоў, каб апісаць нават вонкавыя праявы радаснага спатканьня, а, можа, ускрашэння. Трэба ня толькі быць вачавідкам яго, але і хоць крышку перажыць разлуку з мілым, блізкім да сэрца чалавекам... Гэткія стрэчы рэдка трапляюцца ў жыцьці людзей. А на панадворку і на пляцох людзі гуртаваліся, гаманілі і хваляваліся. Мо' доўга цягнулася б гэта, каб ня страх перад небясьпекаю... Чуваць былі галасы разважнейшых, каб хутчэй ісьці, бо можа напасьці адступаўшае польскае войска і памсьціцца на нас... Але як ісьці, калі дакумэнты ў дэпазыце... Рашылі дастаць іх, а тымчасам на пляцох людзі пачалі гуртавацца... Толькі і чуваць было: - Львів, Коломыя, Зборів - сюды! - Наваградак, Вільня, Горадня, Беласток - сюды! Пакуль шукаліся дакумэнты падахвочанымі асобамі, пакуль гуртаваліся паводле мясцоў свайго сталага быцьця, - гурмы сьмялейшых людзей бурылі склады, разьбівалі вокны, білі дзьверы і, ўрываючыся ў розныя закануркі, цягнулі адтуль хлеб, соль, гарох, цукер, вопратку, вобуй, - хто што знайшоў і каму што трэба было. Людзі ціснуліся ў закануркі складаў, перліся адзін цераз другога, лаяліся, дакаралі, пагражалі... Крыміналістыя ськідалі сваю нумараваную вопратку і, пераапрануўшыся ў знойдзеную на складах, мяшаліся разам з інтэрнаванымі. Натоўпы людзей бегалі ад будынку да будынку, цягаліся па гародзе, пляндруючы дашчэнту грады морквы, бручкі, памідораў - кажны рваў, што хацеў і колькі мог... Досыць доўга трывала гэтая "воля руйнаваньня", аж нарэшце ў ціску і з крыкам былі разданы кажнаму дакумэнты і ўсе з пляцоў рынуліся на Кобрынскую шасу. На шасе, перад пакіданым месцам гібеньня, колькітысячны натоўп яшчэ раз перагрупаваўся цяпер на аддзелы, у залежнасьці ад кірунку маршу. Жыды і беларусы-сяляне з усходніх паветаў Зах. Беларусі ўзялі кірунак на Баранавічы, а немцы і ўкраінцы рашылі ісьці ў кірунку Кобрыня, бо дарогу ўважалі ўжо ачышчанай і бясьпечнай. Да іх прылучыліся і мы - жменька Віленскіх меставых беларусаў і жменечка Віленскіх расейцаў. Ад Бярэзы да Кобрыня лічылася 54 кіляметры, але гэтая далечыня нікога не палохала. Аддзелы рухнулі і, выйшаўшы на канец агарожаў, разьдзяліліся і пайшлі па дарогах выбраных кірункаў. Мы з украінцамі пайшлі проста... пад гукі нацыянальнай украінскай песьні, каторая магутным сьпевам лілася з сотняў грудзёў, радасна дыхнуўшых восеньскім паветрам Беларускага Палесься. На перадзе нашага паходу хістаўся белы сьцяг, зроблены з шырокага ручніка, а за ім ішлі вызваленыя з няволі людзі - ішлі бадзёра і ў магчымым парадку... Час ад часу ўздоўж паходу пралятала каманда: "Дарога вольная!" А па ёй ужо і праяжджала некалькі ровараў, знойдзеных у Бярэзаускіх складах ці мо кінутых уцякаўшай паліцыяй. Далёка па шасе расьцягнуўся наш паход, ня было відаць ні пачатку ні канца яго... А як параўняўся ён з хатамі хутароў і вёсак, што шырока раськідаліся воддаль шасы - дык да нас, праз палі, беглі сялянкі і сяляне з кашолкамі, збанкамі, з вёдрамі... На стрэчу ім так-жа праз палі, праз загоны беглі з паходу галодныя людзі. Сялянкі і сяляне давалі хлеб, малако, гуркі, памідоры, садовіну, нават масла і сала, і з дамешкаю украінскіх слоў казалі: - Родненькія, падкрапецеся... Ведаем, як вас марылі, - мы-ж тутэйшыя. Добры і спагадлівы народ! І ня гледзячы на іх украінскі акцэнт, так і чулася шчырая гасьцінная беларускасьць, якую ў часе сусьветнай вайны назіраў я і ў Менскай і ў Віцебскай Беларусі. І гэтая беларускасьць была Менскай, каторую палякі дзеля полонізацыйных мэтаў выдзелілі ў асобную групу - Палескую, дзе, быццам, праяўляўся дух палешукоў, "сзцзэпу посьрэднего медзы бялорусінамі і ўкраінцамш". Пакуль хто што еў, ці напаўняў свае кішэні "у дарогу", сялянкі спагадліва казалі: - А родненькія, намучыліся, бедныя... І нас-жа намучылі гэтыя каты - ужо проста душу выймалі. - А зьніклі і прапалі, як дым, бо не на сваім сядзелі, - выясьнялі іхнія мужчыны. І гэтак было мо' на працягу пяцёх кілёметраў, пакуль мы не ўвайшлі ў лес "Кобрынскага падлясьніцтва". Тутака ў вадным месцы бачылі польскага ахвіцэра-ўлана з некалькімі жаўнерамі - яны, скорчыўшыся, сядзелі пад дзеравам і пазіралі на нас саромлівымі вачыма. - Гэта абаронцы "найясьнейшай" Рэчы-паспалітай - мінаючы іх, заўважыў нейкі ўкраінец. - Лепей-жа самому астацца жывым, калі зьгінула "Ойцзызна", - паясьніў нехта іншы з украінцаў. - А вось дзіва, - даняслося з другога канца паходу, - што Бярэзу разбурылі тыя, для каго была яна празначана палякамі! - Ага, гэта таксама як-бы "Цуд над Віслаю"... Так ішлі мы праз палескі лес, успамінаючы ўсё, што было з намі за 8 дзён гібеньня. Гутаркам ня было канца. Рысказывалі адны, што шукаючы гародніны на Бярэзаўскіх градах наткнуліся на паколатых трупаў з цывільных людзей. Было іх каля 15 і ляжалі ў аднэй яме, за баракамі. А другія казалі, што за гаспадарскімі будынкамі бачылі 4 трупы - гэтыя быццам былі расстраляны. Чуючы гэткія сумныя расказы, успомнілася мне, як увечары 17 верасьня паліцыя шукала па пакоях нейкага Вэрнэра - напэўна ён быў паміж тых трупаў... Увечары, па змроку ўжо, дайшлі да р. Мухаўца. Мост на ім быў спалены. Прыйшлося пераходзіць раку па жэрдках, паложаных у вадзе, а самым падкасывацца за калені. А было хіба каля поўначы, калі пярэднія і здаравейшыя былі ў Кобрыні. Цэнтр паходу заначаваў у ваколіцах вёскі Жуцэвічы, у 5 клм ад гораду. Начаваць тут быў змушаны ён весткай, прысланай д-рам Сайковічам, што немцы дзеля ночы і ваенных абставінаў у горад ня пускаюць. Мы, беларусы, заначавалі ў самай вёсцы, пад стогам саломы, пры гумне аднаго гаспадара, хата каторага стаяла пры самай дарозе. Цераз фронт - дамоў! 3 Кобрыня да Берасьця. 19 верасьня, толькі пасьвятлела, мы рушылі ўдарогу, і цераз нейкую гадзіну ізноў дайшлі да Мухаўца, працякаўшага ля самага Кобрыня. Цяперака пераходзілі яго па дошках, перакінутых з плыту на плыт, каторыя стаялі на барбарах і шырыгах, паабапал спаленага вялікага мосту. У Кобрыне кажды з бярэзаўцаў затрымліваўся на дварэ вастрогу, ужо пакінутага, як тымі, што сьцераглі замкоў, так і тымі, што за замкамі гібелі і чакалі дарагой волі. Цэлі вастрогу былі паадчыняныя, кажды мог цікавіцца месцам духовага а мо' і фізычнага цярпеньня папаўшага сюды чалавека. Але мала было гэткіх ахвотнікаў. Большасьць поркалася ў адчыненых вастрожных складох, дзе кажды браў патрэбныя сабе рэчы - вопратку, хусьцё, менажкі, кубкі - некаторыя бралі кніжкі і відакоўкі - уласнасьць былых арыштантаў. Выйшаўшы з складу.... Улад Ініцкі [[Катэгорыя:Успаміны]] [[Катэгорыя:Творы 1940 года]] 9nsl40gc71w9mpkkcd3ibm4tdx4zh06 88317 88316 2022-08-20T16:12:25Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{загаловак | назва =Арышты; Бяроза і Воля | аўтар =Уладзіслаў Паўлюкоўскі | секцыя =Успаміны | папярэдні = | год = 1940 | наступны = | крыніца = [https://berezakartuska.livejournal.com/11053.html], [https://berezakartuska.livejournal.com/11450.html#cutid1] | анатацыі = арыгінал лацінскімі літарамі }} ==Жнівень 1939 г.== Што новы дзень, то ўсё гразьнейшы й страшнейшы для людзей: няўхільна прыбліжалася вайна Нямеччыны з Польшай. Аж 30 жніўня, расклеенымі ўночы плакатамі, была абвешчана агульная мабілізацыя. Ускалыхнулася сталіца колішняй, Беларуска-Літоўскай дзяржавы. Пачаўся нястрыманы многімі яшчэ нябачаны рух выпушчанае з моцных сьціскаў спранжыны, каторая шалёна круцілася ў няведамым кірунку й гучэла незразумелымі гукамі, а рэха іх адбівалася ў сьведамасьці людзей шматлітарным словам - мабілізацыя. І з людзей мо'ніхто ня быў такім чулым да яе й так не праймаўся ейнымі гукамі, як Беларусы. У самы дзень мабілізацыі ў Вільні былі арыштаваны: дырэктар Беларускай гімназіі Анцукевіч, рэдактар "Калосься" Шутовіч, рэдактар "Шляху моладзі" Найдзюк і працаўнік Беларускай Друкарні А.Шутовіч. Вестка аб арышце іх маланкай разьняслася сярод Віленскіх Беларусаў і сабою зацьміла ўсе іншыя весткі, зроджаныя рухамі мабілізацыі. У агульным хаосе іх тая вестка вырастала ў нейкі патвор і душыла самапачуцьцё кажнага шчырага Беларуса, каторы сваім інстынктам і інтуіцыяй чуў пачатак яшчэ горшага палажэння й прасьледу беларускай народнай справы, якія ўжо дагэтуль перабыліся. - Што будзе?- азіраючыся на ўсе бакі пыталі адзін аднаго Беларусы.- Што нас чакае? - Кепска будзе,- адзін другому адказывалі Беларусы, паціскаючы плячыма, бо на другое пытаньне ніхто не хацеў адказываць, каб не агарчаць свайго брата з вялікай Беларускай Айчыны. Аж 1-га верасьня абвешчана вайна... У горадзе грукат, стук, натоўпы людзей, беганіна падводы, аўты, жаўнеры і... ўзрыды, плач. Плакалі мацяркі, жонкі, сёстры, дзеці. Яны праваджалі сваіх карміцеляў і апякуноў "на дарогу магутнасьці найясьнейшай рэспублікі" , як гаварылі тыя пілсудчыкі, што заржавелі на нятыкальных мясцох дзяржаўнай машыны... Пад вечар гэтага дня - над Парубункам - нямецкі самалёт, страляніна па ім... Сапраўды, вайна! А змрокам і па змроку таго-ж 1-га верасьня зноў сьлёзы адчайнага плачу, але ўжо ў беларускіх, украінскіх, літоўскіх, нямецкіх і ў жыдоўскіх кватэрах і хатах. Па ўсёй Польшчы адбываліся масавыя рэвізіі й арышты "інародцаў", коштам і працаю каторых польскія паны тварылі дабрабыт сабе ды сваім "родаком і пшыяцёлом". Мяне арыштоўвалі сышчык з паліцыянтам, зрабіўшы павярхоўную рэвізію маіх кнігаў. Пры рэвізіі толькі забралі зьбіраныя праз даўжэйшы час карты, пры помачы каторых я маніўся ўлажыць для Музею альбом гістарычных зьменаў на тэрыторыі этнографічнай Беларусі, забралі рукапіс хронологіі Беларусі й некалькі кніжак і пазычаных украінскіх газэтаў, а так-жа рукапіс Беларускага Сялянскага Календара на 1940 год. Забіраючы-ж мяне, паліцыянт і сышчык не казалі нічога ні аб прычыне, ні аб мэце арышту, а толькі падганялі хутчэй зьбірацца. Думаючы, што возьмуць мяне на кароткі час, я сьпехам сабраўся - на босыя ногі абуў камашы, на кашулю апрануў летні халацік і ўзяў курыць, як толькі-толькі на дзень. Мімаходам, з усьмешкаю на вуснах, разьвітаўшыся з заплаканаю жонкаю, выйшаў я з хаты. Мяне пасадзілі ў чакаўшую нас дрынду (вазьніка) й павязьлі на Сьвятаянскую вуліцу, у Сьледчы аддзел паліцыі. Тутака ў асобным пакою мае праважатыя пісалі пратакол рэвізіі, а я пазіраў, як міма мяне ў суседні пакой прыводзілі й выводзілі з яго розных людзей - і мужчын і жанчын. Былі ўсякія між імі - і панаватыя й прасьцейшыя, і з клумкамі й з пустымі рукамі, і лёгка апранутыя, як і я, нават без шапкаў, і ў плашчох і польтах. Пазіраў я на іх і ўсьцішна рабілася, тым балей, што электрычныя лямпачкі былі абкалпачаны сіняю папераю, - а сэрца так неспа-койна й трывожна трапяталася, а ў галаве так і круціліся цяжкія думкі: "хаця-б ня білі, хаця-б ня білі". Аб тым, што пішуць пратакол не на месцы рэвізіі ды не пры пастароньніх сьведках, нічога ня думалася. Калі я падпісаў прачытаны пратакол, мяне зараз-жа перавялі ў той суседні пакой, які ўжо для мяне зрабіўся страшным. Тутака пры вялікім стале сядзеў пажылы, апрануты па вайсковаму нейкі пан, каторы перабіраў кучу папераў. Да кожнай паперы была прыколата чырвоная картачка. З мейсца, дзе мяне паставілі ў тым пакою, я глянуў праз ягонае плячо і здолеў прачытаць загаловак аднае чырвонае картачкі: - Розпорзадзене інтэрнованю (Распараджэньне аб інтэрнаваньні)... Так і выбухнула пякучая ўсё нутро маё цяжкая думка: "Няўжо-ж гэта мяне?... Няўжо-ж не вярнуся дамоў?" Павёў я імглістымі вачыма па сабраных людзёх - нікога знаёмага ня ўбачыў. Яшчэ не абтросься ад дабіўшай мяне цяжкай думкі, як за дзьвярыма пачуў грознае слова: "эскорта!" Зьявіўся паліцыянт і мяне павёў... павёў у "Цэнтралку", на Ігнатаўскай вуліцы. <poem>Было ўжо за поўнач. Усіх вітаю, што жылі, Што за справу боль пілі. Я вітаю ўсіх, што крочаць Проста ў косы, проста ў вочы Патарочы цёмнай ночы...</poem> А цягнік... чах-чах-чах... і з кажнай мінутай прыбліжаўся да Бярэзы. ==У самай Бярэзе.== 9 верасьня, каля гадз. 10-й, нас прывязьлі на ст. Бярэза-Картуская. Высадзіўшы з вагонаў, нас пералічылі й чацьвёркамі павялі ў лагер, як мы думалі. Да лагеру было кілёметраў 6, улева, як мы ехалі. Слабейшым, і ў каго было шмат рэчаў, паліцыя дазволіла наняць падводу; заплацілі за яе 6 злотаў, згары; грошы сабралі ў складку ад карыстаўшых. У палавіне дарогі зрабілі адпачынак. Пры дарозе сяляне капалі бульбу. Паліцыя загадала ім прынясьці некалькі вёдраў вады, за каторую арыштаваным запрапанавана было заплаціць "паводле сумленьня". Яшчэ мы аддыхалі й прагавіта пілі ваду, як міма нас з праціўнага кірунку прайшла вялікая грамада людзей, болей за 100. Ішлі яны чацьвёркамі, і, хоць былі акружаныя паліцыяй, але не ў такім ліку, як мы. Паміж іх пераважалі жанчыны, нават з дзяцьмі, меншымі й большымі. Ясна было, што гэта - выселенцы, а можа адпушчаныя з лагеру. Від іх быў сумны, твары худыя, толькі вочы блішчэлі, вопратка - лахманы, босыя, а калі хто быў абуты, то толькі для фасону... Па ўсім было відаць, што перажылі яны шмат гора, можа такога, якое й нас чакала... - "Машыраваць!" - пачулася каманда, і мы пайшлі. Перад самым лагерам улева ад дарогі, віднеліся руіны нейкага муру й будынку... Прыпомнілася, што гэта руіны колішняга манастыра, заснаванага тутака езуітамі-картузамі, ад каторых і самая мясцовасьць назвалася Бярэзай-Картускай. Глядзеў я на тыя руіны й думаў аб дзівах часу... Бо-ж адгэтуль калісьці выходзіла сьвятло Хрыстовай навукі, прасякнутае любоўю да людзей, а цяперака побач з ім стала месца, куды хрысьціяне хрысьціянаў-жа вядуць на гібеньне, няма ведама за што. Зьвярнуўшы ўправа і прайшоўшы кавалак пыльнай дарогі ўздоўж шчыльнага дошчак паркану, мы акружылі яго і ўзыйшлі на кобрынскую шашу - шырокую, з прысадамі й кветкамі з абодвух бакоў. Пазіраючы на галоўкі міленькіх астраў, гвазьдзікоў, мяне ахапіла ціхая прыемнасьць, але не надоўга, бо вось міма нас двух паліцыянтаў правялі групу самых праўдзівых бярэзаўскіх арыштантаў. Вопратка на іх была з шэрага зрэбнага палатна, на галовах мелі зрэбныя "лодачкі", як у польскіх жаўнераў-абозьнікаў. На плячах-жа, ва ўсю шырыню іх і вышыню лапаткаў, кажны меў вялікія, чорныя цыфры свайго нумару. Я, як мог, лавіў зрокам іхнюю лічбу й меней тысячы не заўважыў. На некаторых кашулі былі захварбаваныя крывёю... Толькі пайшлі гэтыя нумараваныя ці апрячатаныя людзі, як мы сталі перад варотамі свайго месца быцця, каторае разьлягалася з абодвух бакоў шашы. З аднаго боку над варотамі віднеўся надпіс: "Мейсцэ одособненя в Бэрэзе Картускей", а з другога боку шашы, напроціў, бачыліся другія вароты ў такой-жа дашчатай і шчыльнай агарожы. Над імі быў надпіс: "Комэндант месца одособненя в Бэрэзе Картускей". - якія нявінныя словы, - падумаў я, акурат як "прыціснуты да муру!" Ціха й сумна стала. З першых варотаў выйшлі іншыя паліцыянты, з гумовымі палкамі, пагутарылі з нашымі й гэтыя адыйшлі набок. Бярэзаўскія паліцыянты адразу паказаліся грубейшымі й вастрэйшымі. Пачуліся іхнія каманды. Жанчынам загадалі стаць асобна й пералічылі іх. З другіх варотаў выйшлі паліцыянткі з гумовымі палкамі й павялі жанчын за тыя вароты. Пералічылі й нас, як нейкія мёртвыя рэчы, без назоваў, аднолькавыя, бо нават не спраўджалі па сьпіску. Загадалі рухацца ў першыя вароты, скамандаваўшы: "Бягом!"" Толькі я ўбег за вароты, як над галавою пачуў новы крык "бягом" і адначасна з ім удар па плячах. Не глядзеў я, хто й чым ударыў, а пабег... Бягу... паміж паліцыянтаў стаяўшых у два рады і біўшых тых, што беглі прерада мною. Паліцыянты крычалі "бягом" і білі... а мы, як хто мог беглі,.. беглі проста, у лукаткі, ад адного раду паліцыянтаў да другога, пераганяючы адзін аднаго, папіхаючы пярэдняга, каб даць сабе дарогу, - кажны, як мог, як знаў, так ратаваўся ад біцьця, не глядзеў на свайго таварыша... Ня было тутака літасьці й гуманнасьці паміж людзей, каторых спаткала аднолькавая нядоля... А паліцыянты толькі крычалі "бягом!" і білі... Білі гумовымі палкамі, прыкладамі стрэльбаў, каламі, палеччамі, хто што меў у руках... Білі ад усяго сэрца й душы, разьюшаныя жорсткаю злосьцю, бо ў некаторых ламаліся ў руках палкі й палеччы. Страшна было бегчы ад адного ўдару пад другі, але павароту ня было... І мы беглі, стагналі, крычалі, раўлі... Беглі й падалі, куляліся адзін цераз другога, адзін другога тапталі й так мо'якіх 100 мэтраў, уздоўж аднаго трохпаверхавага будынку... Аж узьбеглі на нейкую дарожку ўздоўж драцяной агорожы, потым паміж дроту на нейкі пляц, акружаны калючым дротам. Цяперака нас біў кажны стрэчны паліцыянт, які толькі йшоў па гэтай дарозе... Захрапліся, засапліся, пагублялі свае клумкі, шапкі, парассыпалі свае пайкі хлеба з "Цэнтралкі", парвалі вопратку аб драты, пераганяючы й папіхаючы адзін аднаго... Гэта было нешта жудаснае, і ня біцьцё, а катаваньне. Катавалі на Лукішках у 1926 і ў 1927 гг., гэтак-сама азьвярэлыя людзі, але тое катаваньне то не зраўнялася-б і з трацінаю цяперашняга. На пляцы, дзе мы затрымаліся, да нас падыйшоў паліцэйскі сяржант і, называючы нас інтэрнаванымі, абвесьціў рэжым. Вось некаторыя пункты яго: 1. бяспрэчная паслухмянасьць і ўважлівасьць як да паліцыі так і да "інструктароў" назначаных з пасярод нас; 2. пісаньне і атрымліваньне пісьмаў забаронена; 3. ніякія пасылкі, ні емінныя, ні з вопраткаю, да інтэрнаваных не дапускаюцца; 4. дакупліваньне ежы - забаронена; 5. найбліжэйшым начальнікам зьяўляецца "інструктар" - толькі ён можа дакладаць каманданту групы аб усякіх просьбах інтэрнаванага; 6. вопратка й хусьцё інтэрнаваным не даецца і хто ў чым прыехаў, у тым і будзе да канца інтэрнаваньня... Многія з нас пры гэтым пазайздравалі таму, хто прыехаў ў цяплейшай вопратцы і ў лепшым вобую. Бяда й гора чакалі босых і лёгкаапранутых - а іх, ой, шмат было! А восень ужо чулася ў паветры, асабліва раніцамі. Далей сяржант загадаў аддаць у дэпозыт грошы, дакументы й наагул вартасныя рэчы, а ўсякую дробязь, як грабяні, партманкі, папяросьніцы, лісткі й інш. выкінуць вон. Пасьля гэтага з нашай групы выклікалі лекараў. З Беларусаў аказаўся толькі Арсень Паўлюкевіч. Дактары аглядзелі стан здароўя прыбыўшых, аддзялілі ад нас калекаў, слабых і старых і адвялі іх некуды ў іншую групу... На дакторскім аглядзе шмат у каго на плячах і на руках былі відаць жоўтыя паласкі - гэта былі сьляды біцьця, удараў палак. Каму папалася мацней, дык палоскі былі ня жоўтыя, а чырвоныя, з падцёкамі крыві. У мяне-то былі жоўтыя палоскі на абедзьвюх руках, вышэй локцяў. Калі ўсё тое рабілася, я, як мог, навокал глядзеў, што нас акружае... Нічога ня ўбачыў, толькі платы з калючымі дратамі, а за імі людзі й людзі, - сотні, тысячы стаялі ў радох, як мы. Горда й важна паміж тых прыгнечаных людзей хадзілі паліцыянты... Яны крычалі, лаялі, махалі палкамі й білі... Да дроту, каторы аддзяляў наш пляц ад суседняга, з таго боку падбягалі людзі й прасілі хлеба... - Хоць кусочак... Восьмы дзень тутака,- казалі яны. - А скуль?- ціханька пытаемся. - З Галіччыны,- кажуць,- ёсьць з Валыні, з Лэмкаўшчыны... - А Беларусы ёсьць? - Ой шмат: з Горадні, з Вялейкі, з Маладэчна, із Слонімшчыны, з Ашмяншчыны, Трок, з Чарэтхі, з Палесься... адусюль,- казалі яны. Неўзабаве да нашага шэрагу падыйшоў іншы паліцыянт і пачаў крычаць і лаяць нас за тое, што мы - здраднікі, ня ўмелі шанаваць загадаў Пілсудскага, а слухалі Гітлера, што ўсе чэсныя цяперака на фронце, а мы - шкурнікі й дарма хочам есьці польскі хлеб і г.д. у гэтым духу. Кажны сказ пачынаў і канчаў ён польскаю лаянкаю "з курвы сын". Падчас свае "навукі" аднаго запытаўся, што ён казаў, і акурат папаў на маладога Украінца, каторы зусім не разумеў яго. - Што я сказаў?- пытаецца азьвярэлы паліцыянт. Украінец маўчыць. - Ах ты, з курвы сыне, ня хочаш гаварыць са мною!- крыкнуў паліцыянт,- Нагніся! Украінец нагнуўся й паліцыянт прылажыў некалькі палак, аж бедны Украінец скруціўся й завыў нечалавечым голасам. Зноў жа, пачуліся з шэрагу галасы, што ёсьць адзін із зламанаю нагою (зламалі яму пад час таго біцьця - "прыняцьця"), дык той паліцыянт, ходзячы перад нашым шэрагам і махаючы палкаю ці каго б'ючы ёю, кажа: - Я віджу яго, але ня бачу й ягонага стогну ня чую,- але ўсёж-такі дазволіў вынясьці яго на руках да дактароў, каторыя былі ў другім канцы нашага пляцу. Адзін інтэрнаваны на грудзёх меў стужкі ордэнаў, дык гэты паліцыянт пазрываў іх, кінуў на зямлю й топчучы нагамі крыкнуў: - Такія, як мы на фронце бароняць гонар найясьнейшай рэчыпаспалітае... Тутака толькі здраднікі, шпегі, з к... сыны,- і з гэтымі словамі ахнуў палкаю па ягоных плечах. Доўга "навучаў" нас той паліцыянт, аж ногі забалелі стоячы і толькі чуваць было між нас: - Вось папаліся! Канец будзе! Калі ўжо ён скончыў, далі нам вады, пасьля каторай бегам пагналі ў памешканьне, дзе таксама некаторыя атрымалі гумовыя палкі за тое, што ўбеглі ў шапках. Усіх агарнуў страх і тропат. Думалі, што гэтак будзе штодня. Аказалася-ж, што гэтак нас толькі спатыкалі, бо назаўтра тое самае паўтарылася з новымі двума групамі, прыведзенымі ў Бярэзу. У адной групе было, між іншым, трох клерыкаў і з іх аднаго так білі, што той падаў пад ударамі, а як падымаўся й хістаючыся прабягаў некалькі крокаў, яго даганялі й ударамі палак зноў валілі з ног. Бедны клерык! Праз ўсё жыцьцё сваё ён будзе ясна ўяўляць, як Езус падаў пад крыжам... Двух клерыкаў то зручна ўцякалі, падняўшы свае сутанны, але і ім дасталося палак. У другой групе так-жа спрытна ўцякалі два маладыя сьвяшчэньнікі, каторых так-жа бязлітасна білі, як і клерыкаў. Ад 1 верасьня да якога 10-га ў Бярэзу было сагнана тысячы людзей. Ня было ў Польшы такога павету, каб у Бярэзе не аказалася ягоных прадстаўнікоў. Але найболей было Украінцаў і Беларусаў. Пазьней мы даведаліся, што ўсіх інтэрнаваных у Бярэзе было да 10000 чалавек. Былі ўсякія: і маладыя і старыя, і здаровыя й хворыя, нават калекі - кульгавыя, гарбатыя, сьлепавокія, заікі... хворыя на падачку, а ў нашай залі быў нат адзін вар'ят, і ўсе былі "залічаны" ў катэгорыю "здраднікаў!" А як яны даставаліся ў Бярэзу, ня лішнім будзе прыпомніць хоць кароткае апавяданьне інструктара Келецкай групы: "Нас арыштавалі 1 верасьня й сагналі ў Страхавіцах. Тутака нас паскоўвалі па двух і пехатою павялі. Ішлі мы болей тыдня, і толькі ўночы. Першыя дні тры то йшлі скаванымі. Калі ж нямецкія самалёты пачалі лётаць над галовамі й абстрэльваць нас кулямётамі, тады раскавалі, каб маглі лепей хавацца. Усё-ж такі аднаго з нас бомбы забілі. Так дайшлі мы да Берасьця, адкуль цягніком прывязьлі нас сюды... Нацярпеліся мы голаду, а найбо-лей - страху," - цяжка ўздыхнуўшы закончыў інструктар.. ==Гібеньне== "Месца адасабненьня ў Бярэзе Картускай" займала ўвесь абшар колішніх кавалерыйскіх казармаў. Ён быў вялікі і навокал абведзены шчыльнаю дашчатаю агародкаю, па версе каторай быў калючы дрот, нацягнуты гэтак, як на агарожах меставых гароднікаў ці садаводаў. У паўночнай часьці гэтага абшару стаялі два вялікія трохпаверхавыя будынкі - адзін уздоўж Кобрынскай шашы, а другі - да першага ўпоперак. Вокны ў гэтага другога будынку былі з кратамі, у ім была кухня і прадуктавыя склады. Воддаль і з бакоў стаялі меншыя будынкі - шпіталь і будынкі гаспадарчыя. Паміж усіх гэтых будынкаў быў пляц муштраў, абведзены калючым дротам так густа і завіла, як драцяное загараджэньне перад акопамі. Пляц меў толькі адзін уваход, густа аплецены дротам збоку і зьверху. У сярэдзіне высокімі платамі з калючага дроту ён быў разьдзелены на чатыры кварталы. На іх былі ськіраваны два кулямёты - стаялі яны на адумысловых вышках, дзе бязвыхадна вартавала паліцыя. Рэшта абшару займаў агарод, у паўдзеннай часьці каторага віднеліся нейкія невялікія будынкі і будаваліся новыя. Апрача таго, на гародзе, бліжэй да пляцу, было некалькі зямлянак - баракаў. Нашая Віленская група з далучанай групай Келецкай памяшчалася ў будынку бяз кратаў, што ля шашы і займала пакой №14. Пакой гэты меў метраў 10 даўжыні, метраў 7 шырыні і метраў 5 вышыні. Сьцены былі чыстыя, выбеленыя і мелі 3 вакны, з каторых бачыўся ўвесь пляц. Праз усю вялічыню пакою, адступіўшы мо' па мэтру ад сьценаў, стаялі двухбочныя і двухпаверхавыя нары, з голых дошчак. Усіх нас у гэтым пакоі памяшчалася 140 чалавек, пры чым трэцяя частка спала пад нарамі, на падлозе. Нанач прыносіўся "кібіль" і ў пакоі чулася цяжкое паветра і задуха, куды горшая ад задухі ў 12-й цэлі "Цэнтралкі". Будзілі нас а гадз. 6 і зараз жа бягом выганялі на пляц, за загарадкі кварталаў, адкуль так жа бягом прыганялі а гадз. 4-ай. На пляцу мы станавіліся ў двушэрагі, з кожнае залі паасобку, і, нягледзячы на надвор'е, стаялі аж да 4-й гадз. вечара. Тутака з намі праходзіліся вайсковыя муштры, каторыя вёў інструктар групы - такі самы інтэрнаваны, але быўшы ў войску. Інструктарам віленскай групы быў дэнтыст Нэўфельд, Немец, каторы ля сябе і трымаў Немцаў-памочнікаў. Муштры нашыя складаліся з гімнастыкі, паваротаў і навукі ходу і бегу. Апрача гэтага яшчэ вучылі "мэльдавацца" розным - старшым і ў розных магчымых выпадках. Непаваротлівых, непапраўных або адсталых інструктар падвучываў біцьцём або бегам пад каманду: "Падай - устань!". Іншы раз іх біў паліцыянт гумоваю палкаю калі рабіў праверку, як ідзе загаданая муштра. На адным квартале пляцу вяліся карныя муштры. Яны складаліся з ходу на карачках (жабка), або з качынага ходу (жабка з паднятымі рукамі), паданьня і паўставаньня цэлаю групаю ды поўзаньня, на манер, як поўзаюць вужы. Карныя муштры вяліся хоць тым жа інструктарам, але ў прысутнасьці паліцыянта, каторы сам назіраў за іх ходам і ўдарамі палкі папраўляў усякія пахібы. Карныя муштры нашая група таксама мела. Праз цэлы дзень з шэрагаў не дазвалялася выходзіць ні па якой прычыне. Здаралася, што над пляцамі праляталі нямецкія самалёты - мы тады падалі й нярухома ляжалі, схаваўшы галаву... Ах, як было добра гэта! Як было добра змучаным муштрамі ці стаяньнем! На пляцу муштраў нам давалася цёплая страва - "сьнеданьне" і "абед", а іншы раз то адно што-небудзь, бо кармілі нас нерэгулярна. Але ці было "сьнеданьне", ці "абед", ці давалася адзін раз, ці два разы ў дзень, то ўсё роўна літр на двох чалавек - крупніку або прасянога пойла, падкалочанага жытняю мукою і нібыта заскваранага. Раз я, зачэрпнуўшы з самага дна міскі, палічыў крупы ў лыжцы - і налічыў нешта каля 10-х крупінак. Страва была іншы раз пасоленаю, хоць слаба, а іншы раз зусім бяз солі. Сталоў ня было, а елі з каленаў, дзеля чаго садзіліся "па-татарску" на тым самым месцы, дзе стаялі. Міскі і лыжкі пераходзілі з групы ў групу - індывідуальных ніхто ня меў. Хлеба давалі ўсяго па 100 грамаў на чалавека, баханку на 20 чалавек. Хлеб быў то недапечаны, то перапечаны, так што скарынка была горкая, але яе ніхто ня кідаў. Хто яшчэ меў пайкі з "Цэнтралкі", або запас ежы з падаянкаў ці з дому, то трымаўся добра. А ў каго гэтага ня было, то ўжо пад канкец тыдня быцьця ў Бярэзе адчувалася недаяданьне. У мяне, напр., кружылася галава і цямнела ў ваччу - з гэтымі праявамі я быў знаёмы яшчэ з Лукішак, але тутака яны наступілі вельмі борзда. Вада была дарагім дадаткам. Прабылі мы ў Бярэзе 8 дзён і ніхто ні разу не памыўся. Ня толькі мыцца, але мыць міскі і лыжкі ня было чым. Міску чысьцілі пяском, перад гэтым напляваўшы ў яе, а потым шапкаю або палом выціралі, лыжкі таксама чысьцілі пяском. Пясок бралі проста з-пад ног, дзе хто стаяў, не разьбіраліся, ці ён быў апляваны, ці абхарканы. Вады да піцьця давалі вядро на залю і з падзелу прыходзілася болей-меней 3/4 шклянкі на трох чалавек. Піць ваду давалі перад сном. Як ужо гаварылася, на муштры і з муштраў нас ганялі бягом. Бягом ганялі і некаторым "карным" групам загадвалі паўзьці ў тое месца, куды звычайна ходзяць пехатою. Было яно ў канцы аднаго кварталу і прадстаўлялася доўгаю ямаю, мэтры 2 ўглыбкі, адкрытаю з усіх бакоў. Над ямаю былі прымацаваны дзьве дошкі, з каторых пры малейшай неасьцярожнасьці лёгка было зваліцца. Часу давалася адна мінута, а калі хто не пасьпеў, дык прыстаўлены крыміналісты з №2250 зганяў з занятага месца, б'ючы яго палеччам ці цырубалкам. Афіцыяльна дзень канчаўся паверкаю а гадз. 6-7, у часе каторай інтэрнаваныя выбягалі на калідор і станавіліся ў шэраг, папарадку і асобна з кожнага пакою. Так і цягнулася нашае жыццё, аднастайна, сумна, дзень ад дня страшнейшы, бо тэрмін канца нашае высылкі быў далёка, далёка. Кажны ў памяці трымаў, каторы дзень у Бярэзе, бо ні даты, ні дня ніхто ня ведаў. Прабыўшы некалькі дзён і штодня бачучы беганіну людзей, я прыйшоў да вываду, што беганьне тутака было сумысьля ўведзена, як спосаб марыць чалавека. Бо бегалі ня толькі мы, інтэрнаваныя, але і крыміналістыя з сваімі вялікімі нумарамі на плячах. Бегалі яны ня толькі паасобку, але й цэлымі групамі. Ня раз можна было бачыць, як паліцыянт ехаў на ровары, а за ім ці перад ім беглі нумараваныя людзі... мабыць на работы. Нават тыя, што вазілі ваду бочкамі, і то іншы раз подбегам цягнулі бочкі. Паміж інтэрнаваных чулася, што рэдка хто вытрымае ад такога жыцьця. З яды, то хто мацнейшы целам, дык, можа, дачакаецца звальненьня, але з гігіенічных варункаў - то ня было надзеі. Мара тыфусу ці іншай галоднай хваробы так і гнятлі ўсякую думку, так і сьціскалі сэрца... Ужо некалькі гадоў, як існуе гэтая Бярэза з сваёю асабліваю сістэмаю марэньня чалавека. Шмат хто ў ёй пабываў, але ня было чуваць, як там жылося. А гэта дзеля таго, як потым я дачуўся, што ад звольненай з Бярэзы асобы паліцыя брала падпіску-прысягу - нікому і ніколі не казаць аб тым, што бачылася і што перажылося ў ёй. Але мы гэтага не дачакаліся! ==Воля.