Википедия kywiki https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Медиа Атайын Талкуу Колдонуучу Колдонуучунун баарлашуулары Википедия Википедияны талкуулоо Файл Файлды талкуулоо МедиаВики МедиаВикини талкуулоо Калып Калыпты талкуулоо Жардам Жардамды талкуулоо Категория Категорияны талкуулоо TimedText TimedText talk Модуль Модулду талкуулоо Гаджет Гаджетти талкуулоо Гаджеттин түшүндүрмөсү Гаджеттин түшүндүрмөсүн талкуулоо 0 3469 423035 418973 2022-07-31T19:20:46Z Lauriswift911 32161 Lauriswift911 moved page [[Франция]] to [[Франкия]] wikitext text/x-wiki {{Мамлекет |Кыргызча аталышы=Франсуз Республикасы |Расмий аталышы={{lang-fr|République Française}} |Башчылары=Эммануэль Макрон |Домени=[[.fr]] |Телефон коду=33 |Этнохороним=Франсуз, франсуздар |Калктын жыштыгы=105 |Калкы боюнча орду=22 |Калкты каттоо жылы=2020 |Калкы=68 084 217<ref name="avec_dom_tom">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/france/ |title=France:: People and Society |website=[[The World Factbook]] |publisher=[[CIA]] |access-date=2021-04-14 |lang=en}}</ref> |Акча бирдиги=[[евро]] |Суу пайызы=0,26 |Аянты боюнча орду=48 |Аянты=643 801<ref>Анын ичинде чет өлкөдөгү мүлктөр.</ref> |Мамлекеттик дини=[[динден тышкары мамлекет]] |Башчыларынын милдеттери=[[Франциянын президенти|Президент]] |Ири шаарлар=Париж, [[Марсель]], [[Лион]], [[Тулуза]], [[Ницца]], [[Страсбург]], [[Вилёрбан]], [[Бордо]], [[Лилль]], [[Рен]], [[Гавр]], [[Тулон]], [[Ним]], [[Анже]] |Борбор шаары=[[Париж]] |Тили=[[Француз тили|франсуз тили]] |карта сүрөттөлүшү='''Франция''' дүйнөлүк картасында (жашыл):<br>— [[Европа]]да (ачык жашыл жана кочкул боз)<br>— [[Европа биримдиги]]нде |Картада=EU-France (orthographic projection).svg |Аудио=La Marseillaise.ogg |Гимн аталышы=Марсельеза |Урааны=Liberté, Égalité, Fraternité |Ураандын котормосу=Эркиндик, Теңдик, Бир туугандык |Герб=Armoiries république française.svg |Желек=Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg |Убакыт аралыгы=[[UTC+01:00|UTC+1]]}} '''Франция''' ({{lang-fr|France}}, {{Audio-IPA|Fr-France.oga|[fʁɑ̃s]}}), расмий аты — '''Франсуз Республикасы''' ({{lang-fr|République française}}, {{Audio-IPA|République Française.ogg|[ʁe.py.blik fʁɑ̃.sɛz]}}) — трансконтиненталдык мамлекет, анын ичинде Батыш Европадагы негизги аймак жана бир катар океандын аймактары жана аймактары. Борбору — [[Париж]]. Республиканын урааны – “Эркиндик, Теңдик, Бир туугандык”, анын устанымы – эл, ​​эл тарабынан жана эл үчүн башкаруу<ref>{{cite web|title=Полный текст Конституции 1958 года с изменениями, внесенными 23 июля 2008 года|lang=ru|url=http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/root/bank_mm/constitution/constitution_russe_version_aout2009.pdf|website=[[Конституционный совет Франции|Conseil constitutionnel]]|date=2009-08-19|access-date=2021-04-14}}</ref>. Өлкөнүн аталышы франктардын байыркы герман уруусунун этнониминен келип чыккан. Франциянын калкынын басымдуу бөлүгү галло-роман тилдери аралаш жана [[Роман тилдери|роман тилинде]] сүйлөйт. Калкы - метрополияда 62 814 233 адам жана 67 848 156 адам - ​​чет өлкөлөрдөгү ээликтерин эске алуу менен (2020-жылдын 1-июлуна карата эсеп боюнча), анын ичинде 90% жакыны - Франциянын жарандары. 2019-жылга карата Франциянын калкынын диндер боюнча курамы: [[Католицизм|католиктер]] - 41%, динге ишенбегендер - 40%, [[Ислам|мусулмандар]] - 5%, башка диндер - 5%, [[Лутеран|лютерандар]] - 2%, [[Православие|православ]]дар - 2%, башка христиандар - 2 %, буддисттер – 1%, жөөттөр – 1%, маалымат жок – 1%.<ref name="ec.europa.eu">[https://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/index.cfm/Survey/getSurveyDetail/instruments/SPECIAL/surveyKy/2251 Special Eurobarometer 493, European Union: European Commission, September 2019, pages 229—230] Retrieved 17 January 2020. The question asked was «Do you consider yourself to be…?» With a card showing: Catholic, Orthodox Christian, Protestant, Other Christian, Jewish, Muslim — Shia, Muslim — Sunni, Other Muslim, Sikh, Buddhist, Hindu, Atheist, Non believer/Agnostic and Other. Also space was given for Refusal (SPONTANEOUS) and Don’t Know. On the other hand, Sikh and Hindu did not reach the 1 % threshold.</ref> Франция өзөктүк мамлекет, [[НАТО]]нун мүчөсү жана [[Буунун коопсуздук кеңеши|БУУнун Коопсуздук Кеңеш]]инин беш туруктуу мүчөсүнүн бири. 1950-жылдардан бери [[Европа биримдиги]]н түзүүгө катышкан мамлекеттердин бири. Мыйзам чыгаруу органы эки палаталуу парламент (Сенат жана Улуттук Ассамблея). Администрациялык-аймактык бөлүнүшү: 18 облус (метрополисте 13 жана чет өлкөлөрдөгү 5 регион), анын ичинде 101 департамент (мегаполисте 96 жана 5 чет өлкөлүк департамент), 5 чет элдик коомчулук жана өзгөчө статуска ээ 3 административдик-аймактык бирдик. ... {{stub}} {{Европа өлкөлөрү}} [[Категория:Франция| ]] [[Категория:НАТО мүчөлөрү]] == Колдонулган адабияттар == 6b72e9hm8pq0pzin6sgmnu3f09dk1ln 423059 423035 2022-08-01T01:33:47Z Абдырашит Сатылганов 8269 Абдырашит Сатылганов moved page [[Франкия]] to [[Франция]] over redirect: Ири булактарда Франция деп жазылган wikitext text/x-wiki {{Мамлекет |Кыргызча аталышы=Франсуз Республикасы |Расмий аталышы={{lang-fr|République Française}} |Башчылары=Эммануэль Макрон |Домени=[[.fr]] |Телефон коду=33 |Этнохороним=Франсуз, франсуздар |Калктын жыштыгы=105 |Калкы боюнча орду=22 |Калкты каттоо жылы=2020 |Калкы=68 084 217<ref name="avec_dom_tom">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/france/ |title=France:: People and Society |website=[[The World Factbook]] |publisher=[[CIA]] |access-date=2021-04-14 |lang=en}}</ref> |Акча бирдиги=[[евро]] |Суу пайызы=0,26 |Аянты боюнча орду=48 |Аянты=643 801<ref>Анын ичинде чет өлкөдөгү мүлктөр.</ref> |Мамлекеттик дини=[[динден тышкары мамлекет]] |Башчыларынын милдеттери=[[Франциянын президенти|Президент]] |Ири шаарлар=Париж, [[Марсель]], [[Лион]], [[Тулуза]], [[Ницца]], [[Страсбург]], [[Вилёрбан]], [[Бордо]], [[Лилль]], [[Рен]], [[Гавр]], [[Тулон]], [[Ним]], [[Анже]] |Борбор шаары=[[Париж]] |Тили=[[Француз тили|франсуз тили]] |карта сүрөттөлүшү='''Франция''' дүйнөлүк картасында (жашыл):<br>— [[Европа]]да (ачык жашыл жана кочкул боз)<br>— [[Европа биримдиги]]нде |Картада=EU-France (orthographic projection).svg |Аудио=La Marseillaise.ogg |Гимн аталышы=Марсельеза |Урааны=Liberté, Égalité, Fraternité |Ураандын котормосу=Эркиндик, Теңдик, Бир туугандык |Герб=Armoiries république française.svg |Желек=Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg |Убакыт аралыгы=[[UTC+01:00|UTC+1]]}} '''Франция''' ({{lang-fr|France}}, {{Audio-IPA|Fr-France.oga|[fʁɑ̃s]}}), расмий аты — '''Франсуз Республикасы''' ({{lang-fr|République française}}, {{Audio-IPA|République Française.ogg|[ʁe.py.blik fʁɑ̃.sɛz]}}) — трансконтиненталдык мамлекет, анын ичинде Батыш Европадагы негизги аймак жана бир катар океандын аймактары жана аймактары. Борбору — [[Париж]]. Республиканын урааны – “Эркиндик, Теңдик, Бир туугандык”, анын устанымы – эл, ​​эл тарабынан жана эл үчүн башкаруу<ref>{{cite web|title=Полный текст Конституции 1958 года с изменениями, внесенными 23 июля 2008 года|lang=ru|url=http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/root/bank_mm/constitution/constitution_russe_version_aout2009.pdf|website=[[Конституционный совет Франции|Conseil constitutionnel]]|date=2009-08-19|access-date=2021-04-14}}</ref>. Өлкөнүн аталышы франктардын байыркы герман уруусунун этнониминен келип чыккан. Франциянын калкынын басымдуу бөлүгү галло-роман тилдери аралаш жана [[Роман тилдери|роман тилинде]] сүйлөйт. Калкы - метрополияда 62 814 233 адам жана 67 848 156 адам - ​​чет өлкөлөрдөгү ээликтерин эске алуу менен (2020-жылдын 1-июлуна карата эсеп боюнча), анын ичинде 90% жакыны - Франциянын жарандары. 2019-жылга карата Франциянын калкынын диндер боюнча курамы: [[Католицизм|католиктер]] - 41%, динге ишенбегендер - 40%, [[Ислам|мусулмандар]] - 5%, башка диндер - 5%, [[Лутеран|лютерандар]] - 2%, [[Православие|православ]]дар - 2%, башка христиандар - 2 %, буддисттер – 1%, жөөттөр – 1%, маалымат жок – 1%.<ref name="ec.europa.eu">[https://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/index.cfm/Survey/getSurveyDetail/instruments/SPECIAL/surveyKy/2251 Special Eurobarometer 493, European Union: European Commission, September 2019, pages 229—230] Retrieved 17 January 2020. The question asked was «Do you consider yourself to be…?» With a card showing: Catholic, Orthodox Christian, Protestant, Other Christian, Jewish, Muslim — Shia, Muslim — Sunni, Other Muslim, Sikh, Buddhist, Hindu, Atheist, Non believer/Agnostic and Other. Also space was given for Refusal (SPONTANEOUS) and Don’t Know. On the other hand, Sikh and Hindu did not reach the 1 % threshold.</ref> Франция өзөктүк мамлекет, [[НАТО]]нун мүчөсү жана [[Буунун коопсуздук кеңеши|БУУнун Коопсуздук Кеңеш]]инин беш туруктуу мүчөсүнүн бири. 1950-жылдардан бери [[Европа биримдиги]]н түзүүгө катышкан мамлекеттердин бири. Мыйзам чыгаруу органы эки палаталуу парламент (Сенат жана Улуттук Ассамблея). Администрациялык-аймактык бөлүнүшү: 18 облус (метрополисте 13 жана чет өлкөлөрдөгү 5 регион), анын ичинде 101 департамент (мегаполисте 96 жана 5 чет өлкөлүк департамент), 5 чет элдик коомчулук жана өзгөчө статуска ээ 3 административдик-аймактык бирдик. ... {{stub}} {{Европа өлкөлөрү}} [[Категория:Франция| ]] [[Категория:НАТО мүчөлөрү]] == Колдонулган адабияттар == 6b72e9hm8pq0pzin6sgmnu3f09dk1ln 0 16568 423087 82384 2022-08-01T10:00:21Z Tynchtyk Chorotegin 1744 wikitext text/x-wiki '''Жамал Карши''' - Абул Фадл ибн Мухаммад Жамал ад-Дин Каршы (1230–31 – өлгөн жылы белгисиз) – Жети-Суу [[тарых]]чысы жана акын. Эл-Аларгу вилайетинин борбору Алмалык [[шаар]]ында туулган. Вилайетти [[бий]]леген Сугнак тегиндин баласына тарбиячы болуп ак сарайда иштегендиги үчүн «Карши» («Ак сарайлык») аталып кеткен. 1264-ж. [[Кашкар]]га келген, 1282-ж. орто азиялык тилчи-[[илимпоз]] Абу Наср Исмаил ал-Жаухаринин (1002–1007-жылдардын аралыгында өлгөн) арабча жазылган «Ас-Сурах» сөздүгүн [[фарсы]] тилине которуп, [[араб]] тилинде ага кошумча «Мулхакат ас-сурах» («Дааналык эмгегине кошумчалар») деген эмгегин жазган (1302–1306). <br> ==Колдонулган адабият== * Урстанбеков Б.У., [[Тынчтыкбек Чоротегин|Чороев Т.К.]] [[Кыргыз тарыхы: Кыскача энциклопедиялык сөздүк]]. – Фрунзе: Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы. 1990. – 288 бет. – (История Киргизии: Краткий энциклопедический словарь). – (ISBN 5-89750-028-2) * Кыргыз Тарыхы. Энциклопедия. Мамалекеттик тил жана энциклопедия борбору. Бишкек, 2003. И. Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик педагогикалык университети. [[Category: Кыргызстан]] [[Category: Тарых]] [[Category: Илим]] gmgzaqonn3y1pku0fg37z98uyiai0il 423088 423087 2022-08-01T10:04:05Z Tynchtyk Chorotegin 1744 wikitext text/x-wiki '''Жамал Карши''' - Абул Фадл ибн Мухаммад Жамал ад-Дин Каршы (1230–31 – өлгөн жылы белгисиз) – Жети-Суу [[тарых]]чысы жана акын. Эл-Аларгу вилайетинин борбору Алмалык [[шаар]]ында туулган. Вилайетти [[бий]]леген Сугнак тегиндин баласына тарбиячы болуп ак сарайда иштегендиги үчүн «Карши» («Ак сарайлык») аталып кеткен. 1264-ж. [[Кашкар]]га келген, 1282-ж. орто азиялык тилчи-[[илимпоз]] Абу Наср Исмаил ал-Жаухаринин (1002–1007-жылдардын аралыгында өлгөн) арабча жазылган «Ас-Сурах» сөздүгүн [[фарсы]] тилине которуп, [[араб]] тилинде ага кошумча «Мулхакат ас-сурах» («Дааналык эмгегине кошумчалар») деген эмгегин жазган (1302–1306). <br> ==Колдонулган адабият== * Урстанбеков Б.У., [[Тынчтыкбек Чоротегин|Чороев Т.К.]] [[Кыргыз тарыхы: Кыскача энциклопедиялык сөздүк]]. – Фрунзе: Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы. 1990. – 288 бет. – (История Киргизии: Краткий энциклопедический словарь). – (ISBN 5-89750-028-2) * Кыргыз Тарыхы. Энциклопедия. Мамалекеттик тил жана энциклопедия борбору. Бишкек, 2003. И. Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик педагогикалык университети. [[Category: Кыргызстан]] [[Category: Тарых]] [[Category: Илим]] [[ru:Джамаль Карши]] paymtsktyjh6ewn5a8o41kodpjw5r3a 0 35017 423029 383017 2022-07-31T19:11:42Z InternetArchiveBot 27717 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[File:Имам Аль-Бухари .jpg|thumb|Имам Аль-Бухари китеби.jpg]] '''Имам Аль-Бухари''' Бул имамдын толук аты-жөнү-Мухаммад бин Исма’ил бин Аль-Мужийра Аль-Бухарий Аль-Жу'фи; ал эми куниясы-Абу Абдуллах.<br> Имам Аль-Бухари хижраттан кийинки 194-жылдын шавваль айынын 11де жума күнү ухарада туулган. Ал наристе кезинде көзү көрбөй калган, бирок көп өтпөй апасынын түшүнө [[пайгамбар]] Ибрахим кирип: «Ай баланча, сен көп жалбарууларың менен Аллах улууңдун көзүн ачып койду» дейт. Аллах ага хадистерди эске тутуу жөндөмүн атаа кылган. Абу Хатим аль-Варрах Аль-Бухариден: «Сен хадистерди кантип үйрөнүп баштадың?» деп сураганда, ал минтип жооп берди: «Хадистерди жаттоо керектиги жөнүндөгү ой мага жаңы окуп баштаганымда эле келген, анда мен 10 жашта же андан да кичирээк жашта элем» дейт. Кийин апасы жана бир тууганы болуп [[Мекке]]ге көчүп кетет, ал жердеги жашоодогу максаты сахабалар менен табиухадисндер жөнүндөгү маалыматтарды жана терди топтоо эле. <br> Аль –Бухарий (р.а) өтө уят-сыйыттуулугу, эр жүрөктүүлүгү, марттыгы, такыбалыгы, бул жалган дүйнөгө көңүл коштугу, акырет дүйнөсүнө умтуулусу менен айырмаланат. Ал көп убактысын, айрыкча [[Рамазан айы]]нда күндүзү [[намаз]] жана [[орозо]], түнкүсүн [[намаз]] жана [[Куран]] окуу менен өткөргөн. Абу-Бакр аль-Багдадинин айтуусунда Масих бин Саид мындай деген: «Рамазандын 1-түнү башталары менен аль-Бухаринин үйүндө анын жоро-жолдоштору менен чогуулар эле жана алар менен ар ракааты 20аяттан турган намазды Куранды толугу менен аягына чыкканга чейин окуй турган». Андан тышкары Аль-Бухарий ар күнү ооз ачар мезгилге чейин Куранды толук окуп чыкчу» Куранды окуп бүткөндөн кийинки намаз жоопсуз калбайт» дечү. <br> Бир жолу намаз окуп жатканда аны аары чаккан. Намазын окуп бүтүп ал: [[Намаз]] убагында мени эмне кыжаалат кылды экен, карап койгулачы»-дегенде адамдар карашса, анын денесинде аары чаккан он жети из калган экен, бирок ошого карабастан намазын токтоткон эмес экен.<br> Хашид бин Исмаил мындай дейт: «Ал убакта Бухарий жаш бала эле, биз менен хадис билермандары делген ар түрдүү шейхтердикине барып, бирок алардын айткандарын эч жазып алчу эмес. Бир күнү биз ага: Сен эч нерсе жазбайсың, мунуң эмне? - деп жаалай баштадык. Арадан 16 күн өткөндөн кийин ал бизге «Чынын айтсам, силер көп сүйлөй берип, көкөйгө тийип бүттүңөр!!!» дегенде биз 15 миңден ашуундан хадис жазылган барактарыбызды алып чыктык, ал алардын баарын жатка айта баштады, биз болсо анын айткандарына карап жазууда кетирген каталарыбызды оңдой баштадык, дейт. Имам аль-Бухарий жөнүндө анын замандаштары болгон уламалардын көбү мактоо сөздөрүн айтышкан. Ат-Тирмизи айткан: «Ирахта, Харисанда тарыхты аль-Бухарийден жакшыраак билип, хадистерди жана анын иснаддарынын кемчиликтерин көбүрөөк түшүнгөн адамды көрө элекмин». <br> [[File:Имам Аль-Бухари2.jpg|thumb|Имам Аль-Бухари.jpg]] Бир жолу Имам Муслим аль-Бухарийдин маңдайынан өөп, ага: «бутуңду да өбүүгө уруксат эт, эй устаттардын устаты, мухадистердин кемчиликтеринин шыпаакери»деген. Имам Бухарий көптөгөн эмгектерди жазып калтырган. Алардын ичинен эң маанилүүсү жана кеңири тараганы «Аль-Жамий ас-сахих» бул китепте Имам Бухарий ишеничтүү хадистерди гана камтыган. «Сахихти» жүзөгө алып келген негизги себеп-замандаштары тарабынан түзүлгөн жыйнактарда ишеничтүү хадистер менен ишеничтүүлүгү шектүү хадистердин да киргендиги. Андан тышкары имам Бухарийдин түшүнө өзү Л.С.А.Вдын алдында туруп, колундагы желпигич менен аны коргоп жаткандыгы кирет, муну ал пайгамбарыбызга (сав) жалганды жолотпоого буйрук катары жооруйт.<br> Имам Бухарийдин китеби Кудуреттүү жана улуу Аллахтын китебинен кийинки эң мыкты китеп болуп калды. Ал өз китебинин үстүндө 16 жыл эмгектенген.<br> Бул китеп жөнүндө акын мындай деген: Аль-Бухари «Сахихине» эгер калыс карасаң, аны алтын сыя менен жазуу гана жарашат. Адашууну болуп салып тура талим берүүдөн, жаш уланды сактайт ал бөөдө зыян көрүүдөн. Тикеленди бил китептин хадистери аркылуу, Таразасы дининин пайгамбардын кайрадан. Ага карап жашайт азыр араб эмес элдер да, Шексиз сактап бизди оттон, ак-караны тааныткан.<br> Өмүрүнүн аягында аль-Бухарий туулуп өскөн шаарынан Хартан кыштагына көчүп кетет. Ал жерде ал өз жакындарынын колунда Аллахтан өзүн алып кетүүнү күн сайын жалбарып [[дуба]] кылып жашаган. Ошондон кийин көп өтпөй ал ооруга чалдыгып, хижранын 256-жылында орозо айтына оогон түнү (башкача айтканда Рамазан айынын 30да) куптан маалы башталгандан кийин коз жумган. Анын жаназасы эртеси бешим намазынан кийин окулган.<br> ==Интернеттеги шилтемелер== *http://old.islam.kg/?i=dinmakalalar {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120421171909/http://www.old.islam.kg/?i=dinmakalalar |date=2012-04-21 }} * [http://askimam.ru/dir/khadisovedy_mukhaddisy/imam_al_bukhari/2-1-0-8 Биография Имама аль-Бухари]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120828092647/http://askimam.ru/dir/khadisovedy_mukhaddisy/imam_al_bukhari/2-1-0-8 |date=2012-08-28 }} * [http://buhari.al-islam.spb.ru/index.htm Имам Бухари] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090715081900/http://buhari.al-islam.spb.ru/index.htm |date=2009-07-15 }} * [http://kutub.spb.ru/ahadis/index.htm Важные хадисы и их разъяснения] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120321040110/http://kutub.spb.ru/ahadis/index.htm |date=2012-03-21 }} * [http://al-islam.spb.ru/kutub/hadith.htm Хадисы и термины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090925112740/http://al-islam.spb.ru/kutub/hadith.htm |date=2009-09-25 }} [[Category:Кыргызстан]] [[Category:Азия]] [[Category:Таажы-2012]] [[Category:Ислам]] [[ta:புகாரி]] 63w1x1ewj9n3dg9c5ccmw7q735l3q7n 0 43851 423018 395364 2022-07-31T18:44:51Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Косово''' ({{lang-sq|Republika e Kosovës}}, {{lang-sr|Република Косово / Republika Kosovo}}) — [[Балкан жарым аралы|Балкан жарым аралындагы]] мамлекет. Түндүгүнөн жана чыгышынан [[Сербия]], батышынан [[Монтенегро]], түштүк-батышынан [[Албания]], түштүгүнөн [[Түндүк Македония|Македония]] менен чектешет. Аянты 11 миң км². Калкы 2 млн чамасында (2010); негизинен албандар, ошондойэле серб, черногориялыктар жашайт. Борбору – [[Приштина]] шаары. {|class="infobox" |- !<font size=+2>Косово Республикасы</font> |- |align=center| [[File:Flag of Kosovo.svg | thumb | 220x124px | right]] <br /> |align=center| [[File:Coat of arms of Kosovo.svg | thumb | 220x124px | right]] |} ==Климаты жана Жаратылышы== Өлкөнүн аймагынын басымдуу бөлүгүн Косово талаасы жана Метохия ойдуңдары ээлейт. Ойдуңдар аркылуу Ак Дрин, Ибар дарыялары агып өтөт. Климаты мелүүн, континенттик (январдын орточо температурасы 0°Сдей, июлдуку 20°С; жылдык орточо жаан-чачыны 700 мм). Тоо капталдарын жазы жалбырактуу токой, шалбаа ээлейт; жайыты арбын. [[File:Mitrovica Beauty.JPG | thumb | 220x124px | right | Митровица, Косово.]] ==Тарыхы== 8–12-кылымдарда Косово аймагы Рашка мамлекетине, Биринчи Болгар падышалыгына жана Византияга, 12-кылымдын аягында сербдердин бирдиктүү мамлекетине кирген. 1346-жылдан Серб патриархатынын (резиденциясы – Печ шаары) борбору болгон. Косово талаасындагы салгылашуудан (1389) кийин Косово Сербия менен бирге түрк султандыгынын (1459-жылдан Осмон империясынын курамында) вассалына айланган. 17-кылымга чейин аймактагы калктын көп бөлүгүн сербдер түзгөн. 1683–99 -жылдары Австрия-Түркия согушунун жүрүшүндө Косово аймагын австриялык аскерлер ээлеп, сербдер массалык түрдө Косоводон чыгып кетишкен. 19-кылымдын аягында Косово албандардын улуттук кыймылынын борборуна айланган. 1878-ж. Призрен шаарында аскердик-саясий уюм – Призрен лигасы (Албан лигасы) уюшулуп, Осмон империясынын курамындагы бардык албандарды автономиялык административдик бирдик түзүүгө чакырган. Түрк бийлиги автономия жөнүндө маселени кароодон баш тарткандыктан, албан улуттук кыймылынын лидерлери алар менен болгон байланыштарын үзгөн. Призрен лигасынын куралдуу отряддары Косово аймагынын бир бөлүгүн басып алып, жергиликтүү албан администрациясынын органдарын түзгөн. 1881-ж. Косово аймагына түрк аскерлеринин кириши менен кыймыл токтотулган. 1897–1900-жылдары Косоводо албандардын кыймылы кайрадан күч алган. Балкан согуштарынын (1912–13) натыйжасында Косово Сербия менен Черногориянын, 1918-ж. Серб, хорват жана словендер (1929-жылдан Югославия) королдугунун курамына кирип, 3 административдик-аймактык бирдиктердин (Вардар, Зет жана Моравия бановиндери) ортосунда бөлүштүрүлгөн. 1941-ж. Улуу Албаниянын курамына Косовонун борбордук бөлүгү, 2-дүйнөлүк согуш убагында Косовонун көп бөлүгү Албания италия протекторатынын курамына бириккен. Италиялык аскерлердин оккупациясы мезгилинде 40 миңдей серб өлтүрүлүп, 100 миңдей серб Косовону таштап кетүүгө аргасыз болгон. 1944-жылдын аягында Косово аймагы италиялык аскерлерден бошотулуп, 1945-ж. кайрадан Югославия Федеративдик Эл Республикасынын (1963-жылдан Социалисттик Федерациялык Югославия Республикасы, СФЮР) курамына кошулган. 1945–63-жылдары АО. ==Соңку тарыхы== 1963–69-жылдары Сербия Республикасынын курамындагы Косово жана Метохия автономиялык крайы (1969-жылдан Косово). 1974-ж. СФЮРдун Конституциясы боюнча крайдын автономиялык статусу кеңейип, Косово СФЮРдун өзүнчө субъектисине айланып, Сербия менен бирдей укуктарга ээ болгон. 1981-ж. крайда студенттик массалык толкундоолор өтүп, Югославиянын чегинде толук укуктуу республика статусун талап кылышкан. 1989-ж. сербиялык Скупщина Сербия Конституциясына өзгөртүүлөрдү киргизип, автономиялык крайдын укуктарын чектеген. Бул чечим албандык сепаратизмдин күчөшүнө алып келип, кан төгүүлөрдөн кийин Косоводо аскердик кырдаал киргизилген. Ошол эле жылы Косоводо И. Ругова жетектеген Косово Демократиялык лигасы түзүлгөн. 1991-ж. сентябрда көз карандысыз Косово Республикасынын түзүлгөндүгү жарыяланган. 1992-ж. майда президенттик жана парламенттик шайлоолор өткөрүлүп, И. Ругова Косово президенти болуп шайланган. 1996-ж. Косоводо «Косово боштондук армиясы» (КБА) түзүлүп, ал Сербия мамлекеттик бийлигинин өкүлдөрүнө жана жергиликтүү сербиялык калкка каршы террор баштаган. 1998-ж. кырдаал курчуп, кагылышуулар куралдуу түргө өткөн. Сербиялык коопсуздук күчтөр КБАнын базаларына каршы чабуул жасап, аны Албанияны көздөй сүргөн. Югославия Союздук Республикасынын (ЮСР) жетекчилиги аймактагы тынчтык абалды калыбына келтирүү жөнүндө Ругова менен сүйлөшүүлөрдү баштаган. Бул боюнча ЮСР президенти С. Милошевич Косового Сербия курамында улуттук автономия укуктарын кеңейтүүгө даяр экендигин билдирген. 1999-ж. 24-мартта НАТО ЮСРге каршы агрессиясын баштап, Сербия аймагын бомбалаган. 1999-ж. Бириккен Улуттар Уюмунун Коопсуздук кеңешинин резолюциясы боюнча Косово аймагында туруктуулук менен тартиптүүлүктү сакташ үчүн НАТО жетектеген эл аралык күчтөр киргизилген. Косовону убактылуу Бириккен Улуттар Уюмунун Генералдык секретарынын атайын өкүлү башкарып, ал Бириккен Улуттар Уюмунун Косоводогу Миссиясын жетектеген. 2004-ж. октябрда Косоводо парламенттик шайлоо өткөрүлүп, Косово Демократиялык лигасы жеңишке жеткен. 2008-ж. 17-февралда Косово парламенти Косовонун көз карандысыздыгын жарыялаган. 2011-жылдын февралына Бириккен Улуттар Уюмуна мүчө болгон 192 мамлекеттин 75и Косовонун эгемендүүлүгүн тааныган. 2010-ж. 22июлда Бириккен Улуттар Уюмунун эл аралык соту Косовонун эгемендүүлүгүнүн жарыяланышын эл аралык укукка каршы келбейт деп тааныган. [[File:Kosovo 1999 08.jpg | thumb | 220x124px | right | Косово, 1999 август.]] ==Экономикасы== '''Косово''' – негизинен агрардык өлкө, экономикалык активдүү калктын ¹/₂ не жакыны айыл-чарбасында эмгектенет. Дан эгиндери (жүгөрү, буудай, арпа), тамеки, жашылча-жемиш, бак-дарак өстүрүлөт; жүзүмчүлүк кеңири таралган. Кол өнөрчүлүк өнүккөн. Өнөр жайында коргошун-цинк кен таштарын казып алуунун жана эритүүнүн мааниси зор. Ошондой эле лигнит, хромит, магнезит казылып алынат. Химия, цемент, жыгач иштетүү, кагаз, текстиль, булгаары, тамак-аш өнөр-жай ишканалары иштейт. ==Колдонулган адабияттар== * [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы]]: 4-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2012. 832 бет, илл. ISBN 978 9967-14-104 -9 {{Европа өлкөлөрү}} [[Категория:Мамлекеттер арип боюнча]] ihetz53gjtolvtazaj2vstjn5na3l2m 423019 423018 2022-07-31T18:47:16Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Косово''' ({{lang-sq|Republika e Kosovës}}, {{lang-sr|Република Косово / Republika Kosovo}}) — [[Балкан жарым аралы|Балкан жарым аралындагы]] мамлекет. Түндүгүнөн жана чыгышынан [[Сербия]], батышынан [[Монтенегро]], түштүк-батышынан [[Албания]], түштүгүнөн [[Түндүк Македония|Македония]] менен чектешет. Аянты 11 миң км². Калкы 2 млн чамасында (2010); негизинен албандар, ошондойэле серб, черногориялыктар жашайт. Борбору – [[Приштина]] шаары. {|class="infobox" |- !<font size=+2>Косово Республикасы</font> |- !<font size=+0>{{lang-sq|Republika e Kosovës}} |- |align=center| [[File:Flag of Kosovo.svg | thumb | 220x124px | right]] <br /> |align=center| [[File:Coat of arms of Kosovo.svg | thumb | 220x124px | right]] |} [[File:Kosovo-map-rus.png | thumb | 220x124px | right | Косованын картасы.]] ==Климаты жана Жаратылышы== Өлкөнүн аймагынын басымдуу бөлүгүн Косово талаасы жана Метохия ойдуңдары ээлейт. Ойдуңдар аркылуу Ак Дрин, Ибар дарыялары агып өтөт. Климаты мелүүн, континенттик (январдын орточо температурасы 0°Сдей, июлдуку 20°С; жылдык орточо жаан-чачыны 700 мм). Тоо капталдарын жазы жалбырактуу токой, шалбаа ээлейт; жайыты арбын. [[File:Mitrovica Beauty.JPG | thumb | 220x124px | right | Митровица, Косово.]] ==Тарыхы== 8–12-кылымдарда Косово аймагы Рашка мамлекетине, Биринчи Болгар падышалыгына жана Византияга, 12-кылымдын аягында сербдердин бирдиктүү мамлекетине кирген. 1346-жылдан Серб патриархатынын (резиденциясы – Печ шаары) борбору болгон. Косово талаасындагы салгылашуудан (1389) кийин Косово Сербия менен бирге түрк султандыгынын (1459-жылдан Осмон империясынын курамында) вассалына айланган. 17-кылымга чейин аймактагы калктын көп бөлүгүн сербдер түзгөн. 1683–99 -жылдары Австрия-Түркия согушунун жүрүшүндө Косово аймагын австриялык аскерлер ээлеп, сербдер массалык түрдө Косоводон чыгып кетишкен. 19-кылымдын аягында Косово албандардын улуттук кыймылынын борборуна айланган. 1878-ж. Призрен шаарында аскердик-саясий уюм – Призрен лигасы (Албан лигасы) уюшулуп, Осмон империясынын курамындагы бардык албандарды автономиялык административдик бирдик түзүүгө чакырган. Түрк бийлиги автономия жөнүндө маселени кароодон баш тарткандыктан, албан улуттук кыймылынын лидерлери алар менен болгон байланыштарын үзгөн. Призрен лигасынын куралдуу отряддары Косово аймагынын бир бөлүгүн басып алып, жергиликтүү албан администрациясынын органдарын түзгөн. 1881-ж. Косово аймагына түрк аскерлеринин кириши менен кыймыл токтотулган. 1897–1900-жылдары Косоводо албандардын кыймылы кайрадан күч алган. Балкан согуштарынын (1912–13) натыйжасында Косово Сербия менен Черногориянын, 1918-ж. Серб, хорват жана словендер (1929-жылдан Югославия) королдугунун курамына кирип, 3 административдик-аймактык бирдиктердин (Вардар, Зет жана Моравия бановиндери) ортосунда бөлүштүрүлгөн. 1941-ж. Улуу Албаниянын курамына Косовонун борбордук бөлүгү, 2-дүйнөлүк согуш убагында Косовонун көп бөлүгү Албания италия протекторатынын курамына бириккен. Италиялык аскерлердин оккупациясы мезгилинде 40 миңдей серб өлтүрүлүп, 100 миңдей серб Косовону таштап кетүүгө аргасыз болгон. 1944-жылдын аягында Косово аймагы италиялык аскерлерден бошотулуп, 1945-ж. кайрадан Югославия Федеративдик Эл Республикасынын (1963-жылдан Социалисттик Федерациялык Югославия Республикасы, СФЮР) курамына кошулган. 1945–63-жылдары АО. ==Соңку тарыхы== 1963–69-жылдары Сербия Республикасынын курамындагы Косово жана Метохия автономиялык крайы (1969-жылдан Косово). 1974-ж. СФЮРдун Конституциясы боюнча крайдын автономиялык статусу кеңейип, Косово СФЮРдун өзүнчө субъектисине айланып, Сербия менен бирдей укуктарга ээ болгон. 1981-ж. крайда студенттик массалык толкундоолор өтүп, Югославиянын чегинде толук укуктуу республика статусун талап кылышкан. 1989-ж. сербиялык Скупщина Сербия Конституциясына өзгөртүүлөрдү киргизип, автономиялык крайдын укуктарын чектеген. Бул чечим албандык сепаратизмдин күчөшүнө алып келип, кан төгүүлөрдөн кийин Косоводо аскердик кырдаал киргизилген. Ошол эле жылы Косоводо И. Ругова жетектеген Косово Демократиялык лигасы түзүлгөн. 1991-ж. сентябрда көз карандысыз Косово Республикасынын түзүлгөндүгү жарыяланган. 1992-ж. майда президенттик жана парламенттик шайлоолор өткөрүлүп, И. Ругова Косово президенти болуп шайланган. 1996-ж. Косоводо «Косово боштондук армиясы» (КБА) түзүлүп, ал Сербия мамлекеттик бийлигинин өкүлдөрүнө жана жергиликтүү сербиялык калкка каршы террор баштаган. 1998-ж. кырдаал курчуп, кагылышуулар куралдуу түргө өткөн. Сербиялык коопсуздук күчтөр КБАнын базаларына каршы чабуул жасап, аны Албанияны көздөй сүргөн. Югославия Союздук Республикасынын (ЮСР) жетекчилиги аймактагы тынчтык абалды калыбына келтирүү жөнүндө Ругова менен сүйлөшүүлөрдү баштаган. Бул боюнча ЮСР президенти С. Милошевич Косового Сербия курамында улуттук автономия укуктарын кеңейтүүгө даяр экендигин билдирген. 1999-ж. 24-мартта НАТО ЮСРге каршы агрессиясын баштап, Сербия аймагын бомбалаган. 1999-ж. Бириккен Улуттар Уюмунун Коопсуздук кеңешинин резолюциясы боюнча Косово аймагында туруктуулук менен тартиптүүлүктү сакташ үчүн НАТО жетектеген эл аралык күчтөр киргизилген. Косовону убактылуу Бириккен Улуттар Уюмунун Генералдык секретарынын атайын өкүлү башкарып, ал Бириккен Улуттар Уюмунун Косоводогу Миссиясын жетектеген. 2004-ж. октябрда Косоводо парламенттик шайлоо өткөрүлүп, Косово Демократиялык лигасы жеңишке жеткен. 2008-ж. 17-февралда Косово парламенти Косовонун көз карандысыздыгын жарыялаган. 2011-жылдын февралына Бириккен Улуттар Уюмуна мүчө болгон 192 мамлекеттин 75и Косовонун эгемендүүлүгүн тааныган. 2010-ж. 22июлда Бириккен Улуттар Уюмунун эл аралык соту Косовонун эгемендүүлүгүнүн жарыяланышын эл аралык укукка каршы келбейт деп тааныган. [[File:Kosovo 1999 08.jpg | thumb | 220x124px | right | Косово, 1999 август.]] ==Экономикасы== '''Косово''' – негизинен агрардык өлкө, экономикалык активдүү калктын ¹/₂ не жакыны айыл-чарбасында эмгектенет. Дан эгиндери (жүгөрү, буудай, арпа), тамеки, жашылча-жемиш, бак-дарак өстүрүлөт; жүзүмчүлүк кеңири таралган. Кол өнөрчүлүк өнүккөн. Өнөр жайында коргошун-цинк кен таштарын казып алуунун жана эритүүнүн мааниси зор. Ошондой эле лигнит, хромит, магнезит казылып алынат. Химия, цемент, жыгач иштетүү, кагаз, текстиль, булгаары, тамак-аш өнөр-жай ишканалары иштейт. ==Колдонулган адабияттар== * [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы]]: 4-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2012. 832 бет, илл. ISBN 978 9967-14-104 -9 {{Европа өлкөлөрү}} [[Категория:Мамлекеттер арип боюнча]] 5rydxjkq7domqbl0xmpnmkoqlf06swq 0 45187 423012 400807 2022-07-31T14:28:23Z InternetArchiveBot 27717 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Уюм |аталышы = Борбор Азия футбол федерациясы<br /> Central Asian Football Federation |альтернативдик = |background_color = |аталышынын_түсү = |логотип = |логотип_туурасы = |колу = |карта1 =CAFF member associations map.png |легенда1 = <div style="text-align:center; padding-left:1em; font-size:90%;">CAFF мүчөлөрү</div> |карта2 = |карта2_туурасы = |легенда2 = |мүчөлүк = {{футбол курамасы|Iran}}<br /> {{футбол курамасы|Kyrgyzstan}}<br /> {{футбол курамасы|Afghanistan}}<br /> {{футбол курамасы|Uzbekistan}}<br /> {{футбол курамасы|Tajikistan}}<br /> {{футбол курамасы|Turkmenistan}} |борбор_түрү = Штаб-батири |борбору = {{өлкө желеги|Өзбекстан}}, [[Ташкен]] |түрү = Спорттук уюм |тилдер = |тил = |башкарма1_орду = Президенти |башкарма1_ысымы = {{Желек|Өзбекстан}} Мираброр Усманов |башкарма2_орду = Башкы катчысы |башкарма2_ысымы = <!-- ... --> |башкарма10_орду= |башкарма10_ысымы = |негиздөөчү1 = |түзүлгөн_окуясы1 = Түзүлүшү |түзүлгөн_датасы1 = [[10-июнь]] [[2014-жыл]]ы |негиздөөчү2 = |түзүлгөн_окуясы2 = |түзүлгөн_датасы2 = <!-- ... --> |негидөөчү6 = |түзүлгөн_окуясы6 = |түзүлгөн_датасы6 = |жоюлган_окуясы = |жоюлган_датасы = |эскертме1 = |эскертме2 = <!-- ... --> |дарек = |сайт = |уикиказына = }} '''Борбор Азия футбол федерациясы''' ({{lang-en|Central Asian Football Federation}}) — [[Азия Футбол Конфедерациясы|Азия футбол конфедерациясынын]] [[Борбор Азия|Борбор Азиядагы]] [[футбол]]дун өнүгүүсүн көзөмөлдөөчү бөлүмү. [[2014-жыл]]ы негизделген. == Тарыхы == Федерация 2014-жылдын июнунда Азия футбол конфедерациясы тарабынан расмий бекитилген<ref>{{Cite web |title='Central Zone' gets thumbs up from Tajikistan |url=http://www.the-afc.com/en/about-afc/afc-committees/1127-executive-committee/28784-central-zone-gets-thumbs-up-from-tajikistan.html |access-date=2014-09-03 |archive-date=2014-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140612013350/http://www.the-afc.com/en/about-afc/afc-committees/1127-executive-committee/28784-central-zone-gets-thumbs-up-from-tajikistan.html |dead-url=yes }}</ref>. Келечекте БАФФ АФКнын аткаруу комитетинде өз өкүлүн коюу мүмкүнчүлүгүнө ээ болот. Жаңы федерация [[Батыш Азия футбол федерациясы|Батыш Азия футбол федерациясында]] пикир-келишпестиктерге дуушар болгон Иран футбол федерациясынын демилгеси менен түзүлгөн. Бул АФК президенти [[:en:Salman Bin Ibrahim Al-Khalifa|Салман Бин Ибрахим Ал-Халифанын]] саясий чечими болгон<ref>{{Cite web |title=Shaikh Salman flexes his political muscle to brush aside Prince Ali |url=http://www.insideworldfootball.com/world-football/asia/14820-shaikh-salman-flexes-his-political-muscle-to-brush-aside-prince-ali |access-date=2014-09-03 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304032416/http://www.insideworldfootball.com/world-football/asia/14820-shaikh-salman-flexes-his-political-muscle-to-brush-aside-prince-ali |dead-url=yes |accessdate=2014-09-03 |archivedate=2016-03-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304032416/http://www.insideworldfootball.com/world-football/asia/14820-shaikh-salman-flexes-his-political-muscle-to-brush-aside-prince-ali }}</ref>. == Мүчө-өлкөлөр == {| class="wikitable" width="65%" |- ! Ассоциациялар ! Кошулуу жылы ! Курама |- |{{Желек|Иран}} [[Иран футбол федерациясы|Иран]] |2014 |[[Иран улуттук футбол курамасы|Иран]] |- |{{Желек|Кыргызстан}} [[Кыргызстан футбол федерациясы|Кыргызстан]] |2014 |[[Кыргызстан улуттук футбол курамасы|Кыргызстан]] |- |{{Желек|Ооганстан}} [[Ооганстан футбол федерациясы|Ооганстан]] |2014 |[[Ооганстан улуттук футбол курамасы|Ооганстан]] |- |{{Желек|Өзбекстан}} [[Өзбекстан футбол федерациясы|Өзбекстан]] |2014 |[[Өзбекстан улуттук футбол курамасы|Өзбекстан]] |- |{{Желек|Тажикстан}} [[Тажикстан футбол федерациясы|Тажикстан]] |2014 |[[Тажикстан улуттук футбол курамасы|Тажикистан]] |- |{{Желек|Түркмөнстан}} [[Түркмөнстан футбол федерациясы|Түркмөнстан]] |2014 |[[Түркмөнстан улуттук футбол курамасы|Түркмөнстан]] |} ==All-time international record== {{updated|3-август 2014}} {{col-begin}} {{col-4}} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |- !width=130| !width=70 | {{футбол курамасы|Afghanistan}} !width=70 | {{футбол курамасы|IRN}} |- !scope=row| Жеңиш | 0 || 1 |- !scope=row| Тең чыгуу | colspan="2"|0 |- !scope=row| Жеңилүү | 1 || 0 |- !scope=row| Кирген голдор | 0 || 4 |} {{col-4}} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |- !width=130| !width=70 | {{футбол курамасы|Afghanistan}} !width=70 | {{футбол курамасы|Kyrgyzstan}} |- !scope=row| Жеңиш | 3 || 0 |- !scope=row| Тең чыгуу | colspan="2"|1 |- !scope=row| Жеңилүү | 0 || 3 |- !scope=row| Кирген голдор | 1 || 4 |} {{col-4}} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |- !width=130| !width=70 | {{футбол курамасы|Afghanistan}} !width=70 | {{футбол курамасы|Tajikistan}} |- !scope=row| Жеңиш | 0 || 5 |- !scope=row| Тең чыгуу | colspan="2"|0 |- !scope=row| Жеңилүү | 1 || 0 |- !scope=row| Кирген голдор | 2 || 13 |} {{col-4}} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |- !width=130| !width=70 | {{футбол курамасы|Afghanistan}} !width=70 | {{футбол курамасы|Turkmenistan}} |- !scope=row| Жеңиш | 1 || 3 |- !scope=row| Тең чыгуу | colspan="2"|0 |- !scope=row| Жеңилүү | 3 || 1 |- !scope=row| Кирген голдор | 3 || 20 |} {{col-end}} {{col-begin}} {{col-4}} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |- !width=130| !width=70 | {{футбол курамасы|IRN}} !width=70 | {{футбол курамасы|Kyrgyzstan}} |- !scope=row| Жеңиш | 2 || 0 |- !scope=row| Тең чыгуу | colspan="2"|0 |- !scope=row| Жеңилүү | 0 || 2 |- !scope=row| Кирген голдор | 10 || 1 |} {{col-4}} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |- !width=130| !width=70 | {{футбол курамасы|IRN}} !width=70 | {{футбол курамасы|Tajikistan}} |- !scope=row| Жеңиш | 3 || 0 |- !scope=row| Тең чыгуу | colspan="2"|0 |- !scope=row| Жеңилүү | 0 || 3 |- !scope=row| Кирген голдор | 13 || 1 |} {{col-4}} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |- !width=130| !width=70 | {{футбол курамасы|IRN}} !width=70 | {{футбол курамасы|Turkmenistan}} |- !scope=row| Жеңиш | 0 || 2 |- !scope=row| Тең чыгуу | colspan="2"|2 |- !scope=row| Жеңилүү | 2 || 0 |- !scope=row| Кирген голдор | 2 || 4 |} {{col-4}} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |- !width=130| !width=70 | {{футбол курамасы|IRN}} !width=70 | {{футбол курамасы|Uzbekistan}} |- !scope=row| Жеңиш | 3 || 1 |- !scope=row| Тең чыгуу | colspan="2"|1 |- !scope=row| Жеңилүү | 1 || 3 |- !scope=row| Кирген голдор | 7 || 2 |} {{col-end}} {{col-begin}} {{col-4}} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |- !width=130| !width=70 | {{футбол курамасы|Kyrgyzstan}} !width=70 | {{футбол курамасы|Tajikistan}} |- !scope=row| Жеңиш | 2 || 6 |- !scope=row| Тең чыгуу | colspan="2"|0 |- !scope=row| Жеңилүү | 6 || 2 |- !scope=row| Кирген голдор | 6 || 11 |} {{col-4}} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |- !width=130| !width=70 | {{футбол курамасы|Kyrgyzstan}} !width=70 | {{футбол курамасы|Turkmenistan}} |- !scope=row| Жеңиш | 0 || 2 |- !scope=row| Тең чыгуу | colspan="2"|0 |- !scope=row| Жеңилүү | 2 || 0 |- !scope=row| Кирген голдор | 1 || 6 |} {{col-4}} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |- !width=130| !width=70 | {{футбол курамасы|Kyrgyzstan}} !width=70 | {{футбол курамасы|Uzbekistan}} |- !scope=row| Жеңиш | 0 || 4 |- !scope=row| Тең чыгуу | colspan="2"|0 |- !scope=row| Жеңилүү | 4|| 0 |- !scope=row| Кирген голдор | 0 || 16 |} {{col-end}} {{col-begin}} {{col-4}} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |- !width=130| !width=70 | {{футбол курамасы|Tajikistan}} !width=70 | {{футбол курамасы|Turkmenistan}} |- !scope=row| Жеңиш | 2 || 2 |- !scope=row| Тең чыгуу | colspan="2"|1 |- !scope=row| Жеңилүү | 2 || 2 |- !scope=row| Кирген голдор | 7 || 5 |} {{col-4}} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |- !width=130| !width=70 | {{футбол курамасы|Tajikistan}} !width=70 | {{футбол курамасы|Uzbekistan}} |- !scope=row| Жеңиш | 1 || 4 |- !scope=row| Тең чыгуу | colspan="2"|2 |- !scope=row| Жеңилүү | 4 || 1 |- !scope=row| Кирген голдор | 6 || 14 |} {{col-4}} {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |- !width=130| !width=70 | {{футбол курамасы|Turkmenistan}} !width=70 | {{футбол курамасы|Uzbekistan}} |- !scope=row| Жеңиш | 0 || 6 |- !scope=row| Тең чыгуу | colspan="2"|1 |- !scope=row| Жеңилүү | 6 || 0 |- !scope=row| Кирген голдор | 3 || 18 |} {{col-end}} ==International Competitions participation== ===Summer Olympics=== ;Legend *<span style="background:gold">1st</span> – Champions *<span style="background:silver">2nd</span> – Runners-up *<span style="background:#cc9966">3rd</span> – Third place *<span style="background:#9acdff">4th</span> – Fourth place *GS – Group stage *Q &mdash; Qualified for upcoming tournament *<span style="border:1px solid gray">&nbsp;••&nbsp;</span> &mdash; Qualified but withdrew *<span style="border:1px solid gray">&nbsp;•&nbsp;</span> &mdash; Qualified *<span style="border:1px solid gray">&nbsp;×&nbsp;</span> &mdash; Did not enter / Withdrew from the Olympics or Withdrew from the Olympics / Banned *<span style="border:3px solid red">&nbsp;&nbsp;</span> &mdash; Hosts ====Men==== {| class="wikitable" style="text-align:center" ! Өлкө|| {{flagicon|France}}<br/>[[Football at the 1900 Summer Olympics|1900]] || {{flagicon|United States|1896}}<br/>[[Football at the 1904 Summer Olympics|1904]] || {{flagicon|United Kingdom}}<br/>[[Football at the 1908 Summer Olympics|1908]] || {{flagicon|Sweden}}<br/>[[Football at the 1912 Summer Olympics|1912]] || {{flagicon|Belgium}}<br/>[[Football at the 1920 Summer Olympics|1920]] || {{flagicon|France}}<br/>[[Football at the 1924 Summer Olympics|1924]] || {{flagicon|Netherlands}}<br/>[[Football at the 1928 Summer Olympics|1928]] || {{flagicon|Germany|Nazi}}<br/>[[Football at the 1936 Summer Olympics|1936]] || {{flagicon|United Kingdom}}<br/>[[Football at the 1948 Summer Olympics|1948]] || {{flagicon|Finland}}<br/>[[Football at the 1952 Summer Olympics|1952]] || {{flagicon|Australia}}<br/>[[Football at the 1956 Summer Olympics|1956]] || {{flagicon|Italy}}<br/>[[Football at the 1960 Summer Olympics|1960]] || {{flagicon|Japan}}<br/>[[Football at the 1964 Summer Olympics|1964]] || {{flagicon|Mexico}}<br/>[[Football at the 1968 Summer Olympics|1968]] || {{flagicon|Germany}}<br/>[[Football at the 1972 Summer Olympics|1972]] ||{{flagicon|Canada}}<br/> [[Football at the 1976 Summer Olympics|1976]] || {{flagicon|Soviet Union|1955}}<br/>[[Football at the 1980 Summer Olympics|1980]] || {{flagicon|United States}}<br/>[[Football at the 1984 Summer Olympics|1984]] || {{flagicon|South Korea}}<br/>[[Football at the 1988 Summer Olympics|1988]] || {{flagicon|Spain}}<br/>[[Football at the 1992 Summer Olympics|1992]] || {{flagicon|United States}}<br/>[[Football at the 1996 Summer Olympics|1996]] || {{flagicon|Australia}}<br/>[[Football at the 2000 Summer Olympics|2000]] || {{flagicon|Greece}}<br/>[[Football at the 2004 Summer Olympics|2004]] || {{flagicon|China}}<br/>[[Football at the 2008 Summer Olympics|2008]] || {{flagicon|United Kingdom}}<br/>[[Football at the 2012 Summer Olympics – Men's tournament|2012]]|| Жалпы |- |align=left| {{футбол курамасы|IRI}}<ref name=1980IOC group=notes>Iran Qualified in [[Football at the 1980 Summer Olympics|1980]] but boycotted the event.</ref> || || || || || || || || || || || || || <big>'''•'''</big>|| || <big>'''•'''</big>||'''QF'''||bgcolor=black| ||bgcolor=black| || || || || || || || ||'''3''' |- |align=left| {{футбол курамасы|AFG}}|| || || || || || || || ||<big>'''•'''</big> || || || || || || || || ||bgcolor=black| || || || || || || || ||'''1''' |- |align=left| '''Жалпы''' || '''0''' || '''0''' || '''0''' || '''0''' || '''0''' || '''0''' || '''0''' || '''0''' || '''1''' || '''0''' || '''0''' || '''0''' || '''1''' || '''0''' || '''1''' || '''1''' || '''0''' || '''0''' || '''0''' || '''0''' || '''0''' || '''0''' || '''0''' || '''0''' || '''0''' ||'''4''' |} ====Notes==== {{reflist|group=notes}} ===FIFA World Cup=== ;Legend *'''<span style="background:gold">1st</span>''' – Champion *'''<span style="background:silver">2nd</span>''' – Runner-up *'''<span style="background:#CFAA88">3rd</span>''' – Third place *'''4th''' – Fourth place *'''QF''' – Quarterfinals *'''R16''' – Round of 16 (since 1986: knockout round of 16) *'''GS''' – Group Stage *'''1S''' – First Knockout Stage (1934–1938 Single-elimination tournament) *<span style="border:1px solid gray">&nbsp;'''•'''&nbsp;</span> — Did not qualify *<span style="border:1px solid gray">&nbsp; &nbsp;</span> — Did not enter / Withdrew / Banned *<span style="border: 3px solid red">&nbsp; &nbsp;</span>&nbsp;— Hosts {| class="wikitable" style="text-align:center" ! Курама !! {{flagicon|Uruguay}}<br/>[[1930 FIFA World Cup|1930]] !! {{flagicon|Italy|1861}}<br/>[[1934 FIFA World Cup|1934]] !! {{flagicon|France}}<br/>[[1938 FIFA World Cup|1938]] !! {{flagicon|Brazil}}<br/>[[1950 FIFA World Cup|1950]] !! {{flagicon|Switzerland}}<br/>[[1954 FIFA World Cup|1954]] !! {{flagicon|Sweden}}<br/>[[1958 FIFA World Cup|1958]] !! {{flagicon|Chile}}<br/>[[1962 FIFA World Cup|1962]] !! {{flagicon|England}}<br/>[[1966 FIFA World Cup|1966]] !! {{flagicon|Mexico}}<br/>[[1970 FIFA World Cup|1970]] !! {{flagicon|West Germany}}<br/>[[1974 FIFA World Cup|1974]] !! {{flagicon|Argentina|alt}}<br/>[[1978 FIFA World Cup|1978]] !! {{flagicon|Spain}}<br/>[[1982 FIFA World Cup|1982]] !! {{flagicon|Mexico}}<br/>[[1986 FIFA World Cup|1986]] !! {{flagicon|Italy}}<br/>[[1990 FIFA World Cup|1990]] !! {{flagicon|United States}}<br/>[[1994 FIFA World Cup|1994]] !! {{flagicon|France}}<br/>[[1998 FIFA World Cup|1998]] !! {{flagicon|South Korea}}{{flagicon|Japan}}<br/>[[2002 FIFA World Cup|2002]] !! {{flagicon|Germany}}<br/>[[2006 FIFA World Cup|2006]] !! {{flagicon|South Africa}}<br/>[[2010 FIFA World Cup|2010]] !! {{flagicon|Brazil}}<br/>[[2014 FIFA World Cup|2014]] | style="background:gold;"| '''Жалпы''' | ''inclusive <br> WC Qual.'' |- |align=left| {{футбол курамасы|Iran}} ! !! !! !! !! !! !! !! !! !! • !! GS !! !! !! • !! • !! GS !! • !! GS !! • !! GS!! 4 !! 9 |- |align=left| {{футбол курамасы|Afghanistan}} ! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! •!! • !! •!! 0 !! 3 |- |align=left| {{футбол курамасы|Uzbekistan}} !colspan=14 rowspan=4|Was part of [[USSR national football team|USSR]] !! !! •!! • !! •!! • !! •!! 0 !! 5 |- |align=left| {{футбол курамасы|Tajikistan}} ! !! •!! • !! •!! • !! •!! 0 !! 5 |- |align=left| {{футбол курамасы|Turkmenistan}} ! !! •!! • !! •!! • !! •!! 0 !! 5 |- |align=left| {{футбол курамасы|Kyrgyzstan}} ! !! •!! • !! •!! • !! •!! 0 !! 5 |- ! Жалпы !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 1 !! 0 !! 1!! 0 !!1 !! 4 |} ==Continental Competitions participation== ===Asian Cup=== ;Legend *<span style="background:gold">1st</span> – Champions *<span style="background:silver">2nd</span> – Runners-up *<span style="background:#cc9966">3rd</span> – Third place *<span style="background:#9acdff">4th</span> – Fourth place *QF – Quarter Finals *GS – Group stage *q – Qualified *<span style="border: 3px solid red">&nbsp; &nbsp;</span>&nbsp;&mdash; Hosts {|class="wikitable" style="text-align:center; font-size:90%" |-valign="bottom" ! width=150|Курама ! {{flagicon|Hong Kong|1910}}<br />[[1956 AFC Asian Cup|1956]] ! {{flagicon|South Korea}}<br />[[1960 AFC Asian Cup|1960]] ! {{flagicon|Israel}}<br />[[1964 AFC Asian Cup|1964]] ! {{flagicon|Iran|1964}}<br />[[1968 AFC Asian Cup|1968]] ! {{flagicon|Thailand}}<br />[[1972 AFC Asian Cup|1972]] ! {{flagicon|Iran|1964}}<br />[[1976 AFC Asian Cup|1976]] ! {{flagicon|Kuwait}}<br />[[1980 AFC Asian Cup|1980]] ! {{flagicon|Singapore}}<br />[[1984 AFC Asian Cup|1984]] ! {{flagicon|Qatar}}<br />[[1988 AFC Asian Cup|1988]] ! {{flagicon|Japan}}<br />[[1992 AFC Asian Cup|1992]] ! {{flagicon|UAE}}<br />[[1996 AFC Asian Cup|1996]] ! {{flagicon|Lebanon}}<br />[[2000 AFC Asian Cup|2000]] ! {{flagicon|China}}<br />[[2004 AFC Asian Cup|2004]] ! {{flagicon|Indonesia}}<br />{{flagicon|Malaysia}}<br />{{flagicon|Thailand}}<br />{{flagicon|Vietnam}}<br />[[2007 AFC Asian Cup|2007]] ! {{flagicon|Qatar}}<br />[[2011 AFC Asian Cup|2011]] ! {{flagicon|Australia}}<br />[[2015 AFC Asian Cup|2015]] !! Years |- | align=left|{{футбол курамасы|Iran|size=20px}} | bgcolor="#efefef"| | | | style="border: 3px solid red" bgcolor=Gold| '''1st''' | bgcolor=Gold| '''1st''' | style="border: 3px solid red" bgcolor=Gold| '''1st''' | bgcolor=#cc9966| '''3rd''' | bgcolor=#9acdff| '''4th''' | bgcolor=#cc9966| '''3rd''' | GS | bgcolor=#cc9966| '''3rd''' | QF | bgcolor=#cc9966| '''3rd''' | QF | QF | q ! 13 |- |align=left|{{футбол курамасы|Uzbekistan|size=20px}} | colspan=10 rowspan=2 bgcolor="#efefef"|Was part of [[USSR national football team|USSR]] | GS | GS | QF | QF | bgcolor=#9acdff| '''4th''' | q ! 6 |- | align=left|{{футбол курамасы|Turkmenistan|size=20px}} | | | GS | | | ! 1 |- !Жалпы ||0 ||0 ||0 ||1 ||1 ||1 ||1 ||1 ||1 ||1 ||2 ||2 ||3 ||2 ||2 ||2 || |- |} ==Ranking== {{col-begin}} {{col-3}} ===Мырзалар улуттук курамалары=== [[ФИФА дүйнөлүк рейтинги|Рейтинг]] [[ФИФА]] тарабынан эсептелген. {| class="wikitable" cellpadding="1" style="text-align: center;" |- !AФК ![[ФИФА]] !Өлкө !Упайлары !+/&minus; |- |'''2''' |'''48''' |align=left|{{футбол курамасы|Iran}} |563 |{{increase}}1 |- |'''3''' |'''51''' |align=left|{{футбол курамасы|Uzbekistan}} |528 |{{increase}}1 |- |'''17''' |'''120''' |align=left|{{футбол курамасы|Tajikistan}} |252 |{{increase}}4 |- |'''19''' |'''129''' |align=left|{{футбол курамасы|Afghanistan}} |217 |{{increase}}1 |- |'''21''' |'''137''' |align=left|{{футбол курамасы|Turkmenistan}} |197 |{{increase}}3 |- |'''22''' |'''144''' |align=left|{{футбол курамасы|Kyrgyzstan}} |176 |{{increase}}5 |- |} Август 2014 көрсөткүчү.<ref>{{Cite web |url= http://www.fifa.com/worldranking/rankingtable/index.html |title= The FIFA/Coca-Cola World Ranking (Men) |publisher= [[FIFA]] |date= 5 June 2014 |accessdate= 2014-09-03 |archivedate= 2018-12-24 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20181224011846/https://www.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/ }}</ref> ===Women's National Teams=== {| class="wikitable" cellpadding="1" style="text-align: center;" |- !AFC ![[FIFA]] !Country !Points !+/&minus; |- |'''9''' |'''43''' |align=left|{{айымдар футбол курамасы|Uzbekistan}} |1548 |{{increase}}1 |- |'''13''' |'''54''' |align=left|{{айымдар футбол курамасы|Iran}} |1412 |{{increase}}1 |- |'''22''' |'''99''' |align=left|{{айымдар футбол курамасы|Kyrgyzstan}} |1136 |{{төмөндөө}}1 |- |'''34''' |'''125''' |align=left|{{айымдар футбол курамасы|Afghanistan}} |899 |{{төмөндөө}}11 |- |} [http://www.fifa.com/worldranking/rankingtable/women/index.html Last updated 20 June 2014]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130122040822/http://www.fifa.com/worldranking/rankingtable/women/index.html |date=2013-01-22 }} {{col-3}} <timeline> ImageSize = width:150 height:1200 PlotArea = left:40 right:0 bottom:5 top:10 DateFormat = dd/mm/yyyy Period = from:08/08/1993 till:31/12/1999 ScaleMajor = unit:year increment:1 start:1994 TimeAxis = orientation:vertical format:yyyy Colors = id:Uzbekistan value:blue id:Iran value:red PlotData= bar:Leaders width:25 mark:(line,black) align:left fontsize:S from:08/08/1993 till:17/10/1995 shift:(20,-4) text:"[[Иран улуттук футбол курамасы|Иран]]" color:Iran from:17/10/1995 till:03/07/1996 shift:(20,-3) text:"[[Өзбекстан улуттук футбол курамасы|Өзбекстан]]" color:Uzbekistan from:03/07/1996 till:31/12/1999 shift:(20,-4) text:"[[Иран улуттук футбол курамасы|Иран]]" color:Iran </timeline> {{col-3}} <timeline> ImageSize = width:150 height:1200 PlotArea = left:40 right:0 bottom:5 top:10 DateFormat = dd/mm/yyyy Period = from:01/01/2000 till:31/12/2009 ScaleMajor = unit:year increment:1 start:2000 TimeAxis = orientation:vertical format:yyyy Colors = id:Uzbekistan value:blue id:Iran value:red PlotData= bar:Leaders width:25 mark:(line,black) align:left fontsize:S from:01/01/2000 till:31/12/2009 shift:(20,-3) text:"[[Иран улуттук футбол курамасы|Иран]]" color:Iran </timeline> {{col-3}} <timeline> ImageSize = width:150 height:1200 PlotArea = left:40 right:0 bottom:5 top:10 DateFormat = dd/mm/yyyy Period = from:01/01/2010 till:14/08/2014 ScaleMajor = unit:year increment:1 start:2010 TimeAxis = orientation:vertical format:yyyy Colors = id:Uzbekistan value:blue id:Iran value:red PlotData= bar:Leaders width:25 mark:(line,black) align:left fontsize:S from:01/01/2010 till:17/01/2013 shift:(20,-4) text:"[[Иран улуттук футбол курамасы|Иран]]" color:Iran from:17/01/2013 till:14/04/2013 shift:(20,-3) text:"[[Өзбекстан улуттук футбол курамасы|Өзбекстан]]" color:Uzbekistan from:14/04/2013 till:06/06/2013 shift:(20,-4) text:"[[Иран улуттук футбол курамасы|Иран]]" color:Iran from:06/06/2013 till:04/07/2013 shift:(20,-3) text:"[[Өзбекстан улуттук футбол курамасы|Өзбекстан]]" color:Uzbekistan from:04/07/2013 till:end shift:(20,-4) text:"[[Иран улуттук футбол курамасы|Иран]]" color:Iran </timeline> {{col-end}} == Кошумча караңыз == * [[Азия футбол конфедерациясы]] * [[Чыгыш Азия футбол федерациясы]] * [[АСЕАН футбол федерациясы]] * [[Борбор жана Түштүк Азия футбол федерациясы]] == Эскертүүлөр == {{эскертүүлөр}} [[Категория:Азия Футбол Конфедерациясы]] [[Категория:Эл аралык футбол көзөмөлдөөчү уюмдар|Азия]] [[Категория:Футбол уюмдары]] [[Категория:2014-жылы негизделген уюмдар]] 5hb1kgnpgyi5mroiwi59lfi4e3yndnd 0 50840 423022 308293 2022-07-31T19:07:41Z Lauriswift911 32161 Lauriswift911 moved page [[Алтай крайы]] to [[Алтай кыры]]: Край — кыргызча кыр болуп которулат. wikitext text/x-wiki [[Файл:Altai Krai in Russia.svg|thumb|Алтай крайы.]] [[Файл:Flag of Altai Krai.svg|thumb]] '''Алтай крайы''' - [[Россия Федерациясы|Россия Федерациясынын]] курамында (Сибирь Федерация округу). 1937-ж. 28-сентябрда уюшулган. Аянты 169,1 миң км². Калкы 2,5 млн (2004). Алтай крайында 60 административдик район, 12 шаар (11 крайга баш ийет), 14 шаарча бар. Борбору - [[Барнаул]] шаары. Аймагында Алтай Республикасы жайгашкан. ==Табияты== Алтай крайынын жери түздүктүү жана тоолуу болуп экиге бөлүнөт. Түндүк-батыш бөлүгүн Батыш Сибирь түздүгүнүн четжакалары, түштүк-чыгышын Алтай тоолору ээлейт. Дарыялары: Обь, Катунь; ири көлдөрү: Кулунду, Күчүк, Төлөс. Климаты кескин континенттик, кышы узак, кар аз түшөт, жайы ысык жана кургак. Январдын орточо температурасы -19°С, июлдуку 19°С. Жылдык жаан-чачыны 150 ммден (түздүктөрүндө) 300 ммге (тоолорунда) чейин. Тоолуу бөлүгүндө климаты континенттик, жаан-чачыны мол (1500-3000 мм). Тоо арасындагы өрөөндөрдө 1500-2000 мм. Түздүктүү бөлүгүндө топурагы кара, батышы шор топурактуу. Аймагынын ¹/₃ин токой (кайың, мырзакарагай ж. б.) ээлейт. Түздүгүндө талаа жана токойлуу талаа зоналары, тоолорунун ички өрөөндөрүндө жарым чөл менен кургак талаа, токой тилкелеринин жогорку бөлүгүндө бийик тундра жатат. ==Калкы== Калкынын көбү - орус (85%), алтайлыктар, украин, беларусь ж. б. улут өкүлдөрү да жашайт. Шаар калкы 52,6%. Ири шаарлары: Барнаул, Бийск, Рубцовск, Горно-Алтайск. Учук оорулуулар дарылануучу Лебяжье курорту бар. Алтай крайы - Россиядагы өнөр жайы өнүккөн крайлардын бири. Машина куруу (трактор жана айыл чарба машинасы, вагон, мотор, буу казан ж. б.), химия, нефть-химия (шина, жасалма була, хим. продуктулары ж. б.), жеңил (текстиль), тамак-аш, тоо кен (полиметалл, алтын, сымап ж. б.) өнөр жайы бар. Негизги өнөр жай борборлору: Барнаул, Бийск, Рубцовск, Новоалтайск, Славгород. Айыл чарбасында дыйканчылык басымдуу. Дан чарбасы (негизинен буудай) өнүккөн. Кант кызылчасы, күнкарама, зыгыр, кара куурай, тоют өсүмдүктөрү айдалып, картошка, жашылча-жемиш багы өстүрүлөт. Сүт-эт багытындагы уй, эт-жүн багытындагы кой чарбалары, эчки асыралат. Аңчылык жана бал челек кармоо да чоң мааниге ээ. Үй кушу, куну чарбасы (тыйынчычкан, кундуз, түлкү, суу күсөн ж. б.) бар. Тоолорунда чаар бугу жана марал багылат. Темиржолунун узундугу 1710 км. Бийск шаарынан Монголияга Чүй автомобиль жолу кетет. Обь дарыясында кеме жүрөт. ==Колдонулган адабияттар== * [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы]]: 1-том. Башкы ред. Асанов Ү. А., Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2006. ISBN 9967—14— 046—1 [[Категория:Орусия]] [[Категория:Алтай]] 56ug825po2nbbdpettjrnsffqxdl4as 0 51161 423026 395385 2022-07-31T19:11:36Z Lauriswift911 32161 Lauriswift911 moved page [[Ватикан]] to [[Уатикан]]: Кыргыз тилинде в тамгасы колдонулбайт wikitext text/x-wiki '''Ватикан''' (шаар-мамлекет) - [[Италия|Италиянын]] борбору, [[Рим|Римдин]] аймагындагы шаар-мамлекет. Рим-католик чиркөөсүнүн башчысы Рим папасынын резиденциясы. Чиркөө башкармалыгы (Рим куриясы) турган жай. Римдин батыш бөлүгүндө, Ватикан дөңсөөсүндө, Тибр дарыясынын оң жээгинде жайгашкан. Аянты 0,44 км². Калкы 921 (2005). Мамлекеттик тили латын жана италян тилдери. Акча бирдиги евро (2002-жылдан). Ватикан эл аралык субъект катары эл аралык уюмдарга (анын ичинен ЕККУОБСЕ, МАГАТЭ) мүчө болууга акылуу. Ошондой эле БУУга, [[ЮНЕСКО|ЮНЕСКОго]] жана башка уюмдарга байкоочу катары миссия аткарат. Ар кайсы өкмөттүк уюмдарга мүчө. {|class="infobox" |- !<font size=+2>Ватикан</font> |- |align=center| [[File:Flag of the Vatican City.svg | thumb | 220x124px | right]] <br /> |align=center| [[File:Coat of arms of the Vatican City.svg | thumb | 220x124px | right]] |} ==Мамлекеттик түзүлүшү== Ватикан (расмий аталышы Ыйык Так) — теократиялык монархия. Жаңы Негизги мыйзамы Рим папасы Иоанн Павел II тарабынан 2000-жылы 26-ноябрда кабыл алынып, 2001-жылдын 22-февралынан күчүнө кирген. Ватикан мамлекетинин башчысы Рим папасы, Рим-католик чиркөөсүнүн эң жогорку иерархы. Ыйык Ата, Рим епископу, Иисус Христостун наместниги, ыйык Пётрдун орун басары, аалам Чиркөөсүнүн Жогорку понтифиги, Батыш патриархы, Италия примасы, Рим провинциясынын архиепископу жана митрополити, Ватикан Градынын Жогорку башкаруучусу титулдарын алып жүрөт. Рим папасы кардиналдардын коллегиясы (конклав) тарабынан өмүр бою шайланат. Ал толук мыйзам чыгаруу, аткаруу жана сот бийлигине ээ. Мыйзам чыгаруу бийлигинин органы (Жогорку понтифик бул бийликти өзалдынча жүргүзүүнү каалаган учурлардан тышкаркы мезгилдерде) кардиналдардан жана аларды жетектеген төрагадан турган Ватикан иштери боюнча Папа комиссиясы болуп саналатынча Ватикандын светтик суверенитетине жана жарандык башкаруусуна таандык болгон аткаруу бийлиги Мамлекеттик секретариат (1988-жылдан жалпы бөлүмдөн жана мамлекеттер аралык байланыш бөлүмүнөн турат) тарабынан жүзөгө ашырылып, аны өз ишмердүүлүгү үчүн Рим папасынын алдында гана жоопкерчиликтүү болгон кардинал мамлекеттик катчы жетектейт. Ватиканды коргоо жана салтанаттарды өткөрүү функциясы швейцариялык гвардияга жүктөлгөн. ==Калкы== Ватикандын жергиликтүү калкынан тышкары Римде жана анын айланасында жашаган 3 миңге жакын адам Ватиканда иштейт. Ватикандын жарандыгы анын аймагында туруктуу жашагандарга гана берилет. Жарандыкка Рим папасынан тышкары кардиналдар, нунцийлер жана Апостолдук нунцийликтин кызматкерлери (дипл. кызмат учурунда), швейцариялык гвардиячылар (Ватиканда кызмат өтөгөн мезгилде), Ватикан шаарынын губернатору, Ватикан шаарынын трибуналынын претору, жарандык актыларды каттоочу кызматкерлер, папанын жеке жардамчылары жана анын үйбүлө мүчөлөрү, ошондой эле Ватиканда жашоого папа уруксат берген адамдар ээ боло алышат. Ватикандыктардын балдары 18 жашка чыкканда гана жарандык ала алышат. Сыртта жашагандар жарандыгын жоготушат (артыкчылык кардиналдарга гана берилет). ==Тарыхы== Шаар-мамлекет. Тибр дарыясынын боюндагы Ватикан дөңсөөсүнүн атынан аталган. Бул дөңсөөдө орто кылымдын башында сарай курулуп, ал 14-кылымда католик чиркөө башчысынын резиденциясына айланган. 1870-жылы өткөрүлгөн референдумдун жыйынтыгында Папа облусу Италия королдугуна бириктирилип, Рим папасы светтик бийлик жүргүзүү укугунан ажыратылган. Бирок Рим папасы Пий IX мындай чечимдерге каршы нааразылыгын билдирүү катары өзүн «ватикандык туткун» деп жарыялап, өмүрүнүн аягына чейин Ватикан сарайынан тышка чыгуудан баш тарткан. Ыйык Так менен Италия мамлекетинин ортосундагы узакка созулган пикир келишпестик 1929-жылы 11-февралда Латеран макулдашууларынын жыйынтыгында чечилген. Макулдашуу боюнча Ватикан мамлекети түзүлүп, анын азыркы кездеги чеги белгиленген жана эл аралык өзалдынчалыгы (суверенитети) таанылган. Ватикан эл аралык укук субъектиси катары бир катар эл аралык уюмдардын мүчөсү. Ыйык Так кеңири тармактагы эл аралык жана социалдык маселелерди чечүүдө таасирин тийгизип келет. 2-дүйнөлүк согуш алдында Пий XI, ал эми согуш учурунда анын мураскери Пий XII нацизм жана коммунизм идеологиясын кескин сындап чыккан. 1971-жылы В. Ядролук куралдарды таркатпоо тууралуу келишимге кол койгон, 1975-жылы Европадагы кызматташтык жана коопсуздук боюнча кеңешмеге катышкан жана анын жыйынтык документине кеңешмеге катышкан бардык мамлекеттерди ар бир адамдын диний ишенимин сыйлоого жана каалаган динге сыйынуусун урматтоого милдеттендирген милдеттенмени киргизүүнүн демилгечиси болгон. Папа Иоанн Павел II эл аралык терроризмди жана мамлекеттердин тышкы саясий максаттарына жетишүүдө куралдуу күчтөрдү колдонуусун кескин сындаган (1999-жылы НАТОнун аскерлеринин Югославияны бомбалоосун, 2003-жылы АКШнын Иракка басып кирүүсүн жана башка). Иоанн Павел II дүйнөдөн кайткан соң (2005), Рим-католик чиркөөсүнүн Жогорку понтифиги болуп 2005-жылы кардинал Йозеф Ратцингер шайланып, ал [[Бенедикт XVI]] деген ысым менен 2005жылдын 24-апрелинен өз кызматын аткарууга киришти. ==Чарбасы== Ватиканга тиешелүү өнөр жайы (полиграфиядан башка) жок. Жашоо-тиричиликке керектүү азык-түлүк, суу, газ жана башка четтен алат. Электр-станциясы, Борбордук жылытуу, автономиялуу телефон тармагы, почта системасы жана телеграф кызматы иштейт. Ватикандын кирешеси дүйнөнүн ар кайсы өлкөлөрүндө жашаган католиктердин кайыр-садагасынан жана туризмден (анын ичиненсувенир, почта маркаларын сатуу, музей экскурсиялары), басма продукцияларын сатуудан, башка өлкөлөрдөгү Рим католик чиркөөсүнө таандык жер аянттарынын ижарасынан түшөт. Ватикандын аймагында кирешеден салык алынбайт, валютаны сыртка чыгаруу жана алып келүү чектелген эмес. Ватикандын капиталы Италиянын жана башка өлкөлөрдүн өнөр жайына салынган. Ватикандын Борбордук банкы эл аралык финансы операцияларына катышат; бюджетин Рим папасы бекитет. Темир жолу (узундугу 0,86 км) Италиянын мамлекеттик темир жол тармагы менен байланышат. ==Маданияты== Ватикандагы ЖОЖдор: Григориан (1582), Урбаниан (1627), Латеран (1773), Салезиан (1940, Университет статусу 1973), Ыйык Фома Аквинский Папа (1580-жылы коллеж; 1909-жылы Университет), Ыйык Крест Папа Университеттери, Библиялык Папа, Чыгыш Папа, Арабистика жана исламтаануу Папа институттары, хор мектеби бар Чиркөө музыкасы понтифик институту жана башка Пантеонго караштуу виртуоздор асем искусствосу жана адабияты папа чоң академиясы (1542), Папа ИА (1603, мүчөлөрүн ар кайсы өлкөлөрдүн окумуштууларынан папа өзү тандайт), Чиркөө (1701), Литургия (1740), Католик дини (1801), Археология (1810), Ыйык Фома Аквинский жана католик дини Рим (1879), Ыйык Мария кыз (1946), Социалдык илимдер (1991), Жашоону коргоо (1994) академиялары бар. Папа сарайында Ватикан китепканасы (1475-жылы расмий негизделген, анда 300 миңден ашык тыйындар жана медалдар бар Нумизматика кабинети) иштейт. Ватикан музейлери, архиви (1610, мамлекеттик катчынын, Рим куриясынын жана башка соболордун документтери сакталат) бар. Архивдин базасында Ватикан палеогеография, дипломатика жана архивтаануу мектеби иштейт. Ватиканда Европадагы эң эски обсерватория жайгашкан. 1993-жылы АКШда филиалы ачылган. «Оссерваторе Романо» гезити күнүгө италян, жумасына француз, англис, испан, португал, немис, айына поляк тилинде чыгып турат. Радиостанция 1931-жылы түзүлгөн, жаңы радиоборбору (1957) 34 тилде уктурууларды алып барат жана телеборбор (1983) иштейт. Собордун бир каппелласы Ватикандын аймагындагы сыйынуучу, бак-парк, искусствонун бардык тармактары айкалышкан архитектуралык ири комплекс. Архитектура тарыхы 4-5-кылымдан башталат. Ватиканга көркөм колонадалар менен курчалган Ыйык Пётр собору дүйнөдөгү эң зор храм (1506-1614, архитекторлор Д. Браманте, Ж. делла Порта, Виньола жана башка). Микеланжелонун «Христоско аза күтүү» мрамор скульптурасы айрыкча көрк берип турат. Ыйык Пётр соборунун барокко стилиндеги аянты, Скала-Режа, Зала-Режа аксарай комплекстери: Паолин (16-кылым), Сикстин, Николай V капеллалары; Рафаэль Станцасы бар Боржиа апартаменти; Рафаэлдин лоджиялары Бельведер вилласы менен Сан-Дамазо короосу; Пий IVнин казино багы (1503-45-жылы салынган, архитектор Д. Браманте) орун алган. Аксарайда Ватикан китепканасы (кол жазмалар бар), байыркы замандын скульптура музейлери жана башка жайгашкан. Эки узун корпус (азыркы Ватикан китепканасы), Пио-Клементино музейи, статуя гал., папирустар кабинети, Нумизматикалык кабинет орун алган. Бельведер вилласы (1485-87; 16-18-кылым кайра курулган; бурамалуу тепкич, 1511-64, архитекторлор Браманте, Лигорио) менен кошуп турат. 1563-95-жылы Рафаэлдин лоджияларына Сикст V апартаменти улай салынган. Аксарайда көчөгө чыгуучу Король тепкичи жайгашкан (Скала-Режа, 1663-66), андан ары Король залы (1538-73, архитектор А. да Сангалло кичүүсү; Ж. Вазари, Т. жана Ф. Цуккари, О. Самаккини, Ж. Сальвиати жана башкалардын дубалга тартылган сүрөттөрү) бар. Ватикандын батышы бакчалар, Лев IV дубалынын калдыктары (9-кылым ортосу), папа Пий IV вилласы (1560, архитектор П. Лигорио), Шамал мунарасы (1579; 1939-жылы чейин Ватикан обсерваториясынын имараты), фонтандар (17-кылым архитектор Я ван Сантен), Ватикан пинакотекасынын имараты (1929-32, архитектор Л. Белтрами), Папа ИА, Эфиоп коллегиясы, губернатор аксарайы жайгашкан. Дубалдын ичинде 16-17-кылым Зыяратчылар (9-17-кылым; дубалга тартылган сүрөттөрү 9-кылым) Ыйык Анна (1572, архитектор Ж. да Виньола), Санто-Стефано-дельиАбиссини, Сан-Сальваторе-ин-Террионе чиркөөлөрү, мозаика өнөрканасы (1727), Ватикандын Сот сарайы, Диний окуу иштери боюнча конгрегация имараты, Павел VI аудиенция залы (1971), телеграф, телефон жана почта, темир жол вокзалы, басмасөз борбору, басмакана жана мейманкана (Ыйык Марфа үйү) бар. Ыйык Такка Римде жайгашкан Санта-Мария-Маджоре, Сан-Паоло-фуори-ле-Мура (монастыры менен), Сан-Жованни-ин-Латерано Латеран аксарайы менен (16-кылым), Канчеллерия (1485-1513, архитекторлор А. Бреньо, Д. Браманте), Дин таратуу боюнча Конгрегация ак сарайы (164267, архитекторлор Ф. Борромини жана Ж. Л. Бернини), Кастель-Гандольфодогу (17-кылым) папанын жайкы резиденциясы жана Римде, Италияда жайгашкан жана башка имараттар таандык. Ватикан шаар-музей болуп эсептелет. Ватикан ансамбли жана Римдеги Ыйык Такка тиешелүү имараттар 1956-жылдан ЮНЕСКОнун кайтаруусунда жана Бүткүл дүйнөлүк мурастын тизмесине кирген. ==Колдонулган адабияттар== * [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы]]: 2-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2007. 808 бет, илл. ISBN 978 9967-14-055-4 {{Европа өлкөлөрү}} [[Категория:Италия]] [[Категория:Шаарлар]] [[Категория:Европа өлкөлөрү‎]] mfuwp2e56d9kzdf6dmk3xouh3wdgnc4 423033 423026 2022-07-31T19:14:36Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Уатикан''' (шаар-мамлекет) - [[Италия|Италиянын]] борбору, [[Рим|Римдин]] аймагындагы шаар-мамлекет. Рим-католик чиркөөсүнүн башчысы Рим папасынын резиденциясы. Чиркөө башкармалыгы (Рим куриясы) турган жай. Римдин батыш бөлүгүндө, Ватикан дөңсөөсүндө, Тибр дарыясынын оң жээгинде жайгашкан. Аянты 0,44 км². Калкы 921 (2005). Мамлекеттик тили латын жана италян тилдери. Акча бирдиги евро (2002-жылдан). Ватикан эл аралык субъект катары эл аралык уюмдарга (анын ичинен ЕККУОБСЕ, МАГАТЭ) мүчө болууга акылуу. Ошондой эле БУУга, [[ЮНЕСКО|ЮНЕСКОго]] жана башка уюмдарга байкоочу катары миссия аткарат. Ар кайсы өкмөттүк уюмдарга мүчө. {|class="infobox" |- !<font size=+2>Ватикан</font> |- |align=center| [[File:Flag of the Vatican City.svg | thumb | 220x124px | right]] <br /> |align=center| [[File:Coat of arms of the Vatican City.svg | thumb | 220x124px | right]] |} ==Мамлекеттик түзүлүшү== Ватикан (расмий аталышы Ыйык Так) — теократиялык монархия. Жаңы Негизги мыйзамы Рим папасы Иоанн Павел II тарабынан 2000-жылы 26-ноябрда кабыл алынып, 2001-жылдын 22-февралынан күчүнө кирген. Ватикан мамлекетинин башчысы Рим папасы, Рим-католик чиркөөсүнүн эң жогорку иерархы. Ыйык Ата, Рим епископу, Иисус Христостун наместниги, ыйык Пётрдун орун басары, аалам Чиркөөсүнүн Жогорку понтифиги, Батыш патриархы, Италия примасы, Рим провинциясынын архиепископу жана митрополити, Ватикан Градынын Жогорку башкаруучусу титулдарын алып жүрөт. Рим папасы кардиналдардын коллегиясы (конклав) тарабынан өмүр бою шайланат. Ал толук мыйзам чыгаруу, аткаруу жана сот бийлигине ээ. Мыйзам чыгаруу бийлигинин органы (Жогорку понтифик бул бийликти өзалдынча жүргүзүүнү каалаган учурлардан тышкаркы мезгилдерде) кардиналдардан жана аларды жетектеген төрагадан турган Ватикан иштери боюнча Папа комиссиясы болуп саналатынча Ватикандын светтик суверенитетине жана жарандык башкаруусуна таандык болгон аткаруу бийлиги Мамлекеттик секретариат (1988-жылдан жалпы бөлүмдөн жана мамлекеттер аралык байланыш бөлүмүнөн турат) тарабынан жүзөгө ашырылып, аны өз ишмердүүлүгү үчүн Рим папасынын алдында гана жоопкерчиликтүү болгон кардинал мамлекеттик катчы жетектейт. Ватиканды коргоо жана салтанаттарды өткөрүү функциясы швейцариялык гвардияга жүктөлгөн. ==Калкы== Ватикандын жергиликтүү калкынан тышкары Римде жана анын айланасында жашаган 3 миңге жакын адам Ватиканда иштейт. Ватикандын жарандыгы анын аймагында туруктуу жашагандарга гана берилет. Жарандыкка Рим папасынан тышкары кардиналдар, нунцийлер жана Апостолдук нунцийликтин кызматкерлери (дипл. кызмат учурунда), швейцариялык гвардиячылар (Ватиканда кызмат өтөгөн мезгилде), Ватикан шаарынын губернатору, Ватикан шаарынын трибуналынын претору, жарандык актыларды каттоочу кызматкерлер, папанын жеке жардамчылары жана анын үйбүлө мүчөлөрү, ошондой эле Ватиканда жашоого папа уруксат берген адамдар ээ боло алышат. Ватикандыктардын балдары 18 жашка чыкканда гана жарандык ала алышат. Сыртта жашагандар жарандыгын жоготушат (артыкчылык кардиналдарга гана берилет). ==Тарыхы== Шаар-мамлекет. Тибр дарыясынын боюндагы Ватикан дөңсөөсүнүн атынан аталган. Бул дөңсөөдө орто кылымдын башында сарай курулуп, ал 14-кылымда католик чиркөө башчысынын резиденциясына айланган. 