== Як ужо гаварылася, віленская група была інтэрнавана на працяг 3-х месяцаў, усе-ж іншыя групы з другіх частак Польшчы - толькі на адзін месяц. Дык мы спадзяваліся, што бяз ніякіх захадаў на "одволане" віленскай групе скароцяць час прабываньня ў Бярэзе, раўнуючы яго з часам інтэрнаваньня іншых групаў. Гэта была маленечкая надзея на перамену нашага палажэньня, а большая на гэта надзея крылася ў вайне. Бо як ні былі мы аддзелены ад сьвету, як ні сьціснуты жорсткім рэжымам, усё ж да нас даходзілі сякія-такія весткі аб ёй. Мо' яны не суадказвалі рэчаістасьці, але крапілі нас на духу і падтрымлівалі вытрываласьць. Нешта каля 15 верасьня Я. Найдзюк, пайшоўшы на перавязку свайго пальца, даведаўся ад док. Паўлюкевіча, што немцы занялі Берасьце і Беласток. Па 15 верасьня заўважалася нерэгулярнасьць у выдачы ежы... Да таго ж, калі некаторыя з нашай групы зьвярнуліся да сяржанта ў справе "одволаня", то той з прыемнасьцю ў голасе парадзіў пачакаць пару дзён - тады, быццам, высьветліцца палажэньне ўсіх інтэрнаваных. З 16 на 17 верасьня цэлую ноч каля казармаў езьдзілі падводы, а ў далейшых гаспадарскіх будынках - гарэла сьвятло і пішчэлі сьвіньні, чаго папярэднімі начамі ня было. Дагадваліся мы, што паліцыя нешта вывозіць. А калі 17-га верасьня той жа Найдзюк пайшоў на перавязку, то прынёс вестку, што немцы нібыта занялі Кобрынь, а бальшавікі - Баранавічы. Гэтая вестка была для нас такой неспадзяванай і дзіўнай, што ўзбударажыла ўсіх. Пайшлі дагадкі, толкі і спрэчкі аб тым, як з намі паступяць палякі, каторыя, як нам здавалася, у хуткім часе пакінуць Бярэзу. Адны казалі, што ўсіх нас пераб'юць або патруцяць газамі, іншыя - што нас пакінуць на волі, а яшчэ іншыя - што нас перададуць у поўным парадку новай, зарганізаванай з мясцовага жыхарства, уладзе. Усе былі ў напружаным стане і ў тропатным настроі. Выціснутаю сілаю волі ўсе стараліся скрыць гэта як ад самых сябе, так і ад паліцыі, калі яна выганяла на пляц. Зазначыць трэба, што у гэты дзень муштраў ня было, а на пляцы толькі давалі абед. У вечары і да познай ночы мы чулі і прыглядаліся маланкам і бязупынным грымотам. Гэта была, як пазьней мы даведаліся, бітва немцаў з палякамі за Кобрынь. А звонку казармы былі чуваць гукі нязвычайнай язды, беганіны, неспакойных гутаркаў і нявыразных воклічаў. Так цягнулася мо' за поўнач, а калі гэта скончылася, ніхто з нас не заўважыў. Толькі 18-га раніцай, калі яшчэ было цемнавата, як перад вокнамі нашай казармы пачуліся галасы: - Таварышы, Вольныя! Усе ўсхапіліся са сваіх мясцоў і кінуліся ў вокны. У суценьні сьцюдзёнай раніцы заўважылі мы некалькі мужчын, каторыя хадзілі перад казармаю ад акна да акна і казалі: - Нікога няма - вольныя! - А паліцыя? - чуецца пытаньне з нутра казармаў. - Уцякла! У Кобрыні - немцы, у Баранавічах - бальшавікі, а палякі - на Палесьсі, - адказваюць мужчыны. Гэта ашаламіла ўсіх. Борзда пачалі апранацца і зьбіраць свае рэчы, а тым часам паднялася гутарка, як нам быць. Гутарка, спачатку перарывістая, быццам баязьлівая, хутка перайшла ў неспакойны і нэрвовы гоман, з каторага вырываліся рэдкія выкрыкі: "чакаць сьвятла!", "правакацыя", "болей спакою!". Але дзе там... З кажным мамэнтам гоман станавіўся мацнейшы, біла з яго рашучасьць і адвага. А жаданьне волі, імкненьне вырвацца з ненавіснага месца былі такія ўпорыстыя і так пхалі кожнага, што прападала ўсякая развага і ламаліся наймалейшыя праявы асьцярожнасьці... На калідоры паняслося рэха стукаў і ўражджаньня... Гэта болей сьмялейшыя з натоўпу яшчэ дрыжачымі рукамі вырывалі вокны, зьнімалі з завесаў дзьверы, а то і выбівалі іх... У зробленыя праходы кідаліся людзі з сваімі клумкамі і кумяльчом ляцелі... на панадворак, дзе гуртаваліся, хваляваліся і гаманілі... пахлынаючы тых мужчынаў, каторыя для ўсіх абвесьцілі дарагую волю. На панадворку перад казармаю ўжо бегалі жанчыны, прыйшоўшыя з свайго аддзелу. Яны шукалі стрэчы з сваімі бацькамі, мужамі, знаёмымі, што цудам вырваліся з ашчарэпіўшых лапаў ужо падбітага польскага арла... што цудам вымкнуліся з пасьці галоднае сьмерці, на каторую паслаў іх польскі генерал Складкоўскі... І вось адна ўбачыла... Кінулася на шыю і заенчыла, як бы ад вялікага болю: - Татачка, родненькі, карміцель наш! - Абое плачуць, плачуць ад радасьці, якой мо' ніколі ня было ў іх. Знайшла другая... мужа! - Міленькі, наймілейшы, ізноў мы разам, - і з гэтымі словамі прыціснулася да ягоных грудзёў і дрыжачымі вуснамі ўпілася ў ягоныя... - Вось стрэча, такой ня было між нас, - цалуючы ў руку нейкай жанчыны казаў яе знаёмы. - Мо' , Бог дасьць, і ня будзе, - з радаснаю ўсьмешкаю, з радаснымі сьлязьмі на вачох, адказала жанчына і пачынала апавяданьне аб сваім гібеньні. - Яны думалі, што мы зьгінем... Не, мы жывём, бо мы - за праўду! - нехта казаў, слухаючы яе апавяданьне. Няма слоў выразіць тыя пачуцьці, што ўзьнікалі ў стрэўшыхся блізкіх да сябе людзей, каторых польскія ўлады сілаю разлучылі... Болей таго, няма слоў, каб апісаць нават вонкавыя праявы радаснага спатканьня, а, можа, ускрашэння. Трэба ня толькі быць вачавідкам яго, але і хоць крышку перажыць разлуку з мілым, блізкім да сэрца чалавекам... Гэткія стрэчы рэдка трапляюцца ў жыцьці людзей. А на панадворку і на пляцох людзі гуртаваліся, гаманілі і хваляваліся. Мо' доўга цягнулася б гэта, каб ня страх перад небясьпекаю... Чуваць былі галасы разважнейшых, каб хутчэй ісьці, бо можа напасьці адступаўшае польскае войска і памсьціцца на нас... Але як ісьці, калі дакумэнты ў дэпазыце... Рашылі дастаць іх, а тымчасам на пляцох людзі пачалі гуртавацца... Толькі і чуваць было: - Львів, Коломыя, Зборів - сюды! - Наваградак, Вільня, Горадня, Беласток - сюды! Пакуль шукаліся дакумэнты падахвочанымі асобамі, пакуль гуртаваліся паводле мясцоў свайго сталага быцьця, - гурмы сьмялейшых людзей бурылі склады, разьбівалі вокны, білі дзьверы і, ўрываючыся ў розныя закануркі, цягнулі адтуль хлеб, соль, гарох, цукер, вопратку, вобуй, - хто што знайшоў і каму што трэба было. Людзі ціснуліся ў закануркі складаў, перліся адзін цераз другога, лаяліся, дакаралі, пагражалі... Крыміналістыя ськідалі сваю нумараваную вопратку і, пераапрануўшыся ў знойдзеную на складах, мяшаліся разам з інтэрнаванымі. Натоўпы людзей бегалі ад будынку да будынку, цягаліся па гародзе, пляндруючы дашчэнту грады морквы, бручкі, памідораў - кажны рваў, што хацеў і колькі мог... Досыць доўга трывала гэтая "воля руйнаваньня", аж нарэшце ў ціску і з крыкам былі разданы кажнаму дакумэнты і ўсе з пляцоў рынуліся на Кобрынскую шасу. На шасе, перад пакіданым месцам гібеньня, колькітысячны натоўп яшчэ раз перагрупаваўся цяпер на аддзелы, у залежнасьці ад кірунку маршу. Жыды і беларусы-сяляне з усходніх паветаў Зах. Беларусі ўзялі кірунак на Баранавічы, а немцы і ўкраінцы рашылі ісьці ў кірунку Кобрыня, бо дарогу ўважалі ўжо ачышчанай і бясьпечнай. Да іх прылучыліся і мы - жменька Віленскіх меставых беларусаў і жменечка Віленскіх расейцаў. Ад Бярэзы да Кобрыня лічылася 54 кіляметры, але гэтая далечыня нікога не палохала. Аддзелы рухнулі і, выйшаўшы на канец агарожаў, разьдзяліліся і пайшлі па дарогах выбраных кірункаў. Мы з украінцамі пайшлі проста... пад гукі нацыянальнай украінскай песьні, каторая магутным сьпевам лілася з сотняў грудзёў, радасна дыхнуўшых восеньскім паветрам Беларускага Палесься. На перадзе нашага паходу хістаўся белы сьцяг, зроблены з шырокага ручніка, а за ім ішлі вызваленыя з няволі людзі - ішлі бадзёра і ў магчымым парадку... Час ад часу ўздоўж паходу пралятала каманда: "Дарога вольная!" А па ёй ужо і праяжджала некалькі ровараў, знойдзеных у Бярэзаускіх складах ці мо кінутых уцякаўшай паліцыяй. Далёка па шасе расьцягнуўся наш паход, ня было відаць ні пачатку ні канца яго... А як параўняўся ён з хатамі хутароў і вёсак, што шырока раськідаліся воддаль шасы - дык да нас, праз палі, беглі сялянкі і сяляне з кашолкамі, збанкамі, з вёдрамі... На стрэчу ім так-жа праз палі, праз загоны беглі з паходу галодныя людзі. Сялянкі і сяляне давалі хлеб, малако, гуркі, памідоры, садовіну, нават масла і сала, і з дамешкаю украінскіх слоў казалі: - Родненькія, падкрапецеся... Ведаем, як вас марылі, - мы-ж тутэйшыя. Добры і спагадлівы народ! І ня гледзячы на іх украінскі акцэнт, так і чулася шчырая гасьцінная беларускасьць, якую ў часе сусьветнай вайны назіраў я і ў Менскай і ў Віцебскай Беларусі. І гэтая беларускасьць была Менскай, каторую палякі дзеля полонізацыйных мэтаў выдзелілі ў асобную групу - Палескую, дзе, быццам, праяўляўся дух палешукоў, "сзцзэпу посьрэднего медзы бялорусінамі і ўкраінцамш". Пакуль хто што еў, ці напаўняў свае кішэні "у дарогу", сялянкі спагадліва казалі: - А родненькія, намучыліся, бедныя... І нас-жа намучылі гэтыя каты - ужо проста душу выймалі. - А зьніклі і прапалі, як дым, бо не на сваім сядзелі, - выясьнялі іхнія мужчыны. І гэтак было мо' на працягу пяцёх кілёметраў, пакуль мы не ўвайшлі ў лес "Кобрынскага падлясьніцтва". Тутака ў вадным месцы бачылі польскага ахвіцэра-ўлана з некалькімі жаўнерамі - яны, скорчыўшыся, сядзелі пад дзеравам і пазіралі на нас саромлівымі вачыма. - Гэта абаронцы "найясьнейшай" Рэчы-паспалітай - мінаючы іх, заўважыў нейкі ўкраінец. - Лепей-жа самому астацца жывым, калі зьгінула "Ойцзызна", - паясьніў нехта іншы з украінцаў. - А вось дзіва, - даняслося з другога канца паходу, - што Бярэзу разбурылі тыя, для каго была яна празначана палякамі! - Ага, гэта таксама як-бы "Цуд над Віслаю"... Так ішлі мы праз палескі лес, успамінаючы ўсё, што было з намі за 8 дзён гібеньня. Гутаркам ня было канца. Рысказывалі адны, што шукаючы гародніны на Бярэзаўскіх градах наткнуліся на паколатых трупаў з цывільных людзей. Было іх каля 15 і ляжалі ў аднэй яме, за баракамі. А другія казалі, што за гаспадарскімі будынкамі бачылі 4 трупы - гэтыя быццам былі расстраляны. Чуючы гэткія сумныя расказы, успомнілася мне, як увечары 17 верасьня паліцыя шукала па пакоях нейкага Вэрнэра - напэўна ён быў паміж тых трупаў... Увечары, па змроку ўжо, дайшлі да р. Мухаўца. Мост на ім быў спалены. Прыйшлося пераходзіць раку па жэрдках, паложаных у вадзе, а самым падкасывацца за калені. А было хіба каля поўначы, калі пярэднія і здаравейшыя былі ў Кобрыні. Цэнтр паходу заначаваў у ваколіцах вёскі Жуцэвічы, у 5 клм ад гораду. Начаваць тут быў змушаны ён весткай, прысланай д-рам Сайковічам, што немцы дзеля ночы і ваенных абставінаў у горад ня пускаюць. Мы, беларусы, заначавалі ў самай вёсцы, пад стогам саломы, пры гумне аднаго гаспадара, хата каторага стаяла пры самай дарозе. Цераз фронт - дамоў! З Кобрыня да Берасьця. 19 верасьня, толькі пасьвятлела, мы рушылі ўдарогу, і цераз нейкую гадзіну ізноў дайшлі да Мухаўца, працякаўшага ля самага Кобрыня. Цяперака пераходзілі яго па дошках, перакінутых з плыту на плыт, каторыя стаялі на барбарах і шырыгах, паабапал спаленага вялікага мосту. У Кобрыне кажды з бярэзаўцаў затрымліваўся на дварэ вастрогу, ужо пакінутага, як тымі, што сьцераглі замкоў, так і тымі, што за замкамі гібелі і чакалі дарагой волі. Цэлі вастрогу былі паадчыняныя, кажды мог цікавіцца месцам духовага а мо' і фізычнага цярпеньня папаўшага сюды чалавека. Але мала было гэткіх ахвотнікаў. Большасьць поркалася ў адчыненых вастрожных складох, дзе кажды браў патрэбныя сабе рэчы - вопратку, хусьцё, менажкі, кубкі - некаторыя бралі кніжкі і відакоўкі - уласнасьць былых арыштантаў. Выйшаўшы з складу.... Улад Ініцкі [[Катэгорыя:Успаміны]] [[Катэгорыя:Творы 1940 года]] 474wv79t3ms3cc1fx4dsqgq0w3vdx9g 104 29641 88319 2022-08-20T18:37:19Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Вам сёння нездаровіцца? Вы нечым засмучаны. Вы плакалі. Ён гаварыў так ласкава і з такім хваляваннем, што пры гуку яго голасу слёзы выступілі ў яе на вачах. — Уолтэр, — ціха сказала Фларэнс, — мне нездаровіцца, і я плакала. Я хачу пагаварыць з вамі. Ён сеў супроць яе, углядаючыся ў яе цудоўны нявінны твар; ён пабляднеў, і губы ў яго задрыжэлі. — Вы сказалі ў той вечар, калі я даведалася аб вашым выратаванні, любы Уолтэр… О, што я адчула ў той вечар і колькі было надзей!.. Ён паклаў дрыжачую руку на стол, што раздзяляў іх, і не спускаў з Фларэнс вачэй. — Вы… сказалі, што я змянілася, я здзівілася, пачуўшы гэта, але цяпер разумею, што гэта так. Не злуйцеся на мяне, Уолтэр. Я была вельмі шчаслівая, каб тады-ж аб гэтым падумаць. Зноў яна здалася яму дзіцем. Ён бачыў і чуў непасрэднае, даверлівае ўлюбёнае дзіця, а не жанчыну, якую кахаў, да чыіх ног хацеў-бы пакласці ўсё зямное багацце. — Вы памятаеце, Уолтэр, як мы сустрэліся з вамі апошні раз перад вашым ад'ездам? Ён сунуў руку за пазуху і дастаў маленькі кашалёк. — Я заўсёды насіў яго на шыі! Калі-б я утапіўся, ён разам са мною ляжаў-бы на дне мора. — І вы па-ранейшаму будзеце насіць яго, Уолтэр, дзеля мяне? — Да самай смерці. Яна паклала сваю руку на яго руку так смела і простадушна, як быццам і дня не прайшло з таго часу, як яна падаравала яму гэты маленькі кашалёк. — Я гэтаму рада. Я заўсёды буду з радасцю аб гэтым думаць, Уолтэр. Вы прыпамінаеце, што ў той самы вечар, калі мы з вамі размаўлялі, нам абодвум як быццам прышла ў галаву думка аб гэтай перамене? — Не! — у няўцямнасці адказаў ён. — Так, Уолтэр. І тады ўжо я мімаволі нанесла шкоду вашым надзеям і відам на будучае. Тады я баялася так думаць, але цяпер я гэта ведаю. Калі тады вы, па велікадушнасці сваёй, маглі захоўваць ад мяне, што гэта вам вядома, то цяпер вы захоўваць не можаце, хоць стараецеся таксама велікадушна, як і раней. Так, стараецеся. Я шчыра, глыбока ўдзячна вам, Уолтэр, але вашы старанні не маюць поспеху. Вы самі і блізкія вам людзі вельмі многа пакутвалі, каб вы маглі забыцца на мімавольнага вінавайцу ўсіх бед і нягод, што зваліліся на вас. Вы не можаце забыцца, якую ролю я адыгрывала, і больш мы не можам быць братам і сястрой. Але, любы Уолтэр, не думайце, што я вас дакараю. Мне варта было-б гэта ведаць — я павінна была-б ведаць, — але ў парыве радасці я аб усім за-<noinclude></noinclude> djmjcm6fbzccn32lhf1iheexelqed39 104 29642 88320 2022-08-20T18:51:56Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>былася. Цяпер у мяне адна надзея: магчыма, вы будзеце думаць аба мне з меншай няпрыязню, калі гэта пачуццё не патрэбна больш захоўваць. І аб адным я прашу, Уолтэр, ад імя той няшчаснай дзяўчынкі, якая была калісьці, вашай сястрой: не старайцеся змагацца з самім сабой і не мучце сябе праз мяне цяпер, калі я ўсё ведаю. Пакуль яна гаварыла, Уолтэр пазіраў на яе з бясконцым здзіўленнем і неўразуменнем, якія не пакідалі месца для іншых пачуццяў. Пасля ён схапіў гэту ручку, якая так упрашальна дакранулася да яго рукі, і затрымаў яе. — О, міс Домбі! — усклікнуў ён. — Ці можа быць, што ў той час, як я так пакутваў, змагаючыся з пачуццём абавязку і ўсведамленнем сваіх абавязкаў у адносінах да вас, я прымусіў і вас пакутаваць, аб чым даведваюся з вашых слоў! Ніколі, ніколі не думаў я пра вас дрэнна, і заўсёды вы былі для мяне самым светлым, чыстым і святым успамінкам майго дзяцінства і юнацтва. Заўсёды, з першага дня я лічыў і да апошняга дня буду лічыць тую ролю, якую вы адыгрывалі ў маім жыцці, чымсьці свяшчэнным! Зноў бачыць вашы вочы і чуць ваш голас, як у той вечар, калі мы рассталіся, — для мяне невымоўнае шчасце. А карыстацца на правах брата вашай любоўю і давер'ем было для мяне найвялікшым і каштоўным дарам! — Уолтэр, — сказала Фларэнс, пазіраючы на яго пільна, але змяніўшыся ў твары, — якое-ж гэта пачуццё абавязку і ўсведамленне абавязкаў у адносінах да мяне прымушаюць вас афяроўваць усім гэтым? — Пашана, — ціха сказаў Уолтэр. — Пракланенне. Румянец успыхнуў у яе на шчоках, і яна нясмела і задуменна забрала ў яго руку, але па-ранейшаму пазірала на яго пільна. — У мяне няма правоў брата, — сказаў Уолтэр. — Я не магу дамагацца на правы брата. Я пакінуў тут дзіцё і застаў жанчыну. Румянец заліў яе твар. Яна зрабіла такі жэст, як быццам упрашала яго замоўкнуць, і закрыла рукамі твар. Абое некаторы час маўчалі; яна плакала. — Мой абавязак перад сэрцам, такім даверлівым, чыстым і добрым, прымушае мяне адарвацца ад яго, хоць-бы гэта разбіла ''мне'' сэрца, — сказаў Уолтэр. — Як-бы адважыўся я сказаць, што для мяне вы — сястра! Яна ўсё яшчэ плакала. — Калі-б вы былі шчаслівы, акружаны ўлюбёнымі і адданымі сябрамі і ўсім, што робіць зайздросным становішча, для якога вы былі народжаны, — прадаўжаў Уолтэр, — і калі-б вы тады, у памяць дарагога мінулага, назвалі мяне братам, я, аддзелены ад вас вялікай адлегласцю, мог-бы адазвацца на гэта слова з поўнай ўпэўненасцю, што не зняважу вашага нявіннага пачуцця. Але тут… і цяпер!..<noinclude></noinclude> 3o16myt8ok6cc1727t3b8mme8j5f0e5 104 29643 88321 2022-08-20T19:12:11Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — О, дзякую вам, Уолтэр, дзякую вам! Прабачце, што я была да вас такой несправядлівай. Мне не было з кім параіцца. Я такая адзінокая. Галава была ўсё яшчэ апушчана, слёзы ўсё яшчэ струменілі па твары, і грудзі ўздымаліся ад плачу. — Фларэнс, любая, дарагая Фларэнс! Так назваў я вас у думках, перш чым зразумеў, як гэта саманадзейна і безрассудна. Дазвольце мне астатні раз назваць вас гэтым імем, якое мне так дорага, і дакрануцца да гэтай пяшчотнай рукі ў доказ таго, што вы па-сястрынаму забудзецеся аб тым, што я цяпер сказаў. Яна падняла галаву і загаварыла, скіраваўшы на яго такі сур'ёзны, ласкавы позірк, усміхаючыся яму праз слёзы такой спакойнай, яснай, ціхай усмешкай, што самыя патаемныя струны яго сэрца былі закрануты і ён слухаў яе з памутнеўшымі вачыма. — Не, Уолтэр, гэтага я не магу забыць. Нізавошта на свеце не хацела-б я гэта забыць. Вы… вы вельмі бедныя? — Я — вандроўнік, — сказаў Уолтэр, — які павінен плаваць па морах, каб зарабіць сабе на пражыццё. Цяпер гэта маё прызванне. — Хутка вы зноў паедзеце, Уолтэр? — Вельмі хутка. Яна паглядзела на яго, пасля нясмела прасунула сваю дрыготную руку ў яго руку. — Калі вы хочаце назваць мяне сваёй жонкай, Уолтэр, я буду горача кахаць вас. Калі вы дазволіце мне паехаць з вамі, Уолтэр, я без усякага страху паеду на край свету. Мне няма чым афяроўваць для вас… мне няма ад чаго адмаўляцца і няма каго пакідаць. Але ўсё маё каханне і ўсё маё жыццё будуць адданы вам. Ён прыціснуў яе да свайго сэрца, прыхінуўся шчакою да яе шчакі, і тады, ужо не адрынутая і не пакінутая, яна магла плакаць на грудзях свайго ўлюбёнага. Капітан аставаўся ў маленькай гасцінай, пакуль зусім не сцямнела. Ён запаліў свечку, закурыў люльку, выкурыў яе і з неразуменнем размышляў аб тым, што-ж гэта робіцца наверсе і чаму яго не клічуць піць чай. Фларэнс падышла да яго ў той самы момант, калі здзіўленне яго дасягнула вышэйшай ступені. — А, маленькая лэдзі! — закрычаў капітан. — У вас з Уольрам была доўгая размова, мая красуня! Фларэнс учапілася сваёй маленькай ручкай за адзін з вялізных гузікаў на яго фраку і сказала, заглядаючы яму ў твар: — Дарагі капітан, я хачу што-небудзь паведаміць вам. Капітан паспяшаўся падняць галаву, каб выслухаць паведамленне. Убачыўшы дзякуючы гэтаму больш выразна твар<noinclude></noinclude> 2o7pqy34j3wltwwonjymgyljud2tvlx 104 29644 88322 2022-08-20T19:25:22Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>Фларэнс, ён адсунуў крэсла і сябе разам з ім, наколькі гэта было магчыма. — Як! Радасць Сэрца! — закрычаў капітан, раптам абрадаваўшыся. — Гэта праўда? — Так! — з запалам адказала Фларэнс. — Уольр! Муж! Так? — закрычаў капітан, падкідаючы свой глянцавіты капялюш да акна ў столі. — Так! — смеючыся і плачучы, усклікнула Фларэнс. Капітан зараз-жа абняў яе, а пасля, падхапіўшы глянцавіты капялюш і напяліўшы яго на галаву, прасунуў руку Фларэнс пад сваю і зноў павёў яе наверх, дзе адчуў што іменна цяпер належыць пажартаваць найлепшым чынам. — Ну што, Уольр, мой хлопчык! — сказаў капітан, заглядаючы ў пакой, прычым яго фізіяномія нагадвала распаленую скавараду. — Так, значыцца, не можа быць ''ніякіх'' іншых правоў, праўда? Падобна было да таго, што ён задыхнецца ад гэтых жартаў, якія паўтараў за чаем прынамсі разоў сорак, паліруючы сваю ззяючую фізіяномію рукавом фрака, а ў прамежках выціраючы галаву насавой хустачкай. Але пры такім становішчы спраў ён знайшоў яшчэ больш сурёзную крыніцу жартаў, бо не раз паўтараў паціху, пазіраючы з невымоўнай радасцю на Уолтэра і Фларэнс. — Эдуард Катль, браце, вы абралі найлепшы курс, перадаўшы маленькую маёмасць у сумеснае ўладанне! {{Цэнтар|'''''РАЗДЗЕЛ LI'''''}} {{Цэнтар|'''''Містэр Домбі і свецкае грамадства.'''''}} Што робіць горды чалавек, пакуль дні ідуць адзін за адным? Ці думае ён калі-небудзь пра сваю дачку і ці пытаецца ён у самога сябе, куды яна пайшла? Ці думае ён, што яна вярнулася дадому і вядзе ранейшы спосаб жыцця ў нудным доме? Ніхто не можа адказаць за яго. З таго часу ён ні разу не праказаў яе імя. Дамачадцы вельмі баяцца яго, каб загаварыць аб тым, чаго ён вырашыў не закранаць; а тую адзіную асобу, якая адважваецца распытваць у яго, ён зараз-жа прымушае змоўкнуць. — Дарагі мой Поль! — балбоча яго сястра ў дзень уцёкаў Фларэнс, бокам прашмыгаючы ў пакой. — Ваша жонка! Гэта выскачка! Ці можа быць, што чуткі, якія да мяне дайшлі, правільныя? І вось як аддзяквала яна вам за бяспрыкладную адданасць ёй, што даходзіла, у чым я ўпэўнена, да таго, што яе капрызам і ганарлівасці вы прынеслі ў афяру нават сваякоў! Няшчасны мой брат!<noinclude></noinclude> 4sc9m9ujw7cy3mzgldz3zfqqkcbjl0o 88328 88322 2022-08-21T06:11:17Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude><section begin="ch50"/>Фларэнс, ён адсунуў крэсла і сябе разам з ім, наколькі гэта было магчыма. — Як! Радасць Сэрца! — закрычаў капітан, раптам абрадаваўшыся. — Гэта праўда? — Так! — з запалам адказала Фларэнс. — Уольр! Муж! Так? — закрычаў капітан, падкідаючы свой глянцавіты капялюш да акна ў столі. — Так! — смеючыся і плачучы, усклікнула Фларэнс. Капітан зараз-жа абняў яе, а пасля, падхапіўшы глянцавіты капялюш і напяліўшы яго на галаву, прасунуў руку Фларэнс пад сваю і зноў павёў яе наверх, дзе адчуў што іменна цяпер належыць пажартаваць найлепшым чынам. — Ну што, Уольр, мой хлопчык! — сказаў капітан, заглядаючы ў пакой, прычым яго фізіяномія нагадвала распаленую скавараду. — Так, значыцца, не можа быць ''ніякіх'' іншых правоў, праўда? Падобна было да таго, што ён задыхнецца ад гэтых жартаў, якія паўтараў за чаем прынамсі разоў сорак, паліруючы сваю ззяючую фізіяномію рукавом фрака, а ў прамежках выціраючы галаву насавой хустачкай. Але пры такім становішчы спраў ён знайшоў яшчэ больш сурёзную крыніцу жартаў, бо не раз паўтараў паціху, пазіраючы з невымоўнай радасцю на Уолтэра і Фларэнс. — Эдуард Катль, браце, вы абралі найлепшы курс, перадаўшы маленькую маёмасць у сумеснае ўладанне! <section end="ch50"/> <section begin="ch51"/>{{Цэнтар|'''''РАЗДЗЕЛ LI'''''}} {{Цэнтар|'''''Містэр Домбі і свецкае грамадства.'''''}} Што робіць горды чалавек, пакуль дні ідуць адзін за адным? Ці думае ён калі-небудзь пра сваю дачку і ці пытаецца ён у самога сябе, куды яна пайшла? Ці думае ён, што яна вярнулася дадому і вядзе ранейшы спосаб жыцця ў нудным доме? Ніхто не можа адказаць за яго. З таго часу ён ні разу не праказаў яе імя. Дамачадцы вельмі баяцца яго, каб загаварыць аб тым, чаго ён вырашыў не закранаць; а тую адзіную асобу, якая адважваецца распытваць у яго, ён зараз-жа прымушае змоўкнуць. — Дарагі мой Поль! — балбоча яго сястра ў дзень уцёкаў Фларэнс, бокам прашмыгаючы ў пакой. — Ваша жонка! Гэта выскачка! Ці можа быць, што чуткі, якія да мяне дайшлі, правільныя? І вось як аддзяквала яна вам за бяспрыкладную адданасць ёй, што даходзіла, у чым я ўпэўнена, да таго, што яе капрызам і ганарлівасці вы прынеслі ў афяру нават сваякоў! Няшчасны мой брат! <section end="ch51"/><noinclude></noinclude> a1nny2i2wvs51vp1jhleqs80qft2gwi 104 29645 88323 2022-08-20T19:43:58Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> Кажучы гэтыя, словы, якія чулліва напаміналі аб тым, што яе не запрасілі на званы абед, місіс Чык карыстаецца паслугамі насавой хустачкі і кідаецца на шыю містэру Домбі. Але містэр Домбі холадна адводзіць яе рукі і садзіць яе на крэсла. — Дзякую вам, Луіза, — кажа ён, — за такі доказ вашай прыхільнасці, але хачу, каб у нашай гутарцы мы закраналі іншыя прадметы. Калі я буду аплакваць свой лёс, Луіза, або скажу аб тым, што мне патрэбна ўцяшэнне, вы можаце прапанаваць мне яго, калі вам гэтага захочацца. — Дарагі мой Поль, — адказвае яго сястра, закрываючы твар насавой хустачкай і ківаючы галавою, — мне вядома ваша сіла духу, і больш я ні слова не скажу адносна гэтай падзеі, такой цяжкой і абураючай. — Гэтыя два прыметнікі місіс Чык гаворыць з уедлівым абурэннем. — Але дазвольце ў вас запытацца, — хоць я баюся пачуць нешта такое, што мяне ўсхвалюе і расстроіць, — запытацца аб гэтым злашчасным дзіцяці, аб Фларэнс. — Луіза, — сурова кажа яе брат, — змоўкніце! Ні слова аб гэтым! Місіс Чык астаецца толькі ківаць галавою, карыстацца паслугамі насавой хустачкі і аплакваць вырадзіўшыхся Домбі, якія перасталі быць Домбі. Але ці вінавата Фларэнс у тым, што ўцякла Эдзіт, ці пайшла яна за ёй, ці прымала яна які-небудзь удзел ва ўцёках ці не прымала — аб гэтым місіс Чык абсалютна нічога не ведае. Ён ідзе няўхільна сваім шляхам, захоўваючы ў сваіх грудзях усе думкі і пачуцці і не гаворачы пра іх ні з кім. Ён зусім не спрабуе знайсці сваю дачку. Магчыма, ён думае, што яна жыве ў яго сястры, або пад яго ўласным дахам. Можа ён думае аб ёй заўсёды, а можа ніколі аб ёй не думае. Любая думка правільная, калі меркаваць па яго выгляду. Але ясна адно: ён не думае, што страціў яе. Ісціны ён не падазрае. Надта доўга жыў ён на вышынях ганарлівасці і бачыў недзе ўнізе яе, ціхманае, цярплівае стварэнне, каб палохацца гэтага. Як ні ўзрушаны ён бясчэсцем, што звалілася на яго, аднак, яно не кінула яго на зямлю. Хоць ён захоўвае свой унутраны свет ад знешняга свету, які, на яго думку, імкнецца цяпер да адной толькі мэты, а іменна — упарта сачыць за ім, куды-б ён ні ішоў, ён не можа захаваць барацьбу, што адбываецца ў гэтым унутраным свеце, бо аб ёй сведчаць яго запалыя вочы і шчокі, пакрыты маршчынамі лоб і пануры задуменны выгляд. Астаючыся па-ранейшаму бестурботным, ён тым не менш змяніўся; і, астаючыся па-ранейшаму ганарыстым, ён зняважаны — інакш не было-б гэтых знакаў. Свецкае грамадства. Што думае аб ім свецкае грамадства, як глядзіць яно на яго, што бачыць яно ў ім і што гаворыць — вось дэман, што гоніцца за ім з гэтымі думкамі. Дзе ён — там і містэр Домбі; мала таго, дэман нават там, дзе яго няма. Гэта не здань, створаная яго ўяўленнем. Яна ўздзейнічае на<noinclude></noinclude> fb6yhpk9yasldo3mba9t9ybe55dhy6c 104 29646 88324 2022-08-20T20:04:58Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>іншых людзей не менш, чым на яго. Сведка гэтаму — стрыечны брат Фінікс, які прыязджае з Бадэн-Бадэна для гутаркі з містэрам Домбі. Сведка таму — маёр Бегсток, які суправаджае стрыечнага брата Фінікса ў часе выканання гэтай місіі, што сведчыць аб сяброўстве. Містэр Домбі прымае іх з уласцівай яму годнасцю і стаіць, выпрастаўшыся, у звычайнай сваёй позе перад камінам. — Выключна халодная вясна, — кажа містэр Домбі, каб ашукаць свецкае грамадства. — Чорт пабяры, сэр, — кажа маёр, натхнёны сяброўскімі пачуццямі, — Джозеф Бегсток — не майстар прыкідвацца. Калі вы жадаеце цурацца сваіх сяброў і адказваць ім халоднасцю, Дж. Б. не прыгодны для вашых мэт. Джо грубы і непахісны, сэр; ён шчыры, гэты Джо! Містэр Домбі не перапыняе яго. — Домбі, — кажа маёр, — я — чалавек свецкі. Наш сябра Фінікс… калі маю права так назваць… — Дапраўды-ж, я ўшаваны, — кажа стрыечны брат Фінікс. — … таксама чалавек свецкі, — прадаўжае маёр, страсянуўшы галавой. — Домбі, ''вы'' — свецкі чалавек. Калі трое свецкіх людзей сустрэнуцца і калі яны да таго-ж сябры — як адважваюся я думаць… — звяртаецца ён зноў да стрыечнага брата Фінікса. — Вядома, найлепшыя сябры, — кажа стрыечны брат Фінікс. — … і калі яны сябры, — прадаўжае маёр, — то стары Джо думае (магчыма, Джо памыляецца), што лёгка адгадаць думку свету аб любым прадмеце. — Бясспрэчна! — кажа стрыечны брат Фінікс. — Уласна кажучы, гэта зусім відавочна. Мне надта хацелася-б, маёр, каб мой сябра Домбі даведаўся аб вялікім маім здзіўленні і спачуванні адносна таго, што мая цудоўная і бездакорная сваячка, надзеленая ўсімі якасцямі, якія могуць даць шчасце мужчыну, да такой ступені забылася пра свае абавязкі ў адносінах… уласна кажучы, у адносінах свету… і так сябе скампраметавала. З таго часу ў мяне надзвычай дрэнны настрой і не далей, як учора вечарам, сказаў Даўгавязаму Сэксбі — ростам ён шэсць футаў дзесяць дзюймаў, і, напэўна, мой сябра Домбі з ім знаёмы, — што я падзвычай узрушаны і ў мяне разлілася жоўць. — Такім чынам, Домбі… — з вялікай энергіяй кажа маёр, спрабуючы прадоўжыць сваю гутарку. — Прашу прабачэння! — перапыняе стрыечны брат Фінікс. — Дазвольце сказаць яшчэ адно слова. Мой сябра Домбі дазвоіць мне заўважыць, што калі што-небудзь і магло ўзмацніць вялікія пакуты, якія мяне ў даным выпадку пасягнулі, то хіба толькі зусім зразумелае здзіўленне свету, выкліканае меркаваннем, што мая цудоўная і бездакорная сваячка (прашу дазволу па-ранейшаму называць яе іменна так) нібы скампраметавала сябе з чалавекам — уласна кажучы, з чалавекам, які мае белыя зубы, — які займае становішча ў грамадзе нязмерна ніжэйшае.<noinclude></noinclude> 4ohq7hluz9pdfrehwk2b66ovor916wu 88325 88324 2022-08-20T20:07:28Z RAleh12 3563 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>іншых людзей не менш, чым на яго. Сведка гэтаму — стрыечны брат Фінікс, які прыязджае з Бадэн-Бадэна для гутаркі з містэрам Домбі. Сведка таму — маёр Бегсток, які суправаджае стрыечнага брата Фінікса ў часе выканання гэтай місіі, што сведчыць аб сяброўстве. Містэр Домбі прымае іх з уласцівай яму годнасцю і стаіць, выпрастаўшыся, у звычайнай сваёй позе перад камінам. — Выключна халодная вясна, — кажа містэр Домбі, каб ашукаць свецкае грамадства. — Чорт пабяры, сэр, — кажа маёр, натхнёны сяброўскімі пачуццямі, — Джозеф Бегсток — не майстар прыкідвацца. Калі вы жадаеце цурацца сваіх сяброў і адказваць ім халоднасцю, Дж. Б. не прыгодны для вашых мэт. Джо грубы і непахісны, сэр; ён шчыры, гэты Джо! Містэр Домбі не перапыняе яго. — Домбі, — кажа маёр, — я — чалавек свецкі. Наш сябра Фінікс… калі маю права так назваць… — Дапраўды-ж, я ўшаваны, — кажа стрыечны брат Фінікс. — … таксама чалавек свецкі, — прадаўжае маёр, страсянуўшы галавой. — Домбі, ''вы'' — свецкі чалавек. Калі трое свецкіх людзей сустрэнуцца і калі яны да таго-ж сябры — як адважваюся я думаць… — звяртаецца ён зноў да стрыечнага брата Фінікса. — Вядома, найлепшыя сябры, — кажа стрыечны брат Фінікс. — … і калі яны сябры, — прадаўжае маёр, — то стары Джо думае (магчыма, Джо памыляецца), што лёгка адгадаць думку свету аб любым прадмеце. — Бясспрэчна! — кажа стрыечны брат Фінікс. — Уласна кажучы, гэта зусім відавочна. Мне надта хацелася-б, маёр, каб мой сябра Домбі даведаўся аб вялікім маім здзіўленні і спачуванні адносна таго, што мая цудоўная і бездакорная сваячка, надзеленая ўсімі якасцямі, якія могуць даць шчасце мужчыну, да такой ступені забылася пра свае абавязкі ў адносінах… уласна кажучы, у адносінах свету… і так сябе скампраметавала. З таго часу ў мяне надзвычай дрэнны настрой і не далей, як учора вечарам, сказаў Даўгавязаму Сэксбі — ростам ён шэсць футаў дзесяць дзюймаў, і, напэўна, мой сябра Домбі з ім знаёмы, — што я падзвычай узрушаны і ў мяне разлілася жоўць. — Такім чынам, Домбі… — з вялікай энергіяй кажа маёр, спрабуючы прадоўжыць сваю гутарку. — Прашу прабачэння! — перапыняе стрыечны брат Фінікс. — Дазвольце сказаць яшчэ адно слова. Мой сябра Домбі дазвоіць мне заўважыць, што калі што-небудзь і магло ўзмацніць вялікія пакуты, якія мяне ў даным выпадку пасягнулі, то хіба толькі зусім зразумелае здзіўленне свету, выкліканае меркаваннем, што мая цудоўная і бездакорная сваячка (прашу дазволу па-ранейшаму называць яе іменна так) нібы скампраметавала сябе з чалавекам — уласна кажучы, з чалавекам, які мае белыя зубы, — які займае становішча ў грамадзе нязмерна ніжэйшае,<noinclude></noinclude> 6rjmr04d1z4a63ebfz21byikdpdn1aw 104 29647 88326 2022-08-20T20:22:31Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>чым яе муж. Веру, што мой сябра Домбі аддасць належнае тым пачуццям, якія мяне натхняюць пры такіх сумных акалічнасцях, і… ды… мне здаецца, няма чаго турбаваць майго сябра Домбі далейшымі заўвагамі. Містэр Домбі, не падымаючы вачэй, кланяецца і маўчыць. — Такім чынам, Домбі, — кажа маёр, — пасля таго, як наш сябра Фінікс з надзвычайным красамоўствам, падобнага якому стары Дж. Б. ніколі не чуў, так, клянуся богам, сэр, ніколі! — маёр надта пасінеў і схапіў свой кій пасярэдзіне, — пасля таго, як наш сябра Фінікс выклаў усе акалічнасці, што датычацца гэтай лэдзі, я скарыстаю наша сяброўства, Домбі, каб высветліць пытанне з другога боку. Сэр, — кажа маёр з конскім пакашліваннем, — свет у такіх выпадках прад'яўляе свае патрабаванні, якія павінны быць задаволены. — Мне гэта вядома, — заўважае містэр Домбі. — Зразумела, вам гэта вядома, Домбі, — кажа маёр. — Такі чалавек, як вы, не можа гэтага не ведаць! — Думаю, што так, — адказвае містэр Домбі. — Домбі, — кажа маёр, — астатняе вы адгадаеце самі. Я выказаўся шчыра — магчыма, дачасна, — бо Бегстокі заўсёды выказваліся шчыра. Мала ім было ад гэтага карысці, сэр, але гэта ўжо ў крыві Бегстокаў. З гэтым чалавекам патрэбна страляцца. У вас пад рукою Дж. Б. Ён дамагаецца правоў сяброўства. — Маёр, — адказвае містэр Домбі, — я вам дзякую. У адпаведны час я аддам сябе ў ваша распараджэнне. З тае прычыны, што гэты час яшчэ не прышоў, я ўстрымліваюся гаварыць аб гэтым з вамі. — Дзе гэты чалавек, Домбі? — пытаецца маёр, пасля таго, як на працягу некаторага часу моўчкі пыхцеў і пазіраў на яго. — Не ведаю. — Ёсць якія-небудзь весткі аб ім? — пытаецца маёр. — Так. — Домбі, я рад гэта чуць, — кажа маёр. — Віншую, вас. — Вы прабачце, маёр, — адказвае містэр Домбі, — калі ў сучасны момант я не буду закранаць дэталей. Весткі дзіўныя і атрыманыя дзіўным шляхам. Яны могуць быць нічога няварты, але могуць быць і правільнымі. Цяпер я нічога не магу сказаць. На гэтым дазвольце скончыць. Хоць гэта і сухі адказ, калі прыняць пад увагу энтузіязм сіняга маёра, аднак, маёр прыязна карыстаецца ім і з зачараваннем думае аб тым, што свет можа спадзявацца на атрыманне належнага. Але хто-ж гэта сядзіць у пакоі эканомкі, падняўшы рукі да неба, праліваючы слёзы і размаўляючы паціху з місіс Піпчын? Гэта нейкая лэдзі ў надта цесным чорным капялюшыку, які, відаць, ёй не належыць. Гэта міс Токс, якая ўзяла капялюшык у сваёй служанкі і прышла цішком з пляца Прынцэсы, каб<noinclude></noinclude> cz9a04pigllrfwjoiytx65ya4076xu3 0 29648 88329 2022-08-21T06:12:46Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Раздзел L. Нараканні містэра Тутса | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = | папярэдні = [[Домбі і сын/49|Раздзел XLIX. Мічман робіць адкрыцце]] | наступны = Домбі і сын/51|Раздзел LI. Містэр Домбі і свецкае гр...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Раздзел L. Нараканні містэра Тутса | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = | папярэдні = [[Домбі і сын/49|Раздзел XLIX. Мічман робіць адкрыцце]] | наступны = [[Домбі і сын/51|Раздзел LI. Містэр Домбі і свецкае грамадства]] | дата = 1848 (пераклад 1938) | анатацыі = }} <pages index="Домбі і сын.pdf" from="492" to="504" fromsection=ch50 tosection=ch50/> cs0t83ipubwn2xij1tpwsf7d7t7lyv7 14 29649 88336 2022-08-21T06:23:42Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «[[Катэгорыя:Беларуская паэзія]]» wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Беларуская паэзія]] qu51pcebfa5zcnocsy9rxixg16ft0m5 0 29650 88338 2022-08-21T06:28:33Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Лісты з дарогі | аўтар = Ядвігін Ш. | секцыя = | папярэдні = | наступны = | крыніца = https://knihi.com/Jadvihin_S/Listy_z_darohi.html | год = 1910 год }} == I. Вільня. Немеж — ваколіца. Немеж — двор. Немеж — сяло == Здаўна жадаў я — а думкі мае ляцелі і ляц...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Лісты з дарогі | аўтар = Ядвігін Ш. | секцыя = | папярэдні = | наступны = | крыніца = https://knihi.com/Jadvihin_S/Listy_z_darohi.html | год = 1910 год }} == I. Вільня. Немеж — ваколіца. Немеж — двор. Немеж — сяло == Здаўна жадаў я — а думкі мае ляцелі і ляцелі за гэтым жаданнем,— каб як-колечы вырвацца з-паміж цесных і душных вулачак горада на прастор, на волю; пацягацца па родным краю, знаёмых адведаць, незнаёмых спазнаць; заглянуць пад саламяныя стрэхі ў тыя куткі-куточкі, аб каторых столькі-то пішуць, седзячы ў горадзе. Вось усё гэта, што я сам бачыў і чуў, тымі думкамі, якія навеяла на мяне мая дарагая старонка, і хачу з вамі дзяліцца. 27 мая пад вечар выбраўся я з Вільні па Ашмянскаму тракту. Хоць горад і мінуў ужо даўно, але неяк праз доўгі час не пахла вёскай: абапал тракту, як даўней — бярозы, так цяпер абселі дарогу тракціры, піўныя... Справа — Ліпскі, злева — Шопен; справа — Шопен, злева — Ліпскі, дый так усцяж... I стаяць гэтыя рассаднікі «культуры» гарадской, як на варце, як разінуўшаяся страшная звярына ляпа, каб не прапусціць, каб глынуць тую рэштку медзякоў падпіўшага селяніна, каторую не здалеў у яго выціснуць горад; тую рэштку, на каторую дома — у сяле — чакае мо галодная сям’я... Дарога пясчаная; ісці цяжка... Прыглядаюся да пасеваў. Як на падгародную зямлю — ураджаі зусім не цікавыя: жыта рэдкаватае, саломка тоненькая, каласкі дробныя; ярына, ві-даць, прыпазніліся з сяўбой, дык не паспела скарыстаць з запасу зімовай вільгаці, а цяпер яшчэ ўдарыла суш, вось і засела, жоўкнуць стала. Дый, відаць, тутэйшыя хлебаробы думаюць, што калі навязуць яны гарадскога тлустага гною пад збожжа, дык і пазадкі радзіць будуць: зямля выраблена дрэнна, насенне нячыстае, ды гной добра не прагніўшы; вось і ўссела трава — як луг расце, а збажыны — па каліву. Гародаў, садкоў — з чаго найболыны можна было б мець даход каля горада,— не відаць; аж дзіва, як людзі не ўмеюць яшчэ карыстаць з таго, што ім само ў рукі сунецца. Чы ж бы ім гэта не патрэбна было? Чы ім мо яшчэ задобра жывецца? Бо кажуць, што толькі бяда ўсяго вучыць... Па дарозе наганяю нейкага старца. Разгутарыліся. Відаць, нейкі адстаўны ваяка, бо зара пакіраваў гутарку на палітыку, на вайну. Павэдлуг яго, хаця цяпер вайны і не чутна, бо толькі турак бунтуе ды адганяе ўсіх чужынцаў што найдалей ад сваёй граніцы, але ўсе царствы рыхтуюц-ца да страшэннай бойні. «Немец,— кажа ваяка,— на хвасце едзе...» — «Як то,— пытаю,— на хвасце?» — «3 гораду ідзеш, а нічога не ведаеш?» I, як бы са злосцей, пачаў да-лей тлумачыць мне ваяка ўсю палітыку. Англічанка, вядома, шыбчэй за рыбу ідзе і па вадзе і пад вадой; яна, бач, першая выдумала і пад неба лётаць з войскам: уссадзіць батальён салдатаў і чатыры гарматы на такую машыну і коціць куды вочы глядзяць. Ад англічанкі налаўчыўся і японец. Той хоць малады, але хітрэй за ўсіх. Яшчэ не так даўно быў ён пад кітайцам. Меў Кітай 12 царстваў пад сабой, з каторых дзёр, як той скуралуп, падаткі; паміж такіх падданых быў і японец. Цяжка была японцу няволя, і вось ціханька, моўчкі стаў ён вучыцца, народ свой прасвячаць; край стаў багацець, ажно пакуль у сілу не ўбраўся. Вось прысылае Кітай аднаго году свайго казначэя да японца дань збіраць, а японец і кажа яму: «Едзь ты, крывапіўца, да свайго цара і скажы, што годзе яму нашу кроў смактаць: нічога не дамо, а хоча — хай сілай папрабуе, войска прышле; сваёй тады крыві нап’ецца!» Так і выйшла. Прыслаў Кітай войска, дык японец такую ім лазню справіў, што тыя ў сваёй крыві тапіліся. 3 таго часу японец стаў вольным народам. I цяпер японскі народ разумней за ўсіх; там і чужынцу добра жыць, бо, перацярпеўшы сам няволю, спагадае другім і не няволіць нікога; а дзе што карыснае чы разумнае на свеце прыдумаюць, зара і ў японца ёсць. Так і з машынамі да лятання. Пасля лётаць навучыўся француз, аўстрыяк, а цяпер ужо і немец, падла, ззаду на хвасце едзе; таксама, значыцца, саджас батальён салдатаў і гарматы бярэ і лётае, як той нячысцік. Ускорасці, бадай, і мы навучымся. Не ведаю, як доўга плёў бы мне гэтыя свае басні стары, каб не прыйшлося яму звярнуць на іншую сцяжынку — дадому, а я паплёўся далей і думаў: якія ж яшчэ пачую я глупствы ў глухіх, далёкіх кутках роднага краю, калі тут гарадскі, можна сказаць, жыцель гэткі-то цёмны? I чаму такая цемната? Іду; піўныя штораз радзей; здалёку відаць ужо ваколіца Немеж; зямля штораз лепшая, і ўраджаі весялей глядзяць. А вось і двор — Немеж. Агромністыя мураваныя пакоі, абсаджаныя лесам (паркам), і вялізная, таксама мураваная, стайня, дый усе будынкі вялікія, быццам цяжкія, як вялікая і цяжкая была праца тых дармовых рук, каторыя некалісь стаўлялі гэтыя будынкі... Але дармовых рук — не стала: зараслі грацаваныя сцежкі; дзічынай узняўся даўней падчышчаны лясок; павыбіваныя шыбы глядзяць, як страшныя, запаўшыя вочы смерці... Даўно адцвілі тут кветкі... Сумны двор!.. Мінаю яго; зварачваю з тракту ўбок, бяруся пад сяло Немеж — 9 вёрст ад Вільні. Вось і яно; захавалася ў лагчыну паміж гор і ўзгоркаў. Зямля тут хоць і цяжкая, але добрая; ураджаі — аж люба глядзець, асабліва жыта. Сяляне хоць крэкчуць і наракаюць на цяжкое жыццё, але будынкі ў іх выглядаюць добра; жывёла сытая; дзе-нідзе блішчаць садочкі. Заходжу да аднаго гаспадара, прашуся нанач; з ахвотай прымае ён мяне, зара на стале паказалася малачко, хлеб; пачалася вячэра і гутарка. Даўней тут было ўсяго 18 хат, цяпер пайшоў прыплод — ёсць іх ужо 54; зямлі штораз скупей, дык усё поле — нават папарнае — прыходзіцца засяваць, а пашы зусім няма, і пастуха не прымаюць; кожны сваю скаціну ў руках водзіць па сваіх сцежачках ды ўзмежках і гэтак мучыцца. Уся вёска — каталікі, але мова чуваць скрозь беларуская, і толькі некаторыя зусім непатрэбна калечаць яе не то польскай, не то немаведама якой. У вёсцы ёсць 2-класяае міністэрскае вучылішча, але варункі жьіцця не даюць як мае быць карыстаць з яго; бо, як толькі дзіця крыху падрасце і мае ўжо 12— 14 год, бацысі бяруць яго з сабой на заработкі ў лес: то кару яловую дзерці, то пілой цягаць, Яшчэ тутэйшыя сяляне зарабляюць капеек 40—50 за воз каменняў, каторы цягаюць у Вільню, а адтуль прывозяць на свае землі гарадскі гной — найбольш з суметнікаў. Не агледзіўся я, як за гутаркай мінула і поўнач, схапіўся з лавы, падзякаваў за вячэру ды пайшоў спаць у гумно на пахучае сена. == II. Немеж — сяло. М. Рудоміна — двор Паўлова == Сонца яшчэ ледзь узнімалася, калі я, сабраўшы свае невялікія манаткі, пусціўся 28 мая нацянькі з Немежа ў Рудоміна. Перарэзваючы Ашмянскі тракт, якраз выпала мне ісці каля памятніка палкоўніку расейскаму Дзееву. На памятніку напісана: «На семь месте покоится прахь полковника Деева, начальннка Казанского пех. полка, убиеннаго 31 -го июля 1794 года при усмирении возмушення вь Вильне». У памяці тутэйшага народа захавалася аб гэтым пал-коўніку такая легенда. «У 1794 годзе Дзееў браў штурмам Вільню, жыцелі бараніліся як мага, але ніякія кулі не бралі палкоўніка. Ён збіраў іх каля сябе, вымаў з кішэні чы апраткі, калі туды траплялі, і сыпаў імі, смеючыся і жартуючы, пад ногі сваіх салдатаў. Салдаты дзіваваліся і цешыліся ды лезлі за сваім правадыром у агонь. Але вось на Астрабрамскай вуліцы выйшаў нейкі малады чалавек і, узяўшы ў два пальцы маленькі беленькі прасты гузічак, пстрыкнуў ім у палкоўніка, а той і зваліўся. Падхапілі салдаты палкоўніка і на прасцірадлах неслі яго аж на гэту гару (гут стаяла частка войска); тут Дзееў сканаў, тут яго і пахавалі галавой на Маскву. У 1866 годзе памятнік аднавілі, але ўжо пасунулі яго крыху вышэй самой магілы. У сто гадоў пасля яго смерці тут быў вялікі ваенны парад і малебствы, і ў гэты дзень яго магіла завалілася. Яе прыказалі закідаць каменямі і засыпаць. Так і зрабілі. Знак, дзе магіла завалілася, і цяпер відаць». Ёсць яшчэ каля Немежа вялікая гара — Казловай завецца. Тут некалісь-то быццам аблюбаваў гэта месца змей, каторы глуміў шмат народу. Змея, аднак, удалося змагчы, і закапалі яго на гэтай самай гары. Дарога ў Рудоміна круціцца вузенькай сцяжынкай паміж красуючага жыта. Пахне гэта краса не то хлебам, не то мёдам — смачна пахне. Мястэчка відаць здалёку. Прыходжу туды. Мястэчка маленькае, мізэрнае. Ёсць праўда, царква, новы драўняны касцёл, ёсць прыхадская школа, маленькія бедныя крамкі, чыстая манапольса і некалькі шыночкаў — піўных. Заходжу па хатах купіць малака — няма; хлеба — няма. Народ бедны, голы — як бізун. 3 чаго ж жывуць гэтыя шыночкі? — пытаю я сам сябе, і думкі — адна другой сумней — ціснуцца да маёй душы... Купіўшы жыдоўскую булку, цягнуся далей. Мінаю крывыя старажытныя хаткі, могільнік і выбіраюся на трабскі гасцінец. Дарога вельмі аднастайная. Поле ўсё гарыстае; ураджаі скрозь добрыя; вёсак не відаць, а толькі шляхоцкія ваколіцы і засценкі; жывуць, відаць, не бедна: будовы добрыя; садкі і агароды ў парадку; гумны вялікія; у некаторых платы і граніцы павыкладаны каменнямі, бо такі гэтага дабра штораз болей і болей. Але масты, масты! Рэчак, праўда, тут няма ніякіх, але ёсць канавы нейкія дзе-нідзе, ну і масткі праз іх паложаны. Расказаў бы я вам аб гэтых масточках як след, але дарма не хачу. Бо калі людзі плацяць грошы, каб паглядзець нейкія там ламаныя штукі, дык каб мне плацілі, майго і апісання хваціла б, якія я, пераходзячы праз гэты чысцец, выкідаў штукі. Я і ў прысяды ішоў, я і жабку скакаў і чаго ні рабіў,— вось неяк Бог усцярог, ногі цэлыя пранёс. Як тут іншыя ездзяць і ходзяць па гэткіх мастках — мо іх абмінаюць,— не ве-даю: не давялося бачыць, толькі ведаю, што пасля кожнага такога мосціка ішоў я шукаць даўнейшых тутэйшых пушч лясных, каб у іх цяні адсапнуцца крыху. А сонца страшэнна пячэ. Увойдзеш у лес, схаваеш у цень нос, у патыліцу пячэ, схаваеш патыліцу — у нос смаліць. Вось табе і пушчы! Гэй, гэй, пушчы мае, у песнях-казках апяваныя! Хто ж там наздзекаваўся над вамі, што нават бярвенца на аршыновы масток вы даць ужо не можаце??! Гэй, гэй!.. Як было, так было, але ўжо і Паўлова відаць, гэта чатыры мілі ад Вільні, а я яшчэ і ў локаткі цягаўся. ГІара і есці і спачыць, а тут і сонца чым ніжэй, тым шыбчэй, здаецца, ляціць уніз за лес, за горы, уніз ляціць, вось і схавалася яно... == ІІІ. Паўлова — Тургелі — Гемза — Савайцішкі — Кармэляны — Цішканы — Нарвелішкі — Сурвелішкі — Трабы == Паміж, як вокам сцягнуць, лугоў красуючых, паміж, як вокам сцягнуць, палеткаў збажыны, паміж векавых дрэў стаіць двор Паўлова. Сумны двор. Таўстыя, аграмадныя мураваныя сцены яго быццам заскляпілі ў сабе ўсё былое, мінуўшае і... маўчаць. Маўчаць яны, сумна пазіраючы на штораз новых і новых гаспадароў сваіх, на новыя парадкі, і... маўчаць. Але не маўчыць гісторыя аб іх... У 1767 годзе гэты двор — тады званы Мэрэчам — купіў ад Корсака Павал-Ксавэры граф Бжастоўскі і ад першага свайго імені назваў яго Паўлова. Новы пан звольніў тады ўсіх сваіх падданых дворных мужыкоў ад прыгону; даў ім вольную волю; напісаў правы, кіруючыся каторымі сяляне даходзілі прасветы і свядомасці грамадскага жыцця. Мелі тады сяляне свае школы, суды, банк, доктара, розныя агульнаграмадзянскія інстытуцыі; мелі свой як бы сейм пад прадсядацельствам свайго пана і войска (міліцыя зямянская). Дык жылі тут і кіраваліся сваімі законамі, мелі сваю «аўтаномію», прызнаную і зацверджаную глаўным канстытуцыйным сеймам 4 красавіка 1791 года. Але, як мінае вецер і бура, так мінулі светлыя, ясныя дні для Паўлова... Калі перамяніліся гаспадары тутэйшага краю, дык і ў Паўлове сялянам вярнулі паншчыну, каторая панавала моцна па ўсяму краю. У 1795 годзе Паўлова прадалі Мошынскаму, а даўнейшаму ўладзельцу прыйшлося выехаць за граніцу, адкуль ён вярнуўся ў свой родны край у 1798 годзе. У канцы 1827 года Бжастоўскі памёр, і пахавалі яго ў Рукойнях. Памятнік, што стаяў над магілай гэтага светлага чалавека, якіх мала было ў нашай старонцы, згінуў. Кажуць, быццам яго прадалі за 18 рублсў... Цяпер Паўлова ўжо зусім у іншых руках. 3 нейкім жалем і болем у сэрцы мінуў ,я Паўлова... Здалёку — па ўзгорку блішчыць тургельскі новы касцёл. Сонца пячэ, духата — чуць ногі перастаўляеш, але так-сяк дацягваюся да Тургель. Мястэчка маленькае, бруднае; піўных — пропасць, чутно праз адчыненыя вокны крык, лаянкі... Хоць ногі падкашваюцца — мінаю Тургелі. Зара за мястэчкам цягнецца жыга — ды якое! Сцяна сцяной! Такога ад самой Вільні нідзе не бачыў. Кладуся з ахвотай на ўзмежак каля яго аддыхнуць крыху. Пытаю падарожнага: «Чыё жыта?» «Ксяндзова,— кажа,— ён у нас першы гаспадар! Год у год у яго ўраджай». У Тургелях ёсць міністэрская школа, ёсць і фельчар. Даўнейшы пан суседняга двара Паўлова — граф Бжастоўскі — палажыў жалезны (ненарушаны) капітал, з каго-рага працэнты ідуць на тургельскага вучыцеля (75 руб.) і на фельчара (200 руб.). Векавечная і рэдкая гэта памятка! Сапачыўшы крыху, пацягнуўся я да бліжэйшай вёскі — Гемзы. Па дарозе трапілася першая яшчэ рэчка ад Вільні — Марачанка, дык першы раз давялося выкупацца — і то лежачы ў ёй, бо вады і да кален не хватае. У Гемзе трапіў я, як і ўсюды трапляў, на добрых, гасцінных гаспадароў і тут астаўся начаваць. Назаўтра падышоў сюды з суседняй вёскі — Шастакоў — адзін чалавек, і вось, сабраўшыся грамадкай, пайшла ў нас гутарка то аб тым, то аб сім. Вельмі разумныя словы гэтага шастакоўскага селяніна добра ўрэзаліся мне ў памяць. «Горка,— казаў ён,— нам жыць: і зямлі нехват, і пашы жывёле нехват, але мы самі дабаўляем да гэтага жыцця яшчэ палыну. Няма ў нас, беларусаў, народнай свядомасці, няма ў нас грамадзянскага жыцця, няма ў нас прасветы, дык ні за што марнеем.) Гляньце,— кажа гэты шастакоўскі селянін,— на вашы вопраткі! Гэта ж фабрычны тандэт з анучын вашых, што падбіраюць анучнікі па вашых сметніках і адсылаюць на фабрыкі, а там іх расчосваюць, прадуць, фарбуюць і ткуць ды вам жа гніллё ваша потым па крамах прадаюць! А вы, дурныя, франтуеце ў іх, чураючыся сваёй моцнай, чыстай, самадзялковай пражы! Чураецеся яе, як чураецеся сваёй роднай, бацькоўскай, пекнай і багатай мовы беларускай, калечачы яе то на польскі, то на расейскі лад...» Люба было слухаць гэтага чалавека, і я з ахвотай бы з ім даўжэй засядзеўся, але трэба было цягнуцца далей. Пайшоў я нацянькі, выкупаўся яшчэ раз у Марачанскай рэчцы і кінуўся на старану — да Савайцішак — да аднаго каваля: ён нядаўна купіў сабе шматочак зямліцы, дык хацелася мне паглядзець яго новай гаспадаркі. Прыходжу. Хатка новая, канчае ён гумно ставіць, ужо садочак залажыў, абсеяўся. Спатыкаю гаспадара каля кузні. «Скуль?» — пытае. «3 Вільні»,— кажу. «Чы не з “Нашай Нівы?”» — зразу да мяне. Гляджу, высалупіўшы вочы, з чаго ён пазнаў. «А хто ж нас, гаротных, праведае, калі не нашаніўцы? — пачаў гутарку каваль. — Дзякуй вам! Садзіцеся, пагутарым, хоць часу і нехват: да гумна нанятыя людзі — трэ пільнаваць і памагаць». Зразу гутарка наша паплыла, як вада, быццам паміж добрых, старых знаёмых. I не дзіва: чалавек свядомы, чытае газеты, ведае, што на свеце робіцца, і кінуўся на сваю мазольную працу, прыгатаваны на ўсялякія неспадзеўкі. Купленая зямля цягнецца доўгім, вузенькім шнурам, выпаласкана дачыста, але гэты каваль патрапіць даць сабе раду: накуе ён і сабе і суседзям дабра і прасветы! Бог табе, братка, хай памагае! Кругу дзеля гэтага каваля даў-то даў,— але нанач дацяг-нуўся да в. Кармэляны. Чуць-чуць упрасіўся нанач, бо тутэйшыя сяляне, глянуўшы на мае падарожныя куцыя мэшты, прызналі мяне за мар’явіта, і прыйшлося перад імі добры экзамен дзяржаць... Але ў гумно — на салому, дзе я начаваў, прыбег — і прыкуцнуў побач мяне сын гаспадара ды давай перапрашаць за цемнату сваіх бацькоў... Вёска вялікая, дый жылі б нішто, каб не суседні сялянскі адвакат каторы смокча даходы сабе з гірашэнняў і гэтым дыхае, апрача таго, завяліся тут распуста і зладзейства, ды шнуравая гаспадарка даканчвае, а перайсці на хутары — згоды няма. За Кармэлянамі горы і ўзгоркі штораз малеюць, каменняў менш, дарогі штораз лепшыя: роўныя, гладкія. Чубочкі лясоў то з той, то з другой стараны, але толькі чубочкі. Ледзь пад-ходзячы да вёскі Цішканы, пачынаецца як мае быць лес — лес казённы. Заходжу да лесніка, прашу кіслага малака бо на гакой спякоце толькі і ахвота да яго. Маладзенькая гаспадынька стаўляе яго поўную міску і стог бліноў кла-дзе, а маленькі гадавы хлопчык круціцца каля яе спадніцы дый просіць: «Мама, мама! Дай кароўяга малака!» — «Хадзі,— кажу,— разам будзем есці». — «Не,— адказвае хлопчык, — у цябе кіслае малако — бычачае, а я кароўяга хачу_ салодкага!» Падзякаваўшы гаспадарам за «бычачае» малако, крапчэйшымі ўжо нагамі пайшоў я далей. Поле змяняецца: гор штораз менш, раўніна, каменняў няма, а во лес — першы лес, у каторым можна было знайсці добры цень і смашна ў ім храпануць... За лесам зара рэшткі агромністых муроў старадаўняга манастыра — Нарвелішкі. Цяпер яшчэ стаіць вялізная званіца, але на месцы самога манастыра стаіць ужо толькі крыж. Ніжэй жа збудаваны новы вялікі, на два этажы дом з агародам і садам навокал. Тут вучаць цяпер маладых дзяўчатак розных гаспадарскіх работ. Як пчолкі, увіхаюцца яны то з палівачкамі, то з лапатачкамі каля градак і дрэў... Дай Божа ім трапіць на добрую сваю гаспадарку, а навука іхняя дарма не прападзе... Вось скора і Сурвелішкі; пачынаюцца вялікія дворныя абшары. Ураджаі лепш за сярэднія. Тут ёсць бровар і фабрыка дахоўкі. Гэта яшчэ першыя фабрычныя заводы, якія папаліся мне па дарозе з Вільні. Ад Сурвелішак недалёка ўжо і Трабы — вёрст 5. Зямля штораз горшая: пясочкі глыбейшыя і глыбейшыя, сасоннічак нізенькі, каранжаваты, скрозь кусты пад’ялоўцу, жыта слабейшае, нізкае, з дробнымі каласкамі, ярыну пазапякала. А вось і самыя Трабы — у нізіне маленькае, брудненькае мястэчка, толькі ўсёй красы — пекны новы касцёл. Ёсць тут і пошта, дык трэба карыстаць з яе і канчаць пісаць. == IV. Трабы — Такарышкі — Даўнары — Бакшты == У Трабы папаў я на торжышча. Дзень быў жыдам святочны, але народу сабралася. Торг найбольш ішоў на скаціну: кароў і коней. Цэны на іх трымаліся добрыя: чуць што лепшая кароўка — 40—60 р.; конь добры — рублёў 80, а то і больш. Жыта, ячмень, авёс, можна сказаць, у адной цане — кап. 65 за пуд. На торг ласа спаглядалі нашы жыдкі, але, апрача як сваімі піўнымі шыночкамі, нічым болей у дзеле прычаснымі не былі. Глядзеў я і дзівіўся з тутэйшых мужчын: спякота была страшэнная, а яны — хто ў карацейшых, а хто і зусім у даўгаполых сукон-ных цяжкіх світках цягаліся, быццам пакутуючыя душачкі, абліваючыся потам, па калдобінах местачковых вуліц. Ці ж бы ў іх не было дома белага, лёгкага балахона, якія скрозь носяць нашы беларусы? За Трабамі ізноў, як перад мястэчкам, пацягнуліся пяскі і пяскі, каранжавыя сасонкі і кусточкі пад’ялоўцу. Гадоў восем таму назад тутэйшыя і акалічныя сяляне каля Каляд пачыналі ўжо купляць хлябок, але потым за намовай і прыкладам новага гаспадара суседняга двара — Бокшышак кінуліся сеяць яны лубін, і цяпер не толькі хапае хлеба, але і ў запасе які пудзік калінекалі астаецца. Вёрст 5—6 ад Траб зямля быццам крыху цямнее; поле выглядае весялей; раўніна — скрозь. Здалёку відаць Такарышкі: двор і вёска. У двары агромністы паравы млын. За колькі міль цягнуцца сюды падводы з розным дабром, шмат трацячы часу і на дарогу і не раз чакаючы сваёй чародкі. Так здарылася якраз пры мне: не хапіла нейкай падмазкі да машыны, і млын стаў, а вазы прыбывалі і прыбывалі. Чаму нідзе няма тут моды ставіць, калі вады нехват, ветракоў? Я ведаю — бачыў некаторыя нашы старонкі, дзе толысі ветракамі і абходзяцца. Вёскі там велізарныя, і кожная з іх мае такіх млынаў 5—6. Чы ж бы ў гэтай старане быў іншы вецер? Трэба толькі добрага майстра, а не партача паставіць да работы. I хай хоць адна вёска, каторая што найдалын ад гэтага паравога млына, хоць бы хаўрусам — супольна папрабавала збудаваць добры вятрак, што пэўна скора верне кошт, а пасля будзе даваць і даход і вялікую выгаду. За Такарышкамі, мінаючы адну вёску — Даўнары, уцешыўся я, угледзеўшы, як дагадаліся тутэйшыя сяляне разумна выкарыстаць з таго балота-шляму, каторы панакі-далі яны каля сваёй вёскі, чысцячы равы каля дарогі і ямы, дзе мочаць пяньку. Вось кожны з іх, разраўнаваўшы сабе кавалачак шляму, абгарадзіў,— і там пазасаджвалі варыва, высадкі. Маладчынкі — даўнарскія гаспадынькі! Падбіраюся ўжо бліжэй Бакшт: штораз трапляюцца іншыя зусім вопраткі, чуваць і вялікую розніцу ў самой мове. Дагэтуль ад Вільні па тых вёсках і засценках, каторыя мне давялося прахадзіць,— амаль не ўсе каталікі, дык і мова іх, асабліва па засценках, зафарбавана крыху польскімі словамі, але толькі крыху і то найбольш тымі фанабэрыкамі, каторыя, сустрэціўшы новага чалавека, хочуць паказаць, што яны не такія, як усе; але калі гэтага самага франта падслухаеш з-за плота, як ён з жонкай лаецца, то ўжо, будзь пэўны, не пачуеш там ніводнага польскага слова. Мова беларуская ўжываецца скрозь зусім такая, якой піша і ўжывае цяпер «Наша Ніва». Наогул шмат лепей знаюць сваю родную мову кабеты, чым мужчыны. Таксама надта добра гукаюць па-беларуску і тутэйшыя даўнейшыя жыды. Здарылася мне сустрэціць у адным месцы старую жыдоўку, каторай, за часоў яе моладасці, за нейкія-то мусі грашкі, муж так адбіў глузды, што тая, бедная, з таго часу аглухла. Дык вось, не чуючы здаўна навамоднага калецтва ў тутэйшай мове, у памяці яе засталася толькі даўнейшая — чыстая беларуская. Ну і праўда: аж міла было слухаць: гутарка яе як вада плыве, словы зычныя, і мяккія, і плывучыя, і спеўныя. 3 вялікай ахвотай доўгі час я з гэтай жыдоўкай прасядзеў і слухаў... Чуць не забыўся я сказаць аб адным слове, якое я тут скрозь чуў. Тут не скажуць нідзе, пачынаючы, бадай, ад самой Вільні: адна вярста, дзве вярсты, а — адзін вёрст, два, тры вёрст і г. д. Вось усёй розніцы і было дагэтуль, але каля Бакшт пачуў я зусім неспадзяваную навіну. Тут захавалася яшчэ старадаўняя беларуская форма ў вымове некаторых слоў, не скажуць — валы, гады, сталы, але — валэ, гадэ, сталэ; гзахаваліся тут і беларускія вопраткі: кабеты іншыя носяць яшчэ каптуры з навушнікамі, а наверх завязваюць хустку — спераду гладка прыстае яна да валос, а ззаду — каля патыліцы — тарчаць два ў розныя бакі моцна накрахмаленыя рагі. Спадніцы самадзялковыя, у кашулі верх перада і наплечнікі (нараменнікі) вышываныя ніткамі або цэльнымі кавалкамі паркалю; на гэта надзяваюць найбольш чорныя чы гранатовыя гарсэты, а наверх белыя доўгія балахоны. Бадай, такія самыя белыя балахоны носяць і мужчыны. Але вось відаць ужо і Бакшты. Тк у абручы, укруг апаясана цёмным лесам, стаіць вёска, раскінуўшыся на 2—3 вярсты на гладкай, як стол, раўніне. Гэткай аграмаднай вёскі на сваёй дарозе я яшчэ не сустрэціў. Адно толькі добра, што хаты яе не скрозь цесна пабудаваны, а параскіданы месцамі далёка адна ад адной. Гэта, бадай, адна з найважнейшых прычын, што калі і быў які тут пажар, то даволіўся ён не такімі вялікімі абшарамі, як па іншых месцах. Сяляне тутэйшыя ўсе праваслаўныя, і мова іх страшэнна пакалечана расейскімі словамі, а яшчэ дзіўпей, што побач гэтых расейскіх слоў трапляюцца і зусім польскія, якіх мне не здарылася чуць нават паміж беларусаў-каталікоў. Так, напрыклад, замест пятніца кажуць — пёнтэк, мест вялікі — велькі, іншыя кажуць мест лаві — лапай, хоць гэта «лапай» чуў я толькі паміж плытнікаў,— быць можа, прывязлі яны яго з Гродны чы Коўны. Мужчына, сустрэціўшы, іначай не адазвецца, як здраства; затое кабеты і дзеці «пахвалёнага» ўжываюць. Таксама паміж дзяцей і кабет і сама мова зусім іншая: ані крыху не чуваць у ёй расейшчыны, дык скуль узялася і бярэцца яна паміж мужчын? Чы і тут не тая самая прычына, якая паміж беларусаў-каталікоў: хочуць людзі праз сваю цемнату паказацца не тым, чым яны ёсць, і зусім калечаць сваю родную мову. Дык што ж ты з імі зробіш? Без дурняў, кажуць, свет не можа абысціся. Але жаль, вялікі жаль я маю да тых, што як тыя курчаты, вылупіўшыся пад саламянай страхой, за апошнія бацькоўскія крывавыя грошы прыждалі надзець модныя куртатыя з бліскучымі гузікамі курткі дый цяпер чураюцца сваёй роднай мовы! Але калі ўжо дагэтуль мова беларуская захавалася і жыве, то і жыць будзе; а мова_ гэта душа нацыянальная народа, калі ёсць такая душа, то ёсць і гаспадар яе — гэта сам народ, а як не гіне народ з нацыянальнай душой, так не загіне беларускі народ! Дык не чурацца, не заракацца трэба гэтага народа, а ісці на сустрэчу яго жаданням, яго думкам. Хай кожны, каму дораг свой родны край, загляне хоць у бліжэйшыя вёскі, загляне пад надгніўшыя стрэхі хатак, хай дзеліцца сваімі думкамі, радамі, вестачкамі, а пэўне сустрэне там прыхільнасць... Хай кожны святлейшы чалавек ідзе паміж гэтага народа і запальвае паміж яго светач навукі, свядомасці, справядлівасці і гэткім парадкам сплачвае хоць частку таго доўгу, які ён зацягнуў перад роднай сваёй старонкай, каторая ўскалыхала і ўзгадавала яго! == V. Бакшты — Заберазь == Як з самых Бакшт, так і з усёй бакштанскай воласці нямала моладзі рассыпаецца па ўсіх кутках роднай Беларусі. Бацькі сваіх дзяцей, каторыя скончаць тутэйшыя школкі, як мага з астатку высылаюць іх вучыцца далей: найбольш на народных вучыцялёў, а за апошнія часы сталі пасылаць і ў фельчарскія школы. Дык каму ж, калі не той моладзі, трэба шанаваць сваю бацькоўскую мову і шырыць свядомасць і пашанасць паміж сваіх братоў-беларусаў да свайго краю, да ўсяго блізкага, роднага? Але ў нас побач з прасветай часта, узяўшыся за рукі, ідзе і цемната. Так, памятаю я карэспандэнцыю ў «Нашу Ніву» з гэтых самых Бакшт. Пісалі, што сход валасны пастанавіў закрыць усе піўныя ў Бакштах, ну і закрылі. Вось, думаў я, светлы народ! Разглядаюся цяпер па вёсцы,— праўда, нідзе ніводнай піўной вывескі. Але чы ведаеце, што з гэтага выйшла? Даўней, каб трапіць у піўную, трэба было знаць грамату, каб расчытаць вывеску, а цяпер і няграматнаму добра, бо куды ні зайдзеш — усюды трапіш на шыночак. I хто ж іх падтрымлівае? Тыя самыя, што крычалі на сходзе проці піўных! Як таргуе тутэйшая манаполька — не то што сказаць, але і падумаць страшна: не дзесяткі і соткі рублёў гіне, але тысячы і дзесяткі тысяч згарае там кожны месяц цяжка запрацаваных грошаў! Скуль жа яны бяруцца? Зямля тут хоць і добрая, але свае надзелы тутэйшыя сяляне даўно ўжо, дзелючыся, парэзалі на маленькія шматочкі, дык нават пры добрым ураджаі і так яшчэ прыходзіцца прыкупіць хлеба. Але ёсць тут сплаўная рака Бярэзіна; за нейкую вярсту прылучаецца і другая сплаўная рэчка — Іслач, дык дрэва ідзе сюдыма страшэнная моц і заработкаў шмат, абы ахвота; падросткі і тыя зарабляюць, а сталыя ды болей спраўныя да работы за лета, апрача ўсіх расходаў, па сотцы адкладаюць; але шмат ёсць такіх, каторыя толькі і працуюць на манапольку... Апрача бакштан, праўда, і суседнія вёскі гэтай воласці акуратна зносяць сюды падатак на гарэлку. А трэба ведаць, што ўсіх душ у бакштанскай воласці тысяч з дзевяць, вось «з міру па нітачцы, а голаму сарочку» і шыюць... А вядома, што дзе болыпае п’янства, там і родны брат яму Суд — векавечны. Як я чуў, у бакштанскай воласці цяпер неразабраных яшчэ судоў каля паўтары тысячы! Паўтары тысячы! Запас нішто? Колькі-то яшчэ днёў, рабочых днёў страцяць, змарнуюць тутэйшыя сяляне на гэтыя суды? Але на гэта тутэйшы народ не глядзіць, яму не шкода рабочага дня, бо тут не толькі святы, але прысвяткі, градавыя, ледавыя і ўсялякія зголадовын святкуюць дні. Калі падлічыць, што тутэйшая воласць у год прасвяткуе толькі 10 лішніх дзён, а на 9 тысяч жыцялёў толькі будзе трэцяя частка здатных да работы,— значыцца, тры тысячы, то ў год прападае рабочых дзён на адну гэту воласць 30 тысяч дзён; лічучы па два злоты дзень, страты ў год воласць будзе мець 9 тысяч рублёў. Ёсць тут хаўрусная крама; з вывескі відаць, што краму гэту адкрыла «Общество “Крестьянин” при содействии члена Государственной Думы Замысловского». Што супольнага мае гэта хаўрусная крама з бакштанамі — так я і не даведаўся, бо каго толькі ні пытаў, чы прыналежыць ён да гэтага хаўрусу, кожны кажа: «Не наша гэта справа, не ведаем!» Каля самых Бакшт круціцца Бярэзіна; на ёй, недалёка валаснога праўлення, ляжыць на самай вадзе плывучы мост; казна бярэ арэнду за права лавіць рыбу ў гэтай рэчцы, ну дык і мост сама ўсё маніцца будаваць ужо пяты год. I я, стоячы над гэтым мастом, доўга думаў: разувацца чы не? Але, узяўшы на адвагу, пусціўся ў сваіх хадаках; праўда, вады паўнюсенька ў іх набрау Выбраўся на бераг; тут жа пачынаецца і Заберазь. Вёска таксама не малая — больш вярсты цягнецца; вуліца шырокая, хаты нішто а што найважнейшае, перад кожнай хатай пасаджаны дрэвы: ліпы, клёны, бярозы і іншыя; і глядзець прыемна, і ад пажа-ру вялікая абарона, Жаль толькі, што мала зусім фруктовых дрэў відаць. Аж дзіва, як людзі так мала дбаюць аб сваёй выгадзе і карысці. Тут я зайшоў да адных вельмі гасцінных гаспадароў і заваліўся ў іх на колькі дзён адсапнуцца. А такі ( пара: нацянькі ад Вільні да Заберазі больш сотні вёрст. == VI. Заберазь — Шыльві == Як суседняя вёска — Бакшты, таксама і Заберазь мае агромністыя абшары пад выганамі. Сотні коней, рагатай скаціны і свіней бадзяюцца па гэтых выганах. Я кажу: бадзяюцца, а не пасуцца, бо і што ж іншага маюць рабіць яны на гэтых голых бубнах? Выганы гэтыя займаюць найбольш нізкія, з вясны заліваныя вадой тарфяныя месцы; ёсць, праўда, і вышэйшыя, пясчаныя кавалкі, але ўсё гэта выбіта, перабіта, вытаптана, выпалена гусіным гноем, і пажыва з гэтай пашы зусім малая, хіба толькі для коней гультаёў, для нядойных кароў; гэта толькі выгада для гаспадароў несвядомых або таксама гультаёў, а згуба для самога гаспадарства. Бо ткі разважыўшы: каня, каб моцным быў дый мог працаваць, ці карову, каб давала малако, тутака прыкормліваюць дома — з рук; гэта прыкормка і ёсць уся іх падмога і пажыва; дык, выгапяючы добра накормленую дома жывёлу на пусты выган,— гэта значыцца пазбывацца таго, што ў нас найпатрэбнейшага ёсць у гаспадарстве — гною. А трэба ведаць, што гэтыя выганы — гэта не пачынаныя яшчэ куты багацця: месцамі ляжаць глыбокія залежы торфу, месцамі цягнуцца глыбокія ямы і равы, паўнюсенькія тлустага шляму. Маючы пад рукой такія гнаі, можна лёгка ўзбагаціць зямлю на доўгія гады і падтрымаць імі сваё гаспадарства. Не ў «лістах» аб гэтым месца гаварыць, што і як трэба ўзяцца каля гэтага; але пакуль не будзе паміж сялян згоды, еднасці, хаўрусоў, пакуль не пазбудуцца яны няволі сваёй — шнуравой гаспадаркі,— датуль трудна што-колечы і зрабіць. Хай пакуль шго карыстаюць з гэтых выганаў хоць гаспадынькі: падкурстайце, як гэта вы, калі хочаце, умееце, сваіх мужыкоў, каб нацягалі вам увосень шляму на агароды дый загаралі яго; а калі ўдасца дастаць торфу, то пакіньце ў кучках яго праз зіму, а на вясну растрасці і загараць,— дык прыжджацё добрага варыва, асабліва капусты і буракоў. I яшчэ адна рада таксама для гаспадьшь. Чаму гэта вы так мала гусей гадуеце, а качак і зусім блізка не відаць? Гэткія выганы ды яшчэ са сталай вадой і балацінамі — якраз падходзіць месца для гадоўлі такой звярыны; і даход ладны можна мець, і не адну пярыну сабраць дачцэ на пасаг. Праўда, гусей трэба падкармліваць калі-нікалі аўсом; ну, але бывае час, калі мужык малоціць авёс, дык гэта ўжо ваша, гаспадынькі, справа, каб яму менш было з тока насіць у свіран... не кажыце толькі, што гэта я вас навучыў, бо другі раз не будзе як і паказацца мне туды... Карыстайце, пакуль вашы мужыкі спяць!.. А як скора яны прачнуцца? Гэта ўжо ляжыць найбольш на сумленні мясцовых народных вучыцялёў: людзі добра граматныя, ім прыступны ўсялякія кніжкі; яны аддалі свой час, сілы сваіх маладых гадоў на прасвету народа,— хай жа і гэтай справай займуцца, хай і для сталых будуць яны светачам культуры роднага краю. Гэта ўжо іх справа заахвоціць, выстарацца, каб сход адпусціў якую дзесяціну зямлі з выгану. Адна дзесяціна гэтага абшару — ці ёсць яна, ці няма — і знаку ніякага не будзе, а тым часам з яе можна зрабіць адкрытую, добра зразумелую нават для няграматных сельскую гаспадарскую кніжку: парэзаўшы гэту дзесяціну канавамі, рассыпаць выкапаную зямлю на гэтым самым палетку і зрабіць тут пробнае поле. Калі каторы вучыцель стаў бы адказвацца, што ён не гаспадар і на гэтым не змаецца, то я веры не дам, не святыя гаршкі лепяць — абы ахвота! Можна напісаць, паслаць нават жменьку зямлі на пробу ў якую-колечы гаспадарскую газету, апісваючы ўсе мясцовыя варункі, а пэўна аніводная рэдакцыя не адкажацца даць сваю раду; можна выпісаць усе патрэбныя кніжкі, можна ўрэшце паехаць у бліжэйшы двор, дзе вядзецца культурная гаспадарка, і там пэўна не адкажуцца ад рады і помачы,— і вось гэткім парадкам можна залажыць праўдзівы рассаднік культуры. Справа вельмі важная, і вялікую заслугу будзе мець той, хто першы ёй займецца. Пакуль не будзем мець пры воласцях і вучылішчах такіх пробных палеткаў, датуль слабая надзея, каб сяляне нашы адракліся старасвецкага спосабу гаспадаркі, а пайшлі культурнай пуцявінай. Але годзе гэтых рад, бо вось на стале не ўгаманілася яшчэ і сквірчыць верашчака, як вір; каля яе ладны ўжо стажок бліноў, а яшчэ ўсё расце і расце ён угару... Трэбаткі добра каля іх міласці завіхнуцца перад дарогай. («Як не еў — дык не мог, як пад’еў — дык ні рук, ні ног», — таксама і са мной; але цягнуся неяк к шчасцю лесам — халадок; будзе мне тут яго шэсць вёрст усцяж. Люблю лес. Толькі вочы мае прывыклі да даўнейшых «некультурных» лясоў, а тут то з левага, то з правага боку — наіскось лысеюць дзялянкі) Не ўсмак гэткае гаспадарства, відаць, звярыне і птушкам: пуста, ціха ў лесе. Хоць кажуць, што дзікі тут цягаюцца і бульбе бліжэйшых лесу сялян ад іх не раз добра дастаецца; задарма прыходзяць капаць, а за сваю фатыгу, што выкапаюць, то з’ядуць,— на гаспадарскіх, значыцца, харчах... Але вось і лес канчаецца; я так не сустрэціў нічога жывога. На скрай лесу — у ягадах угледзеў я дзяўчат; пытаю дарогі. «Дарога,— кажуць яны,— тут найбліжэйшая адна: псршая паваротка налева, а там — прасцюсенька, але тудой трудна прабрацца — мост нягодны, лепш ісці ўкруг, хоць накладу і зробіце вярсты 3—4, але смялей».— «Воз мой не цяжкі,— кажу, смеючыся,— усяго, што на плячах».— «Дарма, што не цяжкі,— адказваюць яны,— там і з пустымі рукамі дрэнна перабрацца». От думаю сабе, вядома, бабы — пужлівае населле; што за такі мост, каб пехатой не прабрацца! Бяруся, прайшоўшы з вярсту, крута ўлева, качу простай дарогай, ажно і мост. Тпр-ру. Стой! Рэчка Шыльвянка нешырокая, але глыбокая — не пройдзеш; «папаў як у нерад: ні ўзад ні ўперад»; назад — сорамна дый далёка варочацца; уперад — неяк адвага адпала. Ажно прэць нейкі жыд — тоўсты, вялікі, з чырвонымі вачыма; лыпнуў ён імі на мяне дый, нічога не кажучы, стаў на першую перакладзіну; выцягнуўшы наперад палку, пастукаў ёй па другой перакладзіне дый гоц на яе, адтуль памацаў кіем трэцюю і на тую скок; пасля прысеў, ухапіўся за яе рукамі дый, спусціўшы ўніз ногі, давай імі баўтаць, ажно пакуль не трапіў на палю, што чутачку з вады тарчала; стаў тады на яе, адсапнуўся дый на другую паліну перабраўся, пасля і далей. Эгэ, думаю сабе, і з мяне ж на гэта добры фізік, толькі не ведаў, скуль пачынаць спярша, дый услед за гэтым жыдам давай гэткія самыя штукі выкідаць. Сапе жыд, кракчу я, але ўжо і пад другі бераг падабраліся; там ізноў, як па драбіне, чапляючыся то за гнілыя калодкі, то за бераг, выбраліся на зямлю. Глянулі мы адзін на аднаго дый не здзержыліся — зарагаталі! Пачалася гутарка. Даведаўся я, што гэты жыд гадоў ужо з восем як поўзае па гэтым мосце. Мост прыналежыць да двара Шыльвёў графа Мілеўскага, але граф даказваець, што мост гэты павінна ладзіць казна, а казна звальваець на графа — і гэтак валтузяцца ўжо колькі гадоў, а тым часам бедны народ колькі то лішніх вёрст накладу штодня робіць. Хто ж верне яму гэтыя «прагоны»? Закарбаваў і я на іхнія душачкі чатыры вярсты. == VII. Козевічы — Чапунь — Карукі — Любча == Падбіраюся да вёскі Козевічы. Здалёку блішчыць яна, новенькая, як з іголачкі, як аднаго дня будаваная, але, увайшоўшы ў яе, ажно мароз прабег па маім целе: апрача двух канцавых двароў, скрозь валяюцца кавалкі абгарэўшых бярвенняў. Яшчэ і году не мінула, як праляцеў над гэтай вёскай чырвоны пятух. У гадзіны дзве, апрача двух, як ужо ўспамінаў, двароў, зніштожыў усё: хаты, гумны, свірны, хлявы — усё змёў дачыста. Здавалася, што бяда павінна была навучыць людзей розуму,— дык не! Зноў страху на страху панасаджвалі, а што было б скарыстаць з бяды: будаваць, дык акуратна будавацца, балазе пгго той самы граф, каторы ўпіраецца даць пянькі са два на мост, тут усім сялянам дрэва за паўцаны адпусціў. Зямля тут гладкая, роўная, — хай жа бы рассяліліся на хутары — усё роўна будавацца; але не — зноў збіліся ў кучу. Ой, людзі, людзі! Брахня, відаць, старая прыказка, што гора ды бяда -усяго навуча. Да козеўчан гэта не прыстае — на тое яны і козеўчыі На падвячорак дацягнуўся да вёскі Чапуні. Вёска вялікая, чыстая; заходжу да першай лепшай хаты прасіць малака, за мной яшчэ са трох падарожных сялян усунулася ад дажджу схавацца, бо ткі добра пачынаў ужо сцёбаць. У хаце разгутарыліся. Падарожныя варочаліся з лугоў, што закупілі ў дварэ. Лугоў тут прадаецца гібель. Графскіх, як казалі яны, на тысяч дзевяць дый налібоцкіх — на 15 тысяч рублёў. Арэнда нішто, хоць нядаўна яшчэ паднялася па іх цана. Хто ж падняў, як бы вы думалі? Нагналі яе самі ж сяляне. Даўней, аблюбаваўшы каторы кавалак, прыйдзе наш брат купляць, то ўжо другі на карк яму пе лезе, цаны не перабівае, не псуе; а цяпер усё пайшло іначай: паназначылі таргі — ліцытацыі; хмара мужыкоў набіваецца на гэтыя зборышчы, дый давай адзін аднаму боты шыць: пачнецца, здаецца, з малога, той надкіне залатоўку, той саракоўку, іншы і ўвесь рубель, а там яшчэ двузлотку, яшчэ грыўню, і так гонюць і гонюць адзін перад адным, ажно пакуль з якіх рублёў трох не даедуць да 20-ці; з пяці — нагоняць трыццаць, і хоць прыпацеюць мужычкі, але такі тысяч наскладаюць. Не хацелася мне неяк сядзець даўжэй у гэтай хаце, і, хоць дожджык пырскаў, — пацягнуў далей. Абапал дарогі лугі і пасекі, пасекі і лугі, і так амаль не да самай вёскі Бярэзіны, што над гэтай рэчкай стаіць. Але тут пераняў мяне такі дождж, што хоцькі-няхоцькі прыйшлося хавацца ў будку з яловай кары, зробленай для вартаўніка пры сплаўным лесе. Сядзім скорчыўшыся ды гутарым. Работы (як мне казаў стораж) ёсць шмат з дрэвам, — і, завіхаючыся, можна ў дзень рубля выгнаць; іншым разам і за рыбу што-колечы перападае. Ловяць яе тут найбольш восцямі ўночы з агнём, але год ад года рыбы штораз менш і менш, дый і тая драбнавата. Трапляецца часам госць з Нёмна — сом, але таго не прадасі: трэфны ён, дык жыды не купляюць, самім прыходзіцца есці. Вось якраз майму новаму знаёмаму на прошлым тыдні папаўся самок пудкі са два, дык праз колькі часу варылі яго. Хоць тлусты сом, аднак смак невялікі. Дождж стаў сціхаць; падышло яшчэ трох падарожных, і мы сталі выклікаць з другога берага паромшчыка. Той, угледзеўшы, што ўсяго нас чатырох, паляніўся цягнуць паром, а выплехаўшы з большага чаўна ваду, пад’ехаў на ім па нас. Перабраўшыся на другі бок і заплаціўшы па капейцы ад носа, разышліся мы хто куды. Я ўзяўся ўправа праз лес на Любчу. Апошняя гэта ўжо тут мая пераходка праз Ашмянскі павет. Спачатку ідзе нізіна; на ёй лісцясты лес: вольхі, асіны, бярозы, паміж імі зрэдзь дубы і клёны, але чым далей, тым зямля вышэйшая, і пачынаецца ўжо баравы лес, толькі то з таго, то з другога боку трапляюцца лагчыны — імшарыны; але ўскорасці ўсё гэта канчаецца, і перад маімі вачамі незмяраныя абшары раўніны, а там — удалі — на ўзгорку блішчаць, як зачарованыя, агромністыя белыя муры любчанскіх палацаў; ад іх, быццам доўгія пальцы, цягнуцца ўніз шнуры местачковых шэрых хат. Любча, гэта ўжо ў Навагрудскім павеце — на тым беразе Нёмна (ён тут аддзяляе Віленскую ад Мінскай губерні). Не зважаючы на тое, што я сягоння адмахаў ужо чатыры мілі, усё падбаўляю дый падбаўляю ходу: хацелася яго скарэй угледзець. Вось Ён-Ён — Нёман наш! Стаю, гляджу і вачам сваім не веру. І не такі шырокі ён, і не такі глыбокі, а такі ціхі, спакойны, здаецца, быццам і не кратаецца ён, а толькі, калі, распрануўшыся, кінуўся я ў яго чыстыя воды, калі ступіў на яго мяккае дно, тады толькі спазнаў я, колькі ў гэтай злуднай пакоры крыецца страшэннай патайнай моцы! Не толькі плысці, ісці нават проці вады не было змогі. Доўга сядзеў я, задумаўшыся, над берагам Нёмана. Доўга ўслухіваўся я да дзіўных чароўных шэптаў яго берагом сваім... Аб чым ён шаптаў?? Ціха. Скажу вам. Я падслухаў гэтыя шэпты. Я зразумеў іх. Гэта Ён, Нёман наш, падшэптываў, вучыў... як павінны працаваць яго беларусы. == VIII. Любча (Навагрудскі пав. Мінск. губ.) == У Любчу трапіў я якраз на другі дзень пасля пажару, каторы бушаваў тут у чэрвені месяцы. Згарэла хат 50 і ўсе халодныя будыніны пры іх. Усяго шчасця, што агонь пачаўся, калі не спаў яшчэ народ, а то магло б пайсці з дымам усё мястэчка, бо хоць пажарная дружына і ёсць тут, але слабавата, і да яе мала нешта прылучаецца мяшчан, асабліва нашых, — усё найбольш жыды. Страхоўкі возьмуць пагарэлыя ўсяго тысяч 17. Наогул, значыцца на кожнага гаспадара прыйдзецца па паўчварта соткі, за гэтыя грошы цяперашнім часам не ўскрэснеш! Цяжка праўда, плаціць вялікую страхоўку, а вялікая яна дзеля таго, што страховыя хаўрусы глядзяць на гэту справу не як на помач народу, а як на гандаль, на каторым стараюцца зарабіць што найбольшыя працэнты; але пакуль па нашых вёсках ды мястэчках будуць, як дагэтуль, будаваць страху пры страсе з пальнага матэрыялу, а абарона ад пажараў слабая або зусім яе няма, — дык прыходзіцца з апошняга плаціць, але страхавацца трэба на вышэйшыя грошы. Трапіўшы ў Любчу, захацелася мне — ведама —глянуць зблізку на белыя агромністыя муры дворных палацаў і на тамтэйшыя парадкі. Заўсёды чалавек спадзяецца ў такіх вялікіх дварох угледзець што-колечы цікавае і карыснае для сябе: мо дрэўка фруктовае іначай вядзецца, мо кусцік які новы з ягадамі, мо будыніна на новы лад пастаўлена, чы прылады якія гаспадарскія нязнаныя заведзены. Падходжу да брамы, ажно ўжо і навіна ёсць: вісіць дошчка, а на ёй напісана: «Вход воспрещается». Здарыла-ся мне, помню, некалісь то быць каля Маладэчны; бачыў я там на адной дворнай браме доўгую, шырокую дошку з такім надпісам: «Міласці просім!» Зразу знаць было, што там жыве і чалавек і наш брат-славянін, сэрца каторага для госця, як адчыненая брама... А тут бог іх ведае, што за людзі! Прызнаюся, зразу адпала ў мяне ахвота да гэтых «браніраваных» палацаў, і я завярнуўся пацягацца па мястэчку, балазе якраз выпаў тарговы дзень і народу шмат сабралася. Памеж усіх сялян зразу кідаюцца ў вочы шчарсунцы ў нацыянальных сваіх апратках: у мужчын белыя доўгія балахоны, падпяразаныя шырокім тканым або ласіным паясом, і саламяныя шырокія капелюшы сваёй работы. Кабеты ў самадзялковых спадніцах, белыя з вышыўкамі кашулі, гарсеты паверх; на галаве крамная хустачка, да рагоў каторай папрычапляны сваёй работы кутасікі; хустачка гэта ўкруг твару прыстае гладка, але на вярхочку самай галавы падкладаюць паперу, дык выглядае начыпурыўшыся; на шыі паначапляны пацеркі. На рынку шмат рагатай скаціны і коней. Скаціна вельмі пекная; найбольш галяндэрскага і швыцкага, хоць і не зусім чысгага, заводу. Штуку на рублёў 60—80 знайсці не труд-на. Коні складныя і не малыя, але на даражэйшыя цэны не было відаць. Казалі мне, што з вясны наводзяць сюды лепшых коней, але перакупшчыкі ўжо выпаласкалі іх за граніцу. У нас заўсёды так: чы лепшая жывёла, чы лепшае зерне — усё забяруць, пазвозяць, ды яшчэ за паўцаны, бо ніхто з нашых сялян праўдзівай цаны і не чуў, і не даведаўся, — а нам пакідаюць адны выбіркі, быццам мы чы не ўмеем працаваць добрай скацінай, чы з’есці сытнейшае мяса або спажыць лепшай мукі не патрапімо. Толькі мы з заграніцы нічога людскага не пажывімся, а калі што і прывязуць адтуль, дык дзяруць, ажно скура трашчыць. Добра, што Любча мае хоць тую славу, што гадуе добрую скаціпу і коней; праўда, славіцца яшчэ Любча і добрымі гулякамі ў карты — прэферанса... Мае Любча і крамаў шмат, асабліва аптэчных; чаму іх столькі тут набралася (бо ёсць і аптэка), каго яны лечаць чы калечаць? — гэта ўжо іх сакрэт. На іншых вуліцах мястэчка панатыканы высокія сухаватыя тычкі; хто можа не сплючы сніць, таму можа здавацца, што з іх будуць прысады... Дык усяго тут хапае, не хапае толькі вучылішч. Мястэчка вялікае, а школа тут усяго адна, дык вучанікоў набіваецца паўнюсенька. Скончыўшы гэтую школку, хлопцам няма куды дзецца, каб далей вучыцца, бо гарадскога вучылішча няма; нямашака, ведама, іііякіх і прафесіянальных школ. У горад ехаць няма за што, дома аставацца няма пры чым, дык усе, хоцькі-няхоцькі, пхнуцца ў Маладэчненскую вучыцельскую семінарыю, каб пасля душыцца разам з дзяцьмі ў нізкіх, цесных вясковых хатках, бо з будынкамі пад новыя школы не так-то скора ў нас рупяцца. == IX. Сенна — Шчорсы (Навагрудскі пав. Мінск. губ.) == 3 Любчы выбраўся я на другі дзень пад вечар. Дзень выпаў пекны, дык грамадка новых знаёмых выйшла разам са мной прайсціся крыху. Пры вясёлай гутарцы і не агледзеліся, як адмахалі вёрст сем — да Сенна. Гэтую вялізную дворную маетнасць раскупілі цяпер малымі часткамі сяляне. Справядлівае гэтаму двару прыдумаў нехта прозвішча — Сенна: куды ні глянь — сенажаці і сенажаці, і то не абыякія, а ў пояс! Іду ў двор. Вось прысады; некаторыя ў колькі абхватаў, векавыя дрэвы ляжаць ужо на баку, парэзаныя на дровы. Ад параднай брамы асталіся толькі слупы; да іх прычэплены цяпер простыя вароты. Заходжу на дзядзінец. Густа абсаджаны ён рознымі тутэйшымі і загранічнымі кусцікамі. Яны ўжо адцвілі. Адцвілі апошні раз: сякера і рыдлёўка выцерабяць і выкарчуюць іх. На гэтым месцы рассядуцца таўстапузыя буракі і капусцяныя галовы. У глыбі відаць загранічныя дрэвы. Далікатная пілачка садоўніка выцацкала іх у розныя формы. Цяпер стаяць яны падцярэбленыя, пакалечаныя, толькі чубкі ўгары тырчаць. Іх сукі пайшлі на паркан, каб падзяліць даўнейшы абшар саду на кавалкі новым гаспадарам. У садзе, паміж выпешчаных фруктовых дрэвак, паўнюсенька парэчак, агрэсту вішань, слівак; а вось і ліповая алея; густая яна. Пні ліпы праз доўгі, відаць, час абрэзаны былі мала чаго вышэй росту чалавека, дык сукі, густа сплёўшыся, спушчаюцца ажно ўніз; зверху таксама спляліся, як страха. Ні дождж, ні сонца туды не дабяруцца; ідзеш быццам праз тунель — цёмна. Недалёка гэтых ліп глыбокія ямы; месцамі засыпаны яны цагляным грузам. Гэта быўшыя мураваныя скляпы, у каторых мо пераховывалі бочкі з загранічнымі дарагімі вінамі. Над скляпамі гэтымі стаялі дзераўляныя палацы, каторыя быўшы пан, разабраўшы да апошняга бярвенца, забраў адгэтуль з сабой. Важная памятка. Далей стаяць муры і муры: доўгія, шырокія, аграмадныя,— іншыя ў два этажы; клопат новым гаспадарам зямлі: шмат месца займаюць; дык прадаюць іх цяпер на разборку, абы за што, каб толькі як пазбыцца гэтага замінішча. Супроціў быўшых палацаў — зноў прысады; цягнуцца яны недалёка — толькі да магілы даўнейшых тутэйшых паноў. На месцы магілы вымураваны склеп; над склепам пастаўлены вялізны памятнік; на ім крыж з фігурай Хрыста, дзіўна пекнай работы. Сумныя думкі так і наляталі, так і ціснуліся ў душу маю, калі я пакідаў гэты двор. Сумна. Не дзеля таго сумна, што веліч гэтага двара гіне, — дый не аб гэтым толькі ў Сенне думаю я; а сумна, што гінуць гэтыя дубы не пад навалай культуры, а ад сваёй уласнай парахні... А культура? Культура дасць колькі крокаў узад. А чаму? Бо не прыйшла сюды свядомая грамада людзей, а найшлі яны ўрассыпную і жыць будуць урассыпную: не для грамады, не для агульнага дабра, а кожны сабе, кожны наасобку. I там, дзе даўней пры добрай машыне — культурнай гаспадарцы ў адзін дзень пры малай працы клаліся соткі поўных зерня снапоў, цяпер дзеля гэтых самых снапоў пойдуць соткі людзей пабіваць мазалі, надрываць свае высахшыя грудзі, класці хлебу на афяру сваё здароўе, дый ад зямлі не здалеюць узяць таго, што можна. Так было, так ёсць, так будзе. Так будзе датуль, пакуль кожны з нас не зразумее, не дойдзе да той свядомасці, што нават у шчасці жыць самому і толькі дзеля сябе — нельга. Шчасце аднаго ў грамадзе такое самае ніклае, як у згоднай грамадзе няшчасце каго-колечы. Трэба, каб жаданне грамады было і маім жаданнем, яе доля — маёй доляй, яе шчасце — маім шчасцем, яе думкі — маімі думкамі, яе святло — маім святлом. Пачын культурнай працы для агульналюдскога дабра толькі гэты і ёсць. Кожная іншая дарога — фальшывая дарога.. За думкамі сваімі мяне і ноч агарнула, а ісці так цяжка: удзень прайшоў крыху дожджык, дык зямля тутэйшая зрабілася, як смала, — трудна нагу адарваць. Вёрст сем ад Шчорсаў прыйшлося заначаваць у вёсцы. Зямля тут хоць і ўраджайная, але вельмі цяжкая да працы на ёй, і, напрыклад, варыва даўней не маглі тут дагадавацца, ажно пакуль не наехаў у гэтыя стораны быўшы глаўны ўпраўляючы шчорсаўскі Ф-р. Той і шчорсаўскую гаспадарку наладзіў, і акалічныя вёскі шмат чаго навучыліся і перанялі ад яго. Вось цяпер і жыць было б нішто, дык другая бяда надышла: народу прыбыла, а зямлі, як і ўсюды па вёсках, — нехват. Невялікія былі надзелы, дый тыя на шматочкі паразрывалі; ляжаць толькі някранутыя абшары пад выганамі; месца пад імі нізкае, тарфяное, дык і з пашы карысць невялікая, а каб перарабіць на поле — трэба сілы, а сілу родзяць толькі еднасць і згода — дзве найважнейшыя рэчы, каторых, як і скрозь паміж нашых сялян, тут нехват. Назаўтра, чуць сонца ўзнялося, я ўжо быў у Шчорсах. Апісываць дворную гаспадарку не буду: не дзіва, што ў караля жонка хараша. Дый і тут не далі б рады ніякія ўпраўляючыя, каб не мелі да помачы аднаго старога слугу. Але што нам з гэтага? Адмовіць яго — мы не патрапім, а сам ён не скора яшчэ, бадай, пяройдзе на нашу старану. Магу толькі сказаць вам пад сакрэтам, як ён завецца: Капітал. == X. Шчорсы — Кроман == Шчорсаўская зямля надта добрая, але каля яе трэба ўмела хадзіць, і да выработку яна вельмі цяжкая. Ужо на што дворная — як даведзена, а і то ў пружыновую барану запрагаюць чатырох валоў; ды якіх валоў! Штука ў штукў з бараны не менш соткі рублёў варта, і ім, відаць, нялёгка прыходзіцца. Ураджаі, праўда, наўздзіў пекныя. Вырваў я без выбару каласоў дзесяць жыта дворнага (яно яшчэ тады на пні стаяла), надлічыў зярняткі: найменшы колас меў іх 28, найбольшы — 62. Даўней шчорсаўская дворная гаспадарка лічылася першай на ўсю Расею; цяпер, кажуць, тут крыху слабей ідзе; тым часам па іншых месцах некаторыя двары хапіліся за розум і таксама павялі гаспадарку сваю на загранічны спосаб,— вось цяпер і зраўнаваліся з Шчорсамі. А вядомая рэч, чым лепшая культура ў дварэ, тым і суседнія вёскі, прыглядаючыся, больш чаго добрага навучацца і самі лепш гаспадараць. Так і тут. Сама вёска Шчорсы аграмадная: цягнецца яна вёрст сем; суцэльныя надзелы яе былі маленькія — па дзесяцін восем; цяпер жа, падзяліўшыся, найбольш ёсць трохмарговых гаспадароў. Праўда, морг тутэйшай зямлі цэніцца не менш 200 руб., бо ткі ўраджайная, напрыклад, жыта з марга нярэдка бывае сто пудоў. Але што ж, калі гэтай зямлі зусім скупа, дык і жыць цяжка. Заработкаў, не зважаючы на веліч двара, мала, бо там усё машынамі робяць,— вось яны і глытаюць ручную працу. Да прасветы моладзь, праўда, шчыра горнецца, але вядомая наша прасвета: чытаць, пісаць навучаць, а далей хоць у вір галавой: няма за што дый няма куды дзецца; усяго шчасця, калі на народнага вучыцеля выб’ецца. Пазнаёміўся я тут з некаторымі з-паміж іх, і сперша, прызнаюся, неяк скоса яны на мяне паглядалі; але слоўца за слоўцам, дый хутка добра разгутарыліся. Спазнаў я тады, што добра толькі паскрабі палітуру, якой пацягівае сваіх вучанікоў дырэктар Маладэчненскай вучыцельскай семінарыі, то пад ёй пэўна дабярэшся да праўдзівага добрага беларуса... 3 Шчорсаў крута павярнуў я ўлева, перарэзаў Нёман, захапіўшы, значыцца, толькі маленькі шматочак Навагрудскага павета, і апынуўся ізноў у Ашмяншчыне. Зараз за Нёманам пачынаецца, бадай, найбольшы, які астаўся яшчэ ў Віленскай губерні, лес. Спачатку — Шчорсаўскі, пасля — Налібоцкі, далей злучаюцца яны з казённымі і цягнуцца ажно пад самыя Бакшты. Здаўна столькі-то наслухаўся я пра гэтыя лясы пушчы, што з вялікай пашанай уходзіў сюды. Іду. Разглядаюся. Дарога шырокая, бітая, гладкая, абкопана канавамі, лясок чысценькі, добра перацярэблены, старадрэвіны і не ўгледзіш. Каб ісці ў цяні, пераходжу з адной стараны дарогі на другую. Прыслухіваюся: нідзе нічога. Толькі дзяцел чы жаўна час ад часу адазвецца, пераляціць. Бяруся штораз далей, углыб. То мінаюць, то на сустрэчу едуць фурманкі; па лесе чуваць — вясёла галёкаюць пастухі. Бачу здалёку — праз дарогу нешта сівое смарганула, за ім другое, трэцяе. Падбаўляю ходу, каб прыгледзіць,— аж свінні! Не дзікія свінні, не, а самыя звычайныя: сівенькія, рабенькія, як і па нашых хмызняках пры вёсцы цягаюцца, рыюць, рохкаюць. Але бо і хаты ўжо блізка — Кроман. Каля іх стаяць слупы: граніцы Шчорсунскіх і Налібоцкіх лясоў. Кроман — гэта невялікі кавалак ворнай зямлі паміж лясоў. Гуз жывуць леснікі і аб’ездчык. Недалёка хат — у катлавіне возера Кроман. Не надта вялікае яно — вярсты дзве ў абход, але, як кажуць, вельмі глыбокае. Нядаўна яшчэ арандаваў яго жыд, плаціў сто рублёў у год за права лавіць рыбу, але цяпер нешта адрокся. Лавілі рыбу тут толькі зімой, прарубаючы лёд, невадам, але невад аршын 200 даўжыні. Рыбаловы прыязджалі нанятыя з-пад Гродны. Шанцавала ўсяляк: бывала, што і пусты невад выцягнуць, але траплялася і па асмін сорак за раз. == XI. Налібокі — Івянец == Пераначаваўшы ў Кромане, раніцай пусціўся я ў дальшую дарогу. Мінаючы слуп гранічны, глянуў я на табліцу — напісана на ёй: «Налібоцкая пушча, Фальц-Фэйна». Узрадаваўся я, што давядзецца-такі зблізку глянуць мне на пушчу, але, прайшоўшы колькі вёрст, і смех, і жаль нейкі агарнулі мяне. Дык гэткая мае быць пушча? — пытаў я сам сябе. Беларуская пушча? Не, пане Фальц-Фэйн; на табліцы можаце пісаць што хаця, але зразу відаць, што не тутэйшы вы, не беларус, і беларускіх пушч вам не даводзілася бачыць ды і не давядзецца,— бо іх ужо няма! Беларуская пушча — ведалі людзі, дзе пачынаецца, чулі — дзе канчаецца, але колькі яна цягнецца — ніхто не знаў, што ў яе сярэдзіне — у яе сэрцы — ніхто не бачыў! Гэты ж лес скрозь падлічаны: кожны шматочак яго абмераны, зграбна парэзаны шырокімі дарогамі лесасекамі ў квадрацікі; абкопчаны маляванымі слупочкамі, з надпісамі амаль некалькі пядзей у ім; мала таго, скрозь ён ужо абмотаны дротам — тэлефонам: яшчэ не паспееш чхнуць, толькі зморшчышся ў Кромане, а ўжо ў Налібо-ках — «будзь здароў» — кажуць. Звяр’ё і тое чуць не пад нумарамі; скора, бадай, камароў на гарцы вымераць. I гэта кажуць — пушча! Чы не за тым завецца яна пушчай, што некалькі гадоў таму ўзад была аблава тут на мядзведзяў і двух забілі? Дык вось паслухайце, якая гэта была аблава. На табліцы гэты лес ахрысцілі пушчай — добра; а якая ж гэта, думаюць сабе хросныя бацькі, будзе пушча, калі ў ёй і мядзведжага хваста няма? Трэ зрабіць пушчу: як зарычыць мядзведзь,— вось і будзе пушча. Дасталі недзе парачку маладых мядзвяджаткаў, паілі, кармші, няньчыліся з імі і, падгадаваўшы, пусцілі ў лес дый чакаюць, што будзе. Брыкаюць, гуляюць мядзвяджаткі ў лесе, але... але, як вымерхаюцца — ходзяць, духі падцягнуўшы,— не могуць ніяк яды знайсці. Прызвычаіўшыся, як паняты, да гатовага стала, не могуць даць сабе рады, каб самім расстарацца, запрацаваць. I зрабіліся нашы мядзвяджаты на манер экспрапрыятараў: то пастуха зловяць — абмацаюць, чы няма чаго з’есці; то падарожных пераймуць, каб чым пажывіцца. Народ стаў жаліцца. Тады прысудзілі сказніць гуляквалацугаў, што не ўмеюць запрацаваць на хлеб. Зманілі іх ядой у нейкі хлевушок і, як гэта вядзецца, зачыніўшы ў адседцы, далі знаць. З’ехаліся паўбіраныя за стральцоў паны, пасталі на метах; хлевушок адчынілі, арыштанты выскачылі,— пук, стук, — і ўсё скончылася. Але чаго ж болей і трэба? Былі мядзведзі; была аблава; былі стрэлы; цякла кроў; зраненыя кідаліся, мучыліся, каналі на вачах сведкаў... Чым дрэнная гульня? Каб мне гэтак пашанцавала, няйначай пачынаў бы сваю гутарку паміж гасцей, як так: «Як я забіў у Налібоцкай пушчы на аблаве мядзведзя і т. д. ...» Ну, але мядзведзі скончыліся. Ёсць цяпер яшчэ, як мне казалі, шмат у гэтым лесе дзікіх коз, дзікіх свіней, ёсць і ласі-недабіткі. Кажу — недабіткі, бо на іхшою долю выпала яшчэ горшае няшчасце, чым на тых мядзведзяў. У 1905 г. некаторыя акалічныя сяляне, збіраючыся ў грамадныя банды, мест ісці дзяліць долю сваіх братоў, што за іх клалі сваё жыццё, запушчаліся ў гэтыя лясы адбіраць ні ў чым непавінным зверам свабоду і жыццё. Бедныя ласі таялі дзесяткамі; яшчэ больш умірала іх зраненых па гушчарах. Людзі гэтыя паказалі, што яны не дараслі яшчэ да свядомасці аб свабодзе і самі яе не варты. Без прычы-ны і толку нават зверху адбіраць свабоду і жыццё нельга. Але годзе аб Налібоцкім лесе, бо вось і самыя Налібокі. Як дагэтуль Шчорсы, Любча, Бакшты і ўсе вёскі паміж іх былі падобны да сябе з мовы, апратак, погляду нават і амаль не ўсе праваслаўныя, так налібоцкая вёска больш падходзіць да ашмянчан з-пад Траб, тут ужо каталікі; мова беларуская, добрая, чыстая, а старэйшыя трымаюцца яшчэ і нацыянальных апратак. Зямля, мест навагрудскіх раўнін, змянілася на нрыгожыя ўзгоркі, але на ўраджай — паказвае добра. Крэкчуць толькі налібочане, што гэтай зямліцы скупа; наракаюць і тутэйшыя жыдкі, старадаўнія чыншавікі: так іх аблуталі новымі парадкамі, што патрапілі ўсучыць кантракты і цяпер дзяруць з іх арэнду, якую ўздумаецца. Урваліся і даўнейшыя заработкі — закрылі старадаўнюю налібоцкую фабрыку жалезную. Не зышоўся новы пан з купцом на дровы — фабрыка і стала. Ляснула ўся падмога не толькі для налібочанскіх, а і для іншых з суседніх вёсак сялян. Сталі кідацца людзі на іншыя заработкі — дрэнныя заработкі: пайшлі зладзействы, суды. А ў гэтых старонах людзі да судоў, відаць, ласы, бо калі выбраўся я з Налібок і пусціўся праз Пруды і Камень на Івянец, то куды, было, ні зайдзеш — усёй гутаркі, што аб судах, а я, прызнацца, і не люблю, і баюся іх, як агня, дык пёр як мага, каб як скарэй мінуць гэтыя неспакойныя старонкі, і тады толькі супакоіўся, калі ўгледзеў Івянец. А і спачыць было па чым і было дзе: з Налібок у Івянец — ладны кавалак, а трагпіў да такіх людзей, што не ў кожнага сваяка так будзе... == XII. Івянец — Люцынка == Івянец — старасвецкае мястэчка. Сведчаць аб гэтым два велізарныя з баштамі муры даўнейшых каталіцкіх манастыроў. Кажуць, быццам злучаны яны падземным ходам. Кажуць,— а чы праўда, чы не — хто ведае. Мы нічога не ведаем. Не ведаем, што ёсць на зямлі, а не то што пад зямлёй. Не ведаем нават, хто жыве на гэтай зямлі,— чыя яна бацькаўшчына. Спытайцеся нашага селяніна-беларуса, хто ён, дзе жыве, а пэўна пачуеце такі самы адказ, які і я скрозь чуў. «Тутэйшы,— скажа вам,— я!» Мы нічога не ведаем дый не цікавімся ведаць. Смех сказаць, але мы — хоць з апісання — па кніжцы лепш і болей можам ведаць аб якім кавалку зямлі ў Афрыцы ці Аўстраліі, чым, напрыклад, аб Віленскай губерні. Адна толькі пацеха ёсць для нас, ды і тая дрэнная: не мы адны — беларусы — гэтак спім у шапку, спяць у Расеі ўсе; вось і не дзіва, што, напрыклад, у Сібіры адступаюць чы аддаюць загранічным багачам абшары зямлі ў арэнду, як ката ў мяху — за нішто, бо не ведаюць, якое багацце выпушчаюць з рук сваіх; а тыя чужынцы, заграбаючы нашы мільёны, з нас жа кпяць. Загранічныя вучоныя людзі не толькі кожны куточак, кожны шматочак роднай зямлі зведалі і дэтальна апісалі, але едуць у далёкія нязнаныя краі, трацяць час, грошы, а іншым разам і здароўе, каб узбагаціць свой край, свой народ навучнымі ведамасцямі. Там яны не толькі прыглядаюцца да цяперашняга жыцця і звычаяў, але, рыючыся глыбока ў зямлі, адкапваюць даўнейшыя, спрадвечныя памяткі і з іх-то спазнаюць гісторыю даўнейшага жыцця народаў. Як багацце краю залежыць ад спазнання яго самога, так мінуўшая гісторыя народаў — гэта адкрытая кніга, з каторай можна даведацца аб усіх прычынах развіцця і ўпадку гэтых народаў; па гэтай кнізе — па гэтай вяковай практыцы, мы павінны вучыцца, як нам трэба кіравацца ў цяперашнім жыцці, каб будаваць лепшую сабе будучыну. Ёсць і ў нашым краю шмат і на зямлі, і пад зямлёй старадаўніх забыткаў, каторыя адкрылі б нам вочы не на адну цёмную пляму нашага мінуўшага жыцця, але мы не рупімся аб гэтым. Так і з івянецкімі манастырамі. 3 часам гэтыя манастыры перакулілі на цэрквы. Адна з іх згарэла. Тырчаць толькі высокія башты яе — цяперашні прытулак буслаў дый месцамі ацалеўшыя сцены; усярэдзіне — пры сценах гэтых відаць яшчэ абломкі амбоны і даўнейшыя фігуры нейкіх святых. Тамтэйшыя каталікі, не маючы касцёла, гадоў пяць таму, стараліся, каб ім вярнулі гэту рудэру, і меліся яе давясці да парадку. Каталікі нядаў-на пабудавалі да часу невялічкі касцёл пры сваім могільні-ку. Успомніўшы аб ім, успомніў я праваслаўны і жыдоўскі могільнікі. Месцы пад іх адведзены недалёка мястэчка пад узгоркам амаль не супраціў адзін другога. Праваслаўны могільнік без ніякага плота; жыдоўскі — гладка і моцна абгароджаны. Відаць, што і на гэтым свеце адны любяць прастор, другія прывыклі да... «чарты аседласці»... Вельмі спадабаліся мне хаткі івянецкіх мяшчан... просценькія яны, іншыя і старэнькія, але чысценькія; дзе-нідзе садочкі; у якое аконца ні глянь — паўнюсенька вазонаў, кветак; добрая варажба: не благі той чалавек, хто любе хараство, і я вельмі жалею, што не меў часу больш і лепей пазнаць івянчан. Івянец мае сваю славу — заслужоную славу: вырабляюць тут кафлі да печы і розную гліняную пасудзіну; усе гэтыя вырабы вельмі аздобныя; рысунак пекны і арыгінальны. Але мы, калі і маем што добрае, то не ўмеем з гэтага выкарыстаць: івянецкім фабрыкантам трэба было б канешне мець па мястэчках і гарадах свае хаўрусныя склады ўсялякіх сваіх вырабаў; толькі такім парадкам можна было б павялічыць продаж, расшырыць свае фабрыкі і даць заработкі мясцовым здольным мулярскім работнікам, каторыя цяпер мусяць цягацца па свеце, шукаючы працы на кавалак хлеба. Апрача таго, усялякія вырабы павінны мець на кожнай пасудзіне сваю фабрычную марку на чыстым тавары і асобны знак на браках; так робіць кожная лепшая і справядлівая фабрыка. Варта даваць час ад часу і абвесткі ў газетах, які тавар ёсць на складзе і на якой цане прадаецца. (Усялякі гандаль вымагае рупнасці, спрыту і заходу каля яго, а ў нас гэтага часта нехват. Ў Івянцы саткаўся я з некаторымі людзьмі, што шчыра спагадаюць беларускай справе; пільна слядзяць за ўзростам яе і працуюць над беларускай граматыкай. Памажы ім Божа! Вельмі добра было б, каб гэткія працы прысылалі ў рэдакцыю дзе, як мне вядома, ужо ёсць шмат сабранага матэрыялу, а чым яго будзе болей, тым лепей, лягчэй і акуратней можна будзе ўзяцца за гэту вялікую і важную працу. Выгодна спачыўшы і смачна паналуднаваўшы, з Івянца пусціўся я пуцявінкамі адшукаць тую хатку, пад страхой каторай некалісь-то ламаў свае пальцы, каб як нагрэмзаць першую літару. Шмат з таго часу вады ўплыло, ох, шмат! Шасцёра нас там было: тры дзяўчынкі (адна з іх ужо ў магіле) і тры хлопчыкі; я быў найменшым — гадкоў сем меў; вучылі нас розных навук, нават музыкі. Наша вучыцелька (вечны ёй ужо пакой!) і яе бацькі так умелі падахвочываць нас да навукі, што кожны з нас наперабой браўся да яе. Гэта было ў 187... гаду ў фальварку першага беларускага песняра — Вінцука Марцінкевіча — Люцынцы... Памятаю я і Люцынку, і яе гаспадара: старэнькі ўжо тады быў, але надта добры, вясёлы, жартаўлівы. Памятаю і вялікі куфар, куды хаваў ён сваё пісанне, паўнюсенькі быў, але мала выйшла гэтага пісання адгуль у свет: па смерці Марцінкевіча стары дом згарэў, пайшла з дымам і большая палова працы гэтага заслужанага для нашай баць- бацькаўшчыны чалавека. Дзіўлюся я цяпер, як мог ён столькі працаваць, калі цалюсенькі дзень у гэтым самым доме дзеці — адны барабанілі на фартап’яне, другія — галасілі над кніжкай, іншыя — дурэлі: музыка, смех, гоман, крык, а ніколі, бывала, слова благога не скажуць ні ён сам, ні яго жонка-старушка, ні дачка — наша вучыцельніца. Любілі яны нас — чулі гэта нашыя дзіцячыя душачкі, ды і мы іх з усяго сэрца кахалі, шанавалі, як родных бацькоў. На кожны важнейшы, бывала, дзень — нябожчык пісаў для нас усіх — дзяцей, якую-колечы камедыю, мы яе вучыліся, з’язджаліся госці, і ішло прадстаўленне. Памятаю доўгія восенныя вечары... памятаю цікавыя апавяданні аб роднай бацькаўшчыне і аб далёкіх халодных краях, куды злая доля заганяе шмат людзей... Збіўшыся ў кучку, слухаем мы гэтыя дзівы, а нябожчыца, жонка песняра, ціхачом уцірае слязіну; шчымелі нашы сэрцы, у грудзях нешта бунтавалася. Але скончылася тут наша навука: нас паразвозілі да бацькоў. Цяпер, ідучы, калі здалёку ўгледзеў я Люцынку, таксама, як некалісь-некалісь, зашчымела маё сэрца, у грудзях пешта бунтавалася, але ўжо не кулакі заціснуліся, а толькі скацілася па твары слязіна... ...Бывае, находзяць думкі — іншы раз — вясёлыя, то ізноў — сумныя, але такія дарагія, такія патайныя, што чалавек ажно аглядаешся, быццам баішся, каб хто не падслухаў, не падгледзіў, не дагадаўся іх, бо іх ведаць ніхто не павінен — ніхто!.. == XIII. Люцынка — Першаі == На месцы старога згарэўшага дома ў Люцынцы стаіць цяпер новенькі зграбненькі дамочак — зусім на манер местачковага. Зграбненькі ён зверху, чысценькі — усярэдзіне; мэблі пекныя, мяккія — сядзіш, як на пярыне; фартап’ян аж блішчыць, але... усё ж ткі не мяняў бы я на яго тую даўнейшую старэнькую, згорбленую пад амшалай стрэхай хатку... Ніяк не магу я прывыкнуць да цяперашняга ладу на свеце: то фарніркай наложаць, то палітурай пацягнуць, глядзіш — здаецца, усё быццам і добра, а што там пад гэтым лоскам, што ўсярэдзіне,— і не разбярэш... У Люцынцы жывуць цяпер унучкі нашага песняра, вось і стаў я іх дапытваць, чы не засталося якіх памятак па ім, але апрача партрэтаў ды рваных кавалачкаў пісулек, нічога пяма. усё агонь забраў. А было гэтага, помню, паўнюсенькі велізарны куфар. Прасіў я цяперашніх паняў Люцынкі, каб былі ласкавы сабраць і спісаць, якія самі памятаюць, чы мо радня, або суседзі, усе ведамасці аб нябожчыку сваім дзеду. Нямала, бадай, іх сабралася б, і пэўна вельмі б былі цікаўныя; асабліва за часоў, калі Марцінкевіч вёў дружбу з вялікім песняром-лірыкам, каторага, хоць і пісаў па-поль-ску, таксама ўзгадавала Беларусь — Уладзіславам Сыракомляй (праўдзівае прозвішча яго — Людвіг Кандратовіч). Абяцаць абяцалі і пэўна абяцанку захочуць споўніць. Жыве яшчэ недалёка Люцынкі пан Ж..., каторы таксама дружыў з нябожчыкам песняром нашым, лётаў я і туды, але дома не застаў — у Мінску быў. Хадзіў і па акалічных засценках, рады засцянковічы ўспамінаць свайго песняра, але твораў яго добра не памятаюць, а спісаных знайсці не мог і толькі ў нейкі месяц атрымаў пісулысу, што адшукалі там на маю просьбу «Дудара» і «Дажынкі». 3 пейкім жалем і болем сэрца пакідаў я Люцынку (апошні хіба ўжо раз), мінаючы тут памятную мне ліпу, у цяні каторай столькі-то раз грамадка наша палуднавала (і па сягонняшні дзень памятаю люцынскія халаднічкі, а запяканы хлеб як успомню, здаецца, і цяпер пах з яго ідзе); пад ліпай гэтай не раз даводзілася і мне стаяць з галіной, у колькі раз большай за сябе, на варце, каб барані божа ў талерку з ядой чы ў міску не ўвалілася муха, бо тады квіт ядзе, так іх нябожчык брыдаўся. Мінуў я добра знаёмую горку — зараслі ўжо сцяжынкі на ёй,— там над ручайком у пясочку часта капаліся мы, ляпілі і пяклі пірагі, муравалі печы; там жа не раз знаходзілі старыя манеты і нейкія бляшкі... Знайшліся б пэўна і цяпер яшчэ і манеты, і бляш-кі, хваціла б і пяску на печы і пірагі, але не знойдуцца мінуўшыя годы!!. ( 3 Люцыпісі пацягнуўся я пуцявінкамі на Першаі. Як малюнкі, то на ўзгорку, то пры лясочку панасаджаны дзе-нідзе хаткі; быццам хаваюцца яны ад людзей, каб не стрывожылі той цішы, якая вее ўкруг іх..Вось і Першаі: вялікая вёска, касцёл, двор; тут жа і палацы першайскага графа Тышкевіча. Тутака мова беларуская трымаецца яшчэ добра; хаткі вясёленькія, зямля добрая, але, ведама, як і ўсюды, скупа яе. == XIV. Валожын — Чэрнева == 3 Першаёў пайшоў я на Валожын. Дарога цягнецца гарыстая; зямля ўраджайная, але, відаць, тутэйшыя людзі гэтым яшчэ не здаволены, бо скрозь ужываюць лубін і гэтак яшчэ больш узбагачваюць сваю зямліцў Праўду тут кажуць: дай зямлі, то яна табе ўдвая адцасць. Валожын блішчыць здалёку. Бадай, ніводнага жыда няма на свеце, каторы не знаў бы ці хаця бы не чуў а Валожыне. Найважнейшая тут жыдоўская духоўная школа, і найважнейшымі лічацца валожынскія рабіны. Не толькі з усёй Расеі чы Еўропы, але з усяго свету — з Амерыкі, Японіі нават прыязджаюць сюды вучыцца на рабінаў. Але, праўду кажучы, і жыды тутэйшыя неяк зусім інакшыя за тых, якіх мы спатыкаем па гарадах чы мястэчках нашых. Не трайкочуць яны, як тыя сарокі, чужой мовай; не надзімаюцца, як індыкі ў павіх пёрах, абы толькі як паказацца не тым, кім яны папраўдзе ёсць; не, яны моцна трымаюцца сваёй веры, звычаяў, мовы і нават старасвецкіх апратак. А толькі такіх людзей можна і шанаваць, каторыя, не чураючыся свайго, не ўшываюцца ў чужую, прадажную скуру... Зайшоўшы нанач да аднаго тутэйшага жыда, стаў я распытвацца яго аб тутэйшым жыцці. «Не ведаю,— кажа ён,— добра аб гэтых справах, бо дагэтуль жыў у Дзісенскім павеце і нядаўна адтуль вярнуўся, але спытайцеся хіба майго бацькі». Гляджу я на яго, вытрашчыўшы вочы: кпіць чы дарогі пытае? «Колькі ж вам год, пытаю?» — «Я самы малодшы сын,— усміхаючыся, адказвае ён,— і то, дзяка-ваць богу, ужо пераваліў за сем дзесяткаў!» Ну, думаю сабе, калі такі малодшы сын, які ж будзе бацька? Ажно прыходзе і той. Праўда: старэнькі, сівенькі, але чорствы яшчэ, а які рухавы, гутарлівы, дый жарцікі нават трымаюцца яго! Скора мы з ім разгутарыліся. «Пачакайце,— кажа да мяне стары,— пакажу вам і сваю маладзіцу — агонь кабета! Праўда, яна крыху маладзейшая за мяне, бо я даязджаю да соткі, а як мы жаніліся, мне ішоў пятнаццаты, а ёй чатырнаццаці не было...» Бачыў я і гэту «маладзіцу»: прыбраўшыся ў святочныя старасвецкія атласовыя апраткі, выходзілі яны разам у школу (якраз пятніца была) Богу маліцца. «Ну, ну,— клёпаючы па плячах жонку, жартаваў стары,— жвавей, паненка, спраўляйся, лягчэй ступай, а то падумаюць, што старая баба нейкая сунецца».— «Вось бачыце,— кажа да мяне старушка,— ён заўсёды такі: хіба пастарэе і блазнаваць не пакіне!» Справядліва — па-старадаўняму, відаць, зжылі гэтыя людзі свой век, калі ў гэтых гадах ад іх мовы вее такая пагода, спакой... Пазнаёміўся я з тутэйшай грамадкай нашых беларусаў; невялічкая, праўда, яна, але, відаць, шустрая, і, калі будзе рупіцца, многа можа яна зрабіць... Жалею, вельмі жалею, што не давялося мне бліжэй усіх іх пазнаць, хоць адзін вечарок з імі прасядзець, пагутарыць, але знаю добра аднаго з-паміж іх з лістоў і твораў яго, прысыланых у рэдакцыю, і адно толькі скажу: дай божа, каб «Наша Ніва» каласілася такімі... На другі дзень, выйшаўшы каля поўдня з Валожына дацягнуўся захадам у двор Чэрнева. Заходжу прасіцца на нач, ажно калі сталі вылятаць з усіх куткоў двара сабакі_ вялікія, малыя, кудлатыя, гладкія, усялякай масці, усяляка-га стану, ды калі сунуцца да мяне,— дрэнна, думаю, можа скончыцца: лыткі як лыткі — за дарогу падсохлі, дык не ўгрызуць, але маё куртатае падарожнае адзенне можа-ткі яшчэ пакарацець! Давай я з імі ў млынка гуляць, ажно пакуль не выйшла нейкая паненка ды не пачала кожнага з гэтых брахуноў па прозвішчу выклікаць, ратуючы мяне з бяды. Якіх толькі там не было гэтых прозвішч, дык і не ўсномню! Нейкія Жолькі, Молькі, Жучкі, Сучкі, Знайды, Гайды, Фінкі, Мінкі — усіх і не пералічыш! == XV. Гарадок — Аляхновічы == 3 Чэрнева пацягнуўся я гарамі ды ўзгоркамі да Гарадка. Зямля тут хоць цяжкая, але добрая. Народ жыве не бедна, але да прасветы ахвоты не мае; затое да сварак і лаянкі — першы. Як жыву, дзе ні быў, не здарылася мне чуць гэтакай лаянкі, гэтакай брыдасці, як у ваколічных вёсках Чэрнеўскага двара! I то не паміж хлапцоў, а паміж маладых дзяўчат! Скуль яны гэтага набраліся? Кажуць, што такую адукацыю наносяць салдаты; але ж салдаты ёсць па ўсіх вёсках; ці ж бы дзяўчаты тутэйшых вёсак толькі і здатны былі да гэтай адукацыі? Па дарозе ў Гарадок паміж дварамі Чэрневам і Пранцэйкавым ёсць невялічкі засценак, у каторым, як кажуць, жыве слізкі чалавек. «Як-то, пытаюся, слізкі?»— «А так, кажуць, як яго ні зловіш, як ні прыціснеш, здаецца, павінен быў бы аддыхнуць... пасядзець, а тут глядзіш — ізноў выслізнуўся, ізноў дома...» Я сам знаю слізкіх людзей і шмат на шляху сваёй дарогі чуў наракання ад спакойных людзей на гэтых уюноў і, праўду кажучы, добра не разбяруся, дзе тут віна: чы што гэтакі чалавек сам слізкі, чы тыя рукі, каторыя яго дзяржаць, слізкія? Бадай, што адзін варт грыўні, а другі — залатоўку без дзесяткі... 'Гарадок — мястэчка маленькае, бруднае, беднае. У ваколіцы яго ёсць, праўда, двары вялікія, багатыя, але, як гэта і па іншых мястэчках бывае, найдзецца некалькі шышак, што ад гэтых двароў разбохаюцца унь як, а другія сохнуць, гібеюць. Так і ў Гарадку. Торжышчы тут зусім слабыя, і толькі гандлёўшчыкі коньмі кратаюцца нішто. Асабліва шанцуе глаўнаму іх правадыру. Гэтак ужо вядзецца на гэтым белым свеце: калі шанцуе, то шанцуе... Мае ён вялікія ласкі ў багатага пана, што жыве побач з Гарадком, мае вялікія ласкі і ў Бога, бо, кажуць, іншым разам гэтаму гандляру коні валяцца з неба... Каля Гарадка пазнаёміўся я з адным маладым хлопцам-беларусам. Хлапец, як і найбольш нашы маладыя хлопцы, відаць, добры, да кніжкі рупны, а і да пяра складны, але што ж, калі яго пісанне было не ў роднай мове, дык каш-лява яно і выглядала. Толькі нядаўна спаткаўся я з яго подпісам у «Нашай Ніве»; прызнаюся, вельмі ўцешыўся: прыбыў нам яшчэ адзін таварыш, а на яго працу для нас я маю надзею. 3 Гарадка стаў падбірацца я да Аляхновіч. Гэта яшчэ першая жалезнадарожная станцыя, якую натрапіў я на сваёй дарозе, бо хоць адмахаў ужо больш 400 вёрст, але трымаўся праз увесь час болей глухіх куткоў, і толькі раз здарылася прайсці праз рэльсы і то воддаль ад станцыі. Чым бліжэй падыходзіў я да станцыі, тым больш спа-тыкаў па дарозе народу. Тут ужо інакшы абарот маюць людзі: усё больш б’юць на заработкі каля чыгункі: то каменне, то дрэва возяць. Мо так мне здалося, але быццам і народ сам нейкі інакшы: не такі шчыры, болей на хітрыкі здатны, а што мова беларуская, то штораз горшая. Чутны ўжо былі гудкі, калі і не агледзеўся я, як насунулася хмара, ды такі ўрэзаў дождж, што пакуль дапёр я да самых Аляхновіч, сухой ніткі на мне не асталося; а тут і вечар на дварэ. Сунуўся я ў адну карчму, у другую — ані прыступу, скрозь купцы нейкія сядзяць. Праўда, усяго іх там двух чы трох, але такія, відаць, шырокія, што за імі не прыступіш-ся нават абсушыцца, абагрэцца. Іду ў вёску прасіцца нанач да гаспадара. У адной хаце кажуць — месца няма; у дру-гой — гаспадара няма дома, дык жонка баіцца пушчаць незнаёмага; прашуся ў трэцюю, каб хоць куль саломы даў ды пазволіў у адрыне пераначаваць. «У нас цяпер куль саломы трыццаць капеек варт, ды я не ведаю, хто вы такія»,— адказвае той. Не двузлоткі мне было шкада, але нейкі такі жаль сціснуў за сэрца, што толькі глянуў яму ў вочы і, слова не сказаўшы, завярнуў на станцыю. Не ведаю, што гэтаму чалавеку паказалася, дагнаў ён мяне і стаў прасіць нанач у хату, але я ўжо не вярнуўся. Хоць сабе і ў цёплую летшою ноч, але калі чалавек змокне, як тая анучына, што хоць круці, дык так дрыжыкі прабіраюць, ажно зубамі ляскаеш. Так і са мной цяпер было. Прыйшоўшы на станцыю Аляхновічы, мокры, ззяблы, не мог я месца сабе дзе знайсці, каб хоць абсушыцца, абагрэц-ца. Поезду ніякага на той час не было, дык на вакзале пуста, глуха. Заганяючы эканомію, быццам канаючы, чуць міргае ліхтарня, за буфетам нейкая паненка з панічом у пашаптушкі забаўляюцца; стораж з мятлой з кута ў кут скрабе цяжкімі ботамі; нейкі падарожны, выцягнуўшыся на лаве, ёрзае па ёй дый чухаецца — вось і ўся кампанія. Папрабаваў было і я, падлажыўшы кулак пад галаву, прылегчы — спачыць, але лава зроблена быццам з кантовых лат, дык праз мокрае адзенне ажно ўпіваюцца ў цела гэтыя канты — не ўляжыш. Саджуся, прабую пісаць, — прыцемна, ды пальцы, як граб-лі, тырчаць — ані сагнуць. А на дварэ цемрасць, дождж. Сонна, ляніва, скрыгаючы, прысунуўся на станцыю таварны поезд. Увайшоў кандуктар і, сеўшы за стол, лыпнуў увокал раз-другі чырвонымі заспанымі вачамі і заснуў. Поезд, крыху пастаяўшы, павалокся далей, а кандукгар усё яшчэ спаў, падсвістваючы ды кудакгаючы час ад часу, як асіпшая курыца. Прачнуўся ён, праўда, скора, але поезда ўжо не дагнаў, так і астаўся. I цяпер яшчэ дзіўлюся сам з сябе, чаму я не разбудзіў яго ў пару? Але тады нейкая злосць на яго захапіла мяне. Бо як жа ж! Спіць як пшаніцу прадаўшы, а поезд ідзе ў Вільню. У Вільню! I зразу агарнула мяне такая жуда, такая страшэнная падпала ахвота адрачыся ўсяго, сесці на гэты поезд і апынуцца паміж сваіх у Вільні, што птушкай, здаецца, пераляцеў бы туды! Ненадоўга — не: от так толькі — на момант, глянуў бы на іх, сціснуў бы моцна, шчыра ды ізноў назад!.. Ужо не холад, а цяпло нейкае ўдарыла на мяне... Выйшаў на двор, дождж стаў сціхаць, неба — выпагаджвац-ца. Тым часам паязды часцей сталі падкачваць да станцыі, але народу — прыязджаючых і ад’язджаючых — зусім мала. I не дзіва. Найбліжэйшае — вёрст восем — мястэчка ад гэтай станцыі — Радашковічы; адтуль столькі ж вёрст, колькі і ў Аляхновічы, да другой станцыі гэтай самай жалезнай дарогі — Радашковіч, дый туды праведзена шаша, дык каму ж ахвота вытрасаць духі, ездзячы ў Аляхновічы. 3 другой стараны Аляхновіч — пад Вільню, станцыя Ута пры самым мястэчку Красным, і туды нямала народу набіраецца, дык нашто і для каго ў гэтых Аляхновічах нядаўна вымуравалі агромністы вакзал і ўлялюкалі на гэта тысячы рублёў, чараўнікоў бы спытаць... == XVI. Путнікі — Дакшняны — Удранка — Бахметаўка — Прудзішча. Дом == Яшчэ і віднець не пачынала, калі я, сабраўшы свае манаткі, пусціўся са станцыі Аляхновічы далей у дарогу. Зямля тут хоць гарыстая, але цяжкая, дый размачыла яе, дык ногі так і коўзаюцца ў балоце. Гэтак прашлёпаў я вёрст пяць — да Путнікаў. Стала віднець. Вёска вялікая; ураджаі добрыя; нідзе не бачыў я столькі панасяваных канапель, як у гэтых Путніках. Смела можна сказаць, што пры добрым ладзе паміж путнічан маглі б яны сваё каноплі і пяньку не пудзікамі перакупшчыкам прадаваць, а зразу вагонамі высылаць на якую-колечы фабрыку. Спазналі б яны тады і розніцу ў цане і сваю сілу для грамадзянскай справы. Варта каля гэтага паклапаціцца, бо тут, як я даве-даўся, кожны год таксама шмат сеюць канапель і амаль не кожны год добра яны родзяць. Трэба было б спісаць усіх гаспадароў, колькі каторы найменш можа мець на продаж канапель і нянькі, і, падлічыўшы ўсё, даць абвсстку ў якую гаспадарска-гандлёвую газету, колькі чаго пудоў і дзе прадаецца, а купцы пэўна адклікнуліся б. 3 Путнікаў выпала мне ісці каля Дакшнян. Двор вялікі; будынкаў шмат; жыве тут толькі ўпраўляюшчы ад пана, але гаспадарка, відаць, ідзе на лад, бо ўраджаі наўздзіў пекныя. Стаяць тут і драўляныя старыя палацы, але здавен-даўна ніхто ў іх не жыве. Вось бы дзе, прыйшло мне ў галаву, залажыць гаспадарскую школу! Будынак гатовы, відаць, нікому не патрэбны, а і зямлі, як чуў я пра дакшнянскага пана, некалькі дзесяцін пэўна не пажалеў бы адпусціць, мястэчка блізка — вярсты дзве, чаго ж на пачатак болей трэба? Пэўна, і падмога нейкая з ваколіц знайшлася б. Калі не хто другі, то радашкоўскай Думе варта было б добра каля гэтага пахадзіць. 3 Дакшнян, не зварачваючы ў мястэчка, перарэзаў я віленскі тракт і зайшоў у Мігаўку, адкуль, добра і як дома — выгодна перадыхнуўшы, пусціўся пацянькі пад дом. Знаёмыя мне пайшлі ўжо тут сцяжынкі! Вось цягнуцца абшары радашкоўскіх пяскоў; з году ў год штораз болей і далей заносяць яны мяшчанскія шнуры ўраджайнай зямлі, і нікому ў галаву не прыходзе бараніцца ад гэтай навальніцы; ніхто не паруніцца пасадзіць пясчанай вярбы (шэлюгі), каторая расце па гэткай сухой зямлі, а ўзросшы, затрымлівае лётныя пяскі, бо зямля пад ёй займаецца дзірваном. За пяскамі гэтымі над рэчкай Удранкай, дзе да нядаўна яшчэ стаялі толькі са дзве старэнькія хаткі, цяпер наляпілі тут адзін пры адным дамкі — дачы. Месца як на дачы выбрана нішто: пры жывой вадзе, за рэчкай цягнецца пекны сасновы бор, да мястэчка тры вярсты, а да таго і тутэйшыя дачнікі, відаць, такія, каторым дагадзіць не трудна. Але дамочкі пабудаваны так, быццам адзін другога дражніць. Як той, хто першым будаваўся, не дагадаўся адсунуцца ад дарогі, каб пяском вочы панам дачнікам не засыпала, так і ўсе зрабілі; першы некаторы прыляпіў да хаты не то ганак, не то катух, і ўсе папрылеплівалі такія самыя катухі і г. д. А каб пабудавацца на старане чы дрэвак, кусцікаў пасадзіць,— ніхто не дагадаўся Няма што сказаць, на свае выдумкі ў нас розуму небагата, вось толькі калі дагледзілі што-колечы ў другога, дык і ўсе, як тыя бараны, за тое самае хапаюцца. Хоць з поўдня ўжо было, калі мінуў Бахметаўку, але сонца яшчэ добра прыпякала, і толькі дабраўшыся да казённага лесу, лягчэй стала ісці. А мо дзеля таго лягчэй, што дом блізка? — вёрст сем асталося. Падбіраючыся да яго, пачуў я фабрычны гудок. Адкуль гэта, думаю сабс? Ніякіх фабрык перш тут не было. Падбаўляю ходу; вось і лес канчаецца — Прудзішча. Гляджу і вачам сваім веры не даю: недалёка дворнага млынка тырчыць угару агром-ністы фабрычны комін. Ого, думаю сабе, узрадаваўшыся, культура і ў наш кут наехала! Але прапала мая ўцеха, калі, бліжэй падышоўшы, пазнаў я, што гэта паравы тартак. Няхай яе кот брыкне, гэткую культуру! Бо ткі падумайце самі. Як пераезджая свацця, цягаецца гэткі франт са сваёй машынай з месца на месца, дзе лясы ды работнік танней-шы. Куды прыткнецца — цана нібы то падскочыць крыху і на работніка, і на лес; але лес увакол сябе ўскорасці выпалашча дазвання, бо скуплівае нават такія бярвенцы, што па кроквы толькі згодны — не суцэльныя тры вяршкі ў водрубе; вось хто мае якое палена, дык і той, квапячыся на гатовы грош, прадае. Пройдзе колькі часу — культура гэта павалочыцца ізноў далей пустошыць ваколіцы, а на яе месцы астануцца тырчэць толькі пянькі маладых, без пары пазразаных дрэў. I лесу няма, і пабразгачы, што за яго ўтаргавалі, разышліся, а каторы з сялян пры гэтай фабрыцы і зарабіў лішняга рубля, дык пасля ўдвая прыйдзецца аддаць, бо не то што па будыніпу, але і на дровы да цаны на лес і прыступіцца трудна будзе. Ну, але годзе ўжо гэтай гутаркі: годзе гутаркі на сягоння, а цяганіны на сёлета. Вось бо ўзгорак, а там — у долі векавыя дубы, ліпы стаяць — мае дубы, мае ліпы! Сад відаць — мой сад! А ўжо пры самым лесе паміж розных дрэў выглядае дамок — мой дамок! Мой! Апісаць вам яго? Як жа я апішу, калі сн мой ! Бягу, ляту да яго!.. Бывайце здаровы!! == Думкі з падарожы == Я скончыў свае «лісты з дарогі». Скончыў лісты, але не скончыў выказваць усіх тых думак, якія наляцелі на мяне ў вялікай маёй дарозе: не ў лістах ім было месца. Вось цяпер паспрабую я выказаць сваё агульнае ўражанне. Такіх цёмных куткоў, аб якіх не раз пішуць у газету нашы карэспандэнты, я не напаткаў. Народ паспеў: не такімі вачамі глядзіць ужо ён на свет, якімі глядзеў гадоў 10—15 таму назад. Праўда, з яго быццам закпілі, мігнуўшы перад вачамі блескам вясёлкі,— але як туман расплылася яна, а і без таго асцярожны беларус зрабіўся яшчэ больш непрыступным да сваёй душы, да сваіх думак... Адно зразумеў ён, што так жыць, як жыў дагэтуль,— нельга; ён шукае новых дарог і гатоў пайсці па іх, але трэба не толькі паказаць, кудою выхад, але і разам — побач пратаптваць гэту новую дарогу, бо вера на словы страціла свой крэдыт... Моладзь ірвецца да прасветы, але тыя рамкі, у якія ўціснута цяпер навука нашых школ, даюць столькі карысці, колькі можа мець яе галодны чалавек, калі яму вымазаць вусны салам. Ды і вучаць там, як ведама, не ў роднай беларускай мове, а ў расейскай, дык і тут такая самая пажыва, якую маюць дзеці, што вучацца ў гімназіях нямецкай ці французскай мовы, а не ўжываюць яе дома. Калі ж каторы трапіцца надта ўжо здатны хлопец, а падмогі з дому хватае, куды ж яму кінуцца далей? Прафесіянальных школ нехват, дый у нас за мяса і жылы больш плацяць, як за грамату, вось і ўсяго шчасця, калі, выбіўшыся на народнага вучыцеля, будзе гібець дзе ў цеснай хацінцы. Бывае яшчэ горш: прыходзіцца кідаць родную старонку і шукаць хлеба на чужыне. А гэта найбольшая страта, якая толькі можа быць для вёскі, бо гэткім парадкам вызбываюцца суседзі разумнейшых з-паміж сябе людзей, каторыя мо патрапілі б кіраваць не толькі справамі грамадзянства, але і ўнеслі б не адзін прамень святлейшы ў сваю вёску. Таксама не папаткаў я вёсак, у каторых гаспадары надта ўжо дрэнна вялі б сваю гаспадарку. Беларускі мужык дасканалыіа знае сваю зямлю і вырабляе яе так, як толькі можна вырабіць на шнуры, дзе і з бараной трудна завярнуцца. Калі ж і не можа мерацца сваімі ўраджаямі з фальваркамі ці дварамі, то гэта яшчэ не значыцца, што там культура зямлі вышэйшая (я не кажу, разумеецца, аб тых дварах, дзе гаспадараць на новы загранічны лад), але дзеля таго, што па дварах засейваюць толькі лепшыя кавалкі зямлі, а пусцейшыя — аддаюць на адработак, у арэнду або запушчаюць пад лес. Мужыку ж выбіраць няма з чаго: скрабе ён ад мяжы да мяжы; хіба ўжо якую нетру толькі пакідае. I ўсё ж такі з сваёй цяжкай працы пры найлепшым ураджаі выжыць сямейнаму селяніну з сваёй гаспадаркі — без заработкаў са стараны — нельга, бо сам варштат яго працы цесны. Некаторыя дабрадзеі і апекуны нашы кажуць, што зямлі мужыку хіба хватае, калі і з гэтай, якую мае, не можа як належыць выкарыстаць. Але каб падняць даходнасць зямлі, трэба перакуліць варункі не толькі гаспадаркі, але варункі і самога жыцця нашага мужыка. А на гэта трэба працы і часу. Працы — пакуль мужык не стане добра свядомым; часу — пакуль мужык не стане свабодным. [[Катэгорыя:Творы 1910 года]] 40i9pj1vhoa5yabdeb3heirgr9vee9c 102 29651 88339 2022-08-21T06:37:50Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Пра аўтара | Прозвішча =Васілёк | Імёны =Міхась | Першая літара прозвішча =В | Варыянты імёнаў = сапр. Міхаіл Восіпавіч Касцевіч; Псеўданімы: Язэп Гром | Апісанне =беларускі паэт | Іншае = | ДН = 14 лістапада 190...» wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Васілёк | Імёны =Міхась | Першая літара прозвішча =В | Варыянты імёнаў = сапр. Міхаіл Восіпавіч Касцевіч; Псеўданімы: Язэп Гром | Апісанне =беларускі паэт | Іншае = | ДН = 14 лістапада 1905 | Месца нараджэння = в. Баброўня, цяпер Гродзенскі раён | ДС = 3 верасня 1960 | Месца смерці = | Выява =Michaś Vasilok Naša Vola 1936 no 6 s 3.jpg | Вікіпедыя =Міхась Васілёк | Вікіпедыя2 =Міхась Васілёк | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Міхась Васілёк | Google = }} {{All works‎}} *[[Песні мае]] (1925) *[[Не пытай]] (1925) *[[Ой, не вечна...]] (1925) *[[Прыйдзе зноў вясна...]] (1925) *[[Эх, каб грошы...]] (1925) *[[Напралом]] (1925) *[[Калі ў небе ззяюць зоры...]] (1925) *[[Да моладзі]] (1925) *[[Прэч сыдзіце вы, цёмныя сілы]] (1925) *[[Пацешыў]] (1925) *[[Дзед і смерць]] (1925) *[[Віхор]] (1925) *[[Вясна (Васілёк)]] (1925) *[[За працай]] (1925) *[[Гэй вы, сілы мае...]] (1925) *[[Блізка мэта]] (1926) *[[Грымі, не моўкні, ліра!]] (1926) *[[Сніцца яснае прадвесне...]] (1926) *[[Ці ёсць сіла...]] (1926) *[[Гаротнік]] (1926) *[[Васількі (Васілёк)]] (1926) *[[Вось мая мэта...]] (1926) *[[Не пацяшайцеся, панове...]] (1926) *[[Там краіна мая]] (1926) [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] c7y1gmdlz6udrxk9rim9huk1w0p3lw4 88340 88339 2022-08-21T06:38:06Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Васілёк | Імёны =Міхась | Першая літара прозвішча =В | Варыянты імёнаў = сапр. Міхаіл Восіпавіч Касцевіч; Псеўданімы: Язэп Гром | Апісанне =беларускі паэт | Іншае = | ДН = 14 лістапада 1905 | Месца нараджэння = в. Баброўня, цяпер Гродзенскі раён | ДС = 3 верасня 1960 | Месца смерці = | Выява =Michaś Vasilok Naša Vola 1936 no 6 s 3.jpg | Вікіпедыя =Міхась Васілёк | Вікіпедыя2 =Міхась Васілёк | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Міхась Васілёк | Google = }} {{All works‎}} *[[Песні мае]] (1925) *[[Не пытай]] (1925) *[[Ой, не вечна...]] (1925) *[[Прыйдзе зноў вясна...]] (1925) *[[Эх, каб грошы...]] (1925) *[[Напралом]] (1925) *[[Калі ў небе ззяюць зоры...]] (1925) *[[Да моладзі]] (1925) *[[Прэч сыдзіце вы, цёмныя сілы]] (1925) *[[Пацешыў]] (1925) *[[Дзед і смерць]] (1925) *[[Віхор (Васілёк)]] (1925) *[[Вясна (Васілёк)]] (1925) *[[За працай]] (1925) *[[Гэй вы, сілы мае...]] (1925) *[[Блізка мэта]] (1926) *[[Грымі, не моўкні, ліра!]] (1926) *[[Сніцца яснае прадвесне...]] (1926) *[[Ці ёсць сіла...]] (1926) *[[Гаротнік]] (1926) *[[Васількі (Васілёк)]] (1926) *[[Вось мая мэта...]] (1926) *[[Не пацяшайцеся, панове...]] (1926) *[[Там краіна мая]] (1926) [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] q5nojxffyrnspnibkayskz3fabqbkxp 0 29652 88341 2022-08-21T06:40:44Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Песні мае | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 11 | год = 1925 }} <poem> Эх, старонка мілая, Дзён тваіх паэт я… Дрэўца ты пахілае, Песня недапетая… Песні мае, песенькі, Думак, сэ...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Песні мае | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 11 | год = 1925 }} <poem> Эх, старонка мілая, Дзён тваіх паэт я… Дрэўца ты пахілае, Песня недапетая… Песні мае, песенькі, Думак, сэрца дзеці вы, Хоць завеяй едзем мы, — След ваш не замецены. Нарадзілі гора вас, Крыўда, здзек вялікія, Каб змагацца з ворагам Люд працоўны клікалі. ''1925'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] kmjg4z1bae7atklai9ynzo4vfk8pxk4 14 29653 88342 2022-08-21T06:41:01Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «[[Катэгорыя:Беларуская паэзія]]» wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Беларуская паэзія]] qu51pcebfa5zcnocsy9rxixg16ft0m5 0 29654 88343 2022-08-21T06:42:05Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Не пытай | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 12 | год = 1925 }} <poem> Калі ў сэрцы зіма І прасвету няма, І пакуль маім грудзям балесне, Браце мой, не пытай - Я ад плуга, ратай, Не...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Не пытай | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 12 | год = 1925 }} <poem> Калі ў сэрцы зіма І прасвету няма, І пакуль маім грудзям балесне, Браце мой, не пытай - Я ад плуга, ратай, Не дзівіся, што сумныя песні. Не паэт я — о не, Нарадзіла мяне, Маю песню — пакута, нядоля. Я ўсяго — васілёк, Лёс, відаць, назнарок Мяне кінуў на сумнае поле. Мяне сонца пячэ, Дождж асенні сячэ І пяскамі вятры засыпаюць, Але верыцца мне, Што няволя міне, Прыйдзе шчасця пара залатая! ''1925'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] 2ykbvd58eafbjjxh2j15i7z2nb3lw6o 0 29655 88344 2022-08-21T06:42:41Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Ой, не вечна... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 13 | год = 1925 }} <poem> Эх, пакінь, жыццё, даволі! Чым я вінен прад табой? Можа, тым, што лепшай долі Жду збалелаю душой? Тым, шт...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Ой, не вечна... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 13 | год = 1925 }} <poem> Эх, пакінь, жыццё, даволі! Чым я вінен прад табой? Можа, тым, што лепшай долі Жду збалелаю душой? Тым, што з гора праклінаю Я, пакутнае, цябе І часамі знемагаю У няроўнай барацьбе? Мо таму цярпець я мушу, Што аддаць заўжды гатоў. Я няскораную душу За зняволеных братоў? Дык пакінь, жыццё, даволі! Ці ж не хопіць гэтых мук, Ран глыбокіх ад нядолі, Крыўды горкай і дакук! Ой, не вечна ж гэтым хмарам Цемрай дыхаць — да пары! Згоніць сонца цені з твараў, Сэрца ласкай азарыць... ''1925'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] ace301xu4h80g1q8idecs5upt7i7nu9 0 29656 88345 2022-08-21T06:43:17Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Прыйдзе зноў вясна... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 14 | год = 1925 }} <poem> Восень шэрая, Ночы цёмныя, Слота прыкрая І штодзённая… Так і ты, жыццё, Беспатольнае, Беспрас...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Прыйдзе зноў вясна... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 14 | год = 1925 }} <poem> Восень шэрая, Ночы цёмныя, Слота прыкрая І штодзённая… Так і ты, жыццё, Беспатольнае, Беспрасветнае, Паднявольнае… Не цвіцеш для нас Гожай краскаю, Не глядзіш у твар Светлай ласкаю. Прыйдзе зноў вясна Сінявокая, Прыйдзе воля к нам — Эх, шырокая! </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] kcsc5g5p91jakccz8uxjikbvv8k30z5 0 29657 88346 2022-08-21T06:44:04Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Эх, каб грошы... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 15 | год = 1925 }} <poem> Век дваццаты, век харошы, Абы грошы, толькі грошы... Стогнуць скрозь сяляне нашы: — Ах, каб грошы, ах, к...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Эх, каб грошы... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 15 | год = 1925 }} <poem> Век дваццаты, век харошы, Абы грошы, толькі грошы... Стогнуць скрозь сяляне нашы: — Ах, каб грошы, ах, каб грошы! Ўсе падаткі аплаціў бы, Пану войту дагадзіў бы, Ён не лаяўся б «па маме», Не крычаў бы: «Вон стонд, хаме!» А падаў бы ручку й... проша... Ах, каб грошы, толькі грошы!.. Вязу пану масла, сыры. (Грошай трэба, дзе ж іх стырыць?) Пан, бач, смачна з’есці хоча. Ты ж глядзіш: жывот аж квокча! Хоць і змамзіў бульбы з кошык... А каб грошы... эх, каб грошы! Закупіў бы рыбы, мяса, Кіло кракаўскай каўбасы, Хлеба белага з паўторбы І, дальбог, адзін упёр бы! Вось тады б я быў харошы. Эх, каб грошы, толькі грошы!.. Захацеў я ажаніцца. Не йдзе дзеўка — бач, баіцца, Бедны, кажа, ён — галота. А кулак, як чорт з балота, Пяцьдзесят гадкоў хлапчыне - Падабаецца дзяўчыне! Дзе ўзяць грошы? — вось пытанне. Ад світання да змяркання Льецца пот: працуй, цягайся, За ўсё бульбай аддувайся, Бульба парана, пячона, Бульба сёння, бульба ўчора. Мой трыбух, нібы калода! А без бульбы ж няма ходу... Век дваццаты, век не з горшых... Абы грошы, толькі грошы. ''1925'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] tdcmpo531nzsiavdmyvhruaqt8cj0aq 0 29658 88347 2022-08-21T06:44:38Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Напралом | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 17 | год = 1925 }} <poem> Хлопцы, хто мы? Ці ж не б’ецца Ў нас жывое пачуццё? Ці ж пагасла ў вашых сэрцах Вера ў лепшае жыццё? Бараць...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Напралом | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 17 | год = 1925 }} <poem> Хлопцы, хто мы? Ці ж не б’ецца Ў нас жывое пачуццё? Ці ж пагасла ў вашых сэрцах Вера ў лепшае жыццё? Барацьбой здабудзем шчасце, - Не спагады нам чакаць, Сірацінаю-бярозай Сумна ў полі выглядаць! Сіл юнацкіх і размах Ці ж не хопіць нам, сябры? Мы праломімся праз краты, Праз астрожныя муры! Хай бушуе злое мора Ў неспакойную пару, - Стырнавы, свой човен смела Ты да волі накіруй! Верым — заўтра грамадою, К сонцу ўзняўшы працы сцяг, Пераможным, цвёрдым крокам На вялікі выйдзем шлях! ''1925'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] o64yf6vne196x5u2mzizpoukrz762jf 0 29659 88348 2022-08-21T06:45:02Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Калі ў небе ззяюць зоры... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 18 | год = 1925 }} <poem> Нам не страшна цемра ночы, Калі ў небе ззяюць зоры, Млечны Шлях ляжыць узорам І дарогу нам...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Калі ў небе ззяюць зоры... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 18 | год = 1925 }} <poem> Нам не страшна цемра ночы, Калі ў небе ззяюць зоры, Млечны Шлях ляжыць узорам І дарогу нам прарочыць, - Нам не страшна цемра ночы! Не зважай, ідзі наперад, Хай навокал стогнуць буры, Слепіць вочы змрок пануры, Не пагасне ў сэрцы вера, Не зважай, ідзі наперад! Цешся, брат, імгла радзее, Смейся злыдням, гору ў вочы... Што нам цемра гэтай ночы, Калі ў сэрцы ёсць надзея, - Цешся, брат, імгла радзее. Нашы грудзі прагнуць волі - Не аслабне дух змагання, Мы ідзём насустрач ранню Праз глухую ноч няволі, - Нашы грудзі прагнуць волі. ''1925'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] orvnxhknbvuldehky8n40q1ea2ibm95 0 29660 88349 2022-08-21T06:45:36Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Да моладзі | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 19 | год = 1925 }} <poem> Дружна, хлопцы маладыя, Наша слава, наша ўцеха, Маладыя, удалыя, — Смела ўдаль са звонкім смехам На спатк...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Да моладзі | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 19 | год = 1925 }} <poem> Дружна, хлопцы маладыя, Наша слава, наша ўцеха, Маладыя, удалыя, — Смела ўдаль са звонкім смехам На спатканне лепшай долі! Калі сэрца прагне волі, Прагне песень і свабоды, — Што нам буры і нягоды?! Шлях шырокі перад намі — Не скаваць нас кайданамі, Не зглуміць у сутарэннях! Для наступных пакаленняў Пад сяўбу раллю падымем… Гэй вы, хлопцы маладыя! Ці ж не можам быць мы з вамі Свайго шчасця кавалямі? — Можам! Будзем! Сонца ззянне Ярка стрэне напрадвесні Наша першае спяванне. І пальецца рэха песні, Перамогшай сум і гора, Вольнай хваляй па прасторах! ''1925'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] do2qf54ottgwi14dbyhfdwu2mjan8w7 0 29661 88350 2022-08-21T06:46:09Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Прэч сыдзіце вы, цёмныя сілы | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 21 | год = 1925 }} <poem> Усхадзіліся хвалі жыццёвыя, Разгулялася грозна стыхія, Ланцугі затрашчалі сталёвыя,...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Прэч сыдзіце вы, цёмныя сілы | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 21 | год = 1925 }} <poem> Усхадзіліся хвалі жыццёвыя, Разгулялася грозна стыхія, Ланцугі затрашчалі сталёвыя, Прытаіліся зграі ліхія. Узнялася, як гімн, песня родная, Гадаваная ў сэрцы збалелым, Абудзілася думка свабодная І да сонца, як птах, узляцела. Нам змарнець у няволі не суджана, Нашы сэрцы палаюць адвагай, Наша песня пакутай абуджана, Болем сэрца пад шэрай сярмягай. Прэч сыдзіце вы, цёмныя сілы, І не засціце хмарамі сонца, - Гэта шлях, праз курганы-магілы, Нас да шчасця вядзе па старонцы! ''1925'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] f3pll4fxm514jre7l1kehcv65lmqley 0 29662 88351 2022-08-21T06:46:32Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Пацешыў | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 22 | год = 1925 }} <poem>Стала матка прычытаць: «Мой сынок харошы… Ой, парадзь жа, дзе-та ўзяць На падатак грошы?» Сын і кажа: «Ціха,...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пацешыў | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 22 | год = 1925 }} <poem>Стала матка прычытаць: «Мой сынок харошы… Ой, парадзь жа, дзе-та ўзяць На падатак грошы?» Сын і кажа: «Ціха, матка! Грошы будуць, бач, як татка, Спрытна ўзяўшы за вяроўку, Вунь на торг павёў кароўку!» ''1925'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] exjrkpzow9cqlsdghpdo6ozbhtpm7u8 0 29663 88352 2022-08-21T06:47:07Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Дзед і смерць | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 23 | год = 1925 }} <poem> Прэ дзядок старэнькі з лесу Дроў бярэмя, як падняць, Прытаміўся і на дровах Сеў стары адпачываць. Сеў...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Дзед і смерць | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 23 | год = 1925 }} <poem> Прэ дзядок старэнькі з лесу Дроў бярэмя, як падняць, Прытаміўся і на дровах Сеў стары адпачываць. Сеў ды кажа: «Эх, пакута! Вось прыждаў пад старасць лет... Каб хутчэй як смерць забрала Мяне згэтуль на той свет». Азірнуўся — смерць пад бокам, Аж затросся мой стары. «Тут я, — кажа, — дабрадзею, Чаго клікаў без пары?..» «Дык я вось... кажу пра тое... - Стаў старэнькі лепятаць, - Бачыш вось... каб дроў бярэмя Мне падсобіла падняць». ''1925'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] me4dk4d0vl9runxddxvn1amym6v1uf9 0 29664 88353 2022-08-21T06:47:40Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Віхор | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 24 | год = 1925 }} <poem> Свішча вецер, глуха стогне, Завывае ля дамоў, То суцішыцца, прыглохне, То усходзіцца ізноў. Стогны роспачы ч...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Віхор | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 24 | год = 1925 }} <poem> Свішча вецер, глуха стогне, Завывае ля дамоў, То суцішыцца, прыглохне, То усходзіцца ізноў. Стогны роспачы чуваці, Стогне вецер у бары, Бы па сыну плача маці, Пахаваўшы без пары. Раздаецца рогат дзікі, Жудасны, страшэнны смех - Граюць д’яблавы музыкі, Рве салому з бедных стрэх. Вецер мчыцца у прасторы, Узнімае снег сцяной, Нібы пену хваль на моры Неспакойнаю парой. Гэй, віхор, віхор магутны, Ты не траць дарэмна сіл, Лепш астрожны мур пакутны Здрузгачы і разнясі! Там сядзяць браты-героі, Што пачулі веснаход, Там сядзяць арлы-героі За свабоду, за народ! ''1925'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] kk421w9omq9d4c1k3fyx9zr6j8kq4bk 0 29665 88354 2022-08-21T06:48:15Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Вясна | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 26 | год = 1925 }} <poem> Ізноў вясна, ручай ліецца, Шчабечуць птушкі, лес смяецца — Смяецца ціхім, ясным смехам: Канец зіме — жывому...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Вясна | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 26 | год = 1925 }} <poem> Ізноў вясна, ручай ліецца, Шчабечуць птушкі, лес смяецца — Смяецца ціхім, ясным смехам: Канец зіме — жывому ўцеха. Канец бядзе, Вясна ідзе! Вясна — з красой бяроз сукрыстых, Палеткаў і лугоў квяцістых Прыйшла, прыгожая багіня, Што ў душу кожнаму закіне Прамень святла, — Вясна прыйшла! Цябе, красуня маладая, Даўно чакаў і выглядаў я! Што ты нясеш з сваім прыходам? Ці раз мінаў так год за годам? Мінаць мінаў, А што ён даў? Я не хацеў бы больш нічога, Каб толькі шчасцейка людскога. Расцвіў з табою цвет і ў нас, - Вясна, вясна! Хоць гэты раз Пацеш мяне: Хай ноч міне... Цяжкі наш крыж, цяжкі праз меру, Хоць ты, вясна, святую веру Ў жаданы, лепшы час навей, - Хай б'юцца сэрцы зноў мацней. Надзею дай, Зялёны май! Вясна прыйшла... Пад шум вясняны Зазелянелі ўсе паляны, Сады ўжо хутка зацвітуць, Вада бруіць, бары гудуць. Чаму ж ад дум На сэрцы сум?.. ''1925'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] 8he3jipewc7nzltges2itvuzajojddf 0 29666 88355 2022-08-21T06:49:02Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = За працай | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 28 | год = 1925 }} <poem> Праца цяжкая… На рукі мазольныя гляну свае — І сіл прыбывае. Узрадуйся, сэрца, сонца ўстае! Сустрэнь яго...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = За працай | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 28 | год = 1925 }} <poem> Праца цяжкая… На рукі мазольныя гляну свае — І сіл прыбывае. Узрадуйся, сэрца, сонца ўстае! Сустрэнь яго чыстым вясновым блакітам, Напеўныя струны насустрач крані ты. О, светлае сонца, о, радасны май! Вітаю цябе я, сын працы — ратай. Гэй, коні!.. Прысталі? Ну, што ж, супачыньце, а я запяю, Паслухайце ж, далі, — Душу я вам песняй адкрыю сваю… І вольная песня мая палілася, Ў бары адгукнулася, к небу ўзнялася! Тварыў яе рання чароўны спакой, Вясняныя краскі, бунтарны настрой. А з-за высокага, цёмнага бору, Святлом заліваючы межы, разоры, Спакойна ўставала магутнае сонца, Свяціла надзеяй пакутнай старонцы. ''1925'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] bavmrw64l395394rr0ppfyiag47of8g 0 29667 88356 2022-08-21T06:49:33Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Гэй вы, сілы мае... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 30 | год = 1925 }} <poem> Гэй вы, сілы мае, колькі маю ў грудзёх, Завірухай жыцця гартаваных! Паслужыце вы мне, каб я вызвалі...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Гэй вы, сілы мае... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 30 | год = 1925 }} <poem> Гэй вы, сілы мае, колькі маю ў грудзёх, Завірухай жыцця гартаваных! Паслужыце вы мне, каб я вызваліць мог Братоў родных, на здзекі адданых... Пакуль сэрца гарыць, млець не будзеце вы, Ў бойцы з крыўдай не будзе знямогі, - Толькі трэба віхур, бліскавіц агнявых, Каб спаліць, змесці цемру з дарогі. Яшчэ бродзіць за вёскаю прывід яе, Лёд зімовы не ўсюды разбіты, - Ды бурліцца вада, валам грозна ўстае, На шляху сваім крышыць граніты! Не стрымаць, не суняць бурнай хвалі ракі, Нікне лёд напрадвесні пад сонцам, І праменнем жывым зіхацяць маякі Па ўсёй паднявольнай старонцы! ''1925'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] j4o0ymohp69mmg7dcw4yn6qg6uy5t81 0 29668 88357 2022-08-21T06:50:29Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Блізка мэта | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 31 | год = 1926 }} <poem> Далеч сіняя бясконца, А ў той далі — мэта, сонца! Срэбрам ззяюць Ніўкі збожжа, Нас вітаюць — Як прыгожа...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Блізка мэта | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 31 | год = 1926 }} <poem> Далеч сіняя бясконца, А ў той далі — мэта, сонца! Срэбрам ззяюць Ніўкі збожжа, Нас вітаюць — Як прыгожа! Хоць далёкі шлях-дарога, Камяністы — млеюць ногі, — Будзь вясёлым! Выйдзем з долу, Торбы скінем, Адпачынем. Бачыш, браце, — перад намі Свеціць сонца над шляхамі! У праменнях Наш палетак, Стомы меней — Блізка мэта! ''1926'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1926 года]] jmvok1ynklys0xideqyh7pytdwxax2e 0 29669 88358 2022-08-21T06:50:55Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Грымі, не моўкні, ліра! | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 32 | год = 1926 }} <poem> Усё, што ў жыцці я перажыў і зведаў, Мне легла на душу жывым, глыбокім следам… Звіні, мая стр...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Грымі, не моўкні, ліра! | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 32 | год = 1926 }} <poem> Усё, што ў жыцці я перажыў і зведаў, Мне легла на душу жывым, глыбокім следам… Звіні, мая струна, іграй пявуча, шчыра, Грымі аб долі брата, мая ліра! Ты ласкаю дыхні ў яго збалелы твар, Надзею сэрцу дай і сонцам глянь з-за хмар. І пакажы братам шырокі шлях да волі, І з шляху гэтага не дай сысці ніколі. Хай песня струн тваіх звініць ад сэрца, шчыра, - Грымі, не моўкні, ліра! ''1926'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1926 года]] esvvgb2zr0n3wwbq286kk5d496l3kop 0 29670 88359 2022-08-21T06:51:33Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Сніцца яснае прадвесне.. | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 33 | год = 1926 }} <poem> Сніцца яснае прадвесне. Песняў хочацца мне — песняў! З ветрам крыллі распасцерці, Паляцец...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Сніцца яснае прадвесне.. | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 33 | год = 1926 }} <poem> Сніцца яснае прадвесне. Песняў хочацца мне — песняў! З ветрам крыллі распасцерці, Паляцець па белым свеце, Завіхрыць шалёным ўзлётам, Узяць сонца пазалоту, І аздобіць, і прыбраці Беларусь маю, як маці, Каб пасля начэй бясконцых Заірдзела яна сонцам! ''1926'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1926 года]] 7qwti6ip3zjeharj2r0ejmzamk44nm7 0 29671 88360 2022-08-21T06:52:01Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Ці ёсць сіла... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 34 | год = 1926 }} <poem> Ці ёсць сіла, каб стрымала Смелы бег ракі бурлівай, Што магутным, грозным валам Лёд скрышыла ў час ра...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Ці ёсць сіла... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 34 | год = 1926 }} <poem> Ці ёсць сіла, каб стрымала Смелы бег ракі бурлівай, Што магутным, грозным валам Лёд скрышыла ў час разліву? Ці ёсць сіла, каб зацьміла Сонца яснага праменні, Што краіну будзяць мілую Да жыцця, да адраджэння? Хто са змрочнага бяздоння Чорных хмар узніме сілу? Не, ніколі не загоняць, Мой народ, цябе ў магілу! ''1926'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1926 года]] 3i2sd21etdml55m5j4nacmz9o4w4ytd 0 29672 88361 2022-08-21T06:53:08Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Гаротнік | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 35 | год = 1926 }} <poem> — Скуль ты, вецер легкакрылы, ::Адкажы? Калі можаш, майму гору ::Памажы... Памажы мне, вольны дружа, ::У бядзе,...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Гаротнік | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 35 | год = 1926 }} <poem> — Скуль ты, вецер легкакрылы, ::Адкажы? Калі можаш, майму гору ::Памажы... Памажы мне, вольны дружа, ::У бядзе, Не знайду сабе спакою ::Анідзе! Ходзіць гора ценем злосным ::Па слядах... Як пазбавіцца яго мне, ::Раду дай? — Я параджу, каб не згінуў ::Ты, мужык, Каб не гнуўся, нібы колас, ::На мяжы. Перш за ўсё — не лі у роспачы ::Ты слёз, А вазьмі рукой мазольнаю ::Свой лёс. Атрасі з плячэй шырокіх ::Ты паноў, Каб ніколі не смакталі ::Тваю кроў! На пастрахі, на пагрозы ::Не зважай, Смела клікні — адгукнецца ::Родны край! На зямлі той, дзе бацькі жылі, ::Дзяды, Гаспадарыць, уладарыць ::Будзеш ты! ''1926'' </poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1926 года]] t7k19h4bowvs7ogipit1wx6tqc3tdhq 0 29673 88362 2022-08-21T06:53:43Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Васількі | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 37 | год = 1926 }} '''ВАСІЛЬКІ''' <poem> — Кветачкі родныя, бачу ізноў вас я ::ў сонца святле, Вы за ўсе іншыя краскі вясновыя ::сэрцу...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Васількі | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 37 | год = 1926 }} '''ВАСІЛЬКІ''' <poem> — Кветачкі родныя, бачу ізноў вас я ::ў сонца святле, Вы за ўсе іншыя краскі вясновыя ::сэрцу мілей. Хто вас, прыветныя госцейкі сінія ::вузкіх палос, Нам на лугі, на палеткі палынныя ::кінуў, занёс? Мо матылькі вас занеслі крылатыя ::ў родны мой кут, Можа, вятры, што шумелі над хатаю, ::сеялі тут? — Не, не вятры засявалі прывольныя, ::не матылькі — Нас гадавала туга беспатольная, ::3 слёз мы людскіх, 3 кропелек мутных, ::::::што ў спёку спалоскваюць ::твар ратая, 3 песень, якія пяе над палоскаю ::маці твая…</poem> ''1926'' [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1926 года]] mbuwwcbkq33jkmc44af5esoxo0q2nkp 0 29674 88363 2022-08-21T06:54:37Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Вось мая мэта... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 38 | год = 1926 }} <poem>Не гавары мне, што грудзі збалелыя Родзяць убогія думкі нясмелыя,-- : Не гавары! Глянь, як іграе вясна...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Вось мая мэта... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 38 | год = 1926 }} <poem>Не гавары мне, што грудзі збалелыя Родзяць убогія думкі нясмелыя,-- : Не гавары! Глянь, як іграе вясна пералівамі, Песню калыша над роднымі нівамі,-- : Глянь на зары! Хочацца выйсці хутчэй на дарогу, Выйсці са сцягам, пад гімн перамогі : Клікаць яе. Вось мая мэта, жаданні імклівыя, Шчырага сэрца пачуцці праўдзівыя -- : Думкі мае…</poem> ''1926'' [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1926 года]] cs9by324h2dqi717hv3klikzpf005zq 0 29675 88364 2022-08-21T06:55:17Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Не пацяшайцеся, панове... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 39 | год = 1926 }} <poem>Не папяшайцеся, панове, Што нас вы ў путы закулі. Здабудзем мы сваёй крывёю Свабоду роднае...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Не пацяшайцеся, панове... | аўтар = Міхась Васілёк | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | крыніца = Вершы. - 1973. — с. 39 | год = 1926 }} <poem>Не папяшайцеся, панове, Што нас вы ў путы закулі. Здабудзем мы сваёй крывёю Свабоду роднае зямлі. Хоць вы ўпіліся пазурамі У сэрца нашай стараны,— Мы адсячом іх тапарамі, Пагібель будзе вам, паны! ''1926''</poem> [[Катэгорыя:Вершы Міхася Васілька]] [[Катэгорыя:Творы 1926 года]] 72v4eozwetsia29022crdsacdhcde0t 104 29676 88369 2022-08-21T07:03:36Z Nejurist 840 /* Не правераная */ Новая старонка: «<i>PRADMOWA I METODYČNÝJA UWAHI Mety nawučańnia jak Staroha tak i Nowaha Zakonu adnolkawy: {{Разбіўка|dać paznańnie historyi Božaha Abjaŭleńnia}}. Paznajučy historyju Božaha Abjaŭleńnia, my paznajom tak-ža hałoŭnyja asnowy chryścijanskaj relihii. Abodwa Zakony: Stary i Nowy łučyć adna ideja ideja Mesyjanskaja. Stary Zakon, abwieščany Boham praz Majsieja, byŭ tolki pryhatawańniem da Nowaha, jaki ustanawiù abiacany praz praro...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Nejurist" /></noinclude><i>PRADMOWA I METODYČNÝJA UWAHI Mety nawučańnia jak Staroha tak i Nowaha Zakonu adnolkawy: {{Разбіўка|dać paznańnie historyi Božaha Abjaŭleńnia}}. Paznajučy historyju Božaha Abjaŭleńnia, my paznajom tak-ža hałoŭnyja asnowy chryścijanskaj relihii. Abodwa Zakony: Stary i Nowy łučyć adna ideja ideja Mesyjanskaja. Stary Zakon, abwieščany Boham praz Majsieja, byŭ tolki pryhatawańniem da Nowaha, jaki ustanawiù abiacany praz prarokaŭ Mesyjaš. U Starym Zakonie padajecca historyja raźwićcia idei Mesyjanskaje ad zary istnawańnia čaławiečaha rodu až da apošních časaŭ pierad prychodam Mesyjaša (padabienstwy, praroctwy). a ŭ Nowym Zakonie - užo spoňnienaja ideja Božaha Słowa, jakoje stałasia Ciełam i prabywala pamiž nami. Zatym hałoŭnaj metaj nawučańnia Historyi św. Nowaha Zakonu budzie paznańnie ŭžo pryjšoŭšaha na hety świet Mesyjaša-Jezusa Chrysta, jaho asoby, žyćcia, cudaŭ i jahonaj nawuki. Asobu Chrystusa wučni pawinny dobra paznać, pačynajučy ad dziacinstwa jahonaha, a kančajučy na śmierci, uskrašeáni i dalejšym prabywańni tutaka na ziamli až da Ušeścia nieba. Paznańnie asoby Jezusa i jahonaba žyćcia maje wialikaje pedahobičnaje znučeńnie, bo peŭnie-ž, treba Jezusa pieradusim dobra paznać, kab potym mahčy Jaho miławać. Treba pradstawić wučniam Jezusa nia tolki jak Boha, ale i jak čaławieka, katory niekali prabywaŭ razam z ludźmi, katory ŭmieŭ miławać ludziej, spabadać im, nawat płakać nad niadolaj ludzkoju i urešcie ciarpieć. Razam z hetym treba nawučyć, što Chrystus jość Synam Božym, druhoj asobaj Najświaciejšaj Trojcy, katory moža čynić cudy takija, jakija moža čynić tolki sam Boh. Urešcie treba źwiarnuć wialikuju ŭwahu na Jahonuju nawuku, tak, kab hetaja nawuka Božaja astałasia ŭ pamiaci wučnia na ŭsio žyćcio i była jamu pakazčykam praŭdziwaha chryścijanskaha žyćcia. Ukancy wučni pawinny zrazumieć - </i><noinclude></noinclude> ci3vur2xs0qjguuj1c6izprwwy9f26k 104 29677 88370 2022-08-21T07:07:29Z Nejurist 840 /* Не правераная */ Новая старонка: «pawodle swaich hadoŭ i raźwićcia značeńnie zakładzin chryścijanskaj suspolnaści Kaścioła Chrystusowaha, jaho ŭstrojstwa i hierarchičnych asnowaŭ. {{Разбіўка|Dyk paznańnie i razam umiławannie asoby Chrystusa, Boha-Čaławieka, paznańnie Jahonaj nawuki, cudaŭ i naahuł cełaha žyćcia, zrazumiennie Jahonaj śmierci jak achwiary za hrachi ŭsiaho paŭšaha čalawiectwa, a ŭrešcie zaznajamlennie z załožanaj Im chryścijanskaj suspo...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Nejurist" /></noinclude>pawodle swaich hadoŭ i raźwićcia značeńnie zakładzin chryścijanskaj suspolnaści Kaścioła Chrystusowaha, jaho ŭstrojstwa i hierarchičnych asnowaŭ. {{Разбіўка|Dyk paznańnie i razam umiławannie asoby Chrystusa, Boha-Čaławieka, paznańnie Jahonaj nawuki, cudaŭ i naahuł cełaha žyćcia, zrazumiennie Jahonaj śmierci jak achwiary za hrachi ŭsiaho paŭšaha čalawiectwa, a ŭrešcie zaznajamlennie z załožanaj Im chryścijanskaj suspolna ściaj, katoruju my nazywajem Kaściotam i da katoraj my naležym heta i budzie metaj nawučańnia św. Historyi Now. Zakonu.}} Kab hetaje nawučańnie było bolej zrazumiełym i pryniasto pažadanuju karyść, treba wučniaŭ zaznajomić z kartaj Palestyny, pakazwajučy na joj pry wykładańni hałaŭniejšyja miajscy (miesty, hory, wazicry, reki i b. d.), ab jakich idzie hutarka. Biaz hetaha zaznajamleńnia z kartaj nawučańnie budzie wisieć jak-by u pawietry, nie traplajučy da waabražeńnia wučnia. Reč usim pedahoham wiadomaja, što, prachodziačy z wučniami historyju (užo nie haworačy ab hieohrafii) abo-apiswajučy pryrodu jakoj-niebudź krainy, zaŭsiody dobra mieć kala siabie kartu abo jakija malunki, pramaŭlajučyja da waabražeńnia wučniaŭ. Taksama i tut, karta Palestyny zaŭsiody ablahčyć wykładańnie, uniasie u lekcyju niejkuju raznastajnaść i hetym paddaść wučniam bolej achwoty da nawuki. Pry karcie možna z bolšaj karyściaj padać źmiest lekcyi i raskazwanych padziejaŭ. Zatym pieršy parahraf u hetaj knižcy paświačajecca ahulnamu (nie padrabiaznamu) zaznajamleńniu z hieohrafičnym pałažeńniem Palestyny. Z hetym pałažeńniem Palestyny ahulna biaručy, jak heta kažuć, z ptušynaha lotu treba wučniaŭ kaniečna zaznajomić (dzie jana lažyć, u jakoj čaści świetu, jak da jaje možna było-b dajechać, jakija hranicy maje i h. d.), hetakim paradkam my ich jak-by "ŭwiadziom" u hety światy kraj, dzie žyŭ Chrystus. Dyk usie wažniejšyja miajscowaści, jakija spatykajucca ŭ knižcy, treba abawiazkawa pakazwać na karcie, łučačy apawiadańnie z hieotrafičnymi pakazańniami. Usiu hieohrafičnuju drabiazu - wiedama treba prapuskać, kab nie nakładać lišniaha ciažaru na maładžawuju pamiać dziaciej, a brać tol-<noinclude></noinclude> llb0sa1dz7fzwrkv1zh3onthlhyav8z 88372 88370 2022-08-21T07:11:56Z Nejurist 840 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Nejurist" /></noinclude><i>pawodle swaich hadoŭ i raźwićcia značeńnie zakładzin chryścijanskaj suspolnaści Kaścioła Chrystusowaha, jaho ŭstrojstwa i hierarchičnych asnowaŭ. {{Разбіўка|Dyk paznańnie i razam umiławannie asoby Chrystusa, Boha-Čaławieka, paznańnie Jahonaj nawuki, cudaŭ i naahuł cełaha žyćcia, zrazumiennie Jahonaj śmierci jak achwiary za hrachi ŭsiaho paŭšaha čalawiectwa, a ŭrešcie zaznajamlennie z załožanaj Im chryścijanskaj suspolna ściaj, katoruju my nazywajem Kaściotam i da katoraj my naležym heta i budzie metaj nawučańnia św. Historyi Now. Zakonu.}} Kab hetaje nawučańnie było bolej zrazumiełym i pryniasto pažadanuju karyść, treba wučniaŭ zaznajomić z kartaj Palestyny, pakazwajučy na joj pry wykładańni hałaŭniejšyja miajscy (miesty, hory, wazicry, reki i b. d.), ab jakich idzie hutarka. Biaz hetaha zaznajamleńnia z kartaj nawučańnie budzie wisieć jak-by u pawietry, nie traplajučy da waabražeńnia wučnia. Reč usim pedahoham wiadomaja, što, prachodziačy z wučniami historyju (užo nie haworačy ab hieohrafii) abo-apiswajučy pryrodu jakoj-niebudź krainy, zaŭsiody dobra mieć kala siabie kartu abo jakija malunki, pramaŭlajučyja da waabražeńnia wučniaŭ. Taksama i tut, karta Palestyny zaŭsiody ablahčyć wykładańnie, uniasie u lekcyju niejkuju raznastajnaść i hetym paddaść wučniam bolej achwoty da nawuki. Pry karcie možna z bolšaj karyściaj padać źmiest lekcyi i raskazwanych padziejaŭ. Zatym pieršy parahraf u hetaj knižcy paświačajecca ahulnamu (nie padrabiaznamu) zaznajamleńniu z hieohrafičnym pałažeńniem Palestyny. Z hetym pałažeńniem Palestyny ahulna biaručy, jak heta kažuć, z ptušynaha lotu treba wučniaŭ kaniečna zaznajomić (dzie jana lažyć, u jakoj čaści świetu, jak da jaje možna było-b dajechać, jakija hranicy maje i h. d.), hetakim paradkam my ich jak-by "ŭwiadziom" u hety światy kraj, dzie žyŭ Chrystus. Dyk usie wažniejšyja miajscowaści, jakija spatykajucca ŭ knižcy, treba abawiazkawa pakazwać na karcie, łučačy apawiadańnie z hieotrafičnymi pakazańniami. Usiu hieohrafičnuju drabiazu - wiedama treba prapuskać, kab nie nakładać lišniaha ciažaru na maładžawuju pamiać dziaciej, a brać tol-</i><noinclude></noinclude> hiah6o80zzuopudpivbav94hrvt10lm 104 29678 88371 2022-08-21T07:11:16Z Nejurist 840 /* Не правераная */ Новая старонка: «ki patrabniejšaje i bolej wažnaje, pamiatujučy, što hieohrafija pawinna {{Разбіўка|pamahać}}, a nie utrudžać u nawucy. Pry usim hetym treba pomnić, što św. Historyja jość sapraŭdy {{Разбіўка|historyjaj}}, zatym treba pawodle mahčymaści zatrymacca ŭ adpawiednych chwilinach nad tahačasnym histaryčnym pałažeńniem Palestyny, asabliwa prachodziačy kurs z starejšymi wučniami, zwažajučy peŭnie-ž na stupień raźwićcia i...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Nejurist" /></noinclude>ki patrabniejšaje i bolej wažnaje, pamiatujučy, što hieohrafija pawinna {{Разбіўка|pamahać}}, a nie utrudžać u nawucy. Pry usim hetym treba pomnić, što św. Historyja jość sapraŭdy {{Разбіўка|historyjaj}}, zatym treba pawodle mahčymaści zatrymacca ŭ adpawiednych chwilinach nad tahačasnym histaryčnym pałažeńniem Palestyny, asabliwa prachodziačy kurs z starejšymi wučniami, zwažajučy peŭnie-ž na stupień raźwićcia i padhatawannie wučniaŭ. Na histaryčnuju suwiaź Now. Zakonu z tahačasnymi ahuln ymi padziejami źwiarnuŭ uwahu ŭžo św. Łukaš, jaki na samym pačatku swajej ewanelii daje dakładnuju abrysožku tahačasnych histaryčnych abstawin. Dobra było-b tak-ža zaznajomić wučniaŭ praktyčna z św. Pisańniem, čytajučy im (abo dajučy čytać) lahčejšyja i bolej zrazumiełyja miajscy z Ewanelijaŭ i Apostalskich Dziejaŭ, roŭnalehła z prachodžańniem kursu z padručnika. Aproč usiaho hetaha dobra było-b karystacca malunkami, pradstaŭlajučymi úschodniaje, palestynskaje žyćcio z tahačasnymi ludźmi, ich wopratkami, sialibami i h. d., katoryja takrožnilisia ad našych, ciapierašnich. Ale na wialiki žal dobrych biblijnych malunkaŭ wielmi mała, dyk treba karystacca tymi, jakija jość u padručnikach. Choć hetyja apošnija časam i nie dajuć dobraha pradstaŭleńnia ab uschodnim, sapraŭdy biblijnym žyćci, to ůsio-ž taki i pry takich malunkach wyjaśnieńni wučyciela mohuć prynieści wialikuju karyść. Historyja św. Nowaha Zakonu dzielicca na 5 častak: Čaść I-aja: Jezus ukryty, " II-ja: Jezus Wučyciel, a) adkrytaje i publičnaje wystupleánie Jezusa, b) Jezus nawučaje ŭ Halilei, c) Jezus nawučaje ŭ Judei, " III-ja: Jezus achwiara, " IV-ja: Jezus uskrosšy, " V-ja: Dziei pačatkawaha Kaścioła.<noinclude></noinclude> 0udp2581bi1v8wxxi7rixp2ik629wam 88373 88371 2022-08-21T07:12:22Z Nejurist 840 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Nejurist" /></noinclude><i>ki patrabniejšaje i bolej wažnaje, pamiatujučy, što hieohrafija pawinna {{Разбіўка|pamahać}}, a nie utrudžać u nawucy. Pry usim hetym treba pomnić, što św. Historyja jość sapraŭdy {{Разбіўка|historyjaj}}, zatym treba pawodle mahčymaści zatrymacca ŭ adpawiednych chwilinach nad tahačasnym histaryčnym pałažeńniem Palestyny, asabliwa prachodziačy kurs z starejšymi wučniami, zwažajučy peŭnie-ž na stupień raźwićcia i padhatawannie wučniaŭ. Na histaryčnuju suwiaź Now. Zakonu z tahačasnymi ahuln ymi padziejami źwiarnuŭ uwahu ŭžo św. Łukaš, jaki na samym pačatku swajej ewanelii daje dakładnuju abrysožku tahačasnych histaryčnych abstawin. Dobra było-b tak-ža zaznajomić wučniaŭ praktyčna z św. Pisańniem, čytajučy im (abo dajučy čytać) lahčejšyja i bolej zrazumiełyja miajscy z Ewanelijaŭ i Apostalskich Dziejaŭ, roŭnalehła z prachodžańniem kursu z padručnika. Aproč usiaho hetaha dobra było-b karystacca malunkami, pradstaŭlajučymi úschodniaje, palestynskaje žyćcio z tahačasnymi ludźmi, ich wopratkami, sialibami i h. d., katoryja takrožnilisia ad našych, ciapierašnich. Ale na wialiki žal dobrych biblijnych malunkaŭ wielmi mała, dyk treba karystacca tymi, jakija jość u padručnikach. Choć hetyja apošnija časam i nie dajuć dobraha pradstaŭleńnia ab uschodnim, sapraŭdy biblijnym žyćci, to ůsio-ž taki i pry takich malunkach wyjaśnieńni wučyciela mohuć prynieści wialikuju karyść. Historyja św. Nowaha Zakonu dzielicca na 5 častak: Čaść I-aja: Jezus ukryty, " II-ja: Jezus Wučyciel, a) adkrytaje i publičnaje wystupleánie Jezusa, b) Jezus nawučaje ŭ Halilei, c) Jezus nawučaje ŭ Judei, " III-ja: Jezus achwiara, " IV-ja: Jezus uskrosšy, " V-ja: Dziei pačatkawaha Kaścioła. </i><noinclude></noinclude> ehs3wqayoioc0jkp2m2sgz4jio2m2rs 104 29679 88374 2022-08-21T07:15:12Z Nejurist 840 /* Не правераная */ Новая старонка: «I ČAŚĆ. JEZUS UKRYTY. § I. HIEOHRAFIČNAJE PAŁAŽEŃNIE PALESTYNY. U Azii, na ŭschodnim bierahu Mižziemnaha mora lažyć niewialiki kraj, jaki zawiecca Palestyna. Upraciahu wiakoŭ nasiŭ jon jašče inšyja nazowy, jak: Kanaan, Abiacanaja ziamla, ziamla Izrailawa abo Judejskaja. Udaŭžki (h. zn. ad poŭnačy na poŭdzień) hety kraj maje kala 250 kilometraŭ, a ušyrki (z zachadu na ŭschod) kala 100 klm., značyć usiaho kala 25.000 kw. klm. Na h...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Nejurist" /></noinclude>I ČAŚĆ. JEZUS UKRYTY. § I. HIEOHRAFIČNAJE PAŁAŽEŃNIE PALESTYNY. U Azii, na ŭschodnim bierahu Mižziemnaha mora lažyć niewialiki kraj, jaki zawiecca Palestyna. Upraciahu wiakoŭ nasiŭ jon jašče inšyja nazowy, jak: Kanaan, Abiacanaja ziamla, ziamla Izrailawa abo Judejskaja. Udaŭžki (h. zn. ad poŭnačy na poŭdzień) hety kraj maje kala 250 kilometraŭ, a ušyrki (z zachadu na ŭschod) kala 100 klm., značyć usiaho kala 25.000 kw. klm. Na hetym prastory žyło za časaŭ Chrystusa da dwuch miljonaŭ ludziej. Uwieś kraj dzielicca rakoj Jardanam na dźwie čaćci: zachodniuju i ŭschodniuju. Zachodniaja čaść składajecca z troch prawincyjaŭ: Halileji (na poŭnačy), Judeji (na poŭdni) i Samaryi (pasiaredzinie); a ŭschodniaja čaść nazywałasia Perea abo prosta Zajardańnie. Jardan, najbolšaja raka Palestyny, biare pačatak u Libanskich horach, praciakaje praz dwa woziery, z katorych adno, bolšaje, zawiecca Genezaret. Hetaje woziera ŭ św. Historyi N. Zakonu maje wialikaje značeńnie, bo tut, u akaličnych miaścinach (Kafarnaum i inš.), Jezus najbolej prabywaŭ, nawučaŭ i twaryŭ cudy. Woziera Genezaret, dziela swajej wialičyni, zawiecca časam Halilejskim abo Tyberyadzkim moram. Z woziera Genezaret raka Jardan (šyrynioju kala 50 metraŭ) pływie u pryhožaj dalinie praz usiu badaj Palestynu i upadaje ů Miertwaje mora. U hetym mory abo lepš- u wialikim woziery - wada takaja salonaja, što tam nia moža raści nijakaja raścina i žyć nijakaja žywiolina. Aproč Jardanu u Palestynie jość jašče šmat niewialikich rečak i ručajkou, z jakich najsłaŭniejšy Cedron, jaki praciakaje blizka miesta Jeruzalimu. Jeruzalim - stalica Palestyny. Akružany byŭ jon toŭstyni i mocnymi ścienami, u katorych było 12 bram, praz jakija možna było ŭwajści ŭ horad. U samym horadzie było šmat bahatych i słaŭnych budynkaŭ, pasiarod jakich wyznačaŭsia pałac Herada i asabliwa światynia Božaja, zbudawanaja paśla pawarotu žydoŭ z babilonskaje niawoli, a pawialičanaja i pryazdoblenaja Heradam. Uświatyni, u miejscy Światym, pierad zanawiesam, addzialajučym miejsca Światoje ad Najświaciejšaha, stajaŭ aŭtar, na hetym aŭtary była pasudzina z haručymi wuhlami, na hetyja wuhli štodzień-rana i wiečar -<noinclude></noinclude> aseft6ojfsn3rcsmv3k5ewry14lofq5 104 29680 88375 2022-08-21T07:20:48Z Nejurist 840 /* Не правераная */ Новая старонка: «światar (kapłan), na jakoha pawodle kalejki wypadała adpraŭlać Słužbu Božuju ŭ światyni, sypaŭ pawodle Majsiejewaha zakonu pachnučaje kadziła, prosiačy ŭ Boha bahasławienstwa dla narodu i pasłańnia abiacanaha Mesyjaša. Na poŭdzień ad Jeruzalimu lažyć miastečka Betlejem, dzie radziusia Jezus. Aproč Jeruzalimu i Betlejemu, jakija lažać u Judeji, jość jašče niekalki wažnych miestaŭ, jakija lažać u Halileji, jak napr.: Nazaret...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Nejurist" /></noinclude>światar (kapłan), na jakoha pawodle kalejki wypadała adpraŭlać Słužbu Božuju ŭ światyni, sypaŭ pawodle Majsiejewaha zakonu pachnučaje kadziła, prosiačy ŭ Boha bahasławienstwa dla narodu i pasłańnia abiacanaha Mesyjaša. Na poŭdzień ad Jeruzalimu lažyć miastečka Betlejem, dzie radziusia Jezus. Aproč Jeruzalimu i Betlejemu, jakija lažać u Judeji, jość jašče niekalki wažnych miestaŭ, jakija lažać u Halileji, jak napr.: Nazaret, dzie žyů i pracawaŭ Jezus, až pakul nia wyšaŭ nawučać ludziej; Kafarnaum, nad wozieram Genezaret, dzie P. Jezus najčaściej nawučaŭ i šmat inšych, ale ab ich budzie hutarka dalej pry apisańni žyćcia, nawuki i cudaŭ P. Jezusa. Palestyna - ziamla harystaja. Tam hory i ŭzhorki raskidany paŭsiudy. Pamiž hetymi horami widniejucca wioski z winahradnikami i aliŭkawymi sadami; na ŭzhorkach pasucca wialikija stady bydła i awiečak, a ŭ dalinach ciakuć ručajki i rečki, jakiją zwyčajna letam wysychajuć. Kraj hety byŭ niekali duža pryhožy i ŭradžajny i dziela hetaha časta nazywaŭsia ŭ św. Pisańni "apływajučym u miod i małako". Woś hety kraj byŭ wybrany Boham, kab u im naradziusia, žyů i ciarpieŭ Jezus Chrystus. Pa hetym krai chadziu niekali naš Zbaŭca, Jaho światyja stopy datykalisia da hetaj ziamli, tam astalisia pamiatki Jahonaha žyćcia i śmierci zatym hety kraj zawiecca „Ziamla Świataja". Žyŭ P. Jezus na hetaj ziamli ŭžo bolej jak 19 sotak hadoŭ tamu nazad. <center>________________</center> <small><poem>'''Pryjšou P. Jezus na hety świet kala 750 hodu ad zakładzin horadu Rymu. Ad hetaha času pačynajecca nowaja rachuba času, uwiedzienaja paźniejšymi chryścijanskimi wučonymi. '''Katory ciapier hod ad Naradžeńnia Chrysta?'''</poem></small> Pad toj čas uwieś biaz mała tahačasny świet byŭ pad uładańniem cezara rymskaha Aktawiana Aŭhusta. Hety cezar złučyŭ pad saboju ŭsie krainy, lažačyja kala Mıžziemnaha moI choć čara i prawiŭ imi pry pomačy swaich namieśnikaŭ. sam byli pa addzielnych krainach swaje karali, adnak hetyja karali nia mieli niezaležnaści i wa usim musieli słuchać Rymu. Takim, zaležnym ad Rymu karalom, u Palestynie byů Herad, katory byŭ nia z žydoŭ, ale z susiedniaha narodu Idumejaŭ. Herad, ahoć pawialičyŭ i pryazdobiŭ Jeruzalim i światyniu Božuju, adnak dziela swajej srohaści i čužackaha pachodžańnia byŭ źnienawidžany praz usich žydoŭ. Na hety fakt, što ŭłada adyšła ad rodu Judy (syna Jakuba) a pierajšła da čužynca, žydy hladzieli jak na zapawiedź skoraha prychodu Mesyjaša, pawodle znanaha praroctwa patryjarchi Jakuba, što tahdy prydzie Mesyjaš, kali berła ad patomkaŭ Judy piarejdzie da čužych. Urešcie i čas, aznačany<noinclude></noinclude> qxsi98iuuv4hjntpyupsudrfu3n6t7a 104 29681 88376 2022-08-21T07:30:12Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>аднавіць знаёмства з місіс Піпчын і атрымаць весткі аб настроі містэра Домбі. — Як ён церпіць гэта, дарагая мая? — пытаецца міс Токс. — Ну, што-ж, — рэзка адказвае місіс Піпчын, — ён такі самы, як заўсёды. — Са знешняга выгляду, — выказвае меркаванне міс Токс. — А што ў яго на душы! — Па праўдзе сказаць, Лукрэцыя, — кажа місіс Піпчын (яна ўсё яшчэ называе міс Токс Лукрэцыяй, бо першыя свае эксперыменты па ўціхамірванню дзяцей утварала на гэтай лэдзі, калі тая была няшчасным маленькім заморкам), — па праўдзе сказаць, Лукрэцыя, я лічу, што не дрэнна было-б ад яе пазбавіцца. Мне тут такія бессаромныя асобы не патрэбны! — Вось іменна бессаромныя! Праўда, што бессаромныя, місіс Піпчын! — адказвае міс Токс. — Пакінуць яго! Такога благароднага чалавека! Тут хваляванне апаноўвае міс Токс. — Што датычыцца благародства, то аб гэтым я нічога не ведаю, — пярэчыць місіс Піпчын, раздражнёна паціраючы нос. — Але вось што мне вядома: калі людзям наслана гора, яны павінны яго цярпець. Ўсё глупства! у свой час мне самой давялося вытрымаць нямала! Колькі шуму з-за глупства! Яна пайшла, туды ёй і дарога. Думаю, што тут яна нікому не патрэбна. Намёк на Перуанскія капальні прымушае міс Токс устаць і пайсці; місіс Піпчын звоніць, каб Таулінсон правёў яе. Містэр Таулінсон, які даўно не бачыў міс Токс, усміхаецца, выказвае ўпэўненасць у яе добрым здароўі і дадае, што спачатку не пазнаў яе ў гэтым капялюшыку. — Дзякую вам, Таулінсон, я адчуваю сябе нядрэнна, — кажа міс Токс. — Я папрашу вас аб адной ласцы: калі ўбачыце мяне тут яшчэ раз, не ўспамінайце аб гэтым. Я наведваю толькі місіс Піпчын. — Вельмі добра, міс, — кажа Таулінсон. — Адбываюцца жахлівыя падзеі, Таулінсон, — кажа міс Токс. — Так, у вышэйшай ступені, міс, — згаджаецца Таулінсон. — Спадзяюся, Таулінсон, — кажа міс Токс, якая, заняўшыся навучаннем сям'і Тудляў, прывыкла разважаць навучальным тонам і браць мараль з падзей, — спадзяюся, гэты выпадак будзе вам перасцярогай, Таулінсон. — Дзякую вам, міс, — кажа Таулінсон. Але міс Токс не мае дачынення да таго свецкага грамадства, да якога належыць містэр Домбі. Кожны дзень яна прыходзіць на смярканні, у дажджлівую пагоду, дадаючы да свайго капялюшыка патэны і парасон, і мірыцца з усмешкамі Таулінсона і фырканнем і вымаўленнямі місіс Піпчын толькі для таго, каб даведацца, як ён маецца і як трывае няшчасце, якое на яго звалілася; але яна не мае ніякага дачынення да таго свецкага грамадства, да якога належыць містэр Домбі.<noinclude></noinclude> k1zuew713uvdh8jn288ncvf4oh0cp0z 104 29682 88377 2022-08-21T07:33:00Z Nejurist 840 /* Не правераная */ Новая старонка: «praz praroka Daniłu (70 tydniaŭ hadoŭ) užo prybližaŭsia da kanca- zatym usie tahdy, nia tolki žydy ale i pahancy, wyhladali i čakali Zbaŭcy świetu. Nakaniec adno zdareńnie pakazała, što ŭžo čas prychodu Mesyjaša blizka - a hetym zdarenniem było źwiestawańnie ab prychodzie na świet Jana Chryściciela, katory mieŭ papiaradzić Mesyjaša, pryhatowić ludziej da pryniaćcia Syna Božaha i nawat pakazać im Jaho. § 2. ŹWIESTAWAŃNIE PRYCH...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Nejurist" /></noinclude>praz praroka Daniłu (70 tydniaŭ hadoŭ) užo prybližaŭsia da kanca- zatym usie tahdy, nia tolki žydy ale i pahancy, wyhladali i čakali Zbaŭcy świetu. Nakaniec adno zdareńnie pakazała, što ŭžo čas prychodu Mesyjaša blizka - a hetym zdarenniem było źwiestawańnie ab prychodzie na świet Jana Chryściciela, katory mieŭ papiaradzić Mesyjaša, pryhatowić ludziej da pryniaćcia Syna Božaha i nawat pakazać im Jaho. § 2. ŹWIESTAWAŃNIE PRYCHODU NA ŚWIET JANA CHRYŚCICIELA, PAPIAREDNIKA P. JEZUSA. Na poŭdni Palestyny, u Judejskaj ziamli, za panawańnia karala Herada, žyů u mieście Hebronie adzin starazakonny światar (kapłan) na imia Zacharyjaš, sa swajej žonkaj Elžbietaj. Žyli jany świata pawodle zakonu Majsieja i spaŭniali ŭsie prykazańni Božyja. Byli jany ŭžo pastareŭšy i nia mieli dziaciej i choć užo nie spadziewalisia ich mieć, adnak časta zwaročwalisia da Boha z prośbaj, kab Boh daŭ im syna. Boh pačuŭ ich malitwy i paslaŭ archanieła Habryjela, kab jon aznajmiŭ Zacharyjašu prychod Jana Chryściciela. U toj čas Zacharyjašu wypała pa čarzie iści u Jeruzalim i tam adpraŭlać u światyni słužbu Božuju. Kali jon uwajšoŭ u światyniu i padyjšoŭ da kadzilnaha aŭtara, kab pasypać na haručyja wuhli kadziła, a uwieś narod maliůsia ŭ časie kadžeńnia na dziadzincy pierad światyniaj, żjawiusia jamu aniel, staŭšy pa prawaj staranie kadzilnaha aŭtara. Uhledzieŭšy anieła Zacharyjaš wielmi spałochaŭsia i źniaŭ jaho wialiki strach. Ale anieł skazaŭ jamu: „Nia bojsia Zacharyjaš, bo wysłuchana malitwa twaja i žonka twaja Alžbieta rodzić tabie syna i dasi jamu imia Jan. Budzie jon wialiki pierad Boham i budzie napoŭnieny Ducham światym jašče u łonie matki swajej. I mnohich synoŭ Izrailawych nawiernie da.Boha i projdzie pierad im u duchu i sile Haljaša“. Pačuušy takija słowy, Zacharyjaš nie chacieŭ wieryć i spytaŭsia ŭ aniela: ,,Pa čym ža ja paznaju hetaje? Bo ja ŭžo stary i žonka maja u hadoch pažyłych". Ale na hetaje anieł skazaŭ jamu: „Ja jość Habryjel, katory pierad Boham staju i pasłany hawaryć z taboju i abwiaścić tabie hetaje. I woć budzieš niamy i nia budzieš mahčy hawaryć -až da taho dnia, kali hetaje staniecca - za toje, što ty nie pawieryŭ maim sławam". Skazaŭšy hetaje anieł źnik, a Zacharyjaš astaŭsia niamy. Narod tymčasam čakaŭ na Zacharyjaša i na jahonaje bahasławienstwa, jakoje jon dawaŭ narodu paśla nabaženstwa i wielmi dziwiŭsia, što jon hetak doŭha marudzić u światyni. Kali-ž Zacharyjaš wyšaŭ i nia moh da ich prahawaryć, dyk usie zdahadalisia, što jon musiŭ mieć niejkaje widžeńnie ŭ światyni, a jon tolki dawaŭ im znaki.<noinclude></noinclude> d3av3u25pmx0x3xh2ospqc3l5u3n6ml 104 29683 88378 2022-08-21T07:38:24Z Nejurist 840 /* Не правераная */ Новая старонка: « Kali skončylisia dni pasłuhawańnia pry światyni, Zacharyjaš wiarnuŭsia ŭ swoj dom. <center>______________</center> <poem><b><small>Izraelity wielmi sumawali, kali nia mieli patomstwa, a dziaciej uwažali za bahasławienstwa Božaje, zatym zrazumielaja dla nas budzie malitwa ŭsich starazakonnych baćkoŭ, kab Boh daŭ im patomstwa. Swiatynia Božaja dzialilasia zasłonaju - tak jak i daŭniej - na miesca Światoje i Najświaciejšaje (Światoje świ...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Nejurist" /></noinclude> Kali skončylisia dni pasłuhawańnia pry światyni, Zacharyjaš wiarnuŭsia ŭ swoj dom. <center>______________</center> <poem><b><small>Izraelity wielmi sumawali, kali nia mieli patomstwa, a dziaciej uwažali za bahasławienstwa Božaje, zatym zrazumielaja dla nas budzie malitwa ŭsich starazakonnych baćkoŭ, kab Boh daŭ im patomstwa. Swiatynia Božaja dzialilasia zasłonaju - tak jak i daŭniej - na miesca Światoje i Najświaciejšaje (Światoje światych). U miescy Światym stajaŭ siamiświetačny lichtar; stoł na achwiarnyja chlaby i pierad samaj zasłonaj, aŭtar dla kadžeńnia. Narod u światyniu nia ŭchodziu, a stajaŭ na dziadzincy Dziadzincaŭ kala światyni było 4: dziadziniec dla kapłanaŭ, dzie stajaŭ aŭtar dla celapalnych achwiaraŭ. dziadziniec dla Izraila, katory swaim paradkam dzialiŭsia na dźwie čaści: dziadziniec dla mužčyn i dziadziniec dla žančyn i ŭrešcie dziadziniec dla pahanaŭ, kudy mieli prawa ŭwachodzić i nie žydy. Kožny dziadzinieć byŭ akružany raskošnaj kalumnadaj (budyninaj na staŭboch). Łahodny klimat Palestyny dawaŭ mahčymaść narodu malicca na dziadzincy abo pad kalumnadaj. Službu božuju ŭ światyni adpraŭlali światary (kapłany) pa čarzie, padzielanyja na 24 addzieły abo źmieny. Nia ŭsie światary žyli pry światyni, wialikaja čaść ich žyła pa roznych haradoch i miastečkach Palestyny; kali prychodziła na ich čarha adpraŭlać nabaženstwa, jany išli ŭ światyniu i tam adpraŭlali swaju pawinnaść. Adny składali achwiary krywawyja na dziadzincy, druhija dahledali, kab była aliwa ŭ świetačach lichtara, a adzin z ich pasluhawaŭ pry kadzilnym aŭtary. Woś hetaja služba wypała jak-raz Zacharyjašu. U miescy Najświaciejšym, dzie daŭniej stajala Arka Umowy, ciapier bylo pusta, bo arka była źniščana pry ŭziaćci Jeruzalima Nabuchadanazoram. U Now. Zakonie, u našych ciapierašnich światyniach, u miescy Najświaciejšym zamiest staradaŭnaj Arki staić Tabernakulum (jak-by damok, šacior), u katorym pierachowywajecca Najświaciejšy Sakrament. Ci wy bačyli Tabernakulum? Jak jano wyhladaje? Što pierad im haryć?</small></b></poem> § 3. ŹWIESTAWAŃNIE PRYCHODU NA SWIET JEZUSA CHRYSTA. Paśla taho, jak było abwieščana Zacharyjašu, možna było zrazumieć, što Boh niaŭbawie pašle i abiacanaha Mesyjaša Chrystusa, bo-ž Jan mieŭ być jahonym papiarednikam i pryhatowić jamu darohu. Ale chto-ž mieů być matkaj jahonaj, jakoju pawodle praroka Izajaša mahła być tolki Dziewa? U tym časie žyła ŭ Halilejskaj krainie, u miastečku Nazaret, čystaja dziawica, swajačka św. Elžbiety, na imia Maryja. Jana była z rodu Dawida, baćkami jaje byli św. Jachim i św. Hanna. Woś-ža hetuju čystuju dziawicu Boh wybraŭ na matku swajmu Synu. Adzin raz, kali Najśw. Dziewa Maryja malilasia da Boha, staŭ pierad jej pasłany ad Boha aniel Habryjel i skazaŭ jej: "Prywitana budź, Maryja, poŭnaja łaski, Pan z taboju, bahasłaŭlena ty miž žančynaŭ". Pačuŭšy hetyja słowy, Maryja strywožyłasia i nia wiedała, što-b miela značyć hetaje prywitannie. Ale anieł skazaŭ jej: "Nia bojsia Maryja, bo ty znajšła lasku u Boha, woś pačnieš u łonie i rodziš syna i dasi jamu imia Jezus. Jon budzie wialiki i budzie nazwany Synam<noinclude></noinclude> e7ztkj902j90qixb76fah3tb8onolnb 104 29684 88379 2022-08-21T07:43:36Z Nejurist 840 /* Не правераная */ Новая старонка: «Najwyšejšaha". Ale Maryja spytała, jakža-ž heta staniecca, kali jana muža nia znaje? I adkazaŭ jej aniel: „Duch światy najdzie na ciabie i moc Najwyšejšaha achinie ciabie i zatym światoje, što z ciabie narodzicca, budzie nazwana Synam Božym. Bo i swajačka twaja Alžbieta - hawaryů dalej aniel i jana začała ŭ staraści swajej, bo u Boha niama ničoha niemahčymaha". Tady Maryja skazała aniełu: Woś ja słuha» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Nejurist" /></noinclude>Najwyšejšaha". Ale Maryja spytała, jakža-ž heta staniecca, kali jana muža nia znaje? I adkazaŭ jej aniel: „Duch światy najdzie na ciabie i moc Najwyšejšaha achinie ciabie i zatym światoje, što z ciabie narodzicca, budzie nazwana Synam Božym. Bo i swajačka twaja Alžbieta - hawaryů dalej aniel i jana začała ŭ staraści swajej, bo u Boha niama ničoha niemahčymaha". Tady Maryja skazała aniełu: Woś ja słuha<noinclude></noinclude> 8bgtkaiy8v2m200fcoic0bznncpjack 104 29685 88380 2022-08-21T07:55:46Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> У канторы клеркі абмяркоўваюць вялікую катастрофу з усіх бакоў і з усіх пунктаў гледжання, але галоўным чынам не разумеюць, хто-ж будзе прызначаны на месца містэра Каркера; тыя, у каго няма ніякай надзеі на атрыманне гэтага месца, сцвярджаюць, што зусім не хацелі-б яго заняць і зусім не зайздросцяць таму, для каго яно будзе прызначана. Такога хвалявання ў канторы не было з таго часу, як памёр маленькі сын містэра Домбі; але такога сорту ўзбуджэнне развівае кампанейскасць, каб не сказаць — жыццерадаснасць, і дапамагае ўмацаванню сяброўскіх адносін. Тым часам слугі містэра Домбі ператвараюцца ў бяздзейнікаў і робяцца мала прыгоднымі для службы. Кожны вечар яны атрымліваюць гарачую вячэру і «абмяркоўваюць здарэнне» за шклянкамі, з якіх ідзе пара. Пасля паловы адзінаццатай Таулінсон заўсёды бывае пад хмяльком і часта просіць адказаць на пытанне: ну, ці не казаў ён, што няма чаго чакаць дабра, калі жывеш у доме на рагу? Яны шэптам талкуюць аб міс Фларэнс і здзіўляюцца, дзе яна можа быць; аднак, усе згодны з тым, што калі містэр Домбі гэтага не ведае, то місіс Домбі ведае. Такім чынам, гутарка заходзіць аб гэтай апошняй, і кухарка гаворыць аб ёй, што ўсё-такі яна трымалася з гонарам, хіба не праўда? Але яна была занадта важнай. Усе згаджаюцца з тым, што яна была занадта важнай, а прадмет некалішняй цягі містэра Таулінсона, пакаёўка (якая надта добрадзейная), упрашае, каб пры ёй не гаварылі больш пра людзей, якія задзіраюць нос, як быццам зямля для іх не вельмі добрая. Усё, што гаворыцца і робіцца ў сувязі з гэтым, робіцца дружна ўсімі за выключэннем містэра Домбі. Містэр Домбі адзін-на-адзін са свецкім грамадствам. {{Цэнтар|'''''РАЗДЗЕЛ LII'''''}} {{Цэнтар|'''''Сакрэтныя весткі.'''''}} Добрая місіс Браун і яе дачка Эліс моўчкі сядзелі ў сваім пакоі. Было гэта позняй вясной, надыходзіў вечар. Усяго некалькі дзён прайшло з таго часу, як містэр Домбі сказаў маёру Бегстоку пра дзіўныя весткі, дзіўным шляхам атрыманыя, якія маглі быць фальшывымі і маглі быць правільнымі, і свецкае грамадства яшчэ не атрымала задавальнення. Маці і дачка доўга сядзелі, не гаворачы ні слова, амаль не варушачыся. У старой твар хітры, заклапочаны і насцярожаны, у дачкі — таксама насцярожаны, але ў меньшай ступені, і іншы раз яго засмучала пачуццё расчаравання і недавер'я. Іх пакой, бедны і нікчэмны, быў усё-такі не такім брыдкім, як у тыя часы, калі місіс Браун жыла тут адна. Былі зроблены<noinclude></noinclude> p5idl9xdlbt99q8mioi8vi3fpfw51k5 88383 88380 2022-08-21T08:49:15Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude><section begin="ch51"/>У канторы клеркі абмяркоўваюць вялікую катастрофу з усіх бакоў і з усіх пунктаў гледжання, але галоўным чынам не разумеюць, хто-ж будзе прызначаны на месца містэра Каркера; тыя, у каго няма ніякай надзеі на атрыманне гэтага месца, сцвярджаюць, што зусім не хацелі-б яго заняць і зусім не зайздросцяць таму, для каго яно будзе прызначана. Такога хвалявання ў канторы не было з таго часу, як памёр маленькі сын містэра Домбі; але такога сорту ўзбуджэнне развівае кампанейскасць, каб не сказаць — жыццерадаснасць, і дапамагае ўмацаванню сяброўскіх адносін. Тым часам слугі містэра Домбі ператвараюцца ў бяздзейнікаў і робяцца мала прыгоднымі для службы. Кожны вечар яны атрымліваюць гарачую вячэру і «абмяркоўваюць здарэнне» за шклянкамі, з якіх ідзе пара. Пасля паловы адзінаццатай Таулінсон заўсёды бывае пад хмяльком і часта просіць адказаць на пытанне: ну, ці не казаў ён, што няма чаго чакаць дабра, калі жывеш у доме на рагу? Яны шэптам талкуюць аб міс Фларэнс і здзіўляюцца, дзе яна можа быць; аднак, усе згодны з тым, што калі містэр Домбі гэтага не ведае, то місіс Домбі ведае. Такім чынам, гутарка заходзіць аб гэтай апошняй, і кухарка гаворыць аб ёй, што ўсё-такі яна трымалася з гонарам, хіба не праўда? Але яна была занадта важнай. Усе згаджаюцца з тым, што яна была занадта важнай, а прадмет некалішняй цягі містэра Таулінсона, пакаёўка (якая надта добрадзейная), упрашае, каб пры ёй не гаварылі больш пра людзей, якія задзіраюць нос, як быццам зямля для іх не вельмі добрая. Усё, што гаворыцца і робіцца ў сувязі з гэтым, робіцца дружна ўсімі за выключэннем містэра Домбі. Містэр Домбі адзін-на-адзін са свецкім грамадствам. <section end="ch51"/> <section begin="ch52"/>{{Цэнтар|'''''РАЗДЗЕЛ LII'''''}} {{Цэнтар|'''''Сакрэтныя весткі.'''''}} Добрая місіс Браун і яе дачка Эліс моўчкі сядзелі ў сваім пакоі. Было гэта позняй вясной, надыходзіў вечар. Усяго некалькі дзён прайшло з таго часу, як містэр Домбі сказаў маёру Бегстоку пра дзіўныя весткі, дзіўным шляхам атрыманыя, якія маглі быць фальшывымі і маглі быць правільнымі, і свецкае грамадства яшчэ не атрымала задавальнення. Маці і дачка доўга сядзелі, не гаворачы ні слова, амаль не варушачыся. У старой твар хітры, заклапочаны і насцярожаны, у дачкі — таксама насцярожаны, але ў меньшай ступені, і іншы раз яго засмучала пачуццё расчаравання і недавер'я. Іх пакой, бедны і нікчэмны, быў усё-такі не такім брыдкім, як у тыя часы, калі місіс Браун жыла тут адна. Былі зроблены <section end="ch52"/><noinclude></noinclude> 3x74k1jlkndovamt3cxaatvrcpifctl 104 29686 88381 2022-08-21T08:21:20Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>спробы падтрымаць чыстату і парадак, хоць неяк неахайна па- цыганску, так што іх з першага погляду можна было прыпісаць маладой жанчыне. Вячэрнія цені згушчаліся і цямнелі, пакуль гэтыя жанчыны захоўвалі маўклівасць, і, нарэшце, змрок амаль ахутаў пачарнелыя сцены. Тады Эліс парушыла доўгае маўчанне: — Можаце не чакаць яго, матуля. Ён не прыдзе сюды. — Чаму-ж не так! — нецярпліва запярэчыла старая. — Ён прыдзе сюды! — Пабачым, — сказала Эліс. — Пабачым ''яго,'' — запярэчыла маці. — У дзень страшнага суда, — сказала дачка. — Ведаю, вы думаеце, што я здзяцінела! — закаркала старая. — Вось якую пашану і павагу аказвае мне родная дачка, але я разумнейшая, чым вы мяне лічыце. Ён прыдзе! У той дзень, калі я дакранулася на вуліцы да яго паліта, ён азірнуўся і паглядзеў на мяне, нібы на нейкую жабу, але, божа ты мой, калі-б бачылі яго твар, калі я назвала іх імёны і запыталася, ці хоча ён ведаць дзе яны знаходзяцца! — Ён быў надта злосны? — запыталася дачка, адразу зацікавіўшыся. — Злосны! Лепш-бы вы сказалі раз'юшаны! Гэта слова больш падыходзіць. Злосны! Ха-ха-ха! Назваць такі твар злосным! — усклікнула старая, пачыкільгаўшы да буфета і запальваючы свечку, якую яна паставіла на стол, пасля чаго яе рот быў асветлен ва усёй яго агіднасці. — Гэтак я і ваш твар магу назваць проста злосным, калі вы думаеце ці гаворыце аб іх. На самай справе, не такі быў твар у дачкі, калі яна сядзела, як тыгрыца, з загарэўшыміся вачыма. — Ціха! — урачыста сказала старая. — Я чую крокі. Гэта не такая хада, як у тутэйшых жыхароў, або частых наведвальнікаў. Мы так не ходзім. Мы-б ганарыліся такімі суседзямі! Чуеце вы яго? — Мне здаецца, ваша праўда, матуля, — ціха адказала Эліс. — Маўчыце! Адчыніце дзверы. Пакуль яна накідвала шаль і захутвалася ў яго, старая выканала яе загад і, выглянуўшы за дзверы, паклікала і ўпусціла містэра Домбі, які спыніўся, ледзь паспеўшы пераступіць цераз парог, і недаверліва азірнуўся навокал. — Хто гэта? — запытаўся містэр Домбі, зірнуўшы на яе сажыцельку. — Гэта мая красуня-дачка, — сказала старая. — Няхай ваша міласць не звяртае на яе ўвагі. Ёй усё вядома. Цень засмуціў яго твар, і гэта было не менш выразна, чым калі-б ён моцна прастагнаў: «Каму гэта не вядома!», але ён пільна паглядзеў на жанчыну і тая, зусім не маючы намеру яго вітаць, паглядзела на яго.<noinclude></noinclude> ird70lmxkh0zdi7ccjy7sne4b8fd6ci 104 29687 88382 2022-08-21T08:45:07Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Жанчына, — звярнуўся містэр Домбі да старой ведзьмы, якая хіхікала і падміргівала ля яго пляча, а калі ён павярнуўся да яе, цішком паказала на сваю дачку, пацерла рукі і зноў паказала на яе, — жанчына! Думаю, што, прышоўшы сюды, я праяўляю маладушнасць і забываюся аб сваім становішчы, але вам вядома, чаго я прышоў і што вы мне прапанавалі ў той дзень, калі спынілі мяне на вуліцы. Што іменна можаце вы мне паведаміць адносна пытання, якое мяне цікавіць, і як гэта здарылася, што мне добраахвотна ўзяліся даставаць весткі ў такой халупе, — ён пагардліва акінуў позіркам пакой, — калі я дарэмна стараўся іх атрымаць, карыстаючыся сваёй уладай і сродкамі? Не думаю, — прадаўжаў ён, памаўчаўшы і сурова углядаючыся ў яе, — не думаю, каб у вас хапіла дзёрзкасці насміхацца з мяне, або паспрабаваць мяне ашукаць. Але калі ёсць у вас такі намер, лепш вам адмовіцца ад яго з самага пачатку. Са мной не жартуюць, і расплата будзе жорсткая. — О, горды, строгі джэнтльмен! — захіхікала старая, ківаючы галавой і паціраючы зморшчаныя рукі. — Строгі, строгі, строгі! Але ваша міласць убачыць сваімі вачыма і пачуе сваімі вушамі, не нашымі… А калі вашай міласці пакажуць іх след, вы не адмовіцеся заплаціць за гэта, праўда, шаноўны джэнтльмен? — Грошы робяць цуды, мне гэта вядома, — адказаў містэр Домбі, відавочна супакоены такім пытаннем. — Дзякуючы ім нечаканыя і малаабяцаючыя сродкі, як у даным выпадку, могуць здабыць каштоўнасць. Добра! За ўсякую атрыманую мною пэўную вестку я заплачу. Але спачатку я павінен атрымаць гэту вестку і вызначыць яе каштоўнасць. — Вы не ведаеце нічога больш магутнага, чым грошы? — запыталася маладая жанчына, не ўстаючы і не змяняючы позы. — Думаю, што тут няма нічога больш магутнага, — сказаў містэр Домбі. — Бачу, што вы павінны ведаць аб нечым больш магутным, — запярэчыла яна. — Ці ведаеце вы лютасць жанчыны? — Вы дзёрзкая, — сказаў містэр Домбі. — Не заўсёды, — адказала тая з поўным спакоем.- Цяпер я гавару з вамі для таго, каб вы маглі лепш зразумець нас і паставіцца з большым давер'ем. Лютасць жанчыны тут мала чым адрозніваецца ад лютасці жанчыны ў вашым надзвычайным доме. Я раз'юшаная. Так я жыла шмат гадоў. У мяне такія самыя грунтоўныя падставы быць у лютасці, як і ў вас, і гэта лютасць выклікана тым самым чалавекам. Ён мімаволі ўздрыгануўся і ў здзіўленні паглядзеў на яе. — Так, — сказала яна, усміхнуўшыся. — Якая не вялікая, як відаць, адлегласць паміж намі, але гэта так. Якім чынам гэта здарылася — няважна; гэта тычыцца мяне, і я не маю намеру аб гэтым гаварыць. Я хацела-б звесці вас з ім, бо я яго<noinclude></noinclude> rlekogs3drfyowm1c17juilxw0yj7ux 0 29688 88384 2022-08-21T08:50:37Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Раздзел LI. Містэр Домбі і свецкае грамадства | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = | папярэдні = [[Домбі і сын/50|Раздзел L. Нараканні містэра Тутса]] | наступны = Домбі і сын/52|Раздзел LII. Сакрэтныя вест...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Раздзел LI. Містэр Домбі і свецкае грамадства | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = | папярэдні = [[Домбі і сын/50|Раздзел L. Нараканні містэра Тутса]] | наступны = [[Домбі і сын/52|Раздзел LII. Сакрэтныя весткі]] | дата = 1848 (пераклад 1938) | анатацыі = }} <pages index="Домбі і сын.pdf" from="504" to="509" fromsection=ch51 tosection=ch51/> 0z3q3tkdozy9b3kxjh6k5qbfdxqvof3 104 29689 88387 2022-08-21T09:11:33Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>ненавіжу. Маці ў мяне скупая і бедная: яна прадасць усякія весткі, якія ёй удасца атрымаць, прадасць весткі аб чым хочаце і аб кім хочаце за грошы. Бадай, вам варта што-небудзь ёй заплаціць, калі яна дапаможа даведацца пра тое, пра што вы хочаце ведаць. Але я стаўлю перад сабою іншую мэту. Я вам сказала, якая ў мяне мэта, і гэтага для мяне дастаткова, і я не адступлюся ад яе, хоць-бы вы спрачаліся і таргаваліся з маёй маткай з-за шасці пенсаў. Я сказала ўсё. Больш нічога не сарвецца з майго языка, нават калі вы будзеце чакаць тут да рання. Старая паціхеньку тузянула містэра Домбі за рукаў і шапянула, каб ён не звяртаў на яе ўвагі. Са змучаным выглядам ён паглядзеў на іх абодвух па чарзе і сказаў больш глуха, чым было яму ўласціва: — Прадаўжайце. Што-ж вы ведаеце? — О, навошта так спяшаецца, ваша міласць! Мы павінны каго-небудзь пачакаць, — адазвалася старая. — Гэтыя весткі мы павінны атрымаць ад іншай асобы… Выкруціць і вырваць іх у яго. — Што вы хочаце сказаць? — запытаўся містэр Домбі. — Цярплівасць! — пракаркала яна, кладучы яму на плячо руку, падобную да лапы з кіпцюрамі. — Цярплівасць! Я да гэтага дабяруся. Ведаю, што дабяруся! Калі ён захоча ўтаіць гэта ад мяне, — сказала Добрая місіс Браун, скручваючы ўсе дзесяць пальцаў, — я ўсё з яго вырву! Містэр Домбі сачыў за ёй, калі яна зачыкільгала да дзвярэй і паглядзела на вуліцу; пасля позірк яго скіраваўся да яе дачкі, але тая аставалася халоднай, маўклівай і не звяртала на яго ніякай увагі. — Жанчына, вы мне хочаце сказаць, што яшчэ хтосьці павінен сюды прысці? — запытаўся ён, калі згорбленая місіс Браун вярнулася, ківаючы галавой і мармычучы сабе штосьці пад нос. — Так, — сказала старая, заглядаючы яму ў твар. — У яго вы маеце намер выпытаць патрэбныя мне весткі? — Правільна, — сказала старая, ківаючы галавой. — Я яго ведаю? — Якое гэта мае значэнне? — запыталася старая, заліваючыся прарэзлівым смехам. — Ваша міласць яго ведае. Але ён не павінен вас бачыць. Ён спалохаецца і не будзе гаварыць. Вы будзеце стаяць вось за гэтымі дзвярыма і можаце самі меркаваць аб ім. Мы не патрабуем, каб вы нам верылі на слова. Як! Ваша міласць ставіцца падазрона да пакоя, куды вядуць гэтыя дзверы? О, якія недаверлівыя гэтыя багатыя джэнтльмены! Ну, што-ж, загляніце туды. Містэр Домбі заглянуў, пераканаўся, што гэта пусты мізэрны пакой, і жэстам загадаў ёй паставіць свечку на ранейшае месца. — Хутка прыдзе гэты чалавек? — запытаўся ён. — Хутка! — адказала яна. — Ці не хоча ваша міласць прысесці на некалькі хвілін.<noinclude></noinclude> 3c5not5uifxdm982hee4uqz2njb9w79 104 29690 88389 2022-08-21T09:18:57Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «'''412.''' <poem>Gau-de-a-a-a-mus i-gi-tur Juwenes dum su-u-u-mus, Gau-de-a-a-a-mus i-gi-tur Juwenes dum su-u-u-mus, Post jucund-a-am juwentu-u-tem.</poem> Hrymieŭ hety tradycyjny studencki hymn, hymn-čarujučy swajej pieknatoj: čułasia ŭ im pawaha i wiasiołaść; čułasia-radaść i sumnaść. Ad hetaha wialikaha akordu picknaty, zdawałosia, dryžyć usio-ŭsio, aprača ścien: jany byli praz ład mocnyja, praz ład toustyja-heta byli ścieny masko...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>'''412.''' <poem>Gau-de-a-a-a-mus i-gi-tur Juwenes dum su-u-u-mus, Gau-de-a-a-a-mus i-gi-tur Juwenes dum su-u-u-mus, Post jucund-a-am juwentu-u-tem.</poem> Hrymieŭ hety tradycyjny studencki hymn, hymn-čarujučy swajej pieknatoj: čułasia ŭ im pawaha i wiasiołaść; čułasia-radaść i sumnaść. Ad hetaha wialikaha akordu picknaty, zdawałosia, dryžyć usio-ŭsio, aprača ścien: jany byli praz ład mocnyja, praz ład toustyja-heta byli ścieny maskoŭskaj pierasylnaj Butyrskaj turmy. 188.. hod u Maskwie ničoha dobraha dla studentaŭ nie praročyŭ: adčuwausia niespakojny nastroj. Szpikami była zapoŭniena usia Maskwa. Treba było wialikaj aściarohi, kab nie narwacca. Pamiž siabroŭ "Minskaha Ziemlačestwa"<noinclude></noinclude> d1v3elo2hjq85slhritud7p8mve1183 104 29691 88391 2022-08-21T09:26:00Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «(u tyje časy, razumiejecсa, zabaronienaha) najlepšy niuch da špikaŭ miei Iwasia. Jak by taki špik nie maskawaŭsia, jak by nie padmazywaŭsia — Iwasia zaŭsiody jaho źniuchaje. Tolki, bywała, prysiadzieš na łaŭcy na jakim kolačy bulwarčyku, jak tut ža pobač z wami prysadzywajecca typ nihilista: wałasydouhije, akulary-wializarnyja, kruhlyja, čiomnasinija, boty--siaptanyje, palto ryžaje, nu, ale Iwasiu nie padšukaješ! Paciahnie tolki nos...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>(u tyje časy, razumiejecсa, zabaronienaha) najlepšy niuch da špikaŭ miei Iwasia. Jak by taki špik nie maskawaŭsia, jak by nie padmazywaŭsia — Iwasia zaŭsiody jaho źniuchaje. Tolki, bywała, prysiadzieš na łaŭcy na jakim kolačy bulwarčyku, jak tut ža pobač z wami prysadzywajecca typ nihilista: wałasydouhije, akulary-wializarnyja, kruhlyja, čiomnasinija, boty--siaptanyje, palto ryžaje, nu, ale Iwasiu nie padšukaješ! Paciahnie tolki nosam, zachrapie im, jak toj wajskowy žarabiec, pačuŭšy bitwu i pačynaje hudzieć swaim basam: — I wialiki ž čaławiek byŭ hety Puškin! jon skazaŭ: ćwiordyje znaki (ъ) saŭsim padobny da špionaŭ: jak biaz tych, tak i druhich možna było b saŭsim lohka abyjścisia, a jany tymčasam prywykli ŭsiudy soŭhacca... Kali heta pramowa nie pamahala, i špik mocna siadzieŭ dalej. Iwasia ŭskakiwaii z ławy adkidywaŭ swoj mikałajeŭski płašč na plecy hramowym swaim basam hukaŭ na ŭsiu wulicu: — Zwoščyk! zwoščyk!! Cełaj kučaj, cełaj chmaraj nadletali zwoščyki, a Iwasia spakojnym tonam dapytywaŭ kožnaha: — Swabodny? — Tak točno, swabodny! — I ty swabodny? — pytaje druhoha. — Tak točno, swabodny! — Dyk wy ŭsie swabodnyje? — Swabodny, waše šijacielstwo.<noinclude></noinclude> 7h5zugnsh4gxlpn6rz755sxkqw49sg6 88392 88391 2022-08-21T09:26:30Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>(u tyje časy, razumiejecсa, zabaronienaha) najlepšy niuch da špikaŭ miei Iwasia. Jak by taki špik nie maskawaŭsia, jak by nie padmazywaŭsia — Iwasia zaŭsiody jaho źniuchaje. Tolki, bywała, prysiadzieš na łaŭcy na jakim kolačy bulwarčyku, jak tut ža pobač z wami prysadzywajecca typ nihilista: wałasydouhije, akulary-wializarnyja, kruhlyja, čiomnasinija, boty — staptanyje, palto ryžaje, nu, ale Iwasiu nie padšukaješ! Paciahnie tolki nosam, zachrapie im, jak toj wajskowy žarabiec, pačuŭšy bitwu i pačynaje hudzieć swaim basam: — I wialiki ž čaławiek byŭ hety Puškin! jon skazaŭ: ćwiordyje znaki (ъ) saŭsim padobny da špionaŭ: jak biaz tych, tak i druhich možna było b saŭsim lohka abyjścisia, a jany tymčasam prywykli ŭsiudy soŭhacca... Kali heta pramowa nie pamahala, i špik mocna siadzieŭ dalej. Iwasia ŭskakiwaii z ławy adkidywaŭ swoj mikałajeŭski płašč na plecy hramowym swaim basam hukaŭ na ŭsiu wulicu: — Zwoščyk! zwoščyk!! Cełaj kučaj, cełaj chmaraj nadletali zwoščyki, a Iwasia spakojnym tonam dapytywaŭ kožnaha: — Swabodny? — Tak točno, swabodny! — I ty swabodny? — pytaje druhoha. — Tak točno, swabodny! — Dyk wy ŭsie swabodnyje? — Swabodny, waše šijacielstwo.<noinclude></noinclude> i3jdboaf0nuob05pii1s9xose5m6jni 104 29692 88394 2022-08-21T10:13:01Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> Ён нічога не адказаў і пачаў хадзіць узад і ўперад па пакоі, як быццам не ведаў, астацца яму ці пайсці, і нібы дакараў сябе за тое, што прышоў сюды. Але неўзабаве хада яго зрабілася больш маруднай і цяжкой, а твар больш суровым і задуменным, нібы ён зноў успомніў тую мэту, з якою ён прышоў і яна заўладала ўсімі яго думкамі. Пакуль ён хадзіў узад і ўперад, не падымаючы вачэй, місіс Браун, апусціўшыся на крэсла, з якога ўсхапілася, каб пайсці яму насустрач, зноў пачала прыслухоўвацца. Размераная яго хада або здрадніцкі яе ўзрост да такой ступені прытупілі яе слых, што крокі, што пачуліся з вуліцы, дакрануліся да вушэй яе дачкі на некалькі секунд раней, і, перш чым старая схамянулася, дачка шпарка падняла галаву, каб папярэдзіць матку аб іх набліжэнні. Тады яна ўсхапілася з месца і, прашаптаўшы: «Вось ён!», прымусіла свайго госця спехам заняць назіральны пост і з такой імклівасцю паставіла на стол бутэльку і шклянку, што, калі Роб Тачыльшчык паказаўся ў дзвярах, яна магла адразу павіснуць у яго на шыі. — Вось ён, мой любы хлопчык! — усклікнула місіс Браун. — Нарэшце! Охо-хо! Вы мне ўсёроўна, што родны сын, Робі! — Ох, місіс Браун! — запратэставаў Тачыльшчык. — Пакіньце! Няўжо, калі любіш хлапца, патрэбна ціскаць яго і душыць за горла? Будзьце ласкавы, паглядзіце гэту птушыную клетку, якая ў мяне ў руках. — Пра клетку ён думае больш, чым пра мяне! — закрычала старая, скіраваўшы позірк да столі. — А мне ён даражэй, чым роднай мацеры! — Ну, дапраўды, я вам вельмі ўдзячны, місіс Браун, — сказаў злашчасны юнак, у вышэйшай ступені прыгнечаны, — але вы такая рэўнівая. Я, нарэшце, і сам вас надта люблю і ўсё іншае, але-ж я не душу вас, праўда, місіс Браун? Калі ён гаварыў гэтыя словы, выгляд у яго быў такі, як быццам ён зусім не супроць таго, каб гэта зрабіць, калі надыйдзе зручны выпадак. — І вы яшчэ гаворыце аб птушыных клетках! — хныкаў Тачыльшчык. — Нібы гэта ліха яго ведае якое злачынства! Паглядзіце-ж сюды. Ці вядома вам, каму яна належыць? — Вашаму гаспадару, любенькі? — усміхаючыся, запыталася старая. — Зусім правільна! — адказаў Тачыльшчык, ставячы на стол вялікую клетку, акуратна закручаную, і стараючыся развязаць вузел зубамі і рукамі. — Гэта наш папугай, вось што гэта такое. — Папугай містэра Каркера, Роб? — Наўжо вы не можаце трымаць язык за зубамі, місіс Браун? — адазваўся раздражнёны Тачыльшчык. — Навошта вы называеце імёны? Няхай мяне возьме ліха, калі яна не можа давесці хлапца да вар'яцтва! — усклікнуў Роб, у роспачы тузаючы сябе абодвума рукамі за валасы.<noinclude></noinclude> h8lbd9m3g20oty57a9idh77a8f5ydp1