1870-жылы өткөрүлгөн референдумдун жыйынтыгында Папа облусу Италия королдугуна бириктирилип, Рим папасы светтик бийлик жүргүзүү укугунан ажыратылган. Бирок Рим папасы Пий IX мындай чечимдерге каршы нааразылыгын билдирүү катары өзүн «ватикандык туткун» деп жарыялап, өмүрүнүн аягына чейин Ватикан сарайынан тышка чыгуудан баш тарткан. Ыйык Так менен Италия мамлекетинин ортосундагы узакка созулган пикир келишпестик 1929-жылы 11-февралда Латеран макулдашууларынын жыйынтыгында чечилген. Макулдашуу боюнча Ватикан мамлекети түзүлүп, анын азыркы кездеги чеги белгиленген жана эл аралык өзалдынчалыгы (суверенитети) таанылган. Ватикан эл аралык укук субъектиси катары бир катар эл аралык уюмдардын мүчөсү. Ыйык Так кеңири тармактагы эл аралык жана социалдык маселелерди чечүүдө таасирин тийгизип келет. 2-дүйнөлүк согуш алдында Пий XI, ал эми согуш учурунда анын мураскери Пий XII нацизм жана коммунизм идеологиясын кескин сындап чыккан. 1971-жылы В. Ядролук куралдарды таркатпоо тууралуу келишимге кол койгон, 1975-жылы Европадагы кызматташтык жана коопсуздук боюнча кеңешмеге катышкан жана анын жыйынтык документине кеңешмеге катышкан бардык мамлекеттерди ар бир адамдын диний ишенимин сыйлоого жана каалаган динге сыйынуусун урматтоого милдеттендирген милдеттенмени киргизүүнүн демилгечиси болгон. Папа Иоанн Павел II эл аралык терроризмди жана мамлекеттердин тышкы саясий максаттарына жетишүүдө куралдуу күчтөрдү колдонуусун кескин сындаган (1999-жылы НАТОнун аскерлеринин Югославияны бомбалоосун, 2003-жылы АКШнын Иракка басып кирүүсүн жана башка). Иоанн Павел II дүйнөдөн кайткан соң (2005), Рим-католик чиркөөсүнүн Жогорку понтифиги болуп 2005-жылы кардинал Йозеф Ратцингер шайланып, ал [[Бенедикт XVI]] деген ысым менен 2005жылдын 24-апрелинен өз кызматын аткарууга киришти. ==Чарбасы== Ватиканга тиешелүү өнөр жайы (полиграфиядан башка) жок. Жашоо-тиричиликке керектүү азык-түлүк, суу, газ жана башка четтен алат. Электр-станциясы, Борбордук жылытуу, автономиялуу телефон тармагы, почта системасы жана телеграф кызматы иштейт. Ватикандын кирешеси дүйнөнүн ар кайсы өлкөлөрүндө жашаган католиктердин кайыр-садагасынан жана туризмден (анын ичиненсувенир, почта маркаларын сатуу, музей экскурсиялары), басма продукцияларын сатуудан, башка өлкөлөрдөгү Рим католик чиркөөсүнө таандык жер аянттарынын ижарасынан түшөт. Ватикандын аймагында кирешеден салык алынбайт, валютаны сыртка чыгаруу жана алып келүү чектелген эмес. Ватикандын капиталы Италиянын жана башка өлкөлөрдүн өнөр жайына салынган. Ватикандын Борбордук банкы эл аралык финансы операцияларына катышат; бюджетин Рим папасы бекитет. Темир жолу (узундугу 0,86 км) Италиянын мамлекеттик темир жол тармагы менен байланышат. ==Маданияты== Ватикандагы ЖОЖдор: Григориан (1582), Урбаниан (1627), Латеран (1773), Салезиан (1940, Университет статусу 1973), Ыйык Фома Аквинский Папа (1580-жылы коллеж; 1909-жылы Университет), Ыйык Крест Папа Университеттери, Библиялык Папа, Чыгыш Папа, Арабистика жана исламтаануу Папа институттары, хор мектеби бар Чиркөө музыкасы понтифик институту жана башка Пантеонго караштуу виртуоздор асем искусствосу жана адабияты папа чоң академиясы (1542), Папа ИА (1603, мүчөлөрүн ар кайсы өлкөлөрдүн окумуштууларынан папа өзү тандайт), Чиркөө (1701), Литургия (1740), Католик дини (1801), Археология (1810), Ыйык Фома Аквинский жана католик дини Рим (1879), Ыйык Мария кыз (1946), Социалдык илимдер (1991), Жашоону коргоо (1994) академиялары бар. Папа сарайында Ватикан китепканасы (1475-жылы расмий негизделген, анда 300 миңден ашык тыйындар жана медалдар бар Нумизматика кабинети) иштейт. Ватикан музейлери, архиви (1610, мамлекеттик катчынын, Рим куриясынын жана башка соболордун документтери сакталат) бар. Архивдин базасында Ватикан палеогеография, дипломатика жана архивтаануу мектеби иштейт. Ватиканда Европадагы эң эски обсерватория жайгашкан. 1993-жылы АКШда филиалы ачылган. «Оссерваторе Романо» гезити күнүгө италян, жумасына француз, англис, испан, португал, немис, айына поляк тилинде чыгып турат. Радиостанция 1931-жылы түзүлгөн, жаңы радиоборбору (1957) 34 тилде уктурууларды алып барат жана телеборбор (1983) иштейт. Собордун бир каппелласы Ватикандын аймагындагы сыйынуучу, бак-парк, искусствонун бардык тармактары айкалышкан архитектуралык ири комплекс. Архитектура тарыхы 4-5-кылымдан башталат. Ватиканга көркөм колонадалар менен курчалган Ыйык Пётр собору дүйнөдөгү эң зор храм (1506-1614, архитекторлор Д. Браманте, Ж. делла Порта, Виньола жана башка). Микеланжелонун «Христоско аза күтүү» мрамор скульптурасы айрыкча көрк берип турат. Ыйык Пётр соборунун барокко стилиндеги аянты, Скала-Режа, Зала-Режа аксарай комплекстери: Паолин (16-кылым), Сикстин, Николай V капеллалары; Рафаэль Станцасы бар Боржиа апартаменти; Рафаэлдин лоджиялары Бельведер вилласы менен Сан-Дамазо короосу; Пий IVнин казино багы (1503-45-жылы салынган, архитектор Д. Браманте) орун алган. Аксарайда Ватикан китепканасы (кол жазмалар бар), байыркы замандын скульптура музейлери жана башка жайгашкан. Эки узун корпус (азыркы Ватикан китепканасы), Пио-Клементино музейи, статуя гал., папирустар кабинети, Нумизматикалык кабинет орун алган. Бельведер вилласы (1485-87; 16-18-кылым кайра курулган; бурамалуу тепкич, 1511-64, архитекторлор Браманте, Лигорио) менен кошуп турат. 1563-95-жылы Рафаэлдин лоджияларына Сикст V апартаменти улай салынган. Аксарайда көчөгө чыгуучу Король тепкичи жайгашкан (Скала-Режа, 1663-66), андан ары Король залы (1538-73, архитектор А. да Сангалло кичүүсү; Ж. Вазари, Т. жана Ф. Цуккари, О. Самаккини, Ж. Сальвиати жана башкалардын дубалга тартылган сүрөттөрү) бар. Ватикандын батышы бакчалар, Лев IV дубалынын калдыктары (9-кылым ортосу), папа Пий IV вилласы (1560, архитектор П. Лигорио), Шамал мунарасы (1579; 1939-жылы чейин Ватикан обсерваториясынын имараты), фонтандар (17-кылым архитектор Я ван Сантен), Ватикан пинакотекасынын имараты (1929-32, архитектор Л. Белтрами), Папа ИА, Эфиоп коллегиясы, губернатор аксарайы жайгашкан. Дубалдын ичинде 16-17-кылым Зыяратчылар (9-17-кылым; дубалга тартылган сүрөттөрү 9-кылым) Ыйык Анна (1572, архитектор Ж. да Виньола), Санто-Стефано-дельиАбиссини, Сан-Сальваторе-ин-Террионе чиркөөлөрү, мозаика өнөрканасы (1727), Ватикандын Сот сарайы, Диний окуу иштери боюнча конгрегация имараты, Павел VI аудиенция залы (1971), телеграф, телефон жана почта, темир жол вокзалы, басмасөз борбору, басмакана жана мейманкана (Ыйык Марфа үйү) бар. Ыйык Такка Римде жайгашкан Санта-Мария-Маджоре, Сан-Паоло-фуори-ле-Мура (монастыры менен), Сан-Жованни-ин-Латерано Латеран аксарайы менен (16-кылым), Канчеллерия (1485-1513, архитекторлор А. Бреньо, Д. Браманте), Дин таратуу боюнча Конгрегация ак сарайы (164267, архитекторлор Ф. Борромини жана Ж. Л. Бернини), Кастель-Гандольфодогу (17-кылым) папанын жайкы резиденциясы жана Римде, Италияда жайгашкан жана башка имараттар таандык. Ватикан шаар-музей болуп эсептелет. Ватикан ансамбли жана Римдеги Ыйык Такка тиешелүү имараттар 1956-жылдан ЮНЕСКОнун кайтаруусунда жана Бүткүл дүйнөлүк мурастын тизмесине кирген. ==Колдонулган адабияттар== * [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы]]: 2-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2007. 808 бет, илл. ISBN 978 9967-14-055-4 {{Европа өлкөлөрү}} [[Категория:Италия]] [[Категория:Шаарлар]] [[Категория:Европа өлкөлөрү‎]] mne2l7yag281q304bv6geg9ewhv44ln 0 53834 423039 203962 2022-07-31T19:25:58Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Кыргыз-калмак (ойрот) согуштары (17—18-кылым)''' — Жуңгар хандарынын кыргыздарга каршы жүргүзгөн баскынчылык жортуулдары, согуштук экспанциясы. 17-кылымдын 30-жылдарында түзүлгөн ойрот (калмак) урууларынын күчтүү союзу Орто Азияга (1626—27; 1643-, 1653-, 1658-, 1681—84; 1711—12; 1714-, 1717-, 1723-, 1725-, 1739—41; 1745—48) тынымсыз кол салып турган. Натыйжада 1635—36-жылдары 12 000 түтүн (70-80 миң киши) кыргыз Каратегин, Ысарга (Гиссар) сүрүлгөн (Махмуд ибн Валинин эскерүүсү боюнча). 1643-жылы Эрдене Баатыр коңтаажы хошут Очирту 50 миң колу менен Токмокко чейин келип, кыргыз-казактардан жеңилип кайткан. 1658-жылы Чечен (Цецен) хандын уулу Галдама (санжырада Калдама) Талас суусунун жээгинде ферганалык Абдышүкүрдүн колун жеңип, Иледе кыштап турган. 1681—85-жылдары Галдан Бошокту хандын аскери Чүй өрөөнү жана Кашкар тоолору аркылуу бир нече жолу Фергананы чаап, Ташкент, Ош, Өзгөн, Сайрам шаары чоң зыян тарткан. Чүй, Талас (Чоң-Капка, Күмүштак) өрөөндөрүндө да калмактар турганы жөнүндө маалыматтар бар. Бирок кыргыздар калмак бийлигин тааныган эмес. 1744—45-жылдары кыргыздар коңшу элдер менен бирге калмактарга каршы ийгиликтүү жүрүштөрдү уюштурган. 1745-жылы Касан шаарынын чыгышындагы миң түтүн кыргыз Абдыкерим бийге кошулуп, калмактарды Ташкент шаарынан сүрүп чыгышкан, ошондой эле кашкарлык Акмат (Ахмет) бийге жардам беришип, калмактарды эки жолу катуу талкалагандыктан, Доржу жайсаң башында турган 10 миң колдон 3 миңи гана аман калган. 1749-жылы Якоб (Ягба) Жайсаңга кол салып, 300 кишисин кырып, Кашкарды камоого алган. Кыргыз тарыхында: Иленин башында (Тарбагатай) болгон кыргыз-калмак согушунда сарыбагыш уруусунан Эсенкул баатыр, бугу уруусунан Шапак 300 кол менен калмактарга кол салган, анда 270 калмак өлүп, кыргыздар 17 кишисинен ажыраганы тууралуу айтылат. Жуңгария күч менен Цин империясынын курамына киргенден (1758) кийин да кыргыз-калмак согуштары уланган. 1771-жылы Волга жээгинен Уубашы башында турган калмактар (болжол менен 30 миң түтүн) Жуңгарияга качканда, кыргыздар аларды Сарытокумдан (кытайча «Шара-бэл» — Иленин Балхашка куйган сол жээги) Тамга суусуна (Кулжа шаарына жакын) чейин кууп барышкан. Калмактардан 10 миңдей киши гана Кытайга жеткен. Кыргыз-калмак (ойрот) согушунун окуялары элдик оозеки адабияттарга, санжыраларга жана эпосторго («Манас», «Эр Табылды», «Курманбек», «Гүлгаакы» ж. б.) кирип, жер-суу аттары («Калмак-Коргон», «Калмак-Таш», «Калмак-Ашуу», «Калмак-Кечүү» ж. б.) да Кыргыз-калмак (ойрот) согушуна байланыштуу аталып калган. [[Категория:Тарых]] ==Колдонулган адабияттар== * [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы]]: 4-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2012. 832 бет, илл. ISBN 978 9967-14-104 -9 faqio42b3tk1j1nkhxzi8ulww8hi4az 423040 423039 2022-07-31T19:26:41Z Lauriswift911 32161 Lauriswift911 moved page [[Кыргыз-калмак (ойрот) согуштары (17—18-кылым)]] to [[Кыргыз-Ойрот согуштары]] wikitext text/x-wiki '''Кыргыз-калмак (ойрот) согуштары (17—18-кылым)''' — Жуңгар хандарынын кыргыздарга каршы жүргүзгөн баскынчылык жортуулдары, согуштук экспанциясы. 17-кылымдын 30-жылдарында түзүлгөн ойрот (калмак) урууларынын күчтүү союзу Орто Азияга (1626—27; 1643-, 1653-, 1658-, 1681—84; 1711—12; 1714-, 1717-, 1723-, 1725-, 1739—41; 1745—48) тынымсыз кол салып турган. Натыйжада 1635—36-жылдары 12 000 түтүн (70-80 миң киши) кыргыз Каратегин, Ысарга (Гиссар) сүрүлгөн (Махмуд ибн Валинин эскерүүсү боюнча). 1643-жылы Эрдене Баатыр коңтаажы хошут Очирту 50 миң колу менен Токмокко чейин келип, кыргыз-казактардан жеңилип кайткан. 1658-жылы Чечен (Цецен) хандын уулу Галдама (санжырада Калдама) Талас суусунун жээгинде ферганалык Абдышүкүрдүн колун жеңип, Иледе кыштап турган. 1681—85-жылдары Галдан Бошокту хандын аскери Чүй өрөөнү жана Кашкар тоолору аркылуу бир нече жолу Фергананы чаап, Ташкент, Ош, Өзгөн, Сайрам шаары чоң зыян тарткан. Чүй, Талас (Чоң-Капка, Күмүштак) өрөөндөрүндө да калмактар турганы жөнүндө маалыматтар бар. Бирок кыргыздар калмак бийлигин тааныган эмес. 1744—45-жылдары кыргыздар коңшу элдер менен бирге калмактарга каршы ийгиликтүү жүрүштөрдү уюштурган. 1745-жылы Касан шаарынын чыгышындагы миң түтүн кыргыз Абдыкерим бийге кошулуп, калмактарды Ташкент шаарынан сүрүп чыгышкан, ошондой эле кашкарлык Акмат (Ахмет) бийге жардам беришип, калмактарды эки жолу катуу талкалагандыктан, Доржу жайсаң башында турган 10 миң колдон 3 миңи гана аман калган. 1749-жылы Якоб (Ягба) Жайсаңга кол салып, 300 кишисин кырып, Кашкарды камоого алган. Кыргыз тарыхында: Иленин башында (Тарбагатай) болгон кыргыз-калмак согушунда сарыбагыш уруусунан Эсенкул баатыр, бугу уруусунан Шапак 300 кол менен калмактарга кол салган, анда 270 калмак өлүп, кыргыздар 17 кишисинен ажыраганы тууралуу айтылат. Жуңгария күч менен Цин империясынын курамына киргенден (1758) кийин да кыргыз-калмак согуштары уланган. 1771-жылы Волга жээгинен Уубашы башында турган калмактар (болжол менен 30 миң түтүн) Жуңгарияга качканда, кыргыздар аларды Сарытокумдан (кытайча «Шара-бэл» — Иленин Балхашка куйган сол жээги) Тамга суусуна (Кулжа шаарына жакын) чейин кууп барышкан. Калмактардан 10 миңдей киши гана Кытайга жеткен. Кыргыз-калмак (ойрот) согушунун окуялары элдик оозеки адабияттарга, санжыраларга жана эпосторго («Манас», «Эр Табылды», «Курманбек», «Гүлгаакы» ж. б.) кирип, жер-суу аттары («Калмак-Коргон», «Калмак-Таш», «Калмак-Ашуу», «Калмак-Кечүү» ж. б.) да Кыргыз-калмак (ойрот) согушуна байланыштуу аталып калган. [[Категория:Тарых]] ==Колдонулган адабияттар== * [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы]]: 4-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2012. 832 бет, илл. ISBN 978 9967-14-104 -9 faqio42b3tk1j1nkhxzi8ulww8hi4az 423044 423040 2022-07-31T19:48:30Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Кыргыз-Ойрот согуштары''' — [[Жуңгар хандыгы|Жуңгар хандарынын]] кыргыздарга каршы жүргүзгөн баскынчылык жортуулдары, согуштук экспанциясы. {|class="infobox" |- !<font size=+2>Кыргыз-Ойрот Согуштары (17-18 кк)</font> |- !<font size=+1> Токмок согушу (1643) |- |<font size=-0>[[Кыргыздар]] <br> [[Казактар (калкы)|Казактар]] |<font size=-0> [[Жуңгар хандыгы]] |- |<font size=-1> {{Өсүү}} Кыргыз-Казак коалициясынын утуусу. |- !<font size=+1> Талас согушу (1658) |- |<font size=-0>[[Кыргыздар]] |<font size=-0> [[Жуңгар хандыгы]] |- |<font size=-1> {{Төмөндөө}} [[Жуңгар хандыгы|Жуңгар хандыгынын]] утуусу. |- !<font size=+1> Жуңгар басуусу (1681—1658) |- |<font size=-0>[[Кыргыздар]] <br> [[Казактар (калкы)|Казактар]] <br> [[Өзбектер]] |<font size=-0> [[Жуңгар хандыгы]] |- |<font size=-1> {{Төмөндөө}} [[Жуңгар хандыгы]] Ош, Ташкент, Өзгөн, Сайрам калааларын басып алат. |- !<font size=+1> Жуңгарларга каршы согуш (1744—1745) |- |<font size=-0>[[Кыргыздар]] <br> [[Казактар (калкы)|Казактар]] <br> [[Өзбектер]] |<font size=-0> [[Жуңгар хандыгы]] |- |<font size=-1> {{Өсүү}} Жуңгарлардын аскерлерин эки жолу талкалаган. |- !<font size=+1> Иле согушу (1749) |- |<font size=-0>[[Кыргыздар]] |<font size=-0> [[Жуңгар хандыгы]] |- |<font size=-1> {{Өсүү}} Жуңгарлардан 270 аскер каза болуп, кыргыздардан 17 гана адам каза болгон. |- !<font size=+1> Жуңгар кыруусу (1771) |- |<font size=-0>[[Кыргыздар]] |<font size=-0> [[Жуңгар хандыгы|Жуңгарлар]] |- |<font size=-1> {{Өсүү}} Кыргыздар жуңгарларды кыргандан кийин 130 миң жуңгардан, 10 миң кана жанын сактап калган. |} == Тарыхы == 17-кылымдын 30-жылдарында түзүлгөн ойрот (калмак) урууларынын күчтүү союзу Орто Азияга (1626—27; 1643-, 1653-, 1658-, 1681—84; 1711—12; 1714-, 1717-, 1723-, 1725-, 1739—41; 1745—48) тынымсыз кол салып турган. Натыйжада 1635—36-жылдары 12 000 түтүн (70-80 миң киши) кыргыз Каратегин, Ысарга (Гиссар) сүрүлгөн (Махмуд ибн Валинин эскерүүсү боюнча). 1643-жылы Эрдене Баатыр коңтаажы хошут Очирту 50 миң колу менен Токмокко чейин келип, кыргыз-казактардан жеңилип кайткан. 1658-жылы Чечен (Цецен) хандын уулу Галдама (санжырада Калдама) Талас суусунун жээгинде ферганалык Абдышүкүрдүн колун жеңип, Иледе кыштап турган. 1681—85-жылдары Галдан Бошокту хандын аскери Чүй өрөөнү жана Кашкар тоолору аркылуу бир нече жолу Фергананы чаап, Ташкент, Ош, Өзгөн, Сайрам шаары чоң зыян тарткан. Чүй, Талас (Чоң-Капка, Күмүштак) өрөөндөрүндө да калмактар турганы жөнүндө маалыматтар бар. Бирок кыргыздар калмак бийлигин тааныган эмес. 1744—45-жылдары кыргыздар коңшу элдер менен бирге калмактарга каршы ийгиликтүү жүрүштөрдү уюштурган. 1745-жылы Касан шаарынын чыгышындагы миң түтүн кыргыз Абдыкерим бийге кошулуп, калмактарды Ташкент шаарынан сүрүп чыгышкан, ошондой эле кашкарлык Акмат (Ахмет) бийге жардам беришип, калмактарды эки жолу катуу талкалагандыктан, Доржу жайсаң башында турган 10 миң колдон 3 миңи гана аман калган. 1749-жылы Якоб (Ягба) Жайсаңга кол салып, 300 кишисин кырып, Кашкарды камоого алган. Кыргыз тарыхында: Иленин башында (Тарбагатай) болгон кыргыз-калмак согушунда сарыбагыш уруусунан Эсенкул баатыр, бугу уруусунан Шапак 300 кол менен калмактарга кол салган, анда 270 калмак өлүп, кыргыздар 17 кишисинен ажыраганы тууралуу айтылат. Жуңгария күч менен Цин империясынын курамына киргенден (1758) кийин да кыргыз-калмак согуштары уланган. 1771-жылы Волга жээгинен Уубашы башында турган калмактар (болжол менен 30 миң түтүн) Жуңгарияга качканда, кыргыздар аларды Сарытокумдан (кытайча «Шара-бэл» — Иленин Балхашка куйган сол жээги) Тамга суусуна (Кулжа шаарына жакын) чейин кууп барышкан. Калмактардан 10 миңдей киши гана Кытайга жеткен. Кыргыз-калмак (ойрот) согушунун окуялары элдик оозеки адабияттарга, санжыраларга жана эпосторго («Манас», «Эр Табылды», «Курманбек», «Гүлгаакы» ж. б.) кирип, жер-суу аттары («Калмак-Коргон», «Калмак-Таш», «Калмак-Ашуу», «Калмак-Кечүү» ж. б.) да Кыргыз-калмак (ойрот) согушуна байланыштуу аталып калган. [[Категория:Тарых]] ==Колдонулган адабияттар== * [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы]]: 4-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2012. 832 бет, илл. ISBN 978 9967-14-104 -9 g8ioelrcolxwumom95vz82dj8tu8mn5 0 56067 423030 207089 2022-07-31T19:13:08Z Lauriswift911 32161 Lauriswift911 moved page [[Округ]] to [[Оодан]] wikitext text/x-wiki '''Округ''' – 1) бир катар мамлекеттердеги (мисалы, Болгария, Германия, Исландия, Люксембург, Португалия, Иордания, Кипр ж. б.) административдик бирдик. Кыргызстанда айыл округдары бар; 2) физикалык географиялык райондоштурууда – физикалык-географиялык провинция менен Физикалык-географиялык райондун ортосундагы таксономиялык бирдик (мисалы, Фергана, Нарын, Суусамыр ж. б. округдар); 3) аскер округу; 4) ар кандай убактылуу түзүлмөлөр (мисалы, шайлоо округу). [[Категория:Терминдер жана түшүнүктөр]] ==Колдонулган адабияттар== * [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы]]: 5-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2014. илл. ISBN 978 9967-14-111 -7 r95cgcfttywr4t6q5w5ti6fve3cmkb1 423032 423030 2022-07-31T19:13:34Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Оодан, Округ''' – 1) бир катар мамлекеттердеги (мисалы, Болгария, Германия, Исландия, Люксембург, Португалия, Иордания, Кипр ж. б.) административдик бирдик. Кыргызстанда айыл округдары бар; 2) физикалык географиялык райондоштурууда – физикалык-географиялык провинция менен Физикалык-географиялык райондун ортосундагы таксономиялык бирдик (мисалы, Фергана, Нарын, Суусамыр ж. б. округдар); 3) аскер округу; 4) ар кандай убактылуу түзүлмөлөр (мисалы, шайлоо округу). [[Категория:Терминдер жана түшүнүктөр]] ==Колдонулган адабияттар== * [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы]]: 5-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2014. илл. ISBN 978 9967-14-111 -7 rq6uoze8fiy31pvyw8ve926hm7lt4o0 0 56475 423013 402112 2022-07-31T15:12:32Z InternetArchiveBot 27717 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ОЖ |статусу = Шаар |кыргызча аталышы = Вальдкирх (Брайсгау) |расмий аталышы = Waldkirch |сурөтү = |баш ийгени = |өлкө = Германия |герб = Coat of arms Waldkirch Breisgau.svg |желек = |гербдин сүрөттөлүшү = |желектин сүрөттөлүшү = |гербдин туурасы = |желектин туурасы = |lat_dir=N |lat_deg=48 |lat_min=5 |lat_sec=38 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=57 |lon_sec=39 |CoordAddon = |CoordScale = |чек аранын түрү = |таблицадагы чек ара = |өлкөнүн картасынын өлчөмү = |облус картасынын өлчөмү = |район картасынын өлчөмү = |облус түрү = Германия жерлери{{!}}Жер |облус = Баден-Вюртемберг |таблицадагы облус = Баден-Вюртемберг |район түрү = Германиянын райондору{{!}}Район |район = Эммендинген |таблицадагы район = Эммендинген (район){{!}}Эммендинген |коомдун түрү = |коом = |таблицадагы коом = |ички бөлүнүшү = |башчысынын түрү = |башчысы = Рихард Ляйбингер |негизделген күнү = |биринчи белгиленген = |мурунку аталышы = |статустун берилиши = |аймагы = 48,47 |бийиктиктин түрү = |ОЖ борборунун бийиктиги = 274 |климаты = |расмий тили = |калкы = 20742 |элди каттоо жылы = 2010 |жыштыгы = |агломерация = |улуттук курамы = |диний курамы = |этнохороним = |убакыт аралыгы = +1 |DST = бар |телефон коду = 07681 |почта индекси = 79183 |почта индекстери = |автоунаа коду = EM |идентификатордун түрү = Жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын коду{{!}}Расмий коду |цифралык идентификатор = 08 3 16 056 |Commons түрмөгүндө = Waldkirch |сайты = http://www.stadt-waldkirch.de/ |сайтынын тили = de }} '''Вальдкирх (Брайсгау)''' ({{lang-de|Waldkirch}}) — [[Германия|Германия Федеративдик Республикасынын]] [[Баден-Вюртемберг]] [[Германия жерлери|жеринде]] жайгашкан [[Шаар]]. [[Эммендинген (район)|Эммендинген]] районуна кирет. Калкы - 20742 киши(2013-ж.). .<ref>{{Cite web |title=Bevölkerungsentwicklung in den Gemeinden Baden-Württembergs 2010 |url=http://www.statistik-bw.de/Veroeffentl/Statistische_Berichte/3126_10001.pdf |access-date=2015-08-28 |archive-date=2013-05-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130501053941/http://www.statistik-bw.de/Veroeffentl/Statistische_Berichte/3126_10001.pdf |dead-url=yes |accessdate=2015-08-28 |archivedate=2013-05-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130501053941/http://www.statistik-bw.de/Veroeffentl/Statistische_Berichte/3126_10001.pdf }}</ref> Аянты - 48,47 км². Мамлекет ичинде бекитилген [[Жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын коду|расмий коду]] — ''08 3 16 056''. Мэр — Рихард Ляйбингер. ==Шилтемелер== {{reflist}} ==Тышкы шилтемелер== * [http://www.stadt-waldkirch.de/ Расмий сайты]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120531082007/http://www.stadt-waldkirch.de/index.html |date=2012-05-31 }} {{Баден-Вюртемберг Жерине караган райондор}} {{Германия:Эммендинген Район:Шаарлар}} {{BadenWürttemberg-geo-stub}} [[Категория:Баден-Вюртемберг шаарлары]] a8vom6bn9qfptoo9xxgvknt3cdz1hhn 0 58956 423016 382287 2022-07-31T15:57:31Z Gliwi 15757 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen darstein.jpg]] → [[File:DEU Darstein COA.svg]] JPG → SVG wikitext text/x-wiki {{ОЖ |статусу = муниципалитет |кыргызча аталышы = Дарштайн |расмий аталышы = Darstein |сүрөтү = |баш ийгени = |өлкө = Германия |герб = DEU Darstein COA.svg |желек = |гербдин сүрөттөлүшү = |желектин сүрөттөлүшү = |гербдин туурасы = |желектин туурасы = |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=09 |lat_sec=25 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=53 |lon_sec=01 |CoordAddon = |CoordScale = |чек аранын түрү = |таблицадагы чек ара = |өлкөнүн картасынын өлчөмү = |облус картасынын өлчөмү = |район картасынын өлчөмү = |облус түрү = Германия жерлери{{!}}Жер |облус = Рейнланд-Пфальц |таблицадагы облус = Рейнланд-Пфальц |район түрү = Германия району{{!}}Району |район = Түштүк-Батыш Пфальц |таблицадагы район = Түштүк-Батыш Пфальц (район){{!}}Түштүк-Батыш Пфальц |коомдун түрү = |коом = |таблицадагы коом = |ички бөлүнүшү = |башчысынын түрү = |башчысы = Армин Ладенбергер |негизделген күнү = |биринчи белгиленген = |мурунку аталышы = |статустун берилиши = |аймагы = 2,39 |бийиктиктин түрү = |ОЖ борборунун бийиктиги = 300 |климаты = |расмий тили = |калкы = 215 |элди каттоо жылы = 2010 |жыштыгы = |агломерация = |улуттук курамы = |диний курамы = |этнохороним = |убакыт аралыгы = +1 |DST = бар |телефон коду = 06398 |почта индекси = 76848 |почта индекстери = |автоунаа коду = PS |идентификатордун түрү = Жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын коду{{!}}Расмий коду |цифралык идентификатор = 07 3 40 005 |Commons түрмөгүндө = |сайты = http://www.hauenstein-pfalz.de |сайтынын тили = de }} '''Дарштайн''' ({{lang-de|Darstein}}) — [[Германия|Германия Федеративдик Республикасынын]] [[Рейнланд-Пфальц]] [[Германия Жерлери|жеринде]] жайгашкан [[муниципалитет]]. [[Түштүк-Батыш Пфальц (район)|Түштүк-Батыш Пфальц]] районуна кирет. Калкы - 215 киши(2013-ж.). .<ref>[http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf Statistisches Landesamt Rheinland-Pfalz – Bevölkerung der Gemeinden am 31. Dezember 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120131082852/http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf |date=2012-01-31 }} (PDF; 727 KB)</ref> Аянты - 2,39 км². Мамлекет ичинде бекитилген [[Жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын коду|расмий коду]] — ''07 3 40 005''. Муниципалитеттин башчысы — Армин Ладенбергер. ==Шилтемелер== {{reflist}} ==Тышкы шилтемелер== * [http://www.hauenstein-pfalz.de Расмий сайты] {{Рейнланд-Пфальц райондору}} {{Германия:Түштүк-Батыш Пфальц району:Шаарлар}} {{RhinelandPalatinate-geo-stub}} [[Категория:Рейнланд-Пфальц шаарлары]] 7ga71wrpm37104ubuuqiknvddza88zh 0 60765 423017 399435 2022-07-31T16:01:04Z Gliwi 15757 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen von Wurmsham.png]] → [[File:DEU Wurmsham COA.svg]] PNG → SVG wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусу = муниципалитет |кыргызча аталышы = Вурмсхам |расмий аталышы = Wurmsham |сурөтү = |баш ийгени = |өлкө = Германия |герб = DEU Wurmsham COA.svg |желек = |гербдин сүрөттөлүшү = |желектин сүрөттөлүшү = |гербдин туурасы = |желектин туурасы = |lat_dir=N |lat_deg=48 |lat_min=21 |lat_sec=0 |lon_dir=E |lon_deg=12 |lon_min=20 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |чек аранын түрү = |таблицадагы чек ара = |өлкөнүн картасынын өлчөмү = |облус картасынын өлчөмү = |район картасынын өлчөмү = |облус түрү = Германия жерлери{{!}}Жер |облус = Бавария |таблицадагы облус = Бавария |район түрү = Германиянын райондору{{!}}Району |район = Ландсхут |таблицадагы район = Ландсхут (район){{!}}Ландсхут |коомдун түрү = |коом = |таблицадагы коом = |ички бөлүнүшү = 2 ички район |башчысынын түрү = |башчысы = Мариа Нойдеккер |негизделген күнү = |биринчи белгиленген = |мурунку аталышы = |статустун берилиши = |аймагы = 28,14 |бийиктиктин түрү = |ОЖ борборунун бийиктиги = 480 |климаты = |расмий тили = |калкы = 1324 |элди каттоо жылы = 2010 |жыштыгы = |агломерация = |улуттук курамы = |диний курамы = |этнохороним = |убакыт аралыгы = +1 |DST = бар |телефон коду = 08745 |почта индекси = 84189 |почта индекстери = |автоунаа коду = LA |идентификатордун түрү = Жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын коду{{!}}Расмий коду |цифралык идентификатор = 09 2 74 193 |Commons түрмөгүндө = Wurmsham |сайты = http://www.vg-velden.de/ |сайтынын тили = de }} '''Вурмсхам''' ({{lang-de|Wurmsham}}) — [[Германия|Германия Федеративтик Республикасынын]] [[Бавария]][[Германия Жерлери|жеринде]] жайгашкан [[муниципалитет]]. [[Төмөнкү Бавария (округ)|Төмөнкү Бавария]] [[Административдик округ (Германия)|административдик округуна]] карайт. [[Ландсхут (район)|Ландсхут]] районуна кирет. Калкы - 1324 киши (31-декабрь, 2010-жыл).<ref>{{Cite web |title=Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende) |url=https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&sequenz=tabelleErgebnis&selectionname=12411-009r&sachmerkmal=QUASTI&sachschluessel=SQUART04&startjahr=2010&endjahr=2010 |accessdate=2015-09-11 |archivedate=2021-04-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210428054219/https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&sequenz=tabelleErgebnis&selectionname=12411-009r&sachmerkmal=QUASTI&sachschluessel=SQUART04&startjahr=2010&endjahr=2010 }}</ref> Болжолдуу аянты - 28,14 км². Мамлекет ичинде бекитилген [[Жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын коду|расмий коду]] — ''09 2 74 193''. Муниципалитеттин башчысы — Мариа Нойдеккер. Муниципалитет административдик курамы боюнча 2 шаардык районго бөлүнөт. ==Шилтемелер== {{reflist}} ==Тышкы шилтемелер== * [http://www.vg-velden.de/ Расмий сайты] {{Бавария райондору}} {{Германия:Ландсхут Район:Шаарлар}} {{Bavaria-geo-stub}} [[Категория:Бавария шаарлары]] 3orv95tb9fzz3g6yo8hgj2qpi2d2fb3 0 65571 423015 386461 2022-07-31T15:17:04Z InternetArchiveBot 27717 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ОЖ |статусу = муниципалитет |кыргызча аталышы = Варберг (Германия) |расмий аталышы = Warberg |сурөтү = |баш ийгени = |өлкө = Германия |герб = Wappen Warberg.png |желек = |гербдин сүрөттөлүшү = |желектин сүрөттөлүшү = |гербдин туурасы = |желектин туурасы = |lat_dir=N |lat_deg=52 |lat_min=10 |lat_sec=59 |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=55 |lon_sec=59 |CoordAddon = |CoordScale = |чек аранын түрү = |таблицадагы чек ара = |өлкөнүн картасынын өлчөмү = |облус картасынын өлчөмү = |район картасынын өлчөмү = |облус түрү = Германия жерлери{{!}}Жер |облус = Төмөнкү Саксония |таблицадагы облус = Төмөнкү Саксония |район түрү = Германиянын райондору{{!}}Район |район = Хельмштедт |таблицадагы район = Хельмштедт (район){{!}}Хельмштедт |коомдун түрү = |коом = |таблицадагы коом = |ички бөлүнүшү = |башчысынын түрү = |башчысы = Хуберт Фриэ |негизделген күнү = |биринчи белгиленген = |мурунку аталышы = |статустун берилиши = |аймагы = 8,01 |бийиктиктин түрү = |ОЖ борборунун бийиктиги = 132 |климаты = |расмий тили = |калкы = 872 |элди каттоо жылы = 2010 |жыштыгы = |агломерация = |улуттук курамы = |диний курамы = |этнохороним = |убакыт аралыгы = +1 |DST = бар |телефон коду = 05355 |почта индекси = 38378 |почта индекстери = |автоунаа коду = HE |идентификатордун түрү = Жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын коду{{!}}Расмий коду |цифралык идентификатор = 03 1 54 025 |Commons түрмөгүндө = |сайты = http://www.warberg.de |сайтынын тили = de }} '''Варберг (Германия)''' ({{lang-de|Warberg}}) — [[Германия|Германия Федеративдик Республикасынын]] [[Төмөнкү Саксония|Төмөнкү Саксония жеринде]] жайгашкан [[муниципалитет]]. [[Хельмштедт (район)|Хельмштедт]] районуна кирет. Калкы - 872 киши (31-декабрь, 2010-жыл).<ref>[http://www1.nls.niedersachsen.de/statistik/html/parametereingabe.asp?DT=K1000014&CM=Bev%F6lkerungsfortschreibung Landesbetrieb für Statistik und Kommunikationstechnologie Niedersachsen – Bevölkerungsfortschreibung]{{Жеткиликсиз шилтеме|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Болжолдуу аянты - 8,01 км². Мамлекет ичинде бекитилген [[Жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын коду|расмий коду]] — ''03 1 54 025''. Муниципалитеттин башчысы — Хуберт Фриэ. ==Шилтемелер== {{reflist}} ==Тышкы шилтемелер== * [http://www.warberg.de Расмий сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140106052041/http://warberg.de/ |date=2014-01-06 }} {{Төмөнкү Саксония райондору}} {{Германия:Хельмштедт Район:Шаарлар}} {{LowerSaxony-geo-stub}} [[Категория:Төмөнкү Саксония шаарлары]] 7fd6ua53miaaobavkoh2c0x14f7g60p 0 65572 423014 386460 2022-07-31T15:17:02Z InternetArchiveBot 27717 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ОЖ |статусу = муниципалитет |кыргызча аталышы = Варберг |расмий аталышы = Warberg |сурөтү = |баш ийгени = |өлкө = Германия |герб = Wappen Warberg.png |желек = |гербдин сүрөттөлүшү = |желектин сүрөттөлүшү = |гербдин туурасы = |желектин туурасы = |lat_dir=N |lat_deg=52 |lat_min=10 |lat_sec=59 |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=55 |lon_sec=59 |CoordAddon = |CoordScale = |чек аранын түрү = |таблицадагы чек ара = |өлкөнүн картасынын өлчөмү = |облус картасынын өлчөмү = |район картасынын өлчөмү = |облус түрү = Германия жерлери{{!}}Жер |облус = Төмөнкү Саксония |таблицадагы облус = Төмөнкү Саксония |район түрү = Германиянын райондору{{!}}Район |район = Хельмштедт |таблицадагы район = Хельмштедт (район){{!}}Хельмштедт |коомдун түрү = |коом = |таблицадагы коом = |ички бөлүнүшү = |башчысынын түрү = |башчысы = Хуберт Фриэ |негизделген күнү = |биринчи белгиленген = |мурунку аталышы = |статустун берилиши = |аймагы = 8,01 |бийиктиктин түрү = |ОЖ борборунун бийиктиги = 132 |климаты = |расмий тили = |калкы = 872 |элди каттоо жылы = 2010 |жыштыгы = |агломерация = |улуттук курамы = |диний курамы = |этнохороним = |убакыт аралыгы = +1 |DST = бар |телефон коду = 05355 |почта индекси = 38378 |почта индекстери = |автоунаа коду = HE |идентификатордун түрү = Жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын коду{{!}}Расмий коду |цифралык идентификатор = 03 1 54 025 |Commons түрмөгүндө = |сайты = http://www.warberg.de |сайтынын тили = de }} '''Варберг''' ({{lang-de|Warberg}}) — [[Германия|Германия Федеративдик Республикасынын]] [[Төмөнкү Саксония|Төмөнкү Саксония жеринде]] жайгашкан [[муниципалитет]]. [[Хельмштедт (район)|Хельмштедт]] районуна кирет. Калкы - 872 киши (31-декабрь, 2010-жыл).<ref>[http://www1.nls.niedersachsen.de/statistik/html/parametereingabe.asp?DT=K1000014&CM=Bev%F6lkerungsfortschreibung Landesbetrieb für Statistik und Kommunikationstechnologie Niedersachsen – Bevölkerungsfortschreibung]{{Жеткиликсиз шилтеме|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Болжолдуу аянты - 8,01 км². Мамлекет ичинде бекитилген [[Жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын коду|расмий коду]] — ''03 1 54 025''. Муниципалитеттин башчысы — Хуберт Фриэ. ==Шилтемелер== {{reflist}} ==Тышкы шилтемелер== * [http://www.warberg.de Расмий сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140106052041/http://warberg.de/ |date=2014-01-06 }} {{Төмөнкү Саксония райондору}} {{Германия:Хельмштедт Район:Шаарлар}} {{LowerSaxony-geo-stub}} [[Категория:Төмөнкү Саксония шаарлары]] 84m50f1p2ss5679qs2txcvnlu0ctumf 0 73002 423011 381051 2022-07-31T14:10:28Z InternetArchiveBot 27717 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''«Бир өлкөнүн өнүгүү тарыхы»''' — орус коомдук ишмери жана диний кызматкер [[Петров, Григорий Спиридонович|Григорий Спиридонович Петров]]дун жазган китеби (1866—1925).[[Октябрь революциясы (1917)| Октябрь революциясы]]нан кийин, Петров [[Сербия]]да жашап жатканда, [[Финляндия]] тууралуу жазылган китеп. Китеп [[Финляндия]] өлкөсүн идеалдуу өлкө катары сүрөттөп, аны [[Орусия]] жана башка өлкөлөргө үлгү болорун сунуштагандай жазылган . Китеп 2013 жылы кыргыз тилине которулуп,  KITEP.KG басмаканасы тарабынан басылып чыгарылган. Петровдун өлүмүнөн кийин китеп көп жолу кайрадан бастырылып чыгарылган(анын ичинде 14 жолу болгар тилинде жана 16 жолу [[түрк]] тилинде). == Китептин автору == [[Файл:Grigory-Spiridonovich-Petrov.jpg|thumb|Григорий Петров]] Григорий Спиридонович Петров (1866—1925) — диний кызматкер, коомдук ишмер, журналист, публицист жана үгүттөөчү. Ямбург шаарында төрөлгөн (азыргы — Кингиссеп). [[Санкт-Петербург]] диний академиясын аяктаган. Михайлов артиллериялык окуу жайында, Пажеск корпусунда, Александров лицеинде, Политехника институтунда жана башка көптөгөн гимназияларда сабак берген. Анын жазган чыгармалары [[Санкт-Петербург]] шаарында өтө кең тарап, Петров тез арада эле атактуу боло калган.  == Кайрадан басып чыгарылышы == 1925 жылы автордун өлүмүнөн кийин китеп болгар тилинде жарыка «В страната на белите лилии» («Ак лилиялар өлкөсүндө») аталышы менен жарыка чыгат.<ref name="Витухновская32">[[:ru:Финляндия,_страна_белых_лилий#CITEREF.D0.9F.D0.B5.D1.82.D1.80.D0.BE.D0.B22004|Петров, 2004]], ''Витухновская М.'' «Страна белых лилий» на Балканах, с. 32—35</ref>. Болгар тилинен китеп түрк тилине которул чыгган, биринчи чыгарылышы [[Истанбул|Стамбул]] шаарында 1928 жылы болгон. Түрк лидери Мустафа Кемал Ататүрк китептин абдан жактыргандыгынан, аны «жашоону жаңыртуу» колдонмосу катары окуу жайлырынын окуутуу программасына кошулуусун сунуштайт<ref name="Витухновская32">[[:ru:Финляндия,_страна_белых_лилий#CITEREF.D0.9F.D0.B5.D1.82.D1.80.D0.BE.D0.B22004|Петров, 2004]], ''Витухновская М.'' «Страна белых лилий» на Балканах, с. 32—35</ref>. == Китептин мазмуну == Жашоону оңдогондордун окуюлары. 1909-1910-жылдары [[Финляндия]]ны эки жолу кыдыруу мүмкүнчүлүгүнө ээ болгон элем. Бул өлкө адамга өзгөчө бир таасир калтырат. Бөлөк өлкөлөргө эч окшобойт. Адамдары да башкалардан айырмаланып турат. Биздин пикирлерибиз, кыймыл аракеттерибиз, жашоого болгон көз карашыбыз жана мамилелерибиз аларда жок. Кайсыдыр бир башка планетанын өкүлүндөй сезилишет. Ыйык китепте баяндалгандай, ак лилия гүлдөрүн эске салат. Ак лилиялар өлкөсү жөнүндө өзүмдүн чөнтөк дептеримдеги жазган күндөлүгүмдү жана байкоолорумду 1914-жылы «Съвременна мысл» деген журналга жарыялаган болчумун. Мен анда төмөнкүлөрдү белгилеген элем: …Финляндиядагы маданияттын мындай жогорулашы Европанын эч жеринде жок. Ал эң жаш өлкөлөрдүн катарына кирет. Калкы Волга дарыясынан өтүп, Урал тараптан көчүп келген. Балким байыркы болгарлар менен кошуна же алардын бир уруусу болгон чыгаар. Бир кездерде «Эч кимдин бизге зыяны тийбесин, жапа чектирбесин» дешип тынч жерлерди издешиптир. Ансыз деле алар өздөрүнө таандык табиятына ылайык жоош-момун христиан адамдар болушкан. Эч ким жашабай турган жана жашай албай турган бүгүнкү мекенине келип жайгашышкан. Орусия менен Швеция азыркы Финляндияны ондогон, жүздөгөн жылдар бою табигый бир чеп катары колдонуп келген. Бир өлкөнүн өнүгүү тарыхы 6 Швециялыктар дагы, орусиялыктар дагы Финляндияда чоң саздар жана өтүүгө мүмкүн болбогон чытырман токойлор көп болгондугунун айынан согушуу үчүн бири-бирине аскердик унаа жөнөтө алган эмес. 1808-жылдан баштап биринчи дүйнөлүк согушка чейин Финляндия орустардын бир облусу болгон. Бирок өздөрүнө таандык мыйзамдарга ээ болушкан. Бул укук аларга Александр I тарабынан берилген. 1894-жылы Николай II тарабынан дагы да бекемделген. …Петербург жана Вибург шаарларынын арасындагы жол көп дегенде 4 саатка созулат. Петербургда фин улутундагылар эмгектенген жеке менчик бир фин бекети (вокзал) бар. Бул бекетке алгачкы кадамды таштаганда эле өзгөчө бир жылуу сезим пайда болот. Орус бекеттеринде жана кассаларында булардан айырмаланып чаң, кир, иретсиздик дароо байкалып, кыйкырышуулар, ызы-чуулар тынчыңды алат. Фин бекеттери болсо таптаза, иреттүү жана тынч. Вагондорунда да аябай чоң айырма бар. Биздегиге окшогон орус вагондору түкүрүк идиши сыяктуу. Дубалдары сыйрылган, ар түрдүү сөздөр жана аттар жазылган. Жүргүнчүлөр менен контролерлор арасында же жүргүнчүлөрдүн өздөрүнүн арасында ар түрдүү түшүнбөстүктөр орун алган. Фин вагондорунда болсо, ар ким өз ордун билет. Мындай жагымдуу абалды немис вагондорунан гана кездештирген болчумун. Эч кандай түшүнбөстүк жок, эч ким вагонго түкүрбөйт, катуу үн менен сүйлөбөйт, чылым чекпейт. Өрнөктүү тазалык орун алган. Жол акысы арзан болгон үчүнчү класстагы жатуучу жайы бар вагондор да абдан сонун жасалгаланган, таптаза, шейшептер салынган. Сапарда эч ким эч кимге тоскоолдук жаратпайт. Уктап жатсаң эч ким катуу сүйлөп ойготпойт. Финдер негизи эле сүйлөбөйт, шыбырашат… Хелсинкфорс шаарында же финдер өздөрү айтышкандай Хелсинкиде, Вибург шаарында же финче айтканда Випуриде жана бардык чоң шаарларында көчөлөрдөн миңдеген адамдарды көрүүгө болот. Бирөөлөр келет, дагы бирөөлөр кетишет. Бир өлкөнүн өнүгүү тарыхы 7 Жалгыз жүргөндөр, кошо жүргөндөр, жолугушкандар, токтоп тургандар жана сүйлөшкөндөрдү көрүшүң мүмкүн. Бирок, бакырып-кыйкырып тынчтыкты бузган эч ким жок. Жөөлөшкөн көпчүлүктүн үнү да угулбайт. Финляндияда орус маданияты болбогондугунун биринчи белгиси да ушул. Бул өлкөдө полициялар жана аскер кызматкерлери да кыйкырып сүйлөшпөйт. Фаэтон ээлери (тиешелүү жүргүнчүлөрдү ташуучу ат арабаны башкарган адам) да жүргүнчүлөрдү кагып-силкмек түгүл, аларга кайрылган кезде үнүн да бийик чыгарбайт. Жолугуп калган достор пикир жана сезимдерин бакырып айтышпайт. Финдер жалгыз гана эркин болгондуктары үчүн эле каалаган убакытта каалаган ырын ырдап, каалаган музыкасын чалганга укугубуз бар деп ойлошпойт. Францияда деле жайкы түндөрү көчө ызы-чуусунан уктай албай чыгасың. «Баткактар өлкөсү» делген Финляндияда болсо адамдар башкалардын эгемендигине көбүрөөк маани берип урмат кылышат. Ал жерде эгемендүүлүк жана эркиндик жогору бааланат. Бирок алардын эгемендик түшүнүгү болбогон эле шылтоолор менен башкалардын тынчын алуу маанисин билдирбейт… Бекетке келгенде унаадан түшөсүң да, тамактануучу жайга бет аласың. Европанын бардык жерлеринде ашканалар кандай экендиги баарына маалым. Тамак-аштын үч-беш эселенген баада сатылаары белгилүү. Фин ашканасы менен ресторандарында эч нерсе сатылбайт. Ашканасына дасторкон жайылат да, тамактар ортодогу атайын үстөл үстүнө тизилет. Текчелердин бир четинде ар түрдүү табак, бычак, вилка жана кашыктар көрүнүп турат. Тамактангысы келген жүргүнчүлөр үстү ачык коюлган каалаган тамагынан каалашынча тандап алып тамактанышат да, кассага 1 же 1,5 марканы өздөрү барып төлөп коюп кетишет. Вибургдагы мейманканада (финче: равинтола) эки апта бою жашадым. Канча күн жатканым, канча таңкы, канча түш Бир өлкөнүн өнүгүү тарыхы 8 кү, канча кечки тамак жегеним тууралуу мейманкана өкүлдөрү кабарсыз болчу. Чыгымдарымдын эсебин өзүм чыгарып, акчасын төлөшүм керек. Трамвайда билет саткан да, текшерген да эч ким жок. Жол акыны атайын кутучага таштайсың да каалаган жериңе чейин бара аласың. Менин таң калуума жооп кылып, финляндиялык бир мугалим мунун себебин мына мындай түшүндүрдү: -Жалпы Европада болгондой эле Орусияда дагы калкка ишенимдин болбогондугу үчүн билет сатылса кондукторду, адамдардын алган-албагандыгын текшерүү үчүн контролерду койсоң, анда кантролерду ким текшерет? Биз контролерго эмес, калкыбызга, инсанга ишенебиз… Бейиштей болгон Азиядан куулган финдер баткактык жана чытырман токойлорго көчүп келишип, өздөрү бейиштей шарт жаратып жашап кете алышты. Чынында баткактыктар өлкөсү болгон Суоми биздин түшүнүгүбүздөгү бейишке айланган. Баткактык жана таштак жайларды эң кооз бакча абалына жеткиришкен. Бул бакчада алар ак лилиялар сыяктуу жандуу, аруу жана таза. Алардын мындай артыкчылыгы жеке жашоолорунда гана эмес, жалпы коомдук жашоолорунда дагы көрүнүп турат. Профессор Чупров жазган акыркы саясий-экономикалык жааттагы макалаларынын биринде Финляндия менен Орусиянын мамлекеттик чыгашалар ортосундагы кызык бир салыштыруу ачыкка чыгат. Бул салыштырууда Финляндия башкаруусунда иреттүүлүк жана тартип, ал эми Орусияда жемкорлук бар экендиги даана чагылдырылган. Сайма көлүн 59 км. узундуктагы Сайма каналы Фин булуңуна байлап турат. Бул 59 км. аралыктагы каналды куруу үчүн чоң таштарды омкоруу жана тоолорду кулатып, тешип өтүү керек болгон. Мунун баарына болгону 13 млн. акча сарпталган. Бул жагдай кызыгууну жана көңүл бурууну жараткандыктан, профессор Чупров темир жолдорду куруудагы чыгашалар тууралуу изилдөө-салыштыруу жүргүзгөн. Жыйынтыгында 1 км. темир жолу Орусияда 115 000 рублга, Финляндияда болсо, Бир өлкөнүн өнүгүү тарыхы 9 рублга которгондо 36 000 рублга курулгандыгы айкын болгон. 1882-жылы Петербург-Хелсинкфорс жолунда ар бир километрге түшкөн орточо эсеп менен 5431 рубль кирешеге каршы Фин өкмөтү 2064 рубль чыгаша чыгарган. Або-Тавастгус жолундагы чыгаша ар бир км.ге орто эсеп менен 2878 рубль болсо, киреше бөлүгү кетирген чыгашасын актаган. Бирок ошол эле жылы Орусиядагы Балтика темир жолунда км. башына 8171 рубль киреше келгени менен, өкмөт 1 млн. 200 000 рубль чыгаша короткон. Ал эми километр сайын 11 143 рубль киреше алып келген Курск-Харков-Азов жолу үчүн өкмөт 3521 рубль сарптаган. Кез-кез Швеция, кез-кез Орусиянын башкаруусунда калган финдер жүздөгөн жылдан бери дипломатия жана аскердик чеберлик жаатында көптөгөн эмгек жумшашкан. Өз улутун, өз маданиятын жана өз цивилизациясын жаратышкан. Эң алдыңкы орунда мектептерине көңүл бурушкан жана бурушууда. Финляндияда билим берүү мажбур түрдө жана акысыз. Ар бир фин жараны окуй жана жаза билет. Ар бир финляндиялыктын үйүндө китеп текчелер орун алган атайын бурчтар бар. Бул китеп текчелеринде алгач өлкө мыйзамдары, окуу программалары болуп, андан соң маданият, үй башкаруусу, анан финдер үчүн эң чоң жашоо булагы болгон токойчулук жана малчылык сыяктуу өзгөчө багыттагы китептер турат. Чоң борборлордун баарында ачылган бардык китепканалар элдин кызматына багытталып ачылган. Жакшы уюштурулган китепканаларда күн бою эч кандай накталай кепилдик талап кылынбастан үйгө алып кетип окуп келүү үчүн ижарага берилет. Китепчилердин ишкерлиги өтө кенен болот. Калкы 15 Бир өлкөнүн өнүгүү тарыхы 10 000ден аз болгон Вибург шаарында 12 чоң китепкана бар. Сырткы көргөзмө текчелеринде тизилген бир топ тилдердеги китептер жана искусство чыгармалары ал жерден кандай гана бийик руханий азык жана өзгөчө баалуулук табуу мүмкүн экенин көрсөтүп турат. Финляндияда спирт кошулган ичимдиктер ичилбейт. Ансыз деле 1907-жылы кабыл алынган мыйзамда мас абалга алып келген ар түрдүү ичимдиктин сатылышына тыюу салынган. Орус өкмөтү мамлекеттик буфеттери аркылуу аракты фин элине жаюу аракетин көргөн. Бирок финдер ал буфеттерге бойкот жарыялап, эч ким бут баспай коюшканда, алар аргасыздыктан жабылууга мажбур болушкан. Балким финдердин спирттик ичимдиктерге каршы болгон мамилелеринен улам, фин элинин келечегинин жаркын болуусуна айкын жол ачылгандыр. Европа үчүн «заманбаптыктын шарты» деп эсептелинген бул көчө ахлаксыздыгынан Финляндияда из да жок. Алардын үй-бүлөлөрүндө да, мектептеринде да, көчөлөрүндө да, бийлигинде да таптаза салттар орун алган. Ак лилиялар өлкөсү жөнүндө менин жазган күндөлүгүмдүн жана байкоолорумдун жогорудагы бир кесими Григорий Петровдун китебине баш сөз болууга жарайт деп ойлодум. Мен өз байкоолорумда Финляндияда көргөндөрүмдү жазып, бул өлкөнүн маданий бийиктиктерге кантип жеткенин көрсөткөн элем. Көптөгөн жылдар бою Финляндияда жашаган Григорий Петров болсо өзүнүн санат тили менен бул өлкөнүн өнүгүүгө кандай жол аркылуу жеткенин айтып берген. Фин эли мурда кандай болгонун, анан кандай болуп өзгөргөндүгүн баяндаган. Мектеп, бюро, казарма, чиркөө сындуу социалдык факторлор өлкөнүн руханий маданияты үчүн эмнелерди аткара алды? Бир өлкөнүн өнүгүү тарыхы Ал жерде бул факторлор кандайча өз ордуна коюлган жана эң маанилүүсү Финляндиянын тарыхында жеке инсанга таандык сапаттар кандай роль ойногон? Чыгаан кишилер фин улутун чыгаан бир баатыр улутка айландырган же болбоду дегенде ошонун аракетин көрүшкөн. Г. Петровдун китеби биздин саясий-социалдык, экономикалык шарттарыбызды эске алып жазылган. Мунун натыйжасында бул китептин баркы дагы да жогорулайт. Бул китеп жазуучунун кол жазмасынан болгар тилине которулган. Д. Божков. <div>(http://www.bizdin.kg/ru/книги/переведенная-литература/item/537-бир-өлкөнүн-өнүгүү-тарыхы {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160820011221/http://www.bizdin.kg/ru/%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0/item/537-%D0%B1%D0%B8%D1%80-%D3%A9%D0%BB%D0%BA%D3%A9%D0%BD%D2%AF%D0%BD-%D3%A9%D0%BD%D2%AF%D0%B3%D2%AF%D2%AF-%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%85%D1%8B |date=2016-08-20 }})</div> == Адабият == * <span class="citation" id="CITEREF.D0.9F.D0.B5.D1.82.D1.80.D0.BE.D0.B22004">''Петров Г. С.''<nowiki> </nowiki>Финляндия, страна белых лилий.&nbsp;— СПб.: Европейский Дом, 2004.&nbsp;— 184&nbsp;с.&nbsp;— (Финляндия в России).&nbsp;— 1500 экз.&nbsp;</span><span class="citation" id="CITEREF.D0.9F.D0.B5.D1.82.D1.80.D0.BE.D0.B22004">— [[:ru:Special:BookSources/5801501649|ISBN 5-8015-0164-9]].</span> * <span class="citation" id="CITEREF.D0.A1.D0.B8.D0.B1.D0.B5.D1.80.D0.B32004">''Сиберг Л.''<nowiki> </nowiki></span><span class="citation" id="CITEREF.D0.A1.D0.B8.D0.B1.D0.B5.D1.80.D0.B32004">[https://jyx.jyu.fi/dspace/bitstream/handle/123456789/13405/9513919153.pdf «Белые лилии». Генезис финского мифа в Болгарии. Роль русского феннофильства.] [https://jyx.jyu.fi/dspace/bitstream/handle/123456789/13405/9513919153.pdf Финско-болгарские контакты и посредники с конца XIX до конца XX века].&nbsp;— Ювяскюля: Университет Ювяскюля, 2004.&nbsp;— 284&nbsp;с.&nbsp;— [[:ru:Special:BookSources/9513919153|ISBN 951-39-1915-3]].</span> * <span class="citation" id="CITEREF.D0.9A.D0.BB.D0.B8.D0.BD.D0.B3.D0.B5_.D0.9C.2004">''Клинге М.''<nowiki> </nowiki>Йохан Вильгельм Снельман<nowiki> // </nowiki>Сто замечательных финнов. Калейдоскоп биографий<nowiki> = </nowiki>100 suomalaista pienoiselämäkertaa venäjäksi<nowiki> / </nowiki>Ред. </span><span class="citation" id="CITEREF.D0.9A.D0.BB.D0.B8.D0.BD.D0.B3.D0.B5_.D0.9C.2004">Тимо Вихавайнен (''Timo Vihavainen''); пер. с [[Саам тили|финск.]] И. М. Соломеща.&nbsp;— Хельсинки: Общество финской литературы (''Suomalaisen Kirjallisuuden Seura''), 2004.&nbsp;— 814&nbsp;с.&nbsp;</span><span class="citation" id="CITEREF.D0.9A.D0.BB.D0.B8.D0.BD.D0.B3.D0.B5_.D0.9C.2004">— [[:ru:Special:BookSources/951746522X|ISBN 951-746-522-X]].</span><span>. — </span>[http://www.kansallisbiografia.fi/pdf/kb_ru.pdf Электронная версия книги на сайте Финского биографического общества]<span>. — </span><small> {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120510144408/http://www.kansallisbiografia.fi/pdf/kb_ru.pdf |date=2012-05-10 }} из первоисточника 18 декабря 2012. Проверено 27 декабря 2012.</small> * <small>.</small> == Шилтеме == * <span class="citation" id="CITEREF.D0.92.D0.BE.D0.B5.D0.B9.D0.BA.D0.BE.D0.B2_.D0.90._.D0.98.1890.E2.80.941907">''Воейков А. И.''<nowiki> </nowiki>[//ru.wikisource.org/wiki/ЭСБЕ/Петров,&#x20;Григорий&#x20;Спиридонович Петров, Григорий Спиридонович]<nowiki> // </nowiki>Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.).&nbsp;— СПб., 1890—1907.</span> dz2yp4ocabjm6qqnywt8p97jkaih7c3 0 87525 423024 419840 2022-07-31T19:09:11Z Lauriswift911 32161 Lauriswift911 moved page [[Хакасия]] to [[Хакас Республикасы]] wikitext text/x-wiki '''Хакас Республикасы''' ({{lang-kjh|Хакас Республиказы}}) ― [[Орусия|Орусиянын]] курамындагы республика. [[Сибирь|Сибирдин]] түштүк тарабында орун алган. Борбору - [[Абакан]] шаары. Хакас Республикасы [[Орусия|ОФтеги]] субъект. Чыгыш Сибирдин түштүк-батыш бөлүгүндө, [[Абакан]] жана [[Енисей|Энесай]] дарыянын өрөөнүндө жайгашкан. {{Административдик бирдик |Түс1 = #049444 |Түс2 = #F8D404 |Кыргызча аталышы = Хакас Республикасы |Расмий аталышы = ''[[Хакас тили|хак]]. Хакас Республиказы'' |Герб = Coat of arms of Khakassia.svg |Желек = Flag of Khakassia.svg |Гербдин көлөмү = |Желектин көлөмү = |гербдин чечмелениши = |Желектин чечмелениши = |Өлкө = {{Желек|Орусия}} [[Орусия]] |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = [[Энесай]] |type = |деңгээл = [[Республика]] |CoordScale = |Гимн = |Статус = |Курамына кирет = Оруссия |Курамына алат = |Борбору = [[Абакан]] |Чоң шаар = |Ири шаарлары = [[Саяногорск]] |Негизделиши = |Жоюлушу = |Башчы = Валентин Коновалов |аталышы = Валентин Коновалов |Башчы2 = |аталышы2 = |ИДП = |ИДП жылы = |ИДП оруну = |ИДП киши баашына = |ИДП калк санынана жараша = |Тили = |Тилдери = [[Орус тили]], [[Хакас тили]] |Калкы = {{Төмөндөө}} 532 036 |Катталган жылы = 2021 |Калк боюнча пайызы = |Оруну = |Жыштыгы = 8,64 киши./км² |Калк боюнча орду = 72 |улуттук курамы = |Диний курамы = |Аянт = 61 569 км² |Аянты боюнча пайызы = |Аянт боюнча орду = 46 орун |Максималдык бийиктиги = |Орточо бийиктиги = |Минималдык бийиктиги = |Кеңдиги = |Узактыгы = |Карта = Map of Russia - Khakassia.svg |Картанын көлөмү = |Адм. бирдиктин картасы = |Адм. б-тин картасынын көлөмү = |Саат поясы = +4, МСКдан |Аббревиатура = |ISO = RU-KK |FIPS = |Телефон коду = +7 390 |Почталык индекстери = |Интернет-домен = |Автомобилдик номерлердин коду = |Сайт = https://r-19.ru/ |Commonsтогу түрмөк = |Эскертүү = }} ==Негизги маалымат== Аянты 61,9 мин км². Калкы 572,4 миң (2010); негизинен орустар менен хакастар. Ошондой эле украин, немистер ж. б. улут өкүлдөрү жашайт. Калкынын орточо жыштыгы 1 км²ге 9,2 киши. Динге ишенгендери - православныйлар (23 диний уюму бар) менен протестанттар (24) жана бир аз шамандар да бар. Борбору - Абакан ш. Шаар калкы 70,9%. Башка ири шаарлары: Черногорск, Саяногорск. Адм.-айм. жактан 8 районго, 5 шаарга, 12 шаарчага бөлүнөт. Сибирь федерация округуна кирет. Мамлекеттик аткаруу бийлик системасы Хакасиянын 1995-ж. кабыл алынган конституция тарабынан аныкталат. [[File:Khakas ethnic flag.svg | thumb | 220x124px | right | Хакас калкынын туусу.]] ==Табияты== Табигый шарты адамдардын жашоосуна жагымдуу. Токойлор деградацияга учурап, жарларды пайда кылууда. {|class="infobox" |- !<font size=+2>Хакасиянын табияты</font> |- |align=center| [[File:Шторм над Белё.jpg | thumb | 220x124px | right | Белёнун асманы.]] <br /> |align=center| [[File:Иткуль (Хакасия).jpg | thumb | 220x124px | right | Ит-Көл, Хакасия.]] |align=center| [[File:Вечер перед грозой.jpg | thumb | 220x124px | right | Жаан чачуундун астындагы сүрөт.]] |} ==Кең байлыктары== Темир кени (Тейск жана Абакан кендери иштетилүүдө), молибдендин, алтындын, күмүштүн, жездин, химиялык таза акиташтын запастары бар. Ошондой эле барит, отун-энергетика сырьёлору (нефть, көмүр, газ), курулуш материалдары (гранит менен мрамордун ири запасы), жарым баалуу асыл таштар (нефрит, жадеит), минералдуу суулар иштетилет. Хакасиянын аймагынын 48% ин токой ээлейт. РФте X. түстүү металлургия (Россияда өндүрүлгөн алюминийдин 11% и, молибден кондентратынын 70% и, темир кенташынын 3%и, алтындын 1,5% и алынат) жана мрамордон каптоочу, кооздоочу материалдарды даярдоо боюнча алдынкы орунду ээлесе, таш көмүрдү казып алуу боюнча 9-орунда. Региондук дүң продукциясы 19872,1 млн рублди түзөт. Андагы өнөр жайдын үлүшү 43,5%. ==Экономикасы== Өнөр жайынын башкы тармактары; түстүү металлургия (ири ишканалары - «Саяногорск алюминий заводу», [[File:Саяногорский алюминиевый завод.jpg | thumb | 220x124px | right | Саяногорск жез заводу.]] «Коммунарлар рудниги» (алтын казылып алынат), «Саянал» ААКтары; «Сорский тоокен байытуу комбинаты», «Абакан кенташ башкармалыгы» ЖЧКлары; «Алтын Жылдыз алтын казуучу компаниясы» ЖАКтары), электрэнергетика («Саян-Шуша ГЭСи П. С. Непорожнего» ААКы, Абакан ЖЭБи), отун («Черногорье көмүр компаниясы» ААКы, «Чыгыш-Беск разрези», «Талаа разрези»), тамак-аш («Аян» Саян-Шуша ГЭСи. ААКы, «Мавр» «Агроөнөр жай компаниясы ЖЧКлары)), айыл чарбасында негизинен тоют өсүмдүктөрү өстүрүлөт. Эт-сүт багытындагы уй, кой асыралат. Автомобиль жолунун уз. 2,5 миң км (анын 64% и асфальтталган), т. ж-нуку 600 кмрен ашык. Енисей, Абакан д-нда кеме жүрөт. Негизги дарыя порту - Абакан. Абакан менен Саяногорск шаарында аэропорт бар. Жалпы билим берүүчү 285, башталгыч жана атайын 26 орто окуу жайы, 7 ЖОЖ (филиалдары менен) бар. Төрт театр (а. и. куурчак), филармония, 9 музей (а. и. край таануу, улуттук музей-корук), 3 [[китепкана]] (а. и. азиздер үчүн) иштейт. ==Колдонулган адабияттар== * «Кыргызстан». Улуттук энциклопедия: 7-том / Башкы ред. Ү. А. Асанов. К 97. Б.: «Кыргыз энциклопедиясы» башкы редакциясы, 2015. - 832 б., илл. ISBN 978-9967-14-125-4 [[Категория:География]] [[Категория:Азия]] [[Категория:Орусия]] [[Категория:Хакасия]] h08oigugv0zbb67hy0hgugse1x1v7k9 1 111505 423037 306506 2022-07-31T19:20:47Z Lauriswift911 32161 Lauriswift911 moved page [[Талкуу:Франция]] to [[Талкуу:Франкия]] wikitext text/x-wiki Пыранс деп которууну сунуштайм ny6la1bgerlib3m229wgl6df3u3k3j4 423061 423037 2022-08-01T01:33:48Z Абдырашит Сатылганов 8269 Абдырашит Сатылганов moved page [[Талкуу:Франкия]] to [[Талкуу:Франция]] over redirect: Ири булактарда Франция деп жазылган wikitext text/x-wiki Пыранс деп которууну сунуштайм ny6la1bgerlib3m229wgl6df3u3k3j4 0 115881 423020 419055 2022-07-31T19:06:21Z Lauriswift911 32161 Lauriswift911 moved page [[Греция]] to [[Грекия]] over redirect wikitext text/x-wiki {{Мамлекет|Кыргызча аталышы=Грек Республикасы|Расмий аталышы={{lang-gr|Ελληνική Δημοκρατία}}|Желек=Flag of Greece.svg|Герб=Coat of arms of Greece.svg|Урааны=Ἐλευθερία ἢ Θάνατος|Ураандын котормосу=Эркиндик же өлүм|Гимн аталышы=Эркиндик гимни» (Ύμνος εις την Ελευθερία)|Аудио=Greece national anthem.ogg|Картада=EU-Greece (orthographic projection).svg|карта сүрөттөлүшү=Грекия дүйнөлүк картасында}} '''Грекия''' ({{lang-gr|Ελλάδα}}, ''Elláda''), ырасмый аты '''Грек Республиксы''' ({{lang-gr|Ελληνική Δημοκρατία}}, ''Ellīnikī́ Dīmokratía'') — Европаны түштүгүндө, Балкан жарым аралында орун алган. Түндүгүнөн, Албания, Түндүк Македония жана Болгария менен чектешет, түштүк чыгышынан — Түркия. Чыгышынан Эгей деңизи менен, батышынан — Иония деңизи менен, түштүгүнөн — Жер ортолук деңиз менен курчалып турат. Калкынын саны - 10,8 миллион адам. (1-январь, 2017-жыл,  Eurostatтын баалоолору боюнча),  аянты - 131 957 км². Калкынын саны боюнча дүйнөдө 84-орунду жана аянты боюнча 95-орунду ээлейт. Борбор шаары - Афина. Мамлекеттик тили - грек тили. Унитардык, парламенттик республика. 2015-жылдын март айында  Прокопис Павлопулос президенттик тактыга отурган. 13 регионго бөлүнөт. ... == Табияты == ... == Тарыхы == == Чарбасы == == Маданияты == == Дания тили == == Колдонулган адабияттар == ... {{stub}} {{Европа өлкөлөрү}} [[Категория:Грекия| ]] [[Категория:Европа мамлекеттери]] [[Категория:Европа]] [[Категория:НАТО мүчөлөрү]] iyhonfxm9aittwic21fuyqrtbszv4bn 0 121484 423042 420989 2022-07-31T19:30:10Z InternetArchiveBot 27717 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''Испан империясы''' ({{Lang-es|Imperio Español}}; {{Lang-la|Imperium Hispanicum}}) тарыхта '''Испан Монархиясы''' ({{Lang-es|Monarquía Hispánica}}) жана '''Католик Монархиясы''' ({{Lang-es|Monarquía Católica}}<ref>{{Cite book|title=España y los españoles en los tiempos modernos|last=Fernández Álvarez|first=Manuel|publisher=[[University of Salamanca]]|year=1979|page=128|language=Spanish}}</ref>) катары таанылып тарыхтагы эң ири империялардын бири болгон. 15-кылымдын аягынан 19-кылымдын башына чейин Испания Жаңы Дүйнөнүн чет-жакасындагы эбегейсиз аймакты, "Индия" деп атап алган ({{Lang-es|Las Indias}}) [[Филиппин|Филиппиндин]] [[Азия]] архипелагын жана [[Европа]], [[Африка]] жана [[Океания|Океаниядагы]] аймактарын контролдогон. Ал эми 16-жана 17-кылымдарда көпчүлүк күчтүү империялардын бири болгон. <ref>https://www.history.org/foundation/journal/spring13/spanish.cfm</ref> Испания империясы "күн батпай турган империя " деп аталып, 18-кылымда эң жогорку деңгээлге жеткен. <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=2S-dDgAAQBAJ&pg=PT13&lpg=PT13&dq=fray+francisco+de+ugalde+imperio#v=onepage&q=fray%20francisco%20de%20ugalde%20imperio&f=false|title=Seablindness: How Political Neglect Is Choking American Seapower and What to Do About It|last=Cropsey|first=Seth|date=2017-08-29|publisher=Encounter Books|isbn=9781594039164|language=en}}</ref> {{Тарыхый мамлекет | аталыш = Испан Империясы | расмий аталыш = ({{lang-es|Imperio Español}}) | мартаба = [[империя]] | гимн = ''[[Испаниянын гимни|«Marcha Real»]]'' | желек = Flag of Cross of Burgundy.svg | герб = Full Ornamented Royal Coat of Arms of Spain (1761-1868 and 1874-1931).svg | карта = Location of the Spanish Empire.png | өлчөм = | түшүндүрмө = | негизделген = 1492 | жоюлган = 1976 | ураан = '''«Plus Ultra»''' | борбор = [[Мадрид]] (1561—1601) <br> [[Вальядолид]] (1601—1606) <br > [[Мадрид]] (1606—1898) | шаарлар = | тил = [[Испан тили]] | акча бирдиги = [[реал]], [[песета]] | аянт = 20 000 000 км² (1790 жыл) | калк = 60 млн (1790 жылга карата [[Жер|Жердин]] 6% калкы) | башкаруу формасы = өздүк уния ([[Габсбургтар]]) <br> [[монархия|абсолюттук монархия]] ([[Бурбондор]], [[Савойлор]]) <br> [[президенттик республика]] 1873—1874 <br> [[республика|президенттик парламенттик республика]] (1931—1939) | сулале = [[Габсбургтар]], [[Бурбондор]], [[Савойлор]] | башкаруучулардын_даражасы = ''Император'' | ажо1 = [[Пётр I]] (биринчи) | башкарган_жылы1 = 1721—1725 | ажо2 = [[Николай II]] (аяңкы) | башкарган_жылы2 = 1894—1917 | дин =[[Католицизм]] | чейин = | кийин = }} [[Категория:Испания]] [[Категория:Тарых]] == Шилтемелер == === Кошумча маалыматтар === {{Notelist}} === Библиография === {{Div col}} *{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=5FhCnQEACAAJ|title=Philippine History: Political, Social, Economic|last=Alip|first=Eufronio Melo|year=1964|ref=harv}} *{{Cite book|title=The Early History of Greater Mexico|last=Altman|first=Ida|last2=Cline|first2=Sarah|last3=Javier Pescador|first3=Juan|date=2003|publisher=Pearson|location=Upper Saddle River, NJ|pages=321–322|ref=harv}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/worldhistoryofwa00arch|title=World History of Warfare|last=Archer|first=Christon|publisher=University of Nebraska|year=2002|isbn=978-0-8032-4423-8|location=Lincoln, NE|ref=harv|display-authors=etal}} *{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=kRhygUNmg4UC|title=Don Diego Colón, almirante, virrey y gobernador de las Indias|last=Arranz Márquez|first=Luis|publisher=CSIC|year=1982|isbn=978-84-00-05156-3|language=Spanish|ref=harv}} * {{Cite book|title=Rough guide to Southeast Asia|last=Atiyah|first=Jeremy|date=2002|publisher=Rough Guide|isbn=978-1858288932|ref=harv}} *{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=837Hw5QgdWgC|title=La América española y la América portuguesa: siglos XVI-XVIII|last=Bennassar|first=Bartolomé|publisher=Akal|year=2001|isbn=978-84-7600-203-2|language=Spanish|ref=harv|author-link=Bartolomé Bennassar}} *{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=y7B9euuLEkUC&lpg=PA120&dq=&pg=PA120#v=onepage&q=&f=true|title=Empires in World History: Power and the Politics of Difference|last=Burbank|first=Jane|last2=Cooper|first2=Frederick|publisher=Princeton University Press|year=2010|isbn=978-0-691-12708-8|pages=120–121|ref=harv}} *{{Cite book|title=The First America: Spanish Monarchy, Creole Patriots, and the Liberal State, 1492-1866|last=Brading|first=D.A.|publisher=Cambridge University Press|year=1993|isbn=978-0521447966|location=Cambridge|ref=harv|author-link=David Brading}} *{{Cite book|url=https://archive.org/details/minersmerchantsi0000brad|title=Miners and Merchants in Bourbon Mexico, 1763-1810|last=Brading|first=D.A.|date=1971|publisher=Cambridge University|isbn=978-0521102070|location=New York|ref=harv|author-link=David Brading|url-access=registration}} * {{Cite book|title=Civilization and Capitalism, 15th-18th century|last=Braudel|first=Fernand|date=1984|publisher=Collins|volume=3 volumes|location=London|ref=harv|orig-year=1979}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/palaceforkingbue0000brow|title=A Palace for a King. The Buen Retiro and the Court of Philip IV|last=Brown|first=Jonathan|last2=Elliott|first2=John Huxtable|publisher=Yale University Press|year=1980|isbn=978-0-300-02507-1|location=New Haven|ref=harv|url-access=registration}} *{{Cite book|title=The King's Coffer: Proprietors of the Spanish Florida Treasury 1565–1702|last=Bushnell|first=Amy|publisher=University Presses of Florida|year=1981|isbn=978-0-8130-0690-1|location=Gainesville, Florida|ref=harv}} *{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Bq2DZpHvPkkC#v=onepage&q&f=true|title=Historia general de América Latina|last=Carrera Damas|first=Germán|publisher=UNESCO|year=1999|isbn=978-92-3-303151-7|language=Spanish|ref=harv}} *{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=nbp7AAAAQBAJ&pg=PT55&lpg=PT55&dq=factor+overseer+accountant+treasurer+spanish#v=onepage&q=factor%20overseer%20accountant%20treasurer%20spanish&f=false|title=Moctezuma's Children: Aztec Royalty under Spanish Rule, 1520–1700|last=Chipman|first=Donald E.|publisher=University of Texas Press|year=2005|isbn=978-0-292-78264-8|edition=Individual e-book (no page numbers)|location=Austin, Texas|ref=harv|access-date=22 October 2013}} *{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=4ouNv6ZaRZQC|title=Las capitulaciones colombinas|last=Diego-Fernández Sotelo|first=Rafael|publisher=El Colegio de Michoacán A.C.|year=1987|isbn=978-968-7230-30-6|language=Spanish|ref=harv}} * {{Cite book|title=The Spain of the Catholic Monarchs, 1474–1520|last=Edwards|first=John|publisher=Blackwell|year=2000|isbn=978-0-631-16165-3|location=New York|ref=harv}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/empiresofatlanti00john|title=Empires of the Atlantic World: Britain and Spain in America 1492-1830|last=Elliott|first=J.H.|publisher=Yale University Press|year=2006|location=New Haven|ref=harv|url-access=registration}} * {{Cite book|title=Spain and Its World, 1500-1700|last=Elliott|first=J.H.|publisher=Yale University Press|year=1989|location=New Haven|ref=harv}} * {{Cite book|title=The Count-Duke of Olivares: the statesman in an age of decline|last=Elliott|first=J.H.|publisher=Yale University Press|year=1986|isbn=9780300033908|location=New Haven|ref=harv}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/imperialspain1460000elli|title=Imperial Spain, 1469-1716|last=Elliott|first=J.H.|publisher=New American Library|year=1977|location=New York|ref=harv|url-access=registration}} * {{Cite journal}} * {{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Lcv7a0tM7XgC|title=La utopía de América: teoría, leyes, experimentos|last=Fernández Herrero|first=Beatriz|publisher=Anthropos Editorial|year=1992|isbn=978-84-7658-320-3|language=Spanish|ref=harv}} * {{Cite book|title=Borneo|last=Frankham|first=Steven|date=2008|publisher=Footprint|isbn=978-1906098148|series=Footprint Handbooks|ref=harv}} *{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=smJvSuwZbn4C|title=El sello y registro de Indias: imagen y representación|last=Gómez Gómez|first=Margarita|publisher=Böhlau Verlag Köln Weimar|year=2008|isbn=978-3-412-20229-3|language=Spanish|ref=harv}} *{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=1dPIXTZ3xJkC|title=Estudios sobre la historia colonial de hispanoamérica|last=Góngora|first=Mario|year=1998|isbn=978-956-11-1381-7|language=Spanish|ref=harv}} * {{Cite book|title=The End of Iberian Rule on the American Continent, 1770-1830|last=Hamnett|first=Brian|publisher=Cambridge University Press|year=2017|isbn=978-1316626634|location=Cambridge|ref=harv}} * {{Cite book|title=The Spanish Empire in America|last=Haring|first=Clarence|publisher=Oxford University Press|year=1947|location=New York|ref=harv|author-link=Clarence Haring}} * {{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=4DWBNjs8iwEC|title=Historia general de España y América|publisher=Ediciones Rialp|year=1992|isbn=978-84-321-2102-9|volume=10|language=Spanish|ref={{harvid|Historia general de España|1992}}}} * {{Cite book|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/85282#page/12/mode/1up|title=Political essay on the kingdom of New Spain containing researches relative to the geography of Mexico|last=von Humboldt|first=Alexander|date=1 January 1811|publisher=Printed for Longman, Hurst, Rees, Orme and Brown ... and H. Colburn ...|isbn=9780665185465|language=en|ref=harv|via=Biodiversity Library}} * {{Cite book|url=https://books.google.com/?id=NS1vAAAAMAAJ|title=Culture and history: occasional notes on the process of Philippine becoming|last=Joaquin|first=Nick|publisher=Solar|year=1988|isbn=978-971-17-0633-3|ref=harv}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/spain14691714soc00kame|title=Spain 1469–1714. A Society of Conflict|last=Kamen|first=Henry|date=2005|publisher=Pearson Longman|isbn=978-0-582-78464-2|edition=third|location=London|ref=harv}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/empirehowspainbe00kame|title=Empire: How Spain Became a World Power, 1492–1763|last=Kamen|first=Henry|publisher=HarperCollins|year=2003|isbn=978-0-06-093264-0|location=New York|ref=harv|author-link=Henry Kamen|url-access=registration}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/risefallofgreatp00paul|title=The rise and fall of the great powers: economic change and military conflict from 1500 to 2000|last=Kennedy|first=Paul M|date=2017|publisher=William Collins|isbn=9780006860525|location=London|ref=harv|orig-year=1988}} * {{Cite book|url=https://books.google.com/?id=uW5gQgAACAAJ|title=The Basque history of the world|last=Kurlansky|first=Mark|publisher=Walker|year=1999|isbn=978-0-8027-1349-0|ref=harv}} *{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=dlY7Lg5p9A4C#v=onepage&q=&f=true|title=Los títulos históricos|last=Lagos Carmona|first=Guillermo|publisher=Editorial Andrés Bello|year=1985|language=Spanish|oclc=320082537|ref=harv}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/earlylatinameric00lock|title=Early Latin America|last=Lockhart|first=James|last2=Schwartz|first2=Stuart B.|date=1983|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-23344-6|location=New York|ref=harv|author-link=James Lockhart (historian)|author-link2=Stuart B. Schwartz}} * {{Cite book|title=Bourbon Spain, 1700-1808|last=Lynch|first=John|date=1989|isbn=978-0-631-19245-9|location=New York|ref=harv}} * {{Cite book|title=Malay Muslims: The History and Challenge of Resurgent Islam in Southeast Asia|last=McAmis|first=Robert Day|date=2002|publisher=Eerdmans|isbn=978-0802849458|ref=harv}} * {{Cite book|title=Church and State in Latin America: A History of Politico-Ecclesiastical Relations|last=Mecham|first=J. Lloyd|publisher=University of North Carolina Press|year=1966|edition=revised|location=Chapel Hill|ref=harv}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/philipii00geof|title=Philip II|last=Parker|first=Geoffrey|publisher=Little, Brown|year=1978|isbn=978-0-316-69080-5|location=Boston|ref=harv}} *{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=jlJPsVc8UvQC|title=La proyección europea de la monarquía hispánica|last=Ruiz Martín|first=Felipe|publisher=Editorial Complutense|year=1996|isbn=978-84-95983-30-5|language=Spanish|ref=harv}} * {{Cite book|title=A History of Brunei|last=Saunders|first=Graham|date=2002|publisher=Routledge|isbn=978-0700716982|ref=harv}} * {{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=q61T1fs_K4wC&lpg=PA58&pg=PA37#v=onepage&q&f=false|title=El cuarto viaje de Cristóbal Colón y los orígenes de la provincia de Costa Rica|last=Sibaja Chacón|first=Luis Fernando|publisher=EUNED|year=2006|isbn=978-9968-31-488-6|language=Spanish|ref=harv}} *{{Cite book|title=Silver, Trade, and War: Spain and America in the Making of Early Modern Europe|last=Stein|first=Stanley J.|last2=Stein|first2=Barbara H.|publisher=Johns Hopkins University|year=2000|location=Baltimore|ref=harv}} *{{Cite book|title=El día que España derrotó a Inglaterra : de cómo Blas de Lezo, tuerto, manco y cojo, venció en Cartagena de Indias a la otra "Armada Invencible"|last=Victoria|first=Pablo|date=2005|publisher=Áltera|isbn=9788489779686|edition=1st|location=Barcelona|language=spanish|ref=harv}} {{div col end|2}} == Андан ары окуу == {{Div col}} * {{Cite book|title=The History of Portugal|last=Anderson|first=James Maxwell|publisher=Greenwood|year=2000|isbn=978-0-313-31106-2|location=Westport, Connecticut|ref=harv}} * {{Cite book|title=The Cambridge illustrated atlas of warfare: Renaissance to revolution|last=Black|first=Jeremy|publisher=Cambridge University|year=1996|isbn=978-0-521-47033-9|location=Cambridge|ref=harv}} * {{Cite book|title=Portuguese Trade in Asia Under the Habsburgs, 1580–1640|last=Boyajian|first=James C.|publisher=Johns Hopkins University|year=2007|isbn=978-0-8018-8754-3|ref=harv}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/mediterraneanthe01brau|title=The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of Philip II|last=Braudel|first=Fernand|publisher=Berkeley, Calif. : University of California Press|year=1972|ref=harv}} * {{Cite book|title=Painting in Spain: 1500–1700|last=Brown|first=Jonathan|publisher=Yale University Press|year=1998|isbn=978-0-300-06472-8|location=New Haven|ref=harv}} * {{Cite book|title=The Golden Age of Spain, 1516–1659|last=Dominguez Ortiz|first=Antonio|publisher=Oxford University Press.|year=1971|isbn=978-0-297-00405-9|location=Oxford|ref=harv}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/oldworldnew1492100elli|title=The Old World and The New|last=Elliott|first=J.H.|publisher=Cambridge [Eng.] University Press|year=1970|location=Cambridge|ref=harv|url-access=registration}} * {{Cite book|title=Crown and Clergy in Colonial Mexico, 1759-1821|last=Farriss|first=N.M.|publisher=Athlone Press|year=1968|location=London|ref=harv|author-link=Nancy Farriss}} * {{Cite book|title=Commercial Relations Between Spain and Spanish America in the Era of Free Trade, 1778-1796|last=Fisher|first=John|year=1985|location=Liverpool|ref=harv}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/spaininamerica0000gibs|title=Spain in America|last=Gibson|first=Charles|date=1966|publisher=Harper and Row|location=New York|ref=harv|author-link=Charles Gibson (historian)|url-access=registration}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/aztecsunderspani00gibs|title=The Aztecs Under Spanish Rule|last=Gibson|first=Charles|date=1964|publisher=Stanford University Press|location=Stanford|ref=harv|url-access=registration}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/eighteenthcentur00rich|title=The Eighteenth-Century Revolution in Spain|last=Herr|first=Richard|date=1958|location=Princeton, N.J.|ref=harv|url-access=registration}} * {{Cite journal}} * {{Cite book|title=Spain, Europe and the Atlantic: Essays in Honour of John H. Elliott|last=Kagan|first=Richard L.|last2=Parker|first2=Geoffrey|date=1995|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-52511-4|ref=harv}} * {{Cite book|title=Philip of Spain|last=Kamen|first=Henry|date=1998|publisher=Yale University|isbn=978-0-300-07800-8|location=New Haven|ref=harv}} * {{Cite book|title=Asia in the Making of Europe|last=Lach|first=Donald F.|last2=Van Kley|first2=Edwin J.|publisher=University of Chicago|year=1994|isbn=978-0-226-46734-4|location=Chicago|ref=harv}} * {{Cite book|title=Spain Under the Hapsburgs|last=Lynch|first=John|date=1964|location=New York|ref=harv}} * {{Cite book|title=The Spanish American Revolutions, 1808-1826|last=Lynch|first=John|date=1983|location=New York|ref=harv}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/spainsempireinne008|title=Spain's Empire in the New World: The Role of Ideas in Institutional and Social Change|last=MacLachlan|first=Colin M.|publisher=University of California Press|year=1988|location=Berkeley|ref=harv|url-access=registration}} * {{Cite journal}} * {{Cite book|url=https://archive.org/search.php?query=Spanish%20%20Merriman|title=The Rise of the Spanish Empire in the Old World and the New|last=Merriman|first=Roger Bigelow|year=1918|location=New York|ref=harv|author-link=Roger Bigelow Merriman}} * {{Cite book|url=https://www.questia.com/library/3767770/historical-dictionary-of-the-spanish-empire-1402-1975|title=Historical Dictionary of the Spanish Empire, 1402–1975|last=Olson|first=James S.|year=1992|ref=harv}} * {{Cite book|title=Enlightenment, governance, and reform in Spain and its empire, 1759–1808|last=Paquette|first=Gabriel B|date=17 January 2008|publisher=Palgrave Macmillan 2008|isbn=978-0230300521|location=New York|ref=harv}} * {{Cite book|title=The Thirty Years' War|last=Parker|first=Geoffrey|publisher=Routledge|year=1997|isbn=978-0-415-12883-4|edition=2nd|location=New York|ref=harv}} * {{Cite book|title=The Army of Flanders and the Spanish Road, 1567–1659; the logistics of Spanish victory and defeat in the Low Countries' Wars|last=Parker|first=Geoffrey|publisher=Cambridge University Press|year=1972|isbn=978-0-521-08462-8|location=Cambridge|ref=harv}} * {{Cite book|title=The Dutch revolt|last=Parker|first=Geoffrey|publisher=Cambridge University Press|year=1977|isbn=978-0-8014-1136-6|location=Cambridge|ref=harv}} * {{Cite book|title=The General Crisis of the Seventeenth Century|last=Parker|first=Geoffrey|publisher=Routledge|year=1997|isbn=978-0-415-16518-1|location=New York|ref=harv}} * {{Cite book|title=The Spanish Seaborne Empire|last=Parry|first=J.H.|publisher=University of California Press|year=1966|isbn=978-0-520-07140-7|location=Berkeley|ref=harv|author-link=J.H. Parry}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/spainriseoffirst0000rams|title=Spain: The Rise of the First World Power|last=Ramsey|first=John Fraser|publisher=University of Alabama Press|year=1973|isbn=978-0-8173-5704-7|ref=harv|url-access=registration}} * {{Cite journal}} * {{Cite book|title=Interpreting Spanish Colonialism: Empires, Nations, and Legends|date=2005|publisher=University of New Mexico Press|editor-last=Schmidt-Nowara|editor-first=Christopher|location=Albuquerque, NM|ref=harv|editor-last2=Nieto Phillips|editor-first2=John M.}} *{{Cite book|title=Apogee of Empire: Spain and New Spain in the Age of Charles III, 1759-1789|last=Stein|first=Stanley J.|last2=Stein|first2=Barbara H.|publisher=Johns Hopkins University|year=2003|location=Baltimore|ref=harv}} * {{Cite book|title=Philip IV and the Government of Spain|last=Stradling|first=R. A.|date=1988|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-32333-8|location=Cambridge|ref=harv}} * {{Cite book|title=A Nation upon the Ocean Sea: Portugal's Atlantic Diaspora and the Crisis of the Spanish Empire, 1492–1640|last=Studnicki-Gizbert|first=Daviken|date=2007|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-803911-2|ref=harv}} * {{Cite book|title=Rivers of Gold: The Rise of the Spanish Empire 1490–1522|last=Thomas|first=Hugh|date=2004|publisher=Weidenfeld & Nicolson|isbn=978-0-297-64563-4|ref=harv}} * {{Cite book|title=The Slave Trade; The History of the Atlantic Slave Trade 1440–1870|last=Thomas|first=Hugh|date=1997|publisher=Papermac|isbn=978-0-333-73147-5|location=London|ref=harv}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/bettycrockersnew00bett_2|title=An Economic History of Spain|last=Vicens Vives|first=Jaime|publisher=Princeton, N.J., Princeton University Press|year=1969|edition=3rd revised|location=Princeton|ref=harv|url-access=registration}} * {{Cite book|title=History of the World, Part II: The last five hundred years|date=1984|publisher=Hamlyn Publishing|isbn=978-0-517-43644-8|editor-last=Wright|editor-first=Esmond|edition=third|location=New York|ref=harv}} {{div col end|2}} == Тышкы шилтемелер == * [http://libro.uca.edu/payne1/spainport1.htm Iberian Resources Online китепканасы, Стэнли Г. Пейн ''Испания жана Португалиянын тарыхы,'' 1-том 13 Ch "" Испан Империясы "] * [https://archive.is/19961226232657/http://www.sonic.net/~doretk/ArchiveARCHIVE/NATIVE%20AMERICAN/TheMestizo-Mexicano-Indi.html АКШдагы Mestizo-Mexicano-Indian History] * [https://web.archive.org/web/20061203063044/http://www.knmetv.org/programming/villadeabq.php3 Документалдуу фильм, ''Вилла де Альбукерке''] * [https://web.archive.org/web/20091026235404/http://es.geocities.com/coloniasesp/ Акыркы испан колониялары] (in Spanish) * Francisco José Calderón Vázquez (2008), Фронтерас, идентификацияланган, бири-бирине карама-каршы келген. Los Presidios Españoles en el Norte Africano (испан тилинде), ISBN <bdi> Francisco José Calderón Vázquez (2008), </bdi> Francisco José Calderón Vázquez (2008), түпнускадан архивделген 2009-жылдын 14-февралында * Конгресстин китепканасында [http://international.loc.gov/intldl/drakehtml/rbdkhome.html Сэр Фрэнсис Дрейктин Kraus коллекциясында] испандык колониализм жөнүндө алгачкы материалдар камтылган. 2g0f229fgm62rzlknx9201xl8cc6se5 3 123640 423034 422946 2022-07-31T19:20:06Z Lauriswift911 32161 /* Жер-суу аталыштарын өзгөртүү боюнча */ wikitext text/x-wiki ==Жер-суу аталыштарын өзгөртүү боюнча == ::Саламатсызбы, Кыргыз Уикипедиясына кошуп жаткан салымыңыз үчүн ыраазычылык билдирем. Сиздин кошуп жаткан салымыңызды карап көрүп, көбүнчө жер-сууларга багытталганын байкадым,ошондой эле аталыштарын да өзгөртүп жатасыз.... өзгөртүүлөр кайсыл булактарга таянуу менен болуп жатат? Маалымат үчүн жазып коёсузбу?! [[Колдонуучу:Абдырашит Сатылганов|Абдырашит Сатылганов]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Абдырашит Сатылганов|баарлашуу]]) 15:59, 4 июнь 2021 (UTC) ::* Саламатчылык. Жер-суулар жөнүндөгү макалардын аталыштарын өзгөртүүлөрүмө шилтеме калтырып коёсузбу, эсте албайм азыр. Рахмат.--[[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Bosogo|баарлашуу]]) 16:10, 4 июнь 2021 (UTC) == Атуулуулар тек гана кыргыз тилинде == Саламатсызбы, менин оюум боюнча Германия тууралуу макаланы Немисстан деген атка өзгөртүү сунуштоом бар эле, себеби аны орустар Германия дегендиктен, биз алардын 30% сөздөрүн алганбыз, ушуга каршы чыгуум, жана кыргыз тилин тактоо, бирок алар өз мамлекетин Дойчленд деп аташат, уикипедияда биз Немисстан же Дойчленд деп өзгөртсөк жакшы болмок деп ойлойм, бул тууралуу сиздин пикириңиз кандай? == Translation request == Hello. Can you translate and upload the article [[:ru:Флаг Азербайджанской Республики]] in Kyrgyz Wikipedia? It does not need to be long. Yours sincerely, [[Колдонуучу:Multituberculata|Multituberculata]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Multituberculata|баарлашуу]]) 09:27, 4 Август (Баш оона) 2021 (UTC) == Стефания Туркевич == Hello Bosogo, When you have time, can you take a look in my Discussion Page: [[Колдонуучунун баарлашуулары:Nicola Mitchell]]? I have done a translation using the Wikipedia tool of the English article: [[en: Stefania Turkewich]]. If you can fix the language, and improve the article in other ways so that it is up to Wikipedia standards, can you create it in the Kyrgyz-language Wikipedia? Can you link it with the other languages then? Thank you. [[Колдонуучу:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Nicola Mitchell|баарлашуу]]) 12:12, 26 Сентябрь (Аяк оона) 2021 (UTC) :Thank you, Bosogo! When you finish working on it and feel that it is complete, please link it to the other languages.[[Колдонуучу:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Nicola Mitchell|баарлашуу]]) 16:00, 26 Сентябрь (Аяк оона) 2021 (UTC) == Сары-Тологой, Түп району == Саламатсызбы урматтуу Bosogo, Кыргыз Уикипедиясына кошуп жаткан салымыңыз үчүн ыраазычылык билдирем. '''Сары-Төлөгөй, Түп району''' деген макалага багыттоочу '''Сары-Тологой, Түп району''' деген баракты жараттым эле, себеби интернет мейкиндигинде эки аталышы тең бирдей кездешет экен. Бирок бул багыттама баракты жоюптурсуз. Бул айылдын Сары-Тологой деген аталышын ''Кыргыз Республикасынын администрациялык-аймактык жана аймактык бирдиктердин объектилерин белгилөө тутумунун мамлекеттик классификатору''нан (11.05.2021, http://stat.kg/media/files/21f93e4d-9418-433e-aed9-ecb28d70ef5a.doc) алып таянып, кошумча багыттама кылгам. Сураныч, өчүрүлгөн багыттама баракты кайра калыбына келтирүү мүмкүн болбосо, ''Сары-Төлөгөй'' деп тастыктаган расмий мыйзам же токтом булагы менен маалымат иретинде бөлүшүп коёсузбу? Рахмат!<br> [[Колдонуучу:Kmaksat|Kmaksat]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Kmaksat|баарлашуу]]) 12:34, 9 Ноябрь (Жетинин айы) 2021 (UTC) :@[[Колдонуучу:Kmaksat|Kmaksat]] Саламатсызбы. Сиз ал баракты бүгүн жаратканыңызды көргөн эмесмин.) "Тологой" макаласын "Төлөгөй" макаласына багыттаганыңызды көрүп, аны классификатордон текшербей өчүргөм. :Мамлекеттик классификатор - расмий булак болгондуктан, менимче макаланын аталышын өзгөртсөк болот: [[Сары-Тологой (Түп району)]]. Андан тышкары Манас дастанында [[Сары-Тологой]] деген жер бар экен. :Ишенимче, жылдын аягына чейин Кыргызстандын административдик-аймактык бирдиктерин толугу менен иреттөөнү чогу жетишебиз. [[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Bosogo|баарлашуу]]) 14:04, 9 Ноябрь (Жетинин айы) 2021 (UTC) :@[[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] Рахмат, кийин кимдир бирөө туура аталышы Сары-Төлөгөй деп далилдесе Сары-Тологой барагын кошумча убактылуу багыттама барак кылып өзгөртөлүк, классификатор оңдолгуча убактылуу багыттама кылып. Кыргызстандын административдик-аймактык бирдиктерин толугу менен иреттеп чыгуу ой-максатыңызга толук тилектешмин. Ишиңизге ийгилик! [[Колдонуучу:Kmaksat|Kmaksat]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Kmaksat|баарлашуу]]) 14:50, 9 Ноябрь (Жетинин айы) 2021 (UTC) == Жаңы функция туралуу, (GeoBox_Init img_toggle) == Bosogo мырза, арыбаңыз, '''Common.js''' скриптине (https://ky.wikipedia.org/wiki/MediaWiki:Common.js) жаңы функция (GeoBox_Init img_toggle) кошконго уруксат берип коёсузбу? Себеп - кыргыз уикипедиясында административдик жана физикалык карталарды бирдей көрсөтө турчу касиети бар аймактык карталарды киргизүү. Этият болууга убада берем. Рахмат! [[Колдонуучу:Kmaksat|Kmaksat]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Kmaksat|баарлашуу]]) 23:28, 20 Ноябрь (Жетинин айы) 2021 (UTC) :@[[Колдонуучу:Kmaksat|Kmaksat]] Саламатсызбы. Сиз көрсөткөн баракты мен да оңдой албайм. Бул маселе боюнча [[metawiki:Main_Page/ru|Мета-викидеги]] глобалдык администраторлорго (global sysops) кайрылыш керек окшойт (түздөн-түз же атайын барактары аркылуу). :Сиз менен кантип байланышса болот ? Менин электрондук почтама жазып койсоңүз жакшы болмок (bosogo00@gmail.com). Рахмат. [[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Bosogo|баарлашуу]]) 11:23, 21 Ноябрь (Жетинин айы) 2021 (UTC) ::Рахмат, түшүнүктүү. Байланыш контакттарымды почтаңызга жибердим. [[Колдонуучу:Kmaksat|Kmaksat]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Kmaksat|баарлашуу]]) 15:32, 21 Ноябрь (Жетинин айы) 2021 (UTC) == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 18:17, 4 январь 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(5)&oldid=22532651 --> == Cianzera колдонуучуга бөгөт коюлгандыгы боюнча == ::Саламатсызбы колдонуучу "[[Колдонуучу:Cianzera|Cianzera]]га" бөгөт коюлгандыгын байкадым. Эгер мен туура түшүнгөн болсом, экөөңүздөрдүн жеке мамилеңердин келишпестигинен сиз бөгөт койгонсуз, ушундайбы?. Андай болсо жеке мамилелерди бул жакка аралаштырбоону суранат элем. Ал колдонуучунун тарыхынан бирөөнү мазактоо жана вандализм сыяктуу көрүнүштөрдү байкабадым.... Демек Википедиянын сыртында болгон нерсе жеке мамлеге кирип кетет... Колдонуучуну бөгөттө үчүн белгилүү бир далилдер керек, Википедия далилди жактырат, аны сиз жакшы билесиз. "[[Вандализм|Вандализм жасап жибербесин]]" - деген күмөндөр болсо, анда ага убактылуу гана чектөө бериш керек... Бул менин сунушум жана жеке оюм.. [[Колдонуучу:Абдырашит Сатылганов|Абдырашит Сатылганов]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Абдырашит Сатылганов|баарлашуу]]) 04:01, 28 февраль 2022 (UTC) :::Саламатчылык. Толугу менен туура эмес түшүндүңүз. Ал колдонуучу менин байланыш почтама (колдонуучу барагымдагы белгиленген электрондук почта) Википедиясынын ишмердүүлүгү боюнча ой пикирин жазганды адатка айландырды (андай билдирүүлөр Википедиянын алкагында болушун уккан жок). Белгилеп койсом, этиканы башынан сактабай келген, бирок ага карабастан урматтоо менен жооп берип келгем. :::Бүгүн саат 00:58де почтама '''Википедиядагы ишмердүүлүгүмө байланыштуу''' мени жана жакындарымды сөккөн кат жазды. Ал катты бул жерге түшүнүктүү себептерден жөнөтө албайм. Сөздөрүмдү далилдеш үчүн каттын скриншотун жөнөткөнгө даярмын. Мени сөккөнүн себеби бул талкуу менен байланыштуу: [[Баарлашуу:Мургаб району]]. :::Билгениңиздей Википедиянын принциптери бири: википедиячылар бир бирине сый мамиле кылууну талап кылат. Демек, Википедиянын негизин түзгөн приципин бузду. Башкаларды абсценттик лексика менен сөккөн жана эң маанилүү болгон - анын жакындарын да тийген колдонуучу долбоордон четтетилиши керек ! [[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Bosogo|баарлашуу]]) 04:28, 28 февраль 2022 (UTC) Салам. Кантип башка жерден жазганы , бул уикипедияга тийиштүү? Уикипедия тууралуу сүйлөсө гана, блок берүү туурабы? @Абдырашит Сатылганов , туура жазды деп ойлойм. [[Колдонуучу:TAUZULE|TAUZULE]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:TAUZULE|баарлашуу]]) 20:14, 5 март 2022 (UTC) :@[[Колдонуучу:TAUZULE|TAUZULE]] [[:ru:Википедия:Пять столпов|Пять столпов]] окуганга сунуштайм. Бул биринчиден. Экинчиден, жазганымды көңүл буруп окусаңыз жакшы болмок, анда мындай суроолор жаралмак эмес. [[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Bosogo|баарлашуу]]) 20:24, 5 март 2022 (UTC) :@[[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] ал биздин кыргыз википедияга өтө чоң салым кошкон. Кыргыз википедиясында 8-9 активдүү гана колдонуучу бар. Анын бирөөсүн жок кылыптырсыз 😕{{кол коюлган жок|TAUZULE|20:33, 5-март (жалган куран) 2022-жылы‎ (UTC)}} :@[[Колдонуучу:TAUZULE|TAUZULE]] Айырмасы жок. Негизги принциптердин бирин одоно бузуу болду. Ким кандай салым кошпосун, бирөөнү сөккөнгө укугу жок.--[[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Bosogo|баарлашуу]]) 20:47, 5 март 2022 (UTC) :@[[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] , Пять столповду окудум, ал жерде сөккөн жерде гана сөгүү калат экен, ошондуктан, ал сизди Википедияда сөктүбү? Жок. Анда эмнеге блок бердиңиз?{{кол коюлган жок|TAUZULE|20:56, 5-март (жалган куран) 2022-жылы‎ (UTC)}} :*@[[Колдонуучу:TAUZULE|TAUZULE]] Айырмасы жок каерден сөктү. Сөккөнүн себеби - Википедиядагы ишмердүүлүгүм. Ишмердүүлүк үчүн бирөөгө социалдык тармактардан жазса да Википедияга тиешелүү. Википедиянын ишмердүүлүгү Википедия менен чектелбейт. Муну билүү керек ! Ошондой эле "Википедияда сөгүү болуш керек" деген жер жок. <br> :Эгерде, мен электрондук почтаңыз аркылуу кандайдыр бир макаладагы талаш маселе үчүн сизди сөксөм мунун Википедияга тийешиси жокпу ? Же сизди көчөдөн табып Википедияга кандайдыр бир маалымат киргизгениңиз үчүн сабап салышса мунун да Википедияга тийешиси жокпу ошондо ? Логикаңыз боюнча ошондой болуп жатат. Же Жогорку Кеңештин депутатын Жогорку Кеңеште өлтүрүшсө гана саясий өлтүрүү болуп саналабы ? Көчөдөн анын ишмердүүлүгүнө байланыштуу өлтүрсө саясий өлтүрүү болбой калабы ?<br> :Ошондуктан, бул атайын эч ким көрбөсүн депген максатта Википедиядан сырткары Википедиядагы ишмердүүлүк менен байланыштуу иш аракеттер. Аябагындай одоно бузуу. Санкция да ошого жараша болот. Ал колдонуучу бөгөттөдөн башка аккаунт менен айрылам деген күмөндөр болсо андай аккаунттун үстүнө текшерүү жүргүзүлөт. --[[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Bosogo|баарлашуу]]) 21:01, 5 март 2022 (UTC) == Башбарак боюнча кайрылуу == Саламатсызбы, Айбек мырза. Башбарактын акыркы оңдоолору боюнча. Википедия жарнама же куттуктоо жазуучу платформа эмес. Кайсыл бир майрамда куттуктоолор чыга берсе анда башбарак доскага айланып калышы мүмкүн. 9-май маанилүү майрам, бирок Википедия өз принциптеринен тайбашы керек. Жана дагы, башка колдонуучуларга таасир бере турган өзгөртүүлөрдү алар менен кеңешип жүргүзгөн туура болот деп эсептейм. Ишиңизге ийгилик!!! [[Колдонуучу:Абдырашит Сатылганов|Абдырашит Сатылганов]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Абдырашит Сатылганов|баарлашуу]]) 02:34, 9 Май (Бугу) 2022 (UTC) :@[[Колдонуучу:Абдырашит Сатылганов|Абдырашит Сатылганов]] Саламатчылык. Майрам менен куттуктоо Википедияда калыптанган практика. Майрамдарга карата жана башка учурларда Википедиянын логотиптерин өзгөртшөт. Ошондой эле башка учурларда баннерлерди калтыршат. Википедиянын бир да принциби бузулган жок. Жеңиш Күнү аябагындай маанилүү майрам, аны дайыма майрамдайбыз. '''Эч нерсе, эч ким унутулбайт !''' [[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Bosogo|баарлашуу]]) 09:55, 9 Май (Бугу) 2022 (UTC) ::Ооба, жеңиш күнү маанилүү майрамдардын бири, бирок сиз айткан практика логотипти кооздоо менен гана чектелген. Мисалы: Мен 10-жылга жакын Википедияда болсом, анын ичинде көбүнчө Орус, Украин, Түрк, Азербайжан бөлүмдөрдө логотипти кооздоо гана болгон ал кооздоодо куттуктоо сөздөрү болгон эмес. Учурдагы Орус Википедиянын абалы боюнча маалыматтыңыз болсо, алар мындай көрүнүштөрдү жокко чыгарып, азыр колдонушпайт....айтайын дегеним башкы барак доска сыяктуу болуп кетпесин дегеним. Себеби мындай маанилүү майрамдар, бизде жетиштүү!!! [[Колдонуучу:Абдырашит Сатылганов|Абдырашит Сатылганов]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Абдырашит Сатылганов|баарлашуу]]) 10:42, 9 Май (Бугу) 2022 (UTC) :::@[[Колдонуучу:Абдырашит Сатылганов|Абдырашит Сатылганов]] Бизде бир гана маанилүү майрам - '''Жеңиш Күнү'''. Башка жок. Адашып жатасыз. Мен мисалы, сиз айткан викилерден тышкары дээрлик ар бир тил бөлүмүдөрүнүн башкы барактарын карап чыккам. Кээ бирлерде соц тармактарга шилтеме баннерде жайгаштырылган, башкаларда майрам менен куттуктоо баннерлери. Кээ бир викилерде логотип мамлекеттин түстөрүнө боюлуп турат (себепсиз). Ошондой эле, сиз орус викини келтирип жатасыз. Биз орус википедияда эмеспиз. ЖЕҢИШ майрамы менен куттуктоо бул аябагындай маанилүү. [[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Bosogo|баарлашуу]]) 10:56, 9 Май (Бугу) 2022 (UTC) ::::Айбек мырза, биз экөөбүз көчөдө ойноп жүргөн жаш бала эмеспиз да, сураныч терминдик сөздөрдү туура колдонойлу... Мен адашпай эле, келтирип жаткандардын баары анын ичинде Орус тилиндеги Википедия жөнүндө жазганым дагы мисал катарында. Эгер сиз жалгыз эле маанилүү майрам, жеңиш майрамы десеңиз, баары үчүн жалгыз эле болуп калбайт да, арабызда башка майрамдарды да маанилүү деп эсептегендер бар. тең салмак болуу үчүн аларды да куттуктоого туура келет. Мисалга алсак жакында 31-август (Эгемендүүлүк күнү). Мамлекеттик деңгээлдеги маанилүү майрамдар толтура. Ал эми сиз ойлоп жаткан "жалгыз маанилүү майрам" сиздин жеке оюңуз. Чындыгында сиз менен кайым айтышуу оюм жок, болгону сунуш, кайрылуу гана жасадым. Мен билгенден, Кыргыз тил бөлүмүндө мындай куттуктоо жана банер болгон эмес, себеби: Мындай көрүнүштөргө каршы болушкан. менде келтирилген фактылар бар... Ишиңизге ийгилик [[Колдонуучу:Абдырашит Сатылганов|Абдырашит Сатылганов]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Абдырашит Сатылганов|баарлашуу]]) 11:35, 9 Май (Бугу) 2022 (UTC) :::::@[[Колдонуучу:Абдырашит Сатылганов|Абдырашит Сатылганов]] :::::'''Биринчиден''', «Жеңиш» чоң тамгадан жазылат. :::::'''Экинчиден''', сиз айткандай "мага эле" маанилүү болсо өлкөбүздө '''Өлбөс полктордун жүрүштөрү''' өтмөк эмес. Кыргызстандан 300 миң ашуун адам кеткен фронтко.<br> '''Үчүнчүдөн''', "Жеңиш Күнү" - дээрлик бүткүл дүйнөлүк майрам. Мисалы, Европада аны 8-майда тосушат, постсоветтик өлкөлөрдө 9-майда. Ошондой эле 2-сентабрь күнү Экинчи дүйнөлүк согуштун бүтүшүн эскершет. Мунун мааниси - дүйнөлүк масштабтагы нацизм, фашизм менен тарыхтагы эң кандуу согушунда жеңүүнү, Жеңишти кандай кыйынчылык менен жеткенибизди жана мындай идеологиянын кайра түптөлбөшү үчүн унутпоо, миллиондогон маркумдарды эскерүү. Азыркы (заманбап) дүйнөбүз Экинчи дүйнөлүк согуштун негизинде түзүлгөн. Ошол эле Бирикке Улуттар Уюму 1945-жылы түптөлгөн. Андыктан, бул майрам бир улуттун майрамы эмес (Эгемендүүлүк күнү, кытайлык жаңы жыл), же бир конфессиянын (Курман Айт, Пасха ж.б.), же бир аймактын элдердин (Азияда жайылган Нооруз), же саясий көз караш менен байланыштуу эмес (Эмгек күнү ж.б.), ошол эле Жаңы жылды кээ бир мусулмандар майрамдашпайт. Жеңиш Күнү башка категорияда турат. :::::'''Төртүнчүдөн''', "''сиз айткан практика логотипти кооздоо менен гана чектелген. Мисалы: Мен...''" Адашып жатасыз дегеним ушул жерден болгон. Анткени, мен жалпы Википедияны айтып жатсам (көп тил бөлүмдөрдүн негизине таянып), сиз мисал катары 4 эле тил бөлүмү келтирдиңиз. Балким ал 4 бөлүмдөрдө андай практика жок, бирок сиз алардын практикасын бардык Википедия кыймылына жайылттыңыз. Бул адашуу. :::::'''Бешинчиден''', "''Мамлекеттик деңгээлдеги маанилүү майрамдар толтура''" жогорудагы жазганыма кошумчалып коёюн: Википедия тил негизинде түзүлөт. Орус Википедиясы орусиялык экенин билдирбей, орус тилдүү экенин билдирет. Кыргыз Википедиясы да ушундай. Андыктан, айтканымдай Кыргызстандын Эгемендүүлүк күнү - бул биздин эле, жергиликтүү майрамыбыз. Ооба, сөз сүз аны мен кошпойт элемин. Анда эмнеге тең салмактуулуктын негизинде барбай 20-жыл башкы баракта Кыргызстандын туусунда тартылган түндүк болчу ? Бул кытайлык кыргыздарга тең салмактуу эмесго дейм. Эмнеге украин википедиясында логотип украинанын желегинин түстөрүнө боёлуп турат ? Кош стандарттар болбошу керек. :::::Негизи, '''формалдык жактан''' тил негизинде түзүлөт, бирок практикада башкача. Ага карабастан мен Ноорузду же Курман Айт майрамдарына карата банер илип жатамбы ? Жок. Жеңиш Күнү - башка категориядагы майрам. Кыргыз Википедиясынын жамааты андай майрамдарды Википедиянын алкагында белгилегенди укуктуу. [[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Bosogo|баарлашуу]]) 12:28, 9 Май (Бугу) 2022 (UTC) == Translation request == Hello. Can you translate and upload the article [[:ru:Конституция Азербайджанской Республики]] in Kyrgyz Wikipedia? It does not need to be long. Yours sincerely, [[Колдонуучу:Multituberculata|Multituberculata]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Multituberculata|баарлашуу]]) 14:47, 26 Май (Бугу) 2022 (UTC) == Check your email == Hello! Please check your email. Thanks, [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 09:02, 11 июль 2022 (UTC) :@[[Колдонуучу:Mehman97|Mehman97]] Hello. I answered you) [[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Bosogo|баарлашуу]]) 09:17, 11 июль 2022 (UTC) ::Again, please check your email. Thanks, --[[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 17:41, 30 июль 2022 (UTC) :::@[[Колдонуучу:Mehman97|Mehman97]] Hello. Thanks for the warning. The email that arrived on July 18 got into the "spam" section and I didn't receive a notification, so I hope it's not too late. Thanks. [[Колдонуучу:Bosogo|Bosogo]] ([[Колдонуучунун баарлашуулары:Bosogo|баарлашуу]]) 18:10, 30 июль 2022 (UTC) ::::Don't worry, there's still time. --[[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 22:47, 30 июль 2022 (UTC) 07mimlrvvlab2yammp8yuemk3el9s4w 0 124015 423028 420759 2022-07-31T19:11:40Z InternetArchiveBot 27717 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Мечит | мечиттин аталышы = Имам Али мечити | өздүк аты = ({{lang-az|İmam Əli məscidi}} | сүрөт = Imam Ali masjidi, Sheki, 3.JPG | сүрөт аталышы = 250px | позициялык карта = |lat_dir =N|lat_deg =41|lat_min =12|lat_sec =5 |lon_dir =E|lon_deg =47|lon_min =11|lon_sec = 38 | карта аталышы = | карта көлөмү = | мемлекет = [[Азербайжан]] | шаар = [[Шеки]] | абалы = жигердүү | архитектуралык стили = Ислам архитектурасы | долбоордун автору = | ыймаратчысы = | куруучусу = | курулуштун баштоочусу = | курулуштун куну = | демөөрчүсү = | алгачкы маалымат = | курулушу = | курулуштун башталышы = | курулуштун аягы = 1775 | табериктер = | ыймамы = | азыркы жагдайы = | жалпы аянты = | көлөмү = 660 m² | ички аянты = | батырымдуулугу = | бийиктиги = | күмбөздөрдүн саны = | күмбөздүн бийиктиги = | күмбөздүн диаметри = | мунаралардын саны = | мунаралардын бийиктиги = | материал = | таравих = | ооз ачуу жана ооз жабуу = | китепкана = | мектеп = | медресе = | сайты = | Commons = }} '''Имам Али мечити''' ({{lang-az|İmam Əli məscidi}}) – [[Азербайжан|Азербайжандын]] [[Шеки]] шаарында жайгашкан тарыхый жана архитектуралык [[мечит]]. == Тарых == Тарыхчылар Имам Али мечити 1775-жылы, [[Шеки]] шаарынын Ганжали кварталында курулган деп эсептешет. Ага карабастан, мечиттин курула турган күнү так белгисиз. Мечиттин жалпы аянты 660 м2 түзөт. Мечит төрт бурчтуу формада болуп, 2 кабаттан турат. Биринчи кабатында көмөкчү бөлмөлөр бар. Экинчи кабатта аянты 26x13 метрди түзгөн намазкана бар.<ref name=":0">{{cite web |url =https://sheki.heritage.org.az/heritage/25 |archiveurl =https://web.archive.org/web/20190416042035/https://sheki.heritage.org.az/heritage/25 |archivedate =April 19, 2019 |title =İmam Əli məscidi və minarəsi |publisher =sheki.heritage.org.az |accessdate =July 23, 2021 |language =az }}</ref> Мечит күйгөн кыштан курулган. Дубалдардын калыңдыгы 75 см. Имам Али мечити өзүнүн баштапкы көрүнүшүн сактап калды. Бирок [[Азербайжан|Азербайжанда]] [[Кеңештер Бирлиги|КСРБ]] бийлиги басып алгандан кийин Имам Али мечитинин мунарасы талкаланып, мечит иштебей калган. Азербайжан эгемендик алгандан кийин, 1997-жылы мунара жана курмандык чалынуучу жай кайрадан курулган. Азыркы мунаранын бийиктиги 22 метр.<ref>{{cite book |authorlink= |title=Azərbaycan Respublikası Məscidlərinin Ensiklopediyası |year=2001 |location=[[Baku]] |publisher=Beynəlxalq Əlhuda |url=https://ebooks.az/view/jFOt7kga.pdf |page=294 |isbn=964-8121-59-1 |access-date=2021-07-25 |archive-date=2021-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210723115255/https://ebooks.az/view/jFOt7kga.pdf |dead-url=unfit }}</ref> == Галерея == <gallery mode="packed" heights="180"> <gallery> Imam Ali masjidi, Sheki, darvaza.JPG Imam Ali masjidi, Sheki, 4.JPG Imam Ali masjidi, Sheki, 1.JPG </gallery> == Эскертүүлөр == {{эскертүүлөр}} [[Категория:Азербайжан мечиттери]] pu2j8qr4vgiustlf4xlfvnei89t0w13 0 126259 423043 419409 2022-07-31T19:46:18Z InternetArchiveBot 27717 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Infobox civil conflict |кагылыш= Казакстандагы нааразылык жүрүштөр (2022) |бөлүгү = |сүрөт= 2022 Kazakhstan protests — Aqtobe, January 4 (01).jpg |башжазуу= |дата=[[5 январь]] — [[улантылууда]] |орун= {{Желек|Казакстан}} [[Казакстан]] |себеп= Суютулган газдын баасы 120 теңгеге көтөрүлгөнү |өзгөрүүлөр= *Суютулган газдын баасынын убактылуу төмөндөшү; *утилизациялык чогултууларды жокко чыгаруу; *Аскар Маминдин өкмөтүнүн отставкасы; *Казакстандын Коопсуздук кеңешинин төрагалыгынан кетиши; *ЖККУнун Казакстандагы тынчтыкты сактоо операциясы. |каршы тарап1= |каршы тарап2 = {{Желек|Казакстан}} Казакстандын бийлиги <br> [[File:CSTO.tif | 24px ]] [[ЖККУ]] |колбашчы1 = |колбашчы2= {{Желек|Казакстан}} [[Касым-Жомарт Токаев]] <br> {{Желек|Казакстан}}[[Аскар Мамин]] <br> {{Желек|Казакстан}} [[Алихан Исмаилов]] <br> {{Желек|Казакстан}} [[Эралы Токчанов]] <br> {{Желек|Казакстан}} [[Нурсултан Назарбаев]] <br> [[File:CSTO.tif | 24px ]] [[Никол Пашинян]] <br> [[File:CSTO.tif | 24px ]] [[Станислав Цас]] |күчтөр1 = Белгисиз |күчтөр2= [[File:CSTO.tif | 24px ]] 3,770<ref name="troops">{{cite news|last1=Pannier|first1=Bruce|title=Analysis: The Consequences Of Inviting Russian-Led CSTO Troops Into Kazakhstan|url=https://www.rferl.org/a/kazakhstan-csto-troop-russia-analysis/31642847.html|agency=RFE/RL|date=6 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220107125248/https://www.rferl.org/a/kazakhstan-csto-troop-russia-analysis/31642847.html|archive-date=7 January 2022|quote=Russia is reportedly sending 3,000 soldiers to Kazakhstan, Belarus some 500, Tajikistan 200, and Armenia 70, with Kyrgyzstan set to decide on January 7.}}</ref> |жоготуулар1=164 каза тапты <br> 500 ашуун жабыркады <br> 6 миң ашуун камакка алынды |author = |url = |title = |publisher = |date = |access-date = |жалпы жоготуулар= |жоготуулар2 = 18 каза тапты <br> 748 жабыркады }} '''Казакстандагы нааразылык жүрүштөр''' ― [[Казакстан|Казакстандагы]] 2022-жылдын 2―11-январь күндөрү болгон нааразылык жүрүштөр. [[Казакстан|Казакстандагы]] нааразылык акциялары 2022-жылдын 2-январында суюлтулган газдын [[Казакстан Республикасынын президенти|баасы кескин көтөрүлгөндөн кийин башталган. Казакстандын президенти]] [[Касым-Жомарт Токаев|Касым-Жомарт Токаевдин айтымында]], бул көрүнүш 2022-жылдын 1-январынан тарта суюлтулган газга баа электрондук соода аянтчалары жана биржалары аркылуу түзүүлүшүнө толугу менен өткөрүлгөнү менен шартталган. Ал эми, өзгөчө күнөө Казакстандын Энергетика министрлигине, ошондой эле Казмунайгаз жана Казакгаз – газ менен камсыздоочу ири компанияларга илинген<ref name="Акорда 5 января">[https://www.akorda.kz/ru/glava-gosudarstva-kasym-zhomart-tokaev-provel-soveshchanie-po-voprosam-socialno-ekonomicheskoy-situacii-v-strane-505729 Глава государства Касым-Жомарт Токаев провел совещание по вопросам социально-экономической ситуации в стране]</ref>. Нааразылык жүрүштөр Жаңы-Өзөн шаарында башталып, бирок бат эле башка шаарларга жайылды: [[Алмата|Алматы]], Актау, [[Актөбө]], [[Караганды|Караганда]], [[Нур-Султан]], [[Чымкент]], [[Көкчө-Тоо]] жана Уральск<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://vlast.kz/novosti/48030-siloviki-primenili-v-otnosenii-protestuusih-v-almaty-svetosumovye-granaty.html|title=Силовики применили в отношении протестующих в Алматы светошумовые гранаты - Аналитический интернет-журнал Vласть}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|url=https://eurasianet.org/kazakhstan-gas-price-hike-fuels-zhanaozen-protests|title=Kazakhstan: Gas price hike fuels Zhanaozen protests {{!}} Eurasianet}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.rferl.org/a/kazakhstan-enrgy-price-protests-zhanaozen/31637647.html|title=Sharp Energy Price Hike Triggers Protests In Kazakhstan}}</ref>. Кээ бир шаарларда нааразылык акциялары баш аламандыкка учурады<ref name="unrest">{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/13354181|title=Протесты в Казахстане. Онлайн}}</ref>. Митингчилер экономикалык талаптардан саясий талаптарга өтүштү — өкмөт менен президент Токаевдин отставкага кетиши, [[Аким|ар бир облустун жана шаардын акимдерин]] элдик шайлоо өткөрүү, 1993-жылкы Конституцияны кайтаруу, өлкөнүн 81 жаштагы биринчи президенти, нааразылык акциялары башталган маалдаКазакстандын Коопсуздук кеңешинин төрагасы жана Казакстандын Конституциялык кеңешинин мүчөсү [[Нурсултан Назарбаев|Нурсултан Назарбаевдин]] кол тийбестиктигин алып салуу жана саясаттан баш тартуу. Нааразылык акциясы ЖККУнун күчтөрүн Казакстанга киргизүүгө алып келген. == Мурдагы окуялар == ; Демографиялык, экономикалык көрүнүш [[Файл:Плотность_населения_Казахстана.png|thumb| Казакстандын 2016-жылдагы калктын жыштыгы]] [[1997|1997-жылы]] бийлик борборду Алматыдан Акмолага (1998-жылдан – Астанага, 2019-жылдан – Нур-Султанга) көчүрүү чечимин кабыл алган. Которушунун негизги себеби түштүк региондорунун жыштыгы жана жумушу азыраак түндүк аймактарынан өнүккөн шаарларга миграцияны стимулдаштыруу болгон<ref>{{Cite web|url=http://www.demoscope.ru/weekly/2002/071/analit03.php|title=Перенос столицы из Алма-Аты в Астану и его влияние на миграционные процессы в Казахстане}}</ref>. Борбордун которулушуна карабастан, Алма-Ата шаарынын калкы 1994-жылдагы<ref name="hist">[http://alamata.narod.ru/old/history.htm АЛМАТЫ: ВЧЕРА, СЕГОДНЯ, ЗАВТРA…]</ref> 2020-жылы 1,9 млн. адамга өстү<ref name="Stat">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/region/268020|title=Г.АЛМАТЫ}}</ref>. Расмий статистикага ылайык, Казакстанда 2020-жылы жакырчылыктын деңгээли 5,3%ды түзгөн. Казакстандагы жакырчылыктын деңгээли жашоо минимумунун 70%ы менен аныкталат<ref>{{Cite web|url=https://forbes.kz/process/expertise/gde_v_kazahstane_samyiy_vyisokiy_uroven_bednosti_i_pochemu_ego_zanijayut|title=Где в Казахстане самый высокий уровень бедности и почему его занижают|accessdate=2022-01-08|archivedate=2021-11-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211103021505/https://forbes.kz/process/expertise/gde_v_kazahstane_samyiy_vyisokiy_uroven_bednosti_i_pochemu_ego_zanijayut}}</ref>. Жакырчылыктын чегинде жашаган казакстандыктардын эң чоң үлүшү өлкөнүн түштүгүндө топтолгон. 2019-жылы Казакстандын бир миллион калкы бар шаарларында Нур-Султан, Шымкент жана Алма-Атада тиешелүүлүгүнө жараша 10 миң, 32 миң жана 53 миң шаар бар. жакырчылыктын чегинен төмөн жашаган адамдар<ref>{{Cite web|url=https://eadaily.com/ru/news/2019/09/18/v-kazahstane-43-naseleniya-zhivut-za-chertoy-bednosti|title=В Казахстане 4,3% населения живут за чертой бедности}}</ref>. ; Мурдагы нааразылык акциялары 2010-жылдардын башында [[Маңгыстоо облусу|Мангистау облусундагы]] мунай өндүрүүчү шаар Жаңы- Өзөн бир катар иш таштоолорго жана жумушчулардын демонстрацияларына туш болгон. 2011-жылы Эгемендүүлүк күнүнүн 20 жылдыгына байланыштуу шаарда тополоң чыгып, расмий маалыматтар боюнча, Казакстандын коопсуздук күчтөрү эмгек шарттарын жакшыртууну талап кылган демонстранттарга ок чыгарганда 16 адам каза болуп, 100 киши жарадар болгон. 2011-жылы суюлтулган газдын баасы болжол менен 30-35 [[Казак теңгеси|теңгени]] түзүп, андан бери бир нече эсеге кымбаттады. 2020-жылдын январында Жаңы-Өзөн шаарында нааразылык акциясы болуп, анда шаар тургундары газдын баасын 55тен 65 теңгеге<ref>{{Cite web|url=https://rus.azattyq.org/a/30370468.html|title=Жанаозенцы вновь пришли в акимат, требуя снижения цен на газ}}</ref>, 2022-жылы январда 120 теңгеге чейин көтөрүүнү талап кылышкан<ref>{{Cite web|url=https://novayagazeta.ru/articles/2022/01/03/v-kazakhstane-vtoroi-den-podriad-sotni-protestuiushchikh-vykhodiat-na-mitingi-iz-za-rosta-tsen-na-gaz-est-zaderzhannye-news|title=В Казахстане третий день подряд сотни протестующих выходят на митинги из-за роста цен на газ}}</ref>. == Хронологиясы == === 2-январь === 2022-жылдын 2-январында эртең менен Жаңы-Өзөн шаарынын тургундары газдын кымбатташына нааразы болуп, жолду тосушкан<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://rus.azattyq.org/a/31636220.html|title=Жители Жанаозена перекрыли дорогу, протестуя против повышения цен на газ}}</ref>. [[Маңгыстоо облусу|Митингчилер облус]] акими Нурлан Ногаев менен шаар акими Максат Ибагаровду бааны турукташтыруу жана күйүүчү майдын тартыштыгын болтурбоо боюнча чараларды көрүүгө чакырышты. === 3-январь === Түнкүдө Жаңы-Өзөндүн борбордук аянтына жүздөгөн тургундар чогулду<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan-zhanaozen-rally-gas-prices/31637309.html|title=«Акимов должен выбирать народ!» Протест в Жанаозене: от призывов снизить цены до политических требований}}</ref>. Митингге 1000дей адам катышып, алардын талаптарында социалдык-экономикалык гана эмес, саясий талаптар да камтылган. Облус акими менен газ иштетүүчү заводдун мүдүрүнүн сүйлөгөнү митингчилерди ынандырган жок<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://rus.azattyq.org/a/31637803.html|title=«Мы устали от сказок!» В Жанаозене протестующие прогнали с площади акима области Ногаева}}</ref>. Митингчилердин ураандары астында жетекчилик аянттан кетишти. [[Файл:2022_Kazakhstan_protests_—_Aqtobe,_January_4_(02).jpg|thumb| Актөбөдөгү митингчилер 2022-жылдын 4-январында [[боз үй]] тигүүдө]] [[Файл:2022_Kazakhstan_protests_—_Aqtobe,_January_4_(03).jpg|thumb| Актөбөдөгү демонстранттар отко жылынууда, 4-январь, 2022-жылы]] Түштөн кийин Казакстандын бийликтери [[Маңгыстоо облусу|Маңгыстоо облусунда]] суюлтулган газдын баасын литрине 50 теңгеге чейин төмөндөтүү жөнүндө жарыялашкан<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.interfax.ru/world/813888|title=Власти Казахстана удовлетворят требования митингующих о снижении цен на газ}}</ref>. Бирок, нааразылык акциялары улана берди. 4-январда Казакстандын президенти [[Касым-Жомарт Токаев]] видеокайрылуу жазып, анда митингчилерди «кыраакы болууга» жана мыйзамсыз аракеттерге барбоого чакырган<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://meduza.io/news/2022/01/04/vlast-ne-padet-prezident-kazahstana-kasym-zhomart-tokaev-obratilsya-k-protestuyuschim|title=«Власть не падет». Президент Казахстана Касым-Жомарт Токаев обратился к протестующим}}</ref>. ==== Алма-Ата ==== Эртең менен полиция Астана аянтын жана ага кире бериштерди тоскон<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://vlast.kz/novosti/48014-v-almaty-vnov-perekryta-plosad-respubliki-i-podhody-k-nej.html|title=В Алматы вновь перекрыта площадь Республики и подходы к ней - Аналитический интернет-журнал Vласть}}</ref>. Түшкү тамактануу маалында Демократиялык партиянын лидери Жанболат Мамай менен бирге «Алматы Арена»<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://vlast.kz/novosti/48024-sotni-celovek-vysli-v-almaty-v-podderzku-protestuusih-v-mangistau.html|title=Сотни человек вышли в Алматы в поддержку протестующих в Мангистау - Аналитический интернет-журнал Vласть}}</ref> аймагына жүздөгөн адамдар митингге чыгышты. Президенттик сейил бактын жанына эл чогула баштады, андан кийин Мустафин көчөсү менен жүрүш башташты. Жүрүшкө бир нече жүздөгөн демонстранттар катышып, топтордун бири Абай проспектиси менен, экинчиси Төлө би проспектиси менен шаардын борборун көздөй «Алга, Казакстан» жана «Шал, кет» деген ураандар менен жүрүштү<ref name="MCA"/>. Митингчилер менен полициянын ортосунда кагылышуу болуп кеткен. Тартип сакчылары аянттагы демонстранттарга каршы жаркылдаган гранаталарды колдонушкан<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://vlast.kz/novosti/48029-v-almaty-proizosla-stycka-protestuusih-s-policiej.html|title=В Алматы произошла стычка протестующих с полицией - Аналитический интернет-журнал Vласть}}</ref>. 4-январдан 5-январга караган түнү Алматыда демонстранттар полициянын унааларын өрттөй башташты, журналисттер шаардагы нааразылык акциясынын катышуучуларынын санын бирден он миңге чейин деп эсептешкен<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://meduza.io/news/2022/01/04/v-almaty-protiv-demonstrantov-primenili-svetoshumovye-granaty-i-slezotochivyy-gaz-agentstvo-kaztag-soobschilo-o-vzryve-politseyskoy-mashiny|title=В Алматы взорвалась полицейская машина. Против демонстрантов применили светошумовые гранаты и слезоточивый газ}}</ref><ref name="MCA">{{Cite news|title=Два дня, которые потрясли старика. Репортаж из Алматы — эпицентра протеста против Токаева и Назарбаева|url=https://mediazona.ca/article/2022/01/06/twodays}}</ref>. Түнкүдө шаарга аскердик техникалар киргизилгени тууралуу кабарлар чыга баштады<ref>{{Cite web|url=https://t.me/novaya_pishet/33613|title=Telegram-канал Новая Газета. Военная технике в Алматы}}</ref>. Алма-Атада мобилдик [[интернет]] иштебей калган<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://mediazona.ca/chronicle/zhanaozen|title=Протесты в Казахстане}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tjournal.ru/news/505854-globalchesk-soobshchil-o-polnom-otklyuchenii-interneta-v-alma-ate-na-fone-protestov-protiv-povysheniya-cen-na-gaz|title=GlobalCheсk сообщил о полном отключении интернета в Алма-Ате на фоне протестов против повышения цен на газ — Новости на TJ}}</ref>. ==== Атырау ==== Эртең менен [[Атырау|Атырауда]] тургундар жергиликтүү базардын жанына чогулуп, топ-топ болуп Исатай менен Махамбеттин борбордук аянтын көздөй бет алышкан, ал жерде жүздөгөн адамдар чогулган<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://vlast.kz/novosti/48018-v-atyrau-i-uralske-sotni-celovek-vysli-na-mitingi-v-podderzku-protestuusih-v-mangistau.html|title=В Атырау и Уральске сотни человек вышли на митинги в поддержку протестующих в Мангистау - Аналитический интернет-журнал Vласть}}</ref>. Митингчилер Атырау облусунун акими Махамбет Досмухамбетовду тегеректеп, унаасы менен аянттан кетүүгө мүмкүнчүлүк беришкен эмес. ==== Нур-Султан ==== Көптөгөн шаарларда камоолор башталды: нааразылыкты колдогон маалымат каражаттарынын айтымында, [[Нур-Султан|Нур-Султанда]] «жүздөгөн адам кармалган»<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://meduza.io/feature/2022/01/04/protesty-protiv-povysheniya-tseny-na-toplivo-v-kazahstane-pererosli-v-stolknoveniya-s-politsiey-vlasti-nachali-blokirovat-internet|title=Протесты против повышения цены на топливо в Казахстане переросли в столкновения с полицией. Власти начали блокировать интернет}}</ref>. Түн киргенде Казакстанда [[Telegram]][[WhatsApp|, WhatsApp]] жана Signal мессенджерлери иштебей калган. === 5-январь === Казактелеком провайдери бүт өлкө боюнча интернетти өчүрдү<ref name=":1">{{Cite web|lang=ru|url=https://www.gazeta.ru/social/news/2022/01/05/17103211.shtml|title=В Казахстане отключили интернет и телефонную связь - Газета.Ru {{!}} Новости}}</ref>. Натыйжада Казакстандын жашоочулары ири өлчөмдө накталай акча ала башташты, банкоматтарда кезек күтүүлөр пайда болду, анткени интернеттин өчүрүлүшүнөн банк карталары жана мобилдик тиркемелер аркылуу төлөмдөр иштебей калган<ref>[https://www.rbc.ru/politics/05/01/2022/61d5a5699a79473da31932ec?from=newsfeed В Казахстане перестала работать безналичная оплата]</ref>. Казакстандын Ички иштер министрлигинин маалыматы боюнча, башаламандык учурунда кеминде сегиз полиция кызматкери жана Улуттук гвардиянын жоокери набыт болуп, 317си жарадар болгон <ref>[https://iz.ru/1273675/2022-01-05/vosem-silovikov-pogibli-vo-vremia-besporiadkov-v-kazakhstane Восемь силовиков погибли во время беспорядков в Казахстане]</ref>. ==== Өзгөчө кырдаал ==== [[Файл:State_of_emergency_at_Kazakhstan_2022-JAN-05.png|thumb|400x400px| 2022-жылдын 5-январынын кечинде өзгөчө абал киргизилген Казакстандын республикалык маанидеги шаарлары (кызыл жылдыздар) жана облустары (кызыл түстүү) (кийин өлкөнүн бардык аймагына жайылтылган)]] Казакстандын Президентинин жарлыктары менен «''Коомдук коопсуздукту камсыз кылуу, мыйзамдуулукту жана тартипти калыбына келтирүү, жарандардын укуктарын жана эркиндиктерин коргоо максатында жарандардын коопсуздугуна олуттуу жана токтоосуз коркунуч келип чыккандыгына байланыштуу''» 5-январдан 1 саат 30 мүнөткө чейин 2022-жылдын 19-январында саат 00:00дө<ref name="ЧП Мангистауской">[https://www.akorda.kz/ru/o-vvedenii-chrezvychaynogo-polozheniya-v-mangistauskoy-oblasti-50634 О введении чрезвычайного положения в Мангистауской области]</ref> жана Алма-Ата шаарында<ref name="ЧП Алма-Ата">[https://www.akorda.kz/ru/o-vvedenii-chrezvychaynogo-polozheniya-v-gorode-almaty-5098 О введении чрезвычайного положения в городе Алматы]</ref> өзгөчө кырдаал киргизилген. [[Алма Ата облусу|Кийинчерээк Алматы облусунда]] 19-январга чейин саат 12:30дан<ref name="ЧП в Алматинской">[https://www.akorda.kz/ru/o-vvedenii-chrezvychaynogo-polozheniya-v-almatinskoy-oblasti-501336 О введении чрезвычайного положения в Алматинской области]</ref> өзгөчө абал, 2022-жылдын 19-январына чейин саат 16:00дөн тарта өзгөчө абал киргизилгени тууралуу жарлык чыккан. Казакстандын борбору Нур-Султан шаары<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.nur.kz/incident/emergency/1949924-tokaev-vvel-rezhim-chp-v-nur-sultane/?|title=Токаев ввел режим ЧП в Нур-Султане|date=2022-01-05}}</ref>. Ошол эле күнү кечинде, 5-январь саат 20:30дан тарта 2022-жылдын 19-январына чейин [[Чымкент|Шымкент]] шаарында, ошондой эле [[Атырау облусу|Атырау]], [[Жамбыл облусу|Жамбыл]] жана [[Кызыл-Ордо облусу|Кызылорда]] облустарында<ref name="автоссылка1">Телеканал Хабар24</ref>. Күндүн аягында өлкө боюнча өзгөчө кырдаал жарыяланды (формалдуу түрдө 5-январда саат 22:00дөн 19-январга чейин [[Акмоло облусу|Акмоло]], [[Актөбө облусу|Актөбө]], [[Чыгыш Казакстан облусу|Чыгыш Казакстан]], [[Батыш Казакстан облусу|Батыш Казакстан]], [[Караганды облусу|Караганда]], [[Түркстан облусу (Казакстан)|Түркстанда өзгөчө кырдаал киргизилген.]], [[Костанай облусу|Костанай]], [[Павлодар облусу|Павлодар]] жана [[Түндүк Казакстан облусу|Түндүк-Казакстан]] облустары)<ref name="автоссылка1" />. Өзгөчө абал төмөнкү чараларды белгилейт: # коомдук тартипти коргоону, өзгөчө маанилүү мамлекеттик жана стратегиялык объекттерди, ошондой эле калктын жашоосун жана транспорттун иштешин камсыз кылуучу объекттерди коргоону күчөтүү; # кыймыл эркиндигине, анын ичинде транспорт каражаттарына чектөөлөрдү киргизүү; # жеке адамдардын инсандыгын ырастоочу документтерин текшерүү, жарандарды жеке кароо, алар менен болгон буюмдарды жана транспорт каражаттарын кароо; # өзгөчө кырдаал киргизилген аймактарга кирүү жана чыгууга чектөөлөр; # тынч чогулуштарды, оюн-зоок, спорттук жана башка массалык иш-чараларды уюштурууга жана өткөрүүгө тыюу салуу; # иш таштоого жана юридикалык жактардын ишин токтотуунун же токтотуунун башка ыкмаларына тыюу салуу; # курал-жарактарды, ок-дарыларды, жардыргыч заттарды, атайын каражаттарды, уулуу заттарды сатууга тыюу салуу. # дары-дармек каражаттарын, баңги каражаттарын, психотроптук заттарды, прекурсорлорду, ошондой эле этил спиртин, алкоголдук ичимдиктерди жүгүртүүгө өзгөчө режимди киргизүү; # жеке адамдардан курал-жарактарды жана ок-дарыларды, уулуу заттарды, юридикалык жактардан курал-жарактарды, ок-дарыларды жана уулуу заттарды, ошондой эле аскердик жана окуу аскердик техниканы, жардыргыч заттарды жана радиоактивдүү заттарды убактылуу алып коюу. Казакстандын Башкы прокурорунун<ref>[https://www.gov.kz/memleket/entities/prokuror/press/news/details/309323?lang=ru Обращение заместителя Генерального Прокурора Республики Казахстан Дембаева Б. Б. в порядке статьи 31 Закона «О прокуратуре»]</ref>: # Коменданттык сааттын эрежелерин бузган адамдар коменданттык саат аяктаганга чейин ички иштер органдарынын кызматкерлери же аскер патрулдары тарабынан, ал эми жанында өздүгүн тастыктоочу документтери жоктор - инсандыгы аныкталганга чейин, бирок 48 сааттан ашпаган мөөнөткө камакка алынат. ички иштер органынын начальнигинин же анын орун басарынын чечими. # Бийликтин өкүлүнүн мыйзамдуу талабына же буйругуна баш ийбөө, ошондой эле тыюу салынган иш таштоо жана өзгөчө кырдаал учурунда уюмдардын ишине тоскоолдук кылуу эки жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга алып келет. # Өзгөчө кырдаалда атайылап жалган маалымат таратуу 3 жылдан 7 жылга чейин эркинен ажыратуу менен жазаланат. # Курал-жаракты, ок-дарыларды, транспорттук каражаттарды, аскердик техниканы же өзгөчө кырдаалда жасалган башка аскердик мүлктү атайылап жок кылуу же зыянга учуратуу - он жылдан 12 жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат. # Өзгөчө абал режимин бузгандыгы үчүн 15 суткага чейинки мөөнөткө администрациялык камакка алуу, өзгөчө кырдаал режиминде укук тартибин бузууга түрткөн аракеттер үчүн 30 суткага чейинки мөөнөткө администрациялык камакка алуу каралат. # Өзгөчө кырдаалда кылмыш же администрациялык укук бузууларды жасоо оордотуучу жагдай болуп саналат жана жоопкерчиликти күчөтөт. ==== Алматы ==== Алма-Ата шаарынын коомдук саламаттыкты сактоо башкармалыгынын маалыматы боюнча, 4-январдагы окуяда жабыркаган 150 адам шаардын медициналык мекемелерине тез жардам унаасы менен жаткырылган, мындан тышкары 40 адам саламаттыкты сактоо мекемелерине өздөрү келген. Бардык жаткырылган 190 адамдын 40ы ооруканага жаткырылды, анын ичинен жетөө реанимацияга жаткырылды, анын төртөө полиция кызматкерлери. Курман болгон 190 адамдын 137си полиция кызматкерлери жана 53ү жайкын тургундар болгон<ref name="Пострадавшие Алма-Ата">[https://www.inform.kz/ru/besporyadki-v-almaty-nazvano-chislo-postradavshih_a3881634 Беспорядки в Алматы: названо число пострадавших]</ref>. Шаардын командири 4-январдан 5-январга караган түнү “экстремисттик топтор активдешти” деп билдирди. Кечинде жана түнкүсүн шаарда 120дан ашык унаа, анын ичинде 33 полиция, тез жардам жана өрт өчүрүүчү унаалар өрттөлгөн. 120 дүкөндүн жана башка соода объектилеринин витриналары талкаланып, 180 коомдук тамактануу жайлары, 100гө жакын чакан жана орто бизнес жабыр тарткан. 500дөн ашык карапайым тургун, анын ичинде 130 аялдар жана карылар сабалган. 5-январдын таңынын башталышы менен шаар коменданттын айтымында, «экстремисттер менен радикалдардын жаңы чабуулдарына дуушар болгон»<ref>[https://rus.azattyq-ruhy.kz/society/31913-ataki-ekstremistov-i-radikalov-v-almaty-izbity-500-chelovek-sozhzheny-avto-razbity-magaziny «Атаки экстремистов и радикалов» в Алматы: избиты 500 человек, сожжены авто, разбиты магазины]</ref>. Шаардын комендатурасы Төлө би көчөлөрү, Райымбек жана Абай проспектилери, ошондой эле шаардын борбору транспорт үчүн тосулганын билдирди<ref>[https://www.inform.kz/ru/komendatura-almaty-obratilas-k-zhitelyam-goroda_a3881618 Комендатура Алматы обратилась к жителям города]</ref>. 300дөй кишиден турган демонстранттар, айрымдары таяк менен куралданган, шаардын батышынан Райымбек проспектиси менен Төлө би көчөсүнө жылып, андан соң шаардын борборун көздөй бурушту. Көрсөтүлгөн аймакта дүкөндөр жана күркөлөр жабылды. Демонстранттардын жолунда чачылган кирпичтер жана мергенчилик патрондорунун патрондору. Окуя болгон жерде полиция кызматкерлери болгон эмес. Митингчилер токтоп турган полиция унаасына кол салышып, аскердик жүк ташуучу унаага зыян келтиришти<ref>[https://iz.ru/1273493/2022-01-05/bolee-300-protestuiushchikh-provodiat-shestvie-v-zapadnoi-chasti-alma-aty Более 300 протестующих проводят шествие в западной части Алма-Аты]</ref>. Алматынын борборуна үч миңдей демонстрант чогулду. Милиция шаардык акимчиликтен (мэриядан) 50 метр алыстыкта жайгашкан президенттин эски резиденциясына чегинди. Кол салгандар бир нече полиция кызматкерлерин сабап, калкандарын жана каскаларын тартып алышкан. Тополоңчулар шаардык акимчиликтин имаратына кирип барышкан, анын ичинде турган милиция электр үн чыгаруучу гранаталарды колдонгон. Митингчилердин колунда да жаркылдап, калкандар жана таяктар болгон. Чогулгандардын дагы бир бөлүгү ошол эле учурда президенттин эски резиденциясын басып алышты. Шаардык акимчиликтин имаратынын үстүнөн кара түтүн көтөрүлө баштады, ок атышуулар угулду<ref>[https://iz.ru/1273529/2022-01-05/protestuiushchie-vorvalis-v-zdanie-merii-almaty Протестующие ворвались в здание мэрии Алма-Аты]</ref>. Шаардык акимчиликти митингчилер басып алып, имаратта өрт чыкты. Укук коргоо кызматкерлери күйүп жаткан имараттан алыстап кетишкен<ref>[https://iz.ru/1273534/2022-01-05/v-zakhvachennom-protestuiushchimi-zdanii-merii-alma-aty-nachalsia-pozhar В захваченном протестующими здании мэрии Алма-Аты начался пожар]</ref>. [[Нур Отан|«Нур Отан»]] партиясынын Ауэзов райондук бөлүмү жайгашкан имаратты митингчилер таш менен ыргытып, андан соң имараттын терезелеринен түтүн чыккан<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923128-v-almate-gorit-zdanie-raionnogo-otdela-praviashchei-partii-nur-otan?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop В Алма-Ате горит здание районного отдела правящей партии «Нур Отан»]</ref>. Митингчилерге жык толгон шаардын борбордук бөлүгүнөн полиция күчтөрү чыга баштады. Союлдар менен куралданган адамдар көчө бойлоп, күч кызматкерлерин аёосуз сабап жатышты. Шаардын бир катар райондорунда дегеле көчөлөрдө бир дагы укук коргоо кызматкери болгон эмес, көчөлөрдү митингчилер тосуп алышкан<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923202-politseiskie-ukhodiat-s-tsentralnykh-ulits-alma-aty Полицейские уходят с центральных улиц Алма-Аты]</ref>. Түштөн кийин демонстранттар Казакстандын башчысынын Алматыдагы резиденциясын басып алып, өрттөп салышкан<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/13356601?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop|title=Протестующие захватили алма-атинскую резиденцию главы Казахстана}}</ref>. Митингчилер Казакстан мамлекеттик телеканалынын имаратын курчоого алышты. Медиакомпаниянын кызматкерлери имараттын ичине камалып, митингчилер аны басып алууга аракет кылышкан<ref>[https://iz.ru/1273580/2022-01-05/protestuiushchie-nachali-shturm-telekanala-kazakhstan Протестующие начали штурм телеканала «Казахстан»]</ref>. Митингчилер имаратка кирери менен, биринчи кабатты талкалап, экинчи кабатында өрт козгошкон, телеканалдын кызматкерлерин сабашкан<ref name="Теле">[https://iz.ru/1273656/2022-01-05/v-alma-ate-protestuiushchie-podozhgli-zdanie-telekanala-kazakhstan В Алма-Ате протестующие подожгли здание телеканала «Казахстан»]</ref>. Митингчилер «Мир 24» телеканалынын кеңсесинин имаратын басып алып, түз эфирге чыгууну талап кылышкан<ref>[https://ren.tv/news/x/923253-protestuiushchie-zakhvatili-zdanie-korrpunkta-telekanala-mir24 Протестующие захватили здание коррпункта телеканала «Мир24»]</ref>. Митингчилер телекомпаниянын офисин жана кымбат баалуу тасма тартуучу жабдууларды талкалашкан<ref name="Теле"/>. Митингчилер телеканалдардын редакциялары жайгашкан офис имараттарына кол салышып. Штаб-квартирасы Алматыда жайгашкан Казакстандын КТК телеканалы бардык берүүлөрүн токтотту<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923250-telekanal-ktk-posle-pogroma-ofisa-v-alma-ate-otmenil-vse-efiry Телеканал КТК после погрома офиса в Алма-Ате отменил все эфиры]</ref>. Түштөн кийин зымдуу интернет жана телефон байланышы өчүрүлгөн<ref name=":1"/>. Шаардын айрым дүкөндөрүндө тоноо фактылары катталып, алардан бардык алкоголдук ичимдиктер уурдалган<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923257-marodery-opustoshili-magaziny-na-fone-protestov-v-kazakhstane Мародеры опустошили магазины на фоне протестов в Алма-Ате]</ref>. Алматы полиция башкармалыгынын имаратын тополоңчулар басып алышкан<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923283-zdanie-departamenta-politsii-alma-aty-zakhvacheno-protestuiushchimi Здание Департамента полиции Алма-Аты захвачено протестующими]</ref>. Көчөлөрдө полициянын унааларын өрттөөнү улантышты<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923297-v-alma-ate-prodolzhaiut-szhigat-politseiskie-mashiny В Алма-Ате продолжают сжигать полицейские машины]</ref>. Кечке маал, полиция жана коопсуздук күчтөрү аны таштап кеткенден кийин шаар анархияга кириптер болуп, тургундар арасында дүрбөлөң башталды. Мародерлор көчөлөрдү кыдырып жүрүштү, алардын көбү автомат менен куралданган. Тополоңго катышкандар баррикадаларды тургузушту. Митингчилер шаардын борборуна агылып келишсе, жөнөкөй жарандар үйлөрүнөн чыкпоого аракет кылышты. Күч түзүмдөрүнүн унааларын өрттөө да уланып, шаарда октун үнү угулган<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923299-alma-aty-pogruzilsia-v-anarkhiiu-sredi-zhitelei-nachalas-panika Алма-Ата погрузилась в анархию, среди жителей началась паника]</ref>. Ошондой эле, мародерлор банкоматтарды бузуп, тоноп башташкан<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923318-marodery-nachali-grabit-bankomaty-v-alma-ate Мародеры начали грабить банкоматы в Алма-Ате]</ref>. Тополоңдун катышуучулары [[Алматы (аба майдан)|Алматы аэропортун]] басып алып, андан кызматкерлерди эвакуациялоо башталды. Сайран автобекетинин жанында атышуулар угулганы кабарланууда. Кагылышуу шаардын Ауэзов районунда да болуп, анда куралчан демонстранттардын тобу райондук ички иштер бөлүмүнө<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923316-v-alma-ate-zaiavili-o-zakhvate-aeroporta-uchastnikami-besporiadkov В Алма-Ате заявили о захвате аэропорта участниками беспорядков]</ref> кирип барышкан, ал эми полиция имараттын чатырына чегинип, ал жерден тополоңчуларга ок чыгарып, жардыргыч гранаталарды колдонушкан<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923319-protestuiushchie-shturmuiut-zdanie-politsii-v-alma-aty Протестующие штурмуют здание полиции Алма-Аты]</ref>. Митингчилер Казакстандын Улуттук коопсуздук комитетинин штабын басып алышкан<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923358-v-alma-ate-zakhvacheno-zdanie-upravleniia-komiteta-natsbezopasnosti В Алма-Ате захвачено здание управления Комитета нацбезопасности]</ref>. 5-январь күнү кечинде вице-мэр Ержан Бабакумаров аэропорттун митингчилерден бошотулганын билдирди<ref>[https://vesti.ua/mir/protesty-v-kazahstane-v-almaty-nachalas-antiterroristicheskaya-spetsoperatsiya Протесты в Казахстане: в Алматы началась антитеррористическая спецоперация]</ref>. ==== Актөбө ==== Массалык нааразылык акциясынын катышуучулары Актөбө шаарындагы облустук акимчиликтин имаратына чабуул коюуга аракет кылып, кол салгандарга каршы жаркылдаган гранаталар колдонулган <ref>[https://iz.ru/1273533/2022-01-05/muzhchine-otorvalo-chast-nogi-posle-vzryvov-u-zdaniia-administratcii-v-aktobe Мужчине оторвало часть ноги после взрывов у здания администрации в Актобе]</ref> . ==== Атырау ==== “Азаттык” радиосунун (Эркин Европа америкалык радиостанциясынын казак редакциясы) билдиргенине караганда, коопсуздук күчтөрү менен демонстранттардын ортосунда атышуу болуп, анын натыйжасында тополоңчулардын бири өлүмгө дуушар болгон<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923310-smi-soobshchili-o-gibeli-protestuiushchego-v-khode-besporiadkov-v-atyrau СМИ сообщили о гибели протестующего в ходе беспорядков в Атырау]</ref>. ==== Павлодар ==== Көпчүлүгү айыл аймактарынан келген эки жүзгө жакын митингчилер полициянын тыюу салуу аракетине карабай, [[Павлодар облусу|Павлодар облусунун]] акимчилигинин имаратын бузуп киришти. Алар менен жолугушууга Павлодар шаарынын жана Павлодар облусунун акимдери келип, өлкөдөгү кырдаалды турукташтыруу боюнча көрүлө турган чаралар тууралуу айтып беришти. Чогулгандар газдын баасын төмөндөтүүнү талап кылып, айлык акынын аздыгына нааразы болушту<ref>[https://iz.ru/1273575/2022-01-05/v-pavlodare-mitinguiushchie-prorvalis-k-zdaniiu-administratcii В Павлодаре митингующие прорвались к зданию администрации]</ref>. Ошол эле күнү кечинде шаарда демонстранттар менен полициянын ортосунда кагылышуулар башталган<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923315-v-pavlodare-nachalis-stolknoveniia-protestuiushchikh-s-politsiei В Павлодаре начались столкновения протестующих с полицией]</ref>. Митингчилерди таркатуу үчүн Павлодар полициясы үн чыгаруучу гранаталарды жана атайын каражаттарды колдонду. Миңге жакын демонстранттар облустук акимчиликти басып алууга аракет кылгандан кийин укук коргоо кызматкерлери шаарда массалык камакка алууларды жүргүзүп, тополоңду басышты. Натыйжада демонстранттар чет жака айдалып, камакка алуулар уюштурулган. Митингчилер алардын көбү Павлодардын тургундары эмес, Баянауыл районунун<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923359-v-pavlodare-politsiia-razognala-protesty-s-pomoshchiu-svetoshumovykh-granat В Павлодаре полиция разогнала протесты с помощью светошумовых гранат]</ref>. ==== Талды-Коргон ==== [[Талды-Коргон|Талды-Коргондо]] демонстранттар Казакстандын экс-президенти Нурсултан Назарбаевдин эстелигин кулатып, экиге бөлүп салышты<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923349-protestuiushchie-povalili-i-razbili-pamiatnik-nazarbaevu-v-kazakhstane Протестующие повалили и разбили памятник Назарбаеву в Казахстане]</ref>. ==== Усть-Каменогорск ==== Усть-Каменогорскидеги Республика аянтында миңге жакын адам бийликке талаптарын коюп, Чыгыш Казакстан облусунун акимине талап коюшту. Митингчилер айлык акынын аздыгына, азык-түлүк менен күйүүчү майдын кымбатташына, коомдук транспортко нааразы экенин айтышты. Кийинчерээк коопсуздук күчтөрү менен митингчилердин ортосунда катуу кагылышуу чыгып, коопсуздук күчтөрү көздөн жаш агызуучу газ колдонушкан. Жарылуу жана ок атышуулар угулду<ref>[https://ren.tv/news/v-mire/923216-v-ust-kamenogorske-nachalis-zhestkie-stolknoveniia В Усть-Каменогорске начались жесткие столкновения]</ref>. [[Файл:ЖККУнун Казакстанда тынчтыкты сактоо операциясы.svg|thumb|560x560px]] === ЖККУнун күчтөрүн киргизүү (5-6-январь) === 5-январь күнү кечинде Казакстандын президенти [[Жаматтык коопсуздук жөнүндө келишим уюму|ЖККУнун]] лидерлерине колдоо көрсөтүү өтүнүчү менен кайрылды: «''Жамааттык коопсуздук келишимине таянып, бүгүн мен ЖККУнун мамлекет башчыларына Казакстанга бул террордук коркунучту жеңүүгө жардам берүү үчүн кайрылдым.'' ''Чынында бул коркунуч эмес, мамлекеттин бүтүндүгүнө шек келтиргендик жана эң негизгиси мамлекет башчысы катары менден тез арада жардам берүүнү суранган жарандарыбызга кол салуу болуп саналат''»<ref>{{Cite web|title=Токаев обратился к лидерам стран ОДКБ с просьбой «оказать помощь Казахстану в преодолении террористической угрозы»|url=https://novayagazeta.ru/articles/2022/01/05/tokaev-obratilsia-k-lideram-stran-odkb-s-prosboi-okazat-pomoshch-kazakhstanu-v-preodolenii-terroristicheskoi-ugrozy-news|publisher=Новая газета|date=5 января 2022}}</ref>. Токаев өз чечимин өлкөдө «чет өлкөдөн даярдалган террордук топтордун» иштеп жатканы менен түшүндүрдү<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/05/01/2022/61d5e5cb9a7947499455195e|title=Президент Казахстана обратился к лидерам ОДКБ с просьбой о поддержке}}</ref>. 5-январдан 6-январга караган түнү ЖККУнун Кеңеши Казакстанга жамааттык бейпилдик күчтөрүн жөнөтүүнү макулдашты<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/13360605|title=Совет ОДКБ решил направить Коллективные миротворческие силы организации в Казахстан}}</ref>. Буга байланыштуу бир катар орус жазуучулары, журналисттери жана саясатчылары Орусия бийлигине Казакстандагы чыр-чатакка кийлигишпөө боюнча кайрылуу жолдошкон<ref>[https://news-ru.turbopages.org/news.ru/s/society/rossijskie-pisateli-i-politiki-prizvali-moskvu-ne-vtorgatsya-v-kazahstan/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fstory%2FRyad_pisatelej_i_politikov_vystupili_protiv_otpravki_voennykh_RF_vKazakhstan--b6ce7d341f34f1bf052b2ac055d881dc Ряд писателей и политиков выступили против отправки военных РФ в Казахстан]</ref>. [[Бишкек|Бишкекте]] ЖККУнун аскерлеринин Казакстанга киргизилишине каршы нааразылык акциясы <ref>{{Cite web|url=https://kaktus.media/doc/452251_v_bishkeke_aktivisty_vyshli_na_akciu_protesta_protiv_vvoda_odkb_v_kazahstan_foto_video.html|title=В Бишкеке активисты вышли на акцию протеста против ввода ОДКБ в Казахстан (фото, видео)}}</ref> . 6, 2022-жылдын, [[Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши|Жогорку Кенеш]], Кыргыз Республикасынын (парламент) ЖККУнун миссиясынын бир бөлүгү катары Кыргыз Республикасынын Казакстан аскер жөнөтүү маселеси боюнча шашылыш жыйыны үчүн катышса чогултуп жазуу мүмкүн эмес болчу, жана бул маселе 7-жылдын калтырылды<ref name="Кворум 6 января">[https://ru.sputnik.kg/20220106/zhk-obsuzhdenie-zasedanie-kvorum-voennye-1061041764.html Жогорку Кенеш не смог собраться, чтобы обсудить отправку военных в Казахстан]//«SPUTNIK Кыргызстан», 6 января 2022</ref>. Эртеси күнү 90 добуштун 69унун добушу менен ал Казакстанга 150 аскер кызматкерин, 8 бронетехниканы жана 11 техниканы жөнөтүүнү чечти<ref name="ИнтерфаксКиргизия">[https://www.interfax.ru/world/814197 Парламенты Таджикистана и Киргизии разрешили отправить военных в Казахстан]//«Интерфакс», 7 января 2022</ref>. 6-январда Армениянын өкмөтү ЖККУ өлкөлөрүнүн бейпилдик контингентине кирген Армениянын куралдуу күчтөрүнүн бир бөлүгүнө ЖККУнун тынчтык орнотуучу күчтөрүнүн курамында Казакстанда тынчтык орнотуу иш-чараларына катышууга уруксат берди<ref>[https://www.interfax.ru/world/814137 Армения разрешила задействовать в Казахстане подразделение ВС из состава ОДКБ]//«Интерфакс», 6 января 2022 года</ref>. Эртеси Армения Республикасынын Коргоо министрлиги Казакстанга 100 аскер кызматкерин жөнөтүүнү жарыялады. ЖККУнун баш катчысы Станислав Зас 6-январда Казакстанда 7-январга чейин жайгаштырыла турган бейпилдик контингентинин көлөмүн болжол менен 2,5 миң адам деп баалады, бирок ага кирген бөлүктөрдүн жана кошуундардын тизмеси толук экенин белгиледи. ЖККУнун тынчтык орнотуучу күчтөрүнүн жалпы саны 3,6 миңге жакын адамды түзөт. Андай зарылчылык жаралса, Казакстандагы группировканы алардын эсебинен күчөтсө болот . === 6-январь === {{Бүтө элек-stub}} ==== Алма-Ата ==== Түн ичинде өкмөттүк күчтөр Алматыда жана анын айланасында бир катар административдик имараттарды, анын ичинде Алматынын ички иштер бөлүмү менен райондук ички иштер бөлүмдөрүн кайтарып алууга аракет кылышкан. 6-январдын таңында тополоңдун ондогон катышуучулары набыт болгону кабарланган<ref>{{Cite news|url=https://www.rbc.ru/politics/06/01/2022/61d681699a794768d03f36f9|title=Полиция Алма-Аты сообщила о десятках убитых участников беспорядков}}</ref>. Ошондой эле укук коргоо кызматкерлери тарабынан 13 адамдын өлүмү катталган, алардын экөөнүн башы кесилген абалда табылган<ref>{{Cite news|url=https://www.rbc.ru/politics/06/01/2022/61d6b3109a794777cbcf2016|title=В Казахстане сообщили о двух обезглавленных в ходе беспорядков силовиках}}</ref>. Ошол эле күнү кечинде өлтүрүлгөн коопсуздук кызматкерлеринин саны 18ге көбөйгөн<ref>{{Cite news|url=https://smotrim.ru/article/2660910|title=МВД Казахстана назвало число погибших в перестрелках с манифестантами}}</ref>. Түштөн кийин рейд учурунда полиция эки миңге жакын демонстранттарды кармады<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/13364231|title=Полиция задержала в Алма-Ате около 2 тыс. участников беспорядков}}</ref>. Унааны тартып алуу аракети маалында мародерлор белгилүү казак режиссеру, оператор жана Salamalec үн долбоорунун негиздөөчүсү, «казак хип-хопунун атасы» Сакен Битаевди атып кетишкен<ref>[https://www.unian.net/world/vo-vremya-protestov-v-kazahstane-ubili-otca-kazahskogo-hip-hopa-novosti-mira-11664562.html Во время протестов в Казахстане убили «отца казахского хип-хопа»]</ref><ref>[https://vesti.ua/mir/marodery-ubili-v-almaty-ottsa-kazahskogo-hip-hopa Мародеры убили в Алматы «отца казахского хип-хопа»]</ref>. === 7-январь === [[Касым-Жомарт Токаев|Казакстандын президенти Касым-Жомарт Токаев]] терроризмге каршы штабдын таңкы жыйынында Казакстандын бардык аймактарында тартипти калыбына келтирүү боюнча билдирүү жасады. Митингчилер курал колдонууну улантып жатканын белгилеген Токаев операцияны “согушкерлер” толук жок кылынмайынча улантууга чакырды<ref>[https://www.unian.net/world/v-kazahstane-vveli-kriticheskiy-uroven-terroristicheskoy-opasnosti-tokaev-sdelal-zayavlenie-novosti-mira-11664202.html В Казахстане ввели критический уровень террористической опасности: Токаев сделал заявление]</ref>. ЖМКлардын маалыматына караганда, Казакстандын мурдагы президенти [[Нурсултан Назарбаев]] үй-бүлөсү менен Казакстандан чыгып кеткен. Аны менен бирге анын кыздары жана алардын үй-бүлөлөрү өлкөдөн чыгып кетишкен. Казакстанда ММКлардын маалыматына караганда, мурдагы президент Болат Назарбаевдин калган<ref>[https://vesti.ua/mir/nazarbaev-pokinul-kazahstan-po-strane-prokatilis-gromkie-aresty Назарбаев покинул Казахстан, по стране прокатились громкие аресты]</ref><ref>[https://www.unian.net/world/nazarbaev-s-semey-pokinul-kazahstan-smi-novosti-mira-11664499.html Назарбаев с семьей покинул Казахстан — СМИ]</ref>. Алматыда «элдик дружиналар» түзүлө баштаган, анын ичинде мурдагы ооган жоокерлеринин арасынан каракчылардан коргонуу үчүн<ref>[https://www.unian.net/world/v-kazahstane-sozdayut-narodnye-druzhiny-novosti-mira-11664163.html В Казахстане создают народные дружины]</ref>. === 8-январь === {{Бүтө элек-stub}} == Мамлекеттин реакциясы == 4-январдын түштөн кийин Казакстандын президенти [[Касым-Жомарт Токаев]] демонстранттарга алардын талаптарын карап чыгууга убада берип, “деструктивдүү адамдардын” чакырыгына баш ийбөөгө чакырды. 4-январдан 5-январга караган түнү Казакстандын президенти 2022-жылдын 5-январында саат 01:30дан 19-январга караган түнү саат 24:00гө чейин Мангистау облусуна жана Алма-Ата шаарына өзгөчө кырдаал киргизген <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20220104/chp-1766590484.html|title=Президент Казахстана ввел ЧП в Алма-Ате и Мангистауской области}}</ref> <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/social/news/2022/01/04/17101405.shtml|title=Президент Казахстана ввел режим ЧС в двух регионах страны - Газета.Ru {{!}} Новости}}</ref> . Өзгөчө кырдаал болгон аймактарда кыймыл жана байланыш эркиндиги чектелди, кирүү жана чыгууга тыюу салынат. Ошондой эле саат 23:00дөн 7:00гө чейин коменданттык саат киргизилип, курал-жарак, ок-дары жана спирт ичимдиктерин сатууга тыюу салынды. Калктын колдо болгон курал-жарактары конфискацияланат<ref>{{Cite web|url=https://novayagazeta.ru/articles/2022/01/04/prezident-kazakhstana-vvel-rezhim-chp-v-almaty-i-mangistauskoi-oblasti-do-19-ianvaria-v-khode-protestov-liudi-nachali-szhigat-kolonny-mashin-politsii-news|title=Президент Казахстана ввел режим ЧП в Алматы и Мангистауской области до 19 января. В ходе протестов люди начали сжигать колонны машин полиции}}</ref>. Казакстандын президенти видеокайрылуу жасап, анда калкты ичтен жана сырттан келген провокацияларга алдырбоого чакырып, митингчилер үчүн бийлик кулабай турганын баса белгиледи<ref name=":0"/>. 5-январь күнү эртең менен Казакстандын президенти өкмөттүн отставкасын жарыялады. Президент суюлтулган газга болгон баанын кескин кымбатташынын себебин 2022-жылдын 1-январынан тартып суюлтулган газга болгон бааны электрондук соода аянтчалары жана биржалар аркылуу толук рыноктук калыптандырууга өтүүнү атаса, президент суюлтулган газдын кымбатташына өкмөттү күнөөлөгөн. Суюлтулган газдын баасына Казакстандын өкмөтүнө, атап айтканда, министрликке, энергетиктерге, ошондой эле эң ири газ берүүчү ― «Казмунайгаз» жана «Казахгаз . Өлкөдөгү абалды турукташтыруу үчүн бир катар чаралар жарыяланды<ref name="Акорда 5 января"/>: : 1) Президент суюлтулган газга бааларды 180 календардык күндүк мөөнөткө убактылуу жөнгө салууну киргизди, мында калк үчүн максималдуу баалар 2021-жылдын акырына карата баа деңгээлинен ашпашы керек. : 2) Президент өкмөткө суюлтулган газды электрондук соода аянтчалары жана биржалар аркылуу сатууга толук өтүүнү бир жылга жылдырууну тапшырды. 2022-жыл ичинде соода аянтчаларынын ачык-айкын иштешин камсыз кылуучу ченемдик-укуктук база кылдат даярдалып, баалардын кескин өсүшүн чектөө механизмдерин киргизүү керек. : 3) Атаандаштыкты коргоо боюнча агенттик менен бирдикте бааларды макулдашуу жана башка атаандаштыкка каршы аракеттер боюнча ыкчам (20 күн) текшерүү жүргүзүү боюнча Башкы прокуратурага тапшырма берилди. : 4) Социалдык маанидеги азык-түлүк товарларына бааларды мамлекеттик жөнгө салуу киргизилди. Райондор жана республикалык маанидеги шаарлар боюнча чечимдер тигил же бул региондун социалдык-экономикалык абалын эске алуу менен бул райондордун акимдери (жетекчилери) тарабынан кабыл алынат. : 5) «Жеке жактардын банкроттугу жөнүндө» мыйзамдын долбоорун иштеп чыгууга киришүү тапшырмасы берилди, бул жарандардын карыздык жүктөмүнүн жогору болушуна байланыштуу. : 6) 180 күндүк мөөнөткө калк үчүн коммуналдык кызматтардын тарифтерин жогорулатууга мораторий киргизүү зарылдыгын кароо тапшырылды. : 7) Калктын социалдык жактан аялуу катмары үчүн экинчи кезектеги турак жай үчүн ижара акысын субсидиялоо маселесин кароо тапшырылды. : 8) Денсаулык пен балалар проблемаларын шешуге арналган жеке жэне мемлекеттик булактардан каржыланатын «Казакстан халкына» когамдык корын куру туралы буйрык бершген. Түштөн кийин Казакстандын президенти кезектеги телекайрылуу жасады. Тартипти калыбына келтирүү боюнча көрүлүп жаткан чаралар жетишсиз деп билдирди. Ошондуктан ал Казакстандын Коопсуздук кеңешинин төрагасынын милдетин өзүнө алды жана бул кызматты аткара тургандыгына ишендирди (ошол күнгө чейин бул кызматты [[Нурсултан Назарбаев|Н.]] [[Нурсултан Назарбаев|Назарбаев]] ) тартипти орнотуу жана жакшы уюшулган жана каржыланган «кутумчуларга» каршы туруу боюнча «эң катуу чаралар». Ошол эле учурда президент Казакстандын «саясий трансформациясынын» келечектеги планын жарыялады. Ошол эле учурда президент Казакстандын борборундагы кызматын улантууда деп ишендирди<ref>[https://www.rbc.ru/rbcfreenews/61d59b8e9a79473a69358099?from=newsfeed Токаев анонсировал «политическую трансформацию» Казахстана]</ref>. == Натыйжалары == * Казакстандагы нааразылык акциялары дүйнөлүк рынокто [[Уран (химиялык элемент)|урандын]] баасынын 8% кымбатташына алып келди. Бул металлдын дүйнөлүк өндүрүшүнүн 40%дан ашыгы Казакстанга туура келет<ref>[https://www.rbc.ua/rus/news/uran-podorozhal-protestov-kazahstane-1641430333.html Уран подорожал из-за протестов в Казахстане]</ref>. * биткойндор курсу 7% га төмөндөдү, бул Казакстан бул cryptocurrency 18,1% өндүрүү, анын өндүрүшүндө экинчи орунду ээлеген менен байланыштуу<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/crypto/news/61d687eb9a79476bc3e2d035|title=Курс биткоина обновил месячный минимум на фоне событий в Казахстане}}</ref>. * Казакстандын түштүк коңшусу [[Өзбекстан]] Казакстан менен чек араларында көзөмөлдү күчөттү, Казакстан 6-январдан тарта [[Кыргызстан|Өзбекстан, Кыргызстан]] жана [[Түркмөнстан|Түркмөнстан менен чек арасын такталбаган мөөнөткө толугу менен жапты.]] Өзбекстан менен Казакстандын ортосундагы бардык аба каттамдары токтотулду. Өзбекстандын Казакстан менен чектеш облустарында жана райондорунда милиция кызматкерлери менен Өзбекстандын Улуттук гвардиясынын кызматкерлеринин саны көбөйгөнүн күбөлөр байкашкан. Бир катар эксперттер Өзбекстанда да ушундай нааразылык акциялары болушу мүмкүн экенин моюнга алышты. Мына ушулардын фонунда Республиканын Президенти [[Шавкат Мирзиёев]] бир күнгө гана созулган жаңы жылдык эс алуусун үзгүлтүккө учуратып, Казакстандагы кырдаал тууралуу Тажикстандын жана Түркиянын президенттери, ошондой эле Касым-Жомарт Токаевдин өзү менен телефон аркылуу сүйлөштү. колдогондугун билдирип. [[«Азаттык» үналгысы|«Азаттык]]» радиосунун өзбек кызматына Өзбекстандын өкмөтүндөгү булактардан маалымдалгандай, президент жеке өзү газ, бензин, электр энергия, суу жана эң керектүү азык-түлүктүн баасын негизсиз көтөрбөөнү тапшырды. Андан кийин Өзбекстанда жогоруда аталган товарлардын баасынын салыштырмалуу кескин төмөндөшү байкалган. Тактап айтканда, жаратылыш газын жана тоок жумурткасын экспорттоо толугу менен токтотулуп, этке жана башка бир катар товарларга бажы алымдары алынып салынды. Ушул тапта Өзбекстанда көп жылдардан бери энергетикалык каатчылык өкүм сүрүүдө – электр энергиясынын жана унаа суюлтулган газдын жетишсиздиги. Эксперттер өлкөдө мүмкүн болгон тартыштыкты жана табигый түрдө импорттук унга, кээ бир азык-түлүк товарларына жана жарым-жартылай этке болгон баанын өсүшү коңшу Казакстандагы кырдаалга байланыштуу болорун болжолдошкон, анткени Өзбекстандын экономикасы Казакстандын экономикасы менен тыгыз байланышта болгон – жалпы соода жүгүртүү. мамлекеттердин 3 миллиард доллардан ашык<ref>[https://rus.ozodlik.org/a/31642731.html Узбекистанцы обеспокоены тем, что события в Казахстане отразятся на экономике страны]</ref><ref>[https://rus.ozodlik.org/a/31642893.html Узбекистан полностью прекратил поставки газа в Россию]</ref><ref>[https://rus.ozodlik.org/a/31638710.html Ночные очереди. В Узбекистане снова возник дефицит метанового газа ]</ref><ref>[https://www.ozodlik.org/a/qozogiston-uzbekiston-iqtisod/31642651.html Қозоқ уни ва ўзбек муҳожирининг нони. Қозоғистондаги ғалаённинг Ўзбекистонга таъсири]</ref><ref>[https://www.ozodlik.org/a/o-zbekiston-qozog-iston-matbuot/31640526.html Ўзбекистон: Давлат ОАВлари жим, тармоқлар "қозоқ бовурлар"ни эҳтиёткорона олқишламоқда]</ref><ref>[https://www.ozodlik.org/a/gaz--rossiyaga-sotilmaydi/31642448.html Ўзбекистон ўз фуқароларини газ билан таъминлаш учун экспортни тўхтатганини маълум қилди]</ref>. * Казакстандын “козголоңчул” [[Маңгыстоо облусу|Мангистау облусу]] менен түз чектеш коңшу [[Түркмөнстан|Түркмөнстанда]] түркмөн бийлиги укук коргоо органдарына калкты жана укук тартибин көзөмөлдөөнү күчөтүп, күжүрмөн даярдыкта болууну тапшырды. Аларга ар кандай адамдардын чогулушуна жол бербөө, участкалык кызматкерлерге өз аймагындагы тартипти сактоо боюнча жеке жоопкерчиликтери эскертилип, күн сайын эртең менен жана кечинде айланып өтүү тапшырмасы берилди. Маалым болгондой, милиция кызматкерлери жөн эле турган адамдарды кармап, кокустан чогулган адамдарды суракка алып, документтерин, кармалгандардын телефондорунун ичиндегилерди текшерип, эл эмне максатта чогулганын суракка алууда. «Учурда пайда бардык жерде көрүнүп турат. Полиция айылдарда да патрулдук кылууда», - деди өлкөнүн жашоочуларынын бири. Ошондой эле Түркмөнстанда «казактардын өз укуктарын талап кылуудагы чечкиндүүлүгүн өз ара талкуулап, алардын эрдигине суктанып, позициясы менен салыштырып жатышканы» белгилүү болду. Милиция жана МНС кызматкерлери да чет жерде жүргөн жарандардын жакындары менен «сүйлөшүүнү» активдүү жүргүзүүдө. 2020-жылдын март айында пандемия башталгандан бери Түркмөнстан кеминде 2023-жылга чейин өлкөгө кирүү жана чыгуу үчүн кургактык жана аба чек араларын толугу менен жапты<ref>[https://rus.azathabar.com/a/31643708.html Туркменским силовикам велели быть начеку в связи с событиями в Казахстане]</ref><ref>[https://rus.azathabar.com/a/31642707.html Туркменистан: власти призывают граждан не принимать участие в акциях протеста]</ref>. == Булактарга шилтемелер == {{Reflist}} == Адабият == * {{Cite web|url=https://carnegie.ru/commentary/86147|title=Нур-Султан без Назарбаева. О причинах и последствиях кризиса в Казахстане}} [[Категория:Pages with unreviewed translations]] 3d5u1tsam92ux58igfx6bn8cc784qbm 0 128464 423080 422161 2022-08-01T03:38:55Z Чагылган 28330 wikitext text/x-wiki '''Фор''' (фур ''fòòrà'', [[араб тили|араб]] ''فور‎; фур'') — эл. [[Судан|Судандын]] түштүк-батышында, тоолу Дарфур регионунда (Джабаль Марра деген жерде) жашайт. Аз сандуу топтор [[Чад|Чад Республикасында]] да бар. Саны 745 миң (2004). == Тил == Тили — фур же конджара. Конджара фур тил уясына кирет. Фур тил уясы гипотезалык [[Нил-сахара тилдери|Нил-сахара макро-үйбүлөнүн]] курамына кирет. Фордун көпчүлүгү [[араб тили|араб тилин]] билет. == Дин == Диний жактан Исламдын [[сүннөттөр|сүннөт]] багытын тутушат. Анимизмдин таасири калган. == Тарых == Фор — байыркы эл. Дарфур мамлекетинде (XVI к. — 1916ж.) этникалык негизин түзгөн. Азыркы убакытта көчмөн джанджавиддер фор элине каршы генноцид жана жерлерден кууп чыгуу саясатын жүргүзүүдө. Джанджавиддер Судандын түндүгүнөн келишкен. Судандын түндүгүндө жашоого жарактуу жерлерди [[чөл]] басып кетти. == Чарбалык иштер == Сугат дыйканчылык (күрүч, жашылчалар, пахта) жана малчылык (уй, кой, төө). Мурун металлургия өнүккөн болчу. == Шилтемелер == *http://orvillejenkins.com/profiles/fur.html *https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/308453 *https://info.wikireading.ru/199192 [[Категория:Африка]] [[Категория:Судан]] [[Категория:Чад]] [[Категория:Африка этностору]] ki3zd3a58ta0il7bpoftqmksvkykwog 0 128466 423078 422159 2022-08-01T03:37:46Z Чагылган 28330 /* Шилтемелер */ wikitext text/x-wiki '''Сонгай''' (''сонгой'') — [[Батыш Африка|Батыш Африкадагы]] ([[Нигер]], [[Мали]], [[Буркина-Фасо]], [[Нигерия]], [[Бенин]]) эл. Сонгай эли [[Сахара|Сахаранын]] түштүгүндө [[Нигер дарыясы|Нигер]] дарыясынын боюнда Дженне шаарынан тартып Сокото дарыянын куймасына чейин отурукташкан. Сонгай эли бир нече субэтникалык топторго (джерма, кой­ра­бо­ро сен­ни, денди, хом­бо­ри, дауссахак, белбали ж.б.) бөлүнөт. Жашаган кепелердин формалары сүйрү келет. Салты жана фольклору (мифология, жомок, ырлар) коншу элдердикинен өзгөчөлөнөт. Саны 6 млн (2015). == Тил == [[Сонгай тилдери|Сонгай тилдеринде]] (же диалектеринде) сүйлөшөт. Сонгай тилдери [[сонгай тилдери|сонгай-зарма тил уясына]] кирет. Ал тил уясы гипотезалык [[Нил-сахара тилдери|Нил-сахара тил макро-үйбүлөнүн]] курамына шарттуу түрдө киргизилген.<br> Орто кылымдарда сонгай эли араб жазуусун колдонгон. Азыркы сонгай жазуусу латын алфавиттин негизинде түзүлгөн.<br> Ошондой эле хауса, фульбе, туарег жана француз тилдерин билгендер да бар. == Дин == Көпчүлүгү мусулмандар. [[Сүннөттөр|Сүннөт]] багытынын маликит мазхабын тутушат. == Чарбалык иштер == Сугат дыйканчылык (сорго, таруу, күрүч). Балык уулоо. Малдарын фульбе малчыларына бактырышат. Кол өнөрчүлүк (темир устачылык, булгаары иштетүү, токуу) өнүккөн. == Тарыхы == Алгачкы сонгай көчмөн уруулары азыркы мекенине б.з. I м. ж. келишкен. Сонгай элинин калыптанышына жергиликтүү дыйканчылык, балык уулоо жана мергенчилик менен алектенген уруулар (сорко, габиби, гов) катышкан. 15-16 кылымдарда Сонгай мамлекетин түзүшкөн. Борбор шаары — Гао. Ал мамлекет күчтүн туу чокусуна 16 кылымдын башында жетип, Батыш Африкада эң ири саясий бирикмеге айланды. Салык, акча, жер жана аскер реформалар жүргүзүлгөн. Атчан аскерлердин жана дарыя флотунун түзүлүшүнө көңүл бурулган. Экономика жактан Сонгай мамлекети транссахардык соода, туз өндүрүү, кул жана мал сатуу менен көтөрүлгөн. Шаарларда китепканалар, мечиттер, медреселер, кербен-сарайлар салынган. 16 кылымдын аягында марокко аскерлери Сонгай мамлекетин талкалап жок кылышкан. == Дагы кара == * [[Балти (эл)]] * [[Куна́ма (эл)]] == Шилтемелер == * https://www.istmira.com/novosti-istorii/15150-narod-songai.html * https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/134421/Сонгаи * https://bigenc.ru/ethnology/text/3636919 [[Категория:Африка]] [[Категория:Нигер]] [[Категория:Нигерия]] [[Категория:Мали]] [[Категория:Буркина-Фасо]] [[Категория:Бенин]] [[Категория:Африка этностору]] sk7m5w1nt0e4ig79eca3uz6107z4n1i 0 128472 423005 422886 2022-07-31T13:49:54Z Чагылган 28330 /* Шилтемелер */ wikitext text/x-wiki '''Багирми''' (''барма-ге'') — [[Чад|Чад Республикасында]] Шари дарыянын жээгинде жашаган эл.<br> Саны 70 миң (2005ж.). == Тил == Тили [[Нил-сахара тилдери|Нил-сахара макросемьянын]] борбордук судан тил уясына кирет. Жазуусу латын алфавиттин негизинде.<br> Азыркы мезгилде көпчүлүгү [[араб тили|араб]] тилинде сүйлөшөт. == Дин == Дин боюнча багирми арасында Исламды ([[сүннөттөр|сүннөт багытын]]) туткандар жана жергиликтүү культтардын избасарлары бар. == Чарбалык иштер == Дыйканчылык (сорго, дурра, [[жер жаңгак]] ж.б.). Ири мүйүздү мал кармашат. Балык уулоо. == Тарых == Багирми уруулары 15 кылымда биригип, 1522 жылы Багирми султандыгын түзүшкөн. 17 кылымда Багирми султандыгы күчтүн туу чокусуна жеткен. Ошол кезде Багирми султандыгы коншу майда урууларды багынтырган жана транссахардык сооданы көзөмөлгө алган. Султандыктын экономикасы мал, кул, алтын, пил сөөгү, керик мүйүзү сатуу эсебинен көтөрүлгөн.<br> 1871 жылы султандыкты Вадаи мамлекети басып алды. 1894 жылы ыдырап кеткен султандыкты Франция менен Германия бөлүп алышкан. 1914 жылы Франциянын Чад колониясынын курамына кирди. == Шилтемелер == * https://bigenc.ru/world_history/text/1844926<br> * https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/617629<br> * https://www.yoair.com/ky/blog/anthropology-culture-and-history-of-the-bagirmi-people/<br> * https://www.istmira.com/novosti-istorii/15760-bagirmi-narod.html<br> * https://bigenc.ru/ethnology/text/1844914 [[Багирми тили]] [[Берта (эл)]] [[Мандара]] [[Маба (эл)]] [[Маса (эл)]] [[Категория:Африка этностору]] 0i6d9m9yd81chaxsv48t0u7o2ugeh70 423063 423005 2022-08-01T02:40:55Z Чагылган 28330 /* Шилтемелер */ wikitext text/x-wiki '''Багирми''' (''барма-ге'') — [[Чад|Чад Республикасында]] Шари дарыянын жээгинде жашаган эл.<br> Саны 70 миң (2005ж.). == Тил == Тили [[Нил-сахара тилдери|Нил-сахара макросемьянын]] борбордук судан тил уясына кирет. Жазуусу латын алфавиттин негизинде.<br> Азыркы мезгилде көпчүлүгү [[араб тили|араб]] тилинде сүйлөшөт. == Дин == Дин боюнча багирми арасында Исламды ([[сүннөттөр|сүннөт багытын]]) туткандар жана жергиликтүү культтардын избасарлары бар. == Чарбалык иштер == Дыйканчылык (сорго, дурра, [[жер жаңгак]] ж.б.). Ири мүйүздү мал кармашат. Балык уулоо. == Тарых == Багирми уруулары 15 кылымда биригип, 1522 жылы Багирми султандыгын түзүшкөн. 17 кылымда Багирми султандыгы күчтүн туу чокусуна жеткен. Ошол кезде Багирми султандыгы коншу майда урууларды багынтырган жана транссахардык сооданы көзөмөлгө алган. Султандыктын экономикасы мал, кул, алтын, пил сөөгү, керик мүйүзү сатуу эсебинен көтөрүлгөн.<br> 1871 жылы султандыкты Вадаи мамлекети басып алды. 1894 жылы ыдырап кеткен султандыкты Франция менен Германия бөлүп алышкан. 1914 жылы Франциянын Чад колониясынын курамына кирди. == Шилтемелер == * https://bigenc.ru/world_history/text/1844926<br> * https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/617629<br> * https://www.yoair.com/ky/blog/anthropology-culture-and-history-of-the-bagirmi-people/<br> * https://www.istmira.com/novosti-istorii/15760-bagirmi-narod.html<br> * https://bigenc.ru/ethnology/text/1844914 [[Багирми тили]] [[Берта (эл)]] [[Мандара]] [[Маба (эл)]] [[Маса (эл)]] [[Чамба (эл)]] [[Категория:Африка этностору]] cfgvz1ljrbu5vuna2z1wxizmy4okmz4 423075 423063 2022-08-01T03:34:19Z Чагылган 28330 /* Шилтемелер */ wikitext text/x-wiki '''Багирми''' (''барма-ге'') — [[Чад|Чад Республикасында]] Шари дарыянын жээгинде жашаган эл.<br> Саны 70 миң (2005ж.). == Тил == Тили [[Нил-сахара тилдери|Нил-сахара макросемьянын]] борбордук судан тил уясына кирет. Жазуусу латын алфавиттин негизинде.<br> Азыркы мезгилде көпчүлүгү [[араб тили|араб]] тилинде сүйлөшөт. == Дин == Дин боюнча багирми арасында Исламды ([[сүннөттөр|сүннөт багытын]]) туткандар жана жергиликтүү культтардын избасарлары бар. == Чарбалык иштер == Дыйканчылык (сорго, дурра, [[жер жаңгак]] ж.б.). Ири мүйүздү мал кармашат. Балык уулоо. == Тарых == Багирми уруулары 15 кылымда биригип, 1522 жылы Багирми султандыгын түзүшкөн. 17 кылымда Багирми султандыгы күчтүн туу чокусуна жеткен. Ошол кезде Багирми султандыгы коншу майда урууларды багынтырган жана транссахардык сооданы көзөмөлгө алган. Султандыктын экономикасы мал, кул, алтын, пил сөөгү, керик мүйүзү сатуу эсебинен көтөрүлгөн.<br> 1871 жылы султандыкты Вадаи мамлекети басып алды. 1894 жылы ыдырап кеткен султандыкты Франция менен Германия бөлүп алышкан. 1914 жылы Франциянын Чад колониясынын курамына кирди. == Шилтемелер == * https://bigenc.ru/world_history/text/1844926<br> * https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/617629<br> * https://www.yoair.com/ky/blog/anthropology-culture-and-history-of-the-bagirmi-people/<br> * https://www.istmira.com/novosti-istorii/15760-bagirmi-narod.html<br> * https://bigenc.ru/ethnology/text/1844914 [[Багирми тили]] [[Категория:Африка этностору]] 0a6yf18kwzn9x7322og94pzvzejhc7o 0 128531 423076 422863 2022-08-01T03:35:35Z Чагылган 28330 /* Шилтемелер */ wikitext text/x-wiki '''Бе́рта''' (''барта, гамила, шангала, бени-шангул'') — эл. [[Көк Нил|Көк Нилдин]] түштүгүндө, [[Судан]] менен [[Эфиопия|Эфиопиянын]] чектеш аймактарында жашайт. Саны 150 миң, анын ичинде: 80 миң Эфиопияда, 70 миң Суданда.<br> Шогале, агаро, даши, солок (фесака), фазогло, кошо жана башка субэтникалык топторго (уруу) бөлүнөт.<br> '''Тил''' Эне тили — [[берта тили|берта]]. Берта — обочолонгон тил болуп таанылат.<br> Көпчүлүгү [[араб тили|араб тилин]] билишет.<br> '''Дин''' Дин боюнча көпчүлүгү [[Ислам|Исламдын]] [[сүннөттөр|сүннөт]] багытынын шафиит мазхабын тутушат.<br> '''Чарбалык иштер''' Дыйканчылык (таруу-элевсина, тефф, дурра, [[таруу]], жашылча) жана малчылык менен алектенишет. Көмөкчү ролду балык уулоо жана жыйноочулук (жапайы мөмө-жемиштер, бал) ойнойт.<br> Устачылык, өсүмдүк буласынан токуу, жыгач, сөөк жана мүйүз оюмдары өнүккөн. '''Турак жай, кийим''' Турак-жайлар негизинен тегерек формада, чатыры бийик конус түрүндөгү.<br> Илгери салттуу кийимдер булгаарыдан жасалган белдемчи, өсүмдүк буласынан жасалган кыска юбка, булгаарыдан жасалган кепка, кездемелер болгон. Учурда бөлүштүрүлгөн кийимдердин арасында ак шым жана узун, кенен көйнөктөр, ошондой эле кара жүндөн жасалган чепкен бар. == Шилтемелер == *https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/308440<br> *https://artsandculture.google.com/entity/m03c4890?hl=ru<br> *https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai<br> *http://etnolog.ru/people.php?id=BERT [[Берта тили]] [[Категория:Африка этностору]] lw4lgakniunz20nwukedngplrknga51 0 128572 423077 422298 2022-08-01T03:36:16Z Чагылган 28330 /* Шилтемелер */ wikitext text/x-wiki '''За́нде''' (''асанде, санде, базенда, ньямньям''; өз аты — ''аза́нде'') — [[Борбордук Африка|Борбодук Африкадагы]] эл.<br> Занде эли негизинен [[Конго Демократиялык Республикасы| Конго Демократиялык Республикасынын]] түндүк-чыгышында (''Чыгыш провинциясында Уэле дарыясынын боюнда''), [[Түштүк Судан|Түштүк Судандын]] түштүк- батышында (''Батыш Экватория штадында'') жана [[Борбордук Африка Республикасы|Борбордук Африка Республикасынын]] түштүк-чыгыш бөлүгүндө (''Рафаи жана Обо аймактарында'') жашайт.<br> Ар кандай маалыматтар боюнча алардын саны 1 миллиондон 4 миллионго чейин жетет. '''Тил''' Занде тилинде сүйлөшөт. Калктын бир бөлүгү [[француз тили|француз тилин]] билет. '''Дин''' Жергиликтүү анимисттик ишенимдер сакталып калган. Акыркы убакта бир топ адам христиан динине өтүп кетти. '''Чарбалык иштер жана кол өнөрчүлүк''' Негизги кесиптери - кол менен иштетилген айыл чарбасы. Жүгөрү, күрүч, жержаңгак, кунжут, батат, маниок жана таттуу картошка, сорго өстүрүшөт. Түшүм жыйноо үчүн чети курч шакек менен колдонушат. Пальма жана кунжут майын чыгарат.<br> Цеце чымындын таралышынан мал чарбасы начар өнүккөн. Кээ бирлери мергенчилик жана жыйноочулук менен алектенишет.<br> Кол өнөрчүлүктөрдөн устачылык (темир жана жыгач боюнча), пил сөөгүн иштетүү, токуу, карапалык (анын ичинде антропоморфтук идиш), терракоталык ритуалдык фигураларды жасоо өнүккөн. '''Тарых''' 18-19 кылымдарда жогорку лидер (Авун­га­ра тукумунан) башында турган занде урууларынын бирикмеси болгон. Занде бирикмеси араб кул соодагерлерине каршы күрөшкөн.<br> 19-кылымдын аягында орус саякатчысы В.В.Юнкер занде элин изилдөө менен алектенип, анын жыйынтыгын Германияда жарыялаган. == Шилтемелер == * https://bigenc.ru/ethnology/text/1987478<br> * https://artsandculture.google.com/entity/m01c1bc?hl=ru<br> * https://dic.academic.ru/dic.nsf/es/76380/ЗАНДЕ<br> * https://megabook.ru/article/Занде%20(народ) [[Занде тили]] [[Категория:Африка этностору]] soqz62h1bfm9l437xc61q7lpgi2ho7w 0 128622 423079 422793 2022-08-01T03:38:21Z Чагылган 28330 /* Шилтемелер */ wikitext text/x-wiki '''Пепель''' — [[Гвинея-Бисау|Гвинея-Бисаудагы]] эл. Гвинеи-Бисаунын батышында Биомбо регионунда жашайт. Аз сандуу топтор [[Сенегал|Сенегалда]] (Казаманс провинциясында) жана [[Гвинея|Гвинеяда]] бар.<br> Жалпы саны 140 миң. '''Тил''' Пепель тилинде сүйлөшөт. Пепель тили Нигер-конго макро-үйбүлөсүн атлантикалык уясынын бак тобуна кирет.<br> Көпчүлүк [[португал тили|португал тилин]] билет. '''Дин''' Пепель арасында христиандар (айрыкча католиктер) көп. Ошондой эле, жергиликтүү анимисттик ишенимдер жана ата-бабалар культу сакталган. Маркумдун үйүндө өткөрүлгөн «Toka Chur» жөрөлгөсү эл арасында сакталып калган. '''Чарбалык иштер''' Дыйканчылык (күрүч өстүрүү), малчылык (чочко, эчки) жана балык уулоо менен алектенишет.<br> Токуу иши өнүккөн. '''Коом''' Маданий жана тил жагынан манжак элине жакын.<br> Социалдык мааниде коомдун түзүлүшү иерархтуу жана көптөгөн өзүнчө полигиниялык фамилиялардан турган чоң үй-бүлө-кландардын жамаатарынан турат. Алар ата-бабаларынын үйлөрүндө жашашат, анда уруу башчысы да жашайт. Башка, кичинекей үйлөрдү "regulos" ("кичинекей падышалар") деп аталган төмөнкү даражадагы жергиликтүү башчылар жетектейт. Үй-бүлө кургандан кийин, никеленген аялдар көбүнчө күйөөсүнүн атасы жетектеген күйөөсүнүн үйүнө көчүшөт. '''Тарых''' Элдин этногенези манжак эли менен байланыштуу.<br> Португалиянын азыркы Гвинея-Бисау аймагындагы колониялык үстөмдүгү учурунда пепель урууларына бийликтин таасири анча деле болгон эмес. 1915-жылга чейин португалдык колониялык өкмөтү тартипти сактоо үчүн айрым топторуна пособие төлөп келген. '''Чыгаандар''' Пепель элинин белгилүү инсандардын бири — Гвинея-Бисаунун мурдагы президенти Жуан Бернарду Виейра. == Шилтемелер == https://www.booksite.ru/fulltext/1/001/008/008/907.htm [[Категория:Африка этностору]] q084nv5ulvtl3skqywnfenjk7ak08e0 0 128634 423082 422953 2022-08-01T04:04:14Z Чагылган 28330 wikitext text/x-wiki '''Маба''' (''вадаи''; өз аталышы — ''мабаа'') — африкалык эл. [[Чад|Чад Республикасынын]] чыгышында (Ваддаи,Батха, Сила, Вади-Фера региондорунда) жана [[Судан]] (чек ара аймактарында жашайт). Маба элине масалит, мими, каранга, фала, рунга этностор жакын.<br> Жалпы саны 360 миң адам. Анын ичинде Чадда 310 миң, Суданда 50 миң. '''Тил''' [[Маба тили|Маба]] (''bùrá mábàŋ'') тилинде сүйлөшөт. Ал тил гипотезалык [[Нил-сахара тилдери|Нил-Сахара макро-үйбүлөсүнө]] кирет.<br> Көпчүлүк [[араб тили|араб]] жана [[француз тили|француз]] тилдерин билишет. '''Дин''' Басымдуу көпчүлүк мусулмандар ([[сүннөттөр]]). '''Чарбалык иштер''' Террасалык жана суугат дыйканчылык (буудай, майда таруу, пахта, жашылча). Малчылык (уй, эчки, кой). Төө багуу.<br> Кол өнөрчүлүк (карапа, булгаары жана металл боюнча) өнүккөн. '''Коом''' Патриархалдык-феодалдык мамилелер үстөмдүк кылат. Касталык жана уруулук бөлүнүү, айылдык жамааттар сакталган. Аталык туугандык эсеп. Патрилокалдык нике '''Турак-жай''' Маба компакттуу отурукташкан, үйлөр тик бурчтуу, жалпак топурак чатыры бар. Ичинен дубалдары геометрикалык оймо-чиймелер менен кооздолгон. '''Кийим''' Эркектердин кийими кең жеңдүү узун көйнөк, кең кыска шым, булгаары бут кийимден, аялдардын кийими жабык жакалуу узун көйнөктөн жана жоолуктан турат. '''Тамак-аш''' Маба негизинен жашылча соустары, жарма, кайнатылган тамактар ​​жана жашылча тамактары бар таруу токочтору менен азыктанат. '''Тарых''' 16-кылымда Дарфур султандыктын таасири астында болгон мабанын алгачкы мамлекеттик бирикмеси пайда болгон.<br> 1635-жылы маба этникалык тобунун лидери аль-Карим жихад урааны астында тунгур этникалык топтун династиясын кулатып, теократиялык Вадай мамлекетин негиздеген.<br> 1635-жылдан 1870-жылга чейин Вадайдын борбору Уара шаары болгон, андан кийин - Абеше.<br> 18-кылымда Вадай Дарфурга каршы күрөштү жетектеген.<br> 1804-жылы Абд аль-Карим Сабун Вадайдын султаны болуп, мамлекеттин чек арасын кеңейте баштаган. Эннеди, Куфра, Жала жана Авдижа шаарлары аркылуу Бенгазиге барчу жаңы соода жолу иштелип чыккан. Монеталарды чыгаруу жана ок атуучу куралдарды чыгаруу башталды.<br> 1871-жылы Султан Мухаммад Шариф Багирми султандыгын басып алган.<br> 1909-жылы француз аскерлери Вадаи султандыктын жерлерин басып алышкан.<br> == Шилтемелер == *https://web.archive.org/web/20061011172819/http://enc.mail.ru/article/?1900020614<br> *https://www.booksite.ru/fulltext/1/001/008/072/229.htm<br> *https://dic.academic.ru/dic.nsf/enc1p/27814<br> *https://books.google.kg/books?id=QSNaCwwlFa8C&pg=PA303&lpg=PA303&dq=маба+народ&source=bl&ots=187cqZGv3u&sig=ACfU3U1OgXrNAQ-GkNvSA-qSBG6_MRxZFQ&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwja6_qFnqD5AhWulosKHWymCMYQ6AF6BAgFEAE#v=onepage&q=маба%20народ&f=false<br> *https://vslovarike.ru/значение-слова/маба<br> *https://artsandculture.google.com/entity/m0cxsfx?hl=ru [[Маба тили]] [[Категория:Африка этностору]] 1bue8ignahejq1pxaioc1r8tz4z84tx 0 128639 423006 2022-07-31T13:55:24Z Чагылган 28330 Created page with "Маса — [[Камерун|Камерунда]] Логоне дарыянын боюнда жашаган эл. Ошондой эле коңшу [[Чад|Чад Республикасынын]] чек ара аймактарында жашайт.<br> Жалпы саны — 200 миң ашык адам.<br> Маса элине тил жана маданият жактан музгу (мулви), сигила, мусей, марба, дари этностор жакы..." wikitext text/x-wiki Маса — [[Камерун|Камерунда]] Логоне дарыянын боюнда жашаган эл. Ошондой эле коңшу [[Чад|Чад Республикасынын]] чек ара аймактарында жашайт.<br> Жалпы саны — 200 миң ашык адам.<br> Маса элине тил жана маданият жактан музгу (мулви), сигила, мусей, марба, дари этностор жакын.<br> '''Тил''' Маса тили [[Семит-хамит тилдери|Афразия макро-үйбүлөсүнүн]] [[чад тилдери|чад уясынын]] [[борбор чад тобуна]] кирет.<br> Араб жана француз тилдеринде сүйлөгөндөр бар. '''Дин''' Жергиликтүү салттуу ишенимдер сакталууда. Мусулмандар ([[сүннөтөр]]) да бар. '''Чарбалык иштер''' Салттуу кесиби — кол менен иштетилген айыл чарбасы, малчылык жана балык уулоо. oa958o8x5stuc3biqvxq5pyw23fqzic 423007 423006 2022-07-31T13:56:07Z Чагылган 28330 wikitext text/x-wiki Маса — [[Камерун|Камерунда]] Логоне дарыянын боюнда жашаган эл. Ошондой эле коңшу [[Чад|Чад Республикасынын]] чек ара аймактарында жашайт.<br> Жалпы саны — 200 миң ашык адам.<br> Маса элине тил жана маданият жактан музгу (мулви), сигила, мусей, марба, дари этностор жакын.<br> '''Тил''' Маса тили [[Семит-хамит тилдери|Афразия макро-үйбүлөсүнүн]] [[чад тилдери|чад уясынын]] [[борбор чад тобуна]] кирет.<br> Араб жана француз тилдеринде сүйлөгөндөр бар. '''Дин''' Жергиликтүү салттуу ишенимдер сакталууда. Мусулмандар ([[сүннөттөр]]) да бар. '''Чарбалык иштер''' Салттуу кесиби — кол менен иштетилген айыл чарбасы, малчылык жана балык уулоо. 61q8hm6w26xql3kcc44504yr802wokv 423008 423007 2022-07-31T13:56:40Z Чагылган 28330 wikitext text/x-wiki Маса — [[Камерун|Камерунда]] Логоне дарыянын боюнда жашаган эл. Ошондой эле коңшу [[Чад|Чад Республикасынын]] чек ара аймактарында жашайт.<br> Жалпы саны — 200 миң ашык адам.<br> Маса элине тил жана маданият жактан музгу (мулви), сигила, мусей, марба, дари этностор жакын.<br> '''Тил''' Маса тили [[Семит-хамит тилдери|Афразия макро-үйбүлөсүнүн]] [[чад тилдери|чад уясынын]] [[борбор чад тобуна]] кирет.<br> Араб жана француз тилдеринде сүйлөгөндөр бар. '''Дин''' Жергиликтүү салттуу ишенимдер сакталууда. Мусулмандар ([[сүннөттөр]]) да бар. '''Чарбалык иштер''' Салттуу кесиби — кол менен иштетилген айыл чарбасы, малчылык жана балык уулоо. == Шилтемелер == cq3aqe4dba9pw1nqe5lbcmwpyi1ax19 423009 423008 2022-07-31T13:57:18Z Чагылган 28330 /* Шилтемелер */ wikitext text/x-wiki Маса — [[Камерун|Камерунда]] Логоне дарыянын боюнда жашаган эл. Ошондой эле коңшу [[Чад|Чад Республикасынын]] чек ара аймактарында жашайт.<br> Жалпы саны — 200 миң ашык адам.<br> Маса элине тил жана маданият жактан музгу (мулви), сигила, мусей, марба, дари этностор жакын.<br> '''Тил''' Маса тили [[Семит-хамит тилдери|Афразия макро-үйбүлөсүнүн]] [[чад тилдери|чад уясынын]] [[борбор чад тобуна]] кирет.<br> Араб жана француз тилдеринде сүйлөгөндөр бар. '''Дин''' Жергиликтүү салттуу ишенимдер сакталууда. Мусулмандар ([[сүннөттөр]]) да бар. '''Чарбалык иштер''' Салттуу кесиби — кол менен иштетилген айыл чарбасы, малчылык жана балык уулоо. == Шилтемелер == [[Категория:Африка этностору]] 1ysyilm4e95ctaib5fzbt1l2hgmabhk 423010 423009 2022-07-31T14:06:18Z Чагылган 28330 /* Шилтемелер */ wikitext text/x-wiki Маса — [[Камерун|Камерунда]] Логоне дарыянын боюнда жашаган эл. Ошондой эле коңшу [[Чад|Чад Республикасынын]] чек ара аймактарында жашайт.<br> Жалпы саны — 200 миң ашык адам.<br> Маса элине тил жана маданият жактан музгу (мулви), сигила, мусей, марба, дари этностор жакын.<br> '''Тил''' Маса тили [[Семит-хамит тилдери|Афразия макро-үйбүлөсүнүн]] [[чад тилдери|чад уясынын]] [[борбор чад тобуна]] кирет.<br> Араб жана француз тилдеринде сүйлөгөндөр бар. '''Дин''' Жергиликтүү салттуу ишенимдер сакталууда. Мусулмандар ([[сүннөттөр]]) да бар. '''Чарбалык иштер''' Салттуу кесиби — кол менен иштетилген айыл чарбасы, малчылык жана балык уулоо. == Шилтемелер == *https://ru.wikipedia-on-ipfs.org/wiki/Маса_(народ) *https://ru.unionpedia.org/Маса_(народ) [[Категория:Африка этностору]] j6juq0g0ua2cl5xe03nvdu3h51hiur4 0 128640 423021 2022-07-31T19:06:21Z Lauriswift911 32161 Lauriswift911 moved page [[Греция]] to [[Грекия]] over redirect wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Грекия]] tgd3u4yzwjaea8zigoql2eabepp5sqd 0 128641 423023 2022-07-31T19:07:41Z Lauriswift911 32161 Lauriswift911 moved page [[Алтай крайы]] to [[Алтай кыры]]: Край — кыргызча кыр болуп которулат. wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Алтай кыры]] 7nj80h2v86g3nc13iclmowsg9eil4b4 0 128642 423025 2022-07-31T19:09:11Z Lauriswift911 32161 Lauriswift911 moved page [[Хакасия]] to [[Хакас Республикасы]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Хакас Республикасы]] qmol40bjwaaj202d2042cpieiojttll 0 128643 423027 2022-07-31T19:11:36Z Lauriswift911 32161 Lauriswift911 moved page [[Ватикан]] to [[Уатикан]]: Кыргыз тилинде в тамгасы колдонулбайт wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Уатикан]] d9xfqfjczub2sfu21eub020xwpc3nsu 0 128644 423031 2022-07-31T19:13:08Z Lauriswift911 32161 Lauriswift911 moved page [[Округ]] to [[Оодан]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Оодан]] 5ltqiuzmhsvbqzwij9et995ffjdveaz 0 128647 423041 2022-07-31T19:26:41Z Lauriswift911 32161 Lauriswift911 moved page [[Кыргыз-калмак (ойрот) согуштары (17—18-кылым)]] to [[Кыргыз-Ойрот согуштары]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Кыргыз-Ойрот согуштары]] df31zf4gmrtux1pkqlm3ed9a2s33uh4 0 128648 423045 2022-07-31T23:30:40Z Lauriswift911 32161 "[[:ru:Special:Redirect/revision/124456730|Сербско-косовский кризис]]" барагынан которулуп түзүлдү wikitext text/x-wiki '''Серб-Косово кризиси''' (серб. <span lang="sr" style="font-style:italic;">Српско-косовска криза</span> , alb. <span lang="sq" style="font-style:italic;">Kriza serbo-kosovare</span>) - 2022-жылдын 1-августунда автоунаалар үчүн документтердин 11 жылдык жарактуу мөөнөтү бүтүшүнө байланыштуу [[Сербия]] менен [[Косово]] ортосундагы кырдаалдын курчушу. Жана чек-арада курал менен колдонулган конфликт. == Тарыхы == 1991-жылдын 22-сентябрында эгемендүү [[Косово|Косово Республикасы]] эгемендүүлүгүн жарыяланган. 1991-жылдын 22-октябрында [[Албания]] Косово Республикасынын көз карандысыздыгын тааныган. 2008-жылы Косово парламенти Сербиядан көз карандысыздыгын жарыялаган, бирок Косово анын курамына Косово жана Метохия автономиялык провинциясы деген ат менен киргендигин эске алып, муну тааныган эмес. 2011-жылы [[Сербия]] менен Косовонун ортосунда 2022-жылдын 1-августунда бүтө турган нейтралдуу документтерди жана мамлекеттик номурларды Косовонун түндүгүндө колдонуу боюнча келишим түзүлгөн <ref>[https://www.eurointegration.com.ua/rus/news/2022/07/31/7144187/ Обострение в Косово — сербы строят баррикады и готовятся к конфликту]</ref> . Андан кийин республиканын аймагына кирген серб жарандары чек арадан өтүү боюнча убактылуу Косово документтерин алышат, ал эми сербиялыктар жараксыз болуп калат <ref>[https://www.rbc.ru/politics/31/07/2022/62e5b0859a794736c9faf6f2 Белград обвинил Приштину в подготовке «ада» для сербов в Косово]</ref>. Сербия Косовонун көз карандысыздыгын тааныбайт жана Косового автоунааларды каттоо эрежелерин орнотуу мүмкүн эмес деп эсептейт <ref name="rferl" /> . Европа Биримдигинде дээрлик бардык өлкөлөр Косовону <ref name="rferl" /> жана БУУга мүчө жүздөн ашык өлкөлөрдү <ref>[https://www.moscowtimes.ru/2022/07/31/prezident-serbii-obvinil-kosovo-v-podgotovke-napadeniya-a22779 Президент Сербии обвинил Косово в подготовке нападения]</ref> тааныса, Орусия менен Кытай Косовону <ref name="rferl" /> тааныбайт. Косовонун премьер-министри Альбин Курти республика 2022-жылдын аягына чейин Европа Биримдигине мүчө болуу үчүн арыз берерин билдирди <ref name="rferl">[https://www.rferl.org/a/kosovo-serbia-border-corssing-blocked-tensions/31967812.html Tensions Rise Again Along Serbia-Kosovo Border As Protesters Block Crossings]</ref> . Сербиянын президенти Вучич, конфликт 1 августка чейин бүтүүсүн каалады. == Хронологиясы == === 31-июль === 31-июлда Сербия Республикасынын аскердик армиясы күжүрмөн даярдыкка келтирилип, калк баррикадаларды кура баштаган <ref name="hvylya" /> . НАТО жетектеген Косово күчтөрү көчөлөрдү кайтарууга аскерлерин жиберди <ref>[https://exit.al/en/2022/07/31/tensions-rise-as-kosovo-implements-reciprocity-measures-with-serbia/ Tensions Rise as Kosovo Implements Reciprocity Measures on Serbia]</ref> . Ошол эле учурда Косово атайын күчтөрү чек араны жапты <ref name="hvylya">[https://hvylya.net/news/256804-na-serbsko-kosovskoy-granice-nachalis-vooruzhennye-stolknoveniya-smi На сербско-косовской границе начались вооруженные столкновения, — СМИ]</ref> . Сербиянын тышкы иштер министри Никола Селакович Косоводо жашаган сербдер үчүн "жакынкы күндөрү тозокту түзмө-түз даярдап жатат" деп билдирди <ref name="hvylya" /> . Серб Прогрессивдүү партиясынын мүчөсү Владимир Жуканович “Балканды деназиясыздандыруу” зарыл экенин билдирди <ref>[https://www.pravda.com.ua/rus/news/2022/07/31/7361222/ В партии президента Сербии заговорили о «денацификации Балкан»]</ref> . Сербиялык Danas гезитинин маалыматына караганда, жарым-жартылай таанылган Косово Республикасынын түндүгүндө аба чабуулунун сиреналары <ref>[https://iz.ru/1372956/2022-07-31/smi-soobshchili-o-vkliuchennykh-sirenakh-trevogi-v-gorodakh-na-granitce-serbii-i-kosovo СМИ сообщили о сиренах тревоги в городах на границе Сербии и Косово]</ref> күйгүзүлгөн (конуштарда: Косовско Митровица, Зубин Поток, Метохия <ref>[https://blizko.by/notes/vooruzhennye-stolknoveniya-nachalis-na-serbsko-kosovskoy-granitse_am Вооруженные столкновения начались на сербско-косовской границе]</ref> ). Сербиянын Коргоо министрлиги (СКМ) мындай деп билдирди: «Приштина администрациясы атайылап тараткан жана жалган социалдык медиа аккаунттары жана айрым веб-сайттар аркылуу таркатылып жаткан чоң көлөмдөгү туура эмес маалыматтан улам Серб аскердик армиясы менен башкалардын ортосунда кээ бир кагылышуулар болгонун көрсөтүп турат. -Косово полициясы деп атаган Коргоо министрлиги Сербиянын армиясы административдик линиядан өтпөгөнүн жана Косово менен Метохиянын аймагына эч кандай жол менен кирбегенин билдирет» <ref>[https://ria.ru/20220731/kosovo-1806283750.html Минобороны Сербии опровергло сообщения о вводе армии в Косово]</ref> . Сербиянын президенти Александр Вучич белгилегендей, анын өлкөсү «эч качан [Косово боюнча] бүгүнкүдөй оор абалда болгон эмес» <ref>[https://thepage.ua/news/obostrenie-v-kosovo-armiya-serbii-v-povyshennoj-gotovnosti Эскалация вокруг Косово: сербы строят баррикады и переводят армию в повышенную готовность]</ref> . Алдын ала маалыматтар боюнча, Сербиянын Нови-Пазар шаарына жакын жерде куралдан ок атуулар болгон <ref>[https://focus.ua/world/523935-strelba-v-serbii-na-serbsko-kosovskoy-granice-nachalis-vooruzhennye-stolknoveniya-video Стрельба в Сербии: на сербско-косовской границе начались вооруженные столкновения, — СМИ (видео)]</ref> . Сербия Яринья өткөрмө бекетиндеги биринчи жарадарларды өзүнө алды, бирок Косово бул маалыматты четке кагууда <ref>[https://www.rbc.ua/rus/news/situatsiya-nakalyaetsya-proishodit-mezhdu-1659293000.html Ситуация накаляется. Что происходит между Сербией и Косово (онлайн)]</ref> . Украинанын Тышкы иштер министрлиги Украинанын жарандарына Сербияга барууну сунуштабасын билдирди <ref>[https://lb.ua/society/2022/07/31/524885_gromadyanam_ukraini_rekomendovano.html Громадянам України рекомендовано утриматись від відвідування південних районів Сербії, — МЗС]</ref> . === 1-август 2022 === 1-августта АКШ жана ЕБ өкүлдөрү менен сүйлөшүүлөрдөн кийин Косово бийлиги серб документтерине тыюу салууну 1-сентябрга чейин убактылуу жылдырды <ref>[https://www.kommersant.ru/doc/5490967 Косово отложило запрет на сербские документы до 1 сентября]</ref> . == Жактардын аскердик күчтөрү == Сербиянын аскердик армиясы 2018-жылга карата 98 700 жоокерден турган <ref>The Military Balance 2018. — P. 143.</ref> . === Косово коопсуздук күчтөрү === Косово коопсуздук күчтөрү резервди менен кошо санаганда 6500 аскер кызматкерин түзгөн <ref name="autogenerated1">{{Cite web|url=http://www.mksf-ks.org/repository/docs/Law%20on%20the%20KSF.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2022-07-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303215243/http://www.mksf-ks.org/repository/docs/Law%20on%20the%20KSF.pdf|archivedate=2016-03-03|deadlink=yes}}</ref> . == Колдонулган адабияттар == 5hszgg43ealbrkwax7xvw3ptzu7768p 423046 423045 2022-07-31T23:36:40Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Серб-Косово кризиси''' ({{lang-sr|Српско-косовска криза}}, {{lang-sq|Kriza serbo-kosovare}}) - 2022-жылдын 1-августунда автоунаалар үчүн документтердин 11 жылдык жарактуу мөөнөтү бүтүшүнө байланыштуу [[Сербия]] менен [[Косово]] ортосундагы кырдаалдын курчушу. Жана чек-арада курал менен колдонулган конфликт. {{Infobox civil conflict |кагылыш=Серб-Косово кризиси (2022) |бөлүгү = |сүрөт= |башжазуу= |дата= 1 август 2022 |орун= {{SER}} <br> {{Желек|Косово}} [[Косово]] |себеп=[[Косово|Косоводогу]] сербиялык автоунаалар үчүн документтердин 11 жылдык жарактуу мөөнөтүнүн бүтүшү. |натыйжа= Конфликт улантылууда |өзгөрүүлөр= |каршы тарап1= {{SER}} |каршы тарап2 = {{Желек|Косово}} [[Косово]] |колбашчы1 = {{Желек|Сербия}} [[Александр Вучич]] |колбашчы2= |күчтөр1 = |күчтөр2= |жоготуулар1= |жоготуулар2= |жалпы жоготуулар= }} == Тарыхы == 1991-жылдын 22-сентябрында эгемендүү [[Косово|Косово Республикасы]] эгемендүүлүгүн жарыяланган. 1991-жылдын 22-октябрында [[Албания]] Косово Республикасынын көз карандысыздыгын тааныган. 2008-жылы Косово парламенти Сербиядан көз карандысыздыгын жарыялаган, бирок Косово анын курамына Косово жана Метохия автономиялык провинциясы деген ат менен киргендигин эске алып, муну тааныган эмес. 2011-жылы [[Сербия]] менен Косовонун ортосунда 2022-жылдын 1-августунда бүтө турган нейтралдуу документтерди жана мамлекеттик номурларды Косовонун түндүгүндө колдонуу боюнча келишим түзүлгөн <ref>[https://www.eurointegration.com.ua/rus/news/2022/07/31/7144187/ Обострение в Косово — сербы строят баррикады и готовятся к конфликту]</ref> . Андан кийин республиканын аймагына кирген серб жарандары чек арадан өтүү боюнча убактылуу Косово документтерин алышат, ал эми сербиялыктар жараксыз болуп калат <ref>[https://www.rbc.ru/politics/31/07/2022/62e5b0859a794736c9faf6f2 Белград обвинил Приштину в подготовке «ада» для сербов в Косово]</ref>. Сербия Косовонун көз карандысыздыгын тааныбайт жана Косового автоунааларды каттоо эрежелерин орнотуу мүмкүн эмес деп эсептейт <ref name="rferl" /> . Европа Биримдигинде дээрлик бардык өлкөлөр Косовону <ref name="rferl" /> жана БУУга мүчө жүздөн ашык өлкөлөрдү <ref>[https://www.moscowtimes.ru/2022/07/31/prezident-serbii-obvinil-kosovo-v-podgotovke-napadeniya-a22779 Президент Сербии обвинил Косово в подготовке нападения]</ref> тааныса, Орусия менен Кытай Косовону <ref name="rferl" /> тааныбайт. Косовонун премьер-министри Альбин Курти республика 2022-жылдын аягына чейин Европа Биримдигине мүчө болуу үчүн арыз берерин билдирди <ref name="rferl">[https://www.rferl.org/a/kosovo-serbia-border-corssing-blocked-tensions/31967812.html Tensions Rise Again Along Serbia-Kosovo Border As Protesters Block Crossings]</ref> . Сербиянын президенти Вучич, конфликт 1 августка чейин бүтүүсүн каалады. == Хронологиясы == === 31-июль === 31-июлда Сербия Республикасынын аскердик армиясы күжүрмөн даярдыкка келтирилип, калк баррикадаларды кура баштаган <ref name="hvylya" /> . НАТО жетектеген Косово күчтөрү көчөлөрдү кайтарууга аскерлерин жиберди <ref>[https://exit.al/en/2022/07/31/tensions-rise-as-kosovo-implements-reciprocity-measures-with-serbia/ Tensions Rise as Kosovo Implements Reciprocity Measures on Serbia]</ref> . Ошол эле учурда Косово атайын күчтөрү чек араны жапты <ref name="hvylya">[https://hvylya.net/news/256804-na-serbsko-kosovskoy-granice-nachalis-vooruzhennye-stolknoveniya-smi На сербско-косовской границе начались вооруженные столкновения, — СМИ]</ref> . Сербиянын тышкы иштер министри Никола Селакович Косоводо жашаган сербдер үчүн "жакынкы күндөрү тозокту түзмө-түз даярдап жатат" деп билдирди <ref name="hvylya" /> . Серб Прогрессивдүү партиясынын мүчөсү Владимир Жуканович “Балканды деназиясыздандыруу” зарыл экенин билдирди <ref>[https://www.pravda.com.ua/rus/news/2022/07/31/7361222/ В партии президента Сербии заговорили о «денацификации Балкан»]</ref> . Сербиялык Danas гезитинин маалыматына караганда, жарым-жартылай таанылган Косово Республикасынын түндүгүндө аба чабуулунун сиреналары <ref>[https://iz.ru/1372956/2022-07-31/smi-soobshchili-o-vkliuchennykh-sirenakh-trevogi-v-gorodakh-na-granitce-serbii-i-kosovo СМИ сообщили о сиренах тревоги в городах на границе Сербии и Косово]</ref> күйгүзүлгөн (конуштарда: Косовско Митровица, Зубин Поток, Метохия <ref>[https://blizko.by/notes/vooruzhennye-stolknoveniya-nachalis-na-serbsko-kosovskoy-granitse_am Вооруженные столкновения начались на сербско-косовской границе]</ref> ). Сербиянын Коргоо министрлиги (СКМ) мындай деп билдирди: «Приштина администрациясы атайылап тараткан жана жалган социалдык медиа аккаунттары жана айрым веб-сайттар аркылуу таркатылып жаткан чоң көлөмдөгү туура эмес маалыматтан улам Серб аскердик армиясы менен башкалардын ортосунда кээ бир кагылышуулар болгонун көрсөтүп турат. -Косово полициясы деп атаган Коргоо министрлиги Сербиянын армиясы административдик линиядан өтпөгөнүн жана Косово менен Метохиянын аймагына эч кандай жол менен кирбегенин билдирет» <ref>[https://ria.ru/20220731/kosovo-1806283750.html Минобороны Сербии опровергло сообщения о вводе армии в Косово]</ref> . Сербиянын президенти Александр Вучич белгилегендей, анын өлкөсү «эч качан [Косово боюнча] бүгүнкүдөй оор абалда болгон эмес» <ref>[https://thepage.ua/news/obostrenie-v-kosovo-armiya-serbii-v-povyshennoj-gotovnosti Эскалация вокруг Косово: сербы строят баррикады и переводят армию в повышенную готовность]</ref> . Алдын ала маалыматтар боюнча, Сербиянын Нови-Пазар шаарына жакын жерде куралдан ок атуулар болгон <ref>[https://focus.ua/world/523935-strelba-v-serbii-na-serbsko-kosovskoy-granice-nachalis-vooruzhennye-stolknoveniya-video Стрельба в Сербии: на сербско-косовской границе начались вооруженные столкновения, — СМИ (видео)]</ref> . Сербия Яринья өткөрмө бекетиндеги биринчи жарадарларды өзүнө алды, бирок Косово бул маалыматты четке кагууда <ref>[https://www.rbc.ua/rus/news/situatsiya-nakalyaetsya-proishodit-mezhdu-1659293000.html Ситуация накаляется. Что происходит между Сербией и Косово (онлайн)]</ref> . Украинанын Тышкы иштер министрлиги Украинанын жарандарына Сербияга барууну сунуштабасын билдирди <ref>[https://lb.ua/society/2022/07/31/524885_gromadyanam_ukraini_rekomendovano.html Громадянам України рекомендовано утриматись від відвідування південних районів Сербії, — МЗС]</ref> . === 1-август 2022 === 1-августта АКШ жана ЕБ өкүлдөрү менен сүйлөшүүлөрдөн кийин Косово бийлиги серб документтерине тыюу салууну 1-сентябрга чейин убактылуу жылдырды <ref>[https://www.kommersant.ru/doc/5490967 Косово отложило запрет на сербские документы до 1 сентября]</ref> . == Жактардын аскердик күчтөрү == Сербиянын аскердик армиясы 2018-жылга карата 98 700 жоокерден турган <ref>The Military Balance 2018. — P. 143.</ref> . === Косово коопсуздук күчтөрү === Косово коопсуздук күчтөрү резервди менен кошо санаганда 6500 аскер кызматкерин түзгөн <ref name="autogenerated1">{{Cite web|url=http://www.mksf-ks.org/repository/docs/Law%20on%20the%20KSF.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2022-07-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303215243/http://www.mksf-ks.org/repository/docs/Law%20on%20the%20KSF.pdf|archivedate=2016-03-03|deadlink=yes}}</ref> . == Колдонулган адабияттар == aa0r4aojfp6w7totos2raper6h85zzo 423047 423046 2022-07-31T23:37:53Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Серб-Косово кризиси''' ({{lang-sr|Српско-косовска криза}}, {{lang-sq|Kriza serbo-kosovare}}) - 2022-жылдын 1-августунда автоунаалар үчүн документтердин 11 жылдык жарактуу мөөнөтү бүтүшүнө байланыштуу [[Сербия]] менен [[Косово]] ортосундагы кырдаалдын курчушу. Жана чек-арада курал менен колдонулган конфликт. {{Infobox civil conflict |кагылыш=Серб-Косово кризиси (2022) |бөлүгү = |сүрөт= |башжазуу= |дата= 31 июль 2022 — улантылууда |орун= {{SER}} <br> {{Желек|Косово}} [[Косово]] |себеп=[[Косово|Косоводогу]] сербиялык автоунаалар үчүн документтердин 11 жылдык жарактуу мөөнөтүнүн бүтүшү. |натыйжа= Конфликт улантылууда |өзгөрүүлөр= |каршы тарап1= {{SER}} |каршы тарап2 = {{Желек|Косово}} [[Косово]] |колбашчы1 = {{Желек|Сербия}} [[Александр Вучич]] |колбашчы2= {{Желек|Косово}} [[Османи Вьоса]] |күчтөр1 = |күчтөр2= |жоготуулар1= |жоготуулар2= |жалпы жоготуулар= }} == Тарыхы == 1991-жылдын 22-сентябрында эгемендүү [[Косово|Косово Республикасы]] эгемендүүлүгүн жарыяланган. 1991-жылдын 22-октябрында [[Албания]] Косово Республикасынын көз карандысыздыгын тааныган. 2008-жылы Косово парламенти Сербиядан көз карандысыздыгын жарыялаган, бирок Косово анын курамына Косово жана Метохия автономиялык провинциясы деген ат менен киргендигин эске алып, муну тааныган эмес. 2011-жылы [[Сербия]] менен Косовонун ортосунда 2022-жылдын 1-августунда бүтө турган нейтралдуу документтерди жана мамлекеттик номурларды Косовонун түндүгүндө колдонуу боюнча келишим түзүлгөн <ref>[https://www.eurointegration.com.ua/rus/news/2022/07/31/7144187/ Обострение в Косово — сербы строят баррикады и готовятся к конфликту]</ref> . Андан кийин республиканын аймагына кирген серб жарандары чек арадан өтүү боюнча убактылуу Косово документтерин алышат, ал эми сербиялыктар жараксыз болуп калат <ref>[https://www.rbc.ru/politics/31/07/2022/62e5b0859a794736c9faf6f2 Белград обвинил Приштину в подготовке «ада» для сербов в Косово]</ref>. Сербия Косовонун көз карандысыздыгын тааныбайт жана Косового автоунааларды каттоо эрежелерин орнотуу мүмкүн эмес деп эсептейт <ref name="rferl" /> . Европа Биримдигинде дээрлик бардык өлкөлөр Косовону <ref name="rferl" /> жана БУУга мүчө жүздөн ашык өлкөлөрдү <ref>[https://www.moscowtimes.ru/2022/07/31/prezident-serbii-obvinil-kosovo-v-podgotovke-napadeniya-a22779 Президент Сербии обвинил Косово в подготовке нападения]</ref> тааныса, Орусия менен Кытай Косовону <ref name="rferl" /> тааныбайт. Косовонун премьер-министри Альбин Курти республика 2022-жылдын аягына чейин Европа Биримдигине мүчө болуу үчүн арыз берерин билдирди <ref name="rferl">[https://www.rferl.org/a/kosovo-serbia-border-corssing-blocked-tensions/31967812.html Tensions Rise Again Along Serbia-Kosovo Border As Protesters Block Crossings]</ref> . Сербиянын президенти Вучич, конфликт 1 августка чейин бүтүүсүн каалады. == Хронологиясы == === 31-июль === 31-июлда Сербия Республикасынын аскердик армиясы күжүрмөн даярдыкка келтирилип, калк баррикадаларды кура баштаган <ref name="hvylya" /> . НАТО жетектеген Косово күчтөрү көчөлөрдү кайтарууга аскерлерин жиберди <ref>[https://exit.al/en/2022/07/31/tensions-rise-as-kosovo-implements-reciprocity-measures-with-serbia/ Tensions Rise as Kosovo Implements Reciprocity Measures on Serbia]</ref> . Ошол эле учурда Косово атайын күчтөрү чек араны жапты <ref name="hvylya">[https://hvylya.net/news/256804-na-serbsko-kosovskoy-granice-nachalis-vooruzhennye-stolknoveniya-smi На сербско-косовской границе начались вооруженные столкновения, — СМИ]</ref> . Сербиянын тышкы иштер министри Никола Селакович Косоводо жашаган сербдер үчүн "жакынкы күндөрү тозокту түзмө-түз даярдап жатат" деп билдирди <ref name="hvylya" /> . Серб Прогрессивдүү партиясынын мүчөсү Владимир Жуканович “Балканды деназиясыздандыруу” зарыл экенин билдирди <ref>[https://www.pravda.com.ua/rus/news/2022/07/31/7361222/ В партии президента Сербии заговорили о «денацификации Балкан»]</ref> . Сербиялык Danas гезитинин маалыматына караганда, жарым-жартылай таанылган Косово Республикасынын түндүгүндө аба чабуулунун сиреналары <ref>[https://iz.ru/1372956/2022-07-31/smi-soobshchili-o-vkliuchennykh-sirenakh-trevogi-v-gorodakh-na-granitce-serbii-i-kosovo СМИ сообщили о сиренах тревоги в городах на границе Сербии и Косово]</ref> күйгүзүлгөн (конуштарда: Косовско Митровица, Зубин Поток, Метохия <ref>[https://blizko.by/notes/vooruzhennye-stolknoveniya-nachalis-na-serbsko-kosovskoy-granitse_am Вооруженные столкновения начались на сербско-косовской границе]</ref> ). Сербиянын Коргоо министрлиги (СКМ) мындай деп билдирди: «Приштина администрациясы атайылап тараткан жана жалган социалдык медиа аккаунттары жана айрым веб-сайттар аркылуу таркатылып жаткан чоң көлөмдөгү туура эмес маалыматтан улам Серб аскердик армиясы менен башкалардын ортосунда кээ бир кагылышуулар болгонун көрсөтүп турат. -Косово полициясы деп атаган Коргоо министрлиги Сербиянын армиясы административдик линиядан өтпөгөнүн жана Косово менен Метохиянын аймагына эч кандай жол менен кирбегенин билдирет» <ref>[https://ria.ru/20220731/kosovo-1806283750.html Минобороны Сербии опровергло сообщения о вводе армии в Косово]</ref> . Сербиянын президенти Александр Вучич белгилегендей, анын өлкөсү «эч качан [Косово боюнча] бүгүнкүдөй оор абалда болгон эмес» <ref>[https://thepage.ua/news/obostrenie-v-kosovo-armiya-serbii-v-povyshennoj-gotovnosti Эскалация вокруг Косово: сербы строят баррикады и переводят армию в повышенную готовность]</ref> . Алдын ала маалыматтар боюнча, Сербиянын Нови-Пазар шаарына жакын жерде куралдан ок атуулар болгон <ref>[https://focus.ua/world/523935-strelba-v-serbii-na-serbsko-kosovskoy-granice-nachalis-vooruzhennye-stolknoveniya-video Стрельба в Сербии: на сербско-косовской границе начались вооруженные столкновения, — СМИ (видео)]</ref> . Сербия Яринья өткөрмө бекетиндеги биринчи жарадарларды өзүнө алды, бирок Косово бул маалыматты четке кагууда <ref>[https://www.rbc.ua/rus/news/situatsiya-nakalyaetsya-proishodit-mezhdu-1659293000.html Ситуация накаляется. Что происходит между Сербией и Косово (онлайн)]</ref> . Украинанын Тышкы иштер министрлиги Украинанын жарандарына Сербияга барууну сунуштабасын билдирди <ref>[https://lb.ua/society/2022/07/31/524885_gromadyanam_ukraini_rekomendovano.html Громадянам України рекомендовано утриматись від відвідування південних районів Сербії, — МЗС]</ref> . === 1-август 2022 === 1-августта АКШ жана ЕБ өкүлдөрү менен сүйлөшүүлөрдөн кийин Косово бийлиги серб документтерине тыюу салууну 1-сентябрга чейин убактылуу жылдырды <ref>[https://www.kommersant.ru/doc/5490967 Косово отложило запрет на сербские документы до 1 сентября]</ref> . == Жактардын аскердик күчтөрү == Сербиянын аскердик армиясы 2018-жылга карата 98 700 жоокерден турган <ref>The Military Balance 2018. — P. 143.</ref> . === Косово коопсуздук күчтөрү === Косово коопсуздук күчтөрү резервди менен кошо санаганда 6500 аскер кызматкерин түзгөн <ref name="autogenerated1">{{Cite web|url=http://www.mksf-ks.org/repository/docs/Law%20on%20the%20KSF.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2022-07-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303215243/http://www.mksf-ks.org/repository/docs/Law%20on%20the%20KSF.pdf|archivedate=2016-03-03|deadlink=yes}}</ref> . == Колдонулган адабияттар == 997z3hhry8wb7gg764ns1ed6xxkz7hk 423055 423047 2022-08-01T00:02:14Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Серб-Косово кризиси''' ({{lang-sr|Српско-косовска криза}}, {{lang-sq|Kriza serbo-kosovare}}) - 2022-жылдын 1-августунда автоунаалар үчүн документтердин 11 жылдык жарактуу мөөнөтү бүтүшүнө байланыштуу [[Сербия]] менен [[Косово]] ортосундагы кырдаалдын курчушу. Жана чек-арада курал менен колдонулган конфликт. {{Infobox civil conflict |кагылыш=Серб-Косово кризиси (2022) |бөлүгү = |сүрөт= |башжазуу= |дата= 31 июль 2022 — улантылууда |орун= {{SER}} <br> {{Желек|Косово}} [[Косово]] |себеп=[[Косово|Косоводогу]] сербиялык автоунаалар үчүн документтердин 11 жылдык жарактуу мөөнөтүнүн бүтүшү. |натыйжа= Конфликт улантылууда |өзгөрүүлөр= |каршы тарап1= {{SER}} |каршы тарап2 = {{Желек|Косово}} [[Косово]] |колбашчы1 = {{Желек|Сербия}} [[Александр Вучич]] |колбашчы2= {{Желек|Косово}} [[Османи Вьоса]] |күчтөр1 = 98.700 |күчтөр2= 6.500 |жоготуулар1= |жоготуулар2= |жалпы жоготуулар= }} == Тарыхы == 1991-жылдын 22-сентябрында эгемендүү [[Косово|Косово Республикасы]] эгемендүүлүгүн жарыяланган. 1991-жылдын 22-октябрында [[Албания]] Косово Республикасынын көз карандысыздыгын тааныган. 2008-жылы Косово парламенти Сербиядан көз карандысыздыгын жарыялаган, бирок Косово анын курамына Косово жана Метохия автономиялык провинциясы деген ат менен киргендигин эске алып, муну тааныган эмес. 2011-жылы [[Сербия]] менен Косовонун ортосунда 2022-жылдын 1-августунда бүтө турган нейтралдуу документтерди жана мамлекеттик номурларды Косовонун түндүгүндө колдонуу боюнча келишим түзүлгөн <ref>[https://www.eurointegration.com.ua/rus/news/2022/07/31/7144187/ Обострение в Косово — сербы строят баррикады и готовятся к конфликту]</ref> . Андан кийин республиканын аймагына кирген серб жарандары чек арадан өтүү боюнча убактылуу Косово документтерин алышат, ал эми сербиялыктар жараксыз болуп калат <ref>[https://www.rbc.ru/politics/31/07/2022/62e5b0859a794736c9faf6f2 Белград обвинил Приштину в подготовке «ада» для сербов в Косово]</ref>. Сербия Косовонун көз карандысыздыгын тааныбайт жана Косового автоунааларды каттоо эрежелерин орнотуу мүмкүн эмес деп эсептейт <ref name="rferl" /> . Европа Биримдигинде дээрлик бардык өлкөлөр Косовону <ref name="rferl" /> жана БУУга мүчө жүздөн ашык өлкөлөрдү <ref>[https://www.moscowtimes.ru/2022/07/31/prezident-serbii-obvinil-kosovo-v-podgotovke-napadeniya-a22779 Президент Сербии обвинил Косово в подготовке нападения]</ref> тааныса, Орусия менен Кытай Косовону <ref name="rferl" /> тааныбайт. Косовонун премьер-министри Альбин Курти республика 2022-жылдын аягына чейин Европа Биримдигине мүчө болуу үчүн арыз берерин билдирди <ref name="rferl">[https://www.rferl.org/a/kosovo-serbia-border-corssing-blocked-tensions/31967812.html Tensions Rise Again Along Serbia-Kosovo Border As Protesters Block Crossings]</ref> . Сербиянын президенти Вучич, конфликт 1 августка чейин бүтүүсүн каалады. == Хронологиясы == === 31-июль === 31-июлда Сербия Республикасынын аскердик армиясы күжүрмөн даярдыкка келтирилип, калк баррикадаларды кура баштаган <ref name="hvylya" /> . НАТО жетектеген Косово күчтөрү көчөлөрдү кайтарууга аскерлерин жиберди <ref>[https://exit.al/en/2022/07/31/tensions-rise-as-kosovo-implements-reciprocity-measures-with-serbia/ Tensions Rise as Kosovo Implements Reciprocity Measures on Serbia]</ref> . Ошол эле учурда Косово атайын күчтөрү чек араны жапты <ref name="hvylya">[https://hvylya.net/news/256804-na-serbsko-kosovskoy-granice-nachalis-vooruzhennye-stolknoveniya-smi На сербско-косовской границе начались вооруженные столкновения, — СМИ]</ref> . Сербиянын тышкы иштер министри Никола Селакович Косоводо жашаган сербдер үчүн "жакынкы күндөрү тозокту түзмө-түз даярдап жатат" деп билдирди <ref name="hvylya" /> . Серб Прогрессивдүү партиясынын мүчөсү Владимир Жуканович “Балканды деназиясыздандыруу” зарыл экенин билдирди <ref>[https://www.pravda.com.ua/rus/news/2022/07/31/7361222/ В партии президента Сербии заговорили о «денацификации Балкан»]</ref> . Сербиялык Danas гезитинин маалыматына караганда, жарым-жартылай таанылган Косово Республикасынын түндүгүндө аба чабуулунун сиреналары <ref>[https://iz.ru/1372956/2022-07-31/smi-soobshchili-o-vkliuchennykh-sirenakh-trevogi-v-gorodakh-na-granitce-serbii-i-kosovo СМИ сообщили о сиренах тревоги в городах на границе Сербии и Косово]</ref> күйгүзүлгөн (конуштарда: Косовско Митровица, Зубин Поток, Метохия <ref>[https://blizko.by/notes/vooruzhennye-stolknoveniya-nachalis-na-serbsko-kosovskoy-granitse_am Вооруженные столкновения начались на сербско-косовской границе]</ref> ). Сербиянын Коргоо министрлиги (СКМ) мындай деп билдирди: «Приштина администрациясы атайылап тараткан жана жалган социалдык медиа аккаунттары жана айрым веб-сайттар аркылуу таркатылып жаткан чоң көлөмдөгү туура эмес маалыматтан улам Серб аскердик армиясы менен башкалардын ортосунда кээ бир кагылышуулар болгонун көрсөтүп турат. -Косово полициясы деп атаган Коргоо министрлиги Сербиянын армиясы административдик линиядан өтпөгөнүн жана Косово менен Метохиянын аймагына эч кандай жол менен кирбегенин билдирет» <ref>[https://ria.ru/20220731/kosovo-1806283750.html Минобороны Сербии опровергло сообщения о вводе армии в Косово]</ref> . Сербиянын президенти Александр Вучич белгилегендей, анын өлкөсү «эч качан [Косово боюнча] бүгүнкүдөй оор абалда болгон эмес» <ref>[https://thepage.ua/news/obostrenie-v-kosovo-armiya-serbii-v-povyshennoj-gotovnosti Эскалация вокруг Косово: сербы строят баррикады и переводят армию в повышенную готовность]</ref> . Алдын ала маалыматтар боюнча, Сербиянын Нови-Пазар шаарына жакын жерде куралдан ок атуулар болгон <ref>[https://focus.ua/world/523935-strelba-v-serbii-na-serbsko-kosovskoy-granice-nachalis-vooruzhennye-stolknoveniya-video Стрельба в Сербии: на сербско-косовской границе начались вооруженные столкновения, — СМИ (видео)]</ref> . Сербия Яринья өткөрмө бекетиндеги биринчи жарадарларды өзүнө алды, бирок Косово бул маалыматты четке кагууда <ref>[https://www.rbc.ua/rus/news/situatsiya-nakalyaetsya-proishodit-mezhdu-1659293000.html Ситуация накаляется. Что происходит между Сербией и Косово (онлайн)]</ref> . Украинанын Тышкы иштер министрлиги Украинанын жарандарына Сербияга барууну сунуштабасын билдирди <ref>[https://lb.ua/society/2022/07/31/524885_gromadyanam_ukraini_rekomendovano.html Громадянам України рекомендовано утриматись від відвідування південних районів Сербії, — МЗС]</ref> . === 1-август 2022 === 1-августта АКШ жана ЕБ өкүлдөрү менен сүйлөшүүлөрдөн кийин Косово бийлиги серб документтерине тыюу салууну 1-сентябрга чейин убактылуу жылдырды <ref>[https://www.kommersant.ru/doc/5490967 Косово отложило запрет на сербские документы до 1 сентября]</ref> . == Жактардын аскердик күчтөрү == Сербиянын аскердик армиясы 2018-жылга карата 98 700 жоокерден турган <ref>The Military Balance 2018. — P. 143.</ref> . === Косово коопсуздук күчтөрү === Косово коопсуздук күчтөрү резервди менен кошо санаганда 6500 аскер кызматкерин түзгөн <ref name="autogenerated1">{{Cite web|url=http://www.mksf-ks.org/repository/docs/Law%20on%20the%20KSF.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2022-07-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303215243/http://www.mksf-ks.org/repository/docs/Law%20on%20the%20KSF.pdf|archivedate=2016-03-03|deadlink=yes}}</ref> . == Колдонулган адабияттар == 8eidbjfophrau6929rifiqlm0fhmtmr 423086 423055 2022-08-01T07:48:31Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Серб-Косово кризиси''' ({{lang-sr|Српско-косовска криза}}, {{lang-sq|Kriza serbo-kosovare}}) - 2022-жылдын 1-августунда автоунаалар үчүн документтердин 11 жылдык жарактуу мөөнөтү бүтүшүнө байланыштуу [[Сербия]] менен [[Косово]] ортосундагы кырдаалдын курчушу. Жана чек-арада курал менен колдонулган конфликт. {{Infobox civil conflict |кагылыш=Серб-Косово кризиси (2022) |бөлүгү = |сүрөт= |башжазуу= |дата= 31 июль 2022 — улантылууда |орун= {{SER}} <br> {{Желек|Косово}} [[Косово]] |себеп=[[Косово|Косоводогу]] сербиялык автоунаалар үчүн документтердин 11 жылдык жарактуу мөөнөтүнүн бүтүшү. |натыйжа= Конфликт улантылууда |өзгөрүүлөр= |каршы тарап1= {{SER}} |каршы тарап2 = {{Желек|Косово}} [[Косово]] |колбашчы1 = {{Желек|Сербия}} [[Александр Вучич]] |колбашчы2= {{Желек|Косово}} [[Османи Вьоса]] |күчтөр1 = 98.700 |күчтөр2= 6.500 |жоготуулар1= |жоготуулар2= |жалпы жоготуулар= }} == Тарыхы == 1991-жылдын 22-сентябрында эгемендүү [[Косово|Косово Республикасы]] эгемендүүлүгүн жарыяланган. 1991-жылдын 22-октябрында [[Албания]] Косово Республикасынын көз карандысыздыгын тааныган. 2008-жылы Косово парламенти Сербиядан көз карандысыздыгын жарыялаган, бирок Косово анын курамына Косово жана Метохия автономиялык провинциясы деген ат менен киргендигин эске алып, муну тааныган эмес. 2011-жылы [[Сербия]] менен Косовонун ортосунда 2022-жылдын 1-августунда бүтө турган нейтралдуу документтерди жана мамлекеттик номурларды Косовонун түндүгүндө колдонуу боюнча келишим түзүлгөн <ref>[https://www.eurointegration.com.ua/rus/news/2022/07/31/7144187/ Обострение в Косово — сербы строят баррикады и готовятся к конфликту]</ref> . Андан кийин республиканын аймагына кирген серб жарандары чек арадан өтүү боюнча убактылуу Косово документтерин алышат, ал эми сербиялыктар жараксыз болуп калат <ref>[https://www.rbc.ru/politics/31/07/2022/62e5b0859a794736c9faf6f2 Белград обвинил Приштину в подготовке «ада» для сербов в Косово]</ref>. Сербия Косовонун көз карандысыздыгын тааныбайт жана Косового автоунааларды каттоо эрежелерин орнотуу мүмкүн эмес деп эсептейт <ref name="rferl" /> . Европа Биримдигинде дээрлик бардык өлкөлөр Косовону <ref name="rferl" /> жана БУУга мүчө жүздөн ашык өлкөлөрдү <ref>[https://www.moscowtimes.ru/2022/07/31/prezident-serbii-obvinil-kosovo-v-podgotovke-napadeniya-a22779 Президент Сербии обвинил Косово в подготовке нападения]</ref> тааныса, Орусия менен Кытай Косовону <ref name="rferl" /> тааныбайт. Косовонун премьер-министри Альбин Курти республика 2022-жылдын аягына чейин Европа Биримдигине мүчө болуу үчүн арыз берерин билдирди <ref name="rferl">[https://www.rferl.org/a/kosovo-serbia-border-corssing-blocked-tensions/31967812.html Tensions Rise Again Along Serbia-Kosovo Border As Protesters Block Crossings]</ref> . Сербиянын президенти Вучич, конфликт 1 августка чейин бүтүүсүн каалады. == Хронологиясы == === 31-июль === 31-июлда Сербия Республикасынын аскердик армиясы күжүрмөн даярдыкка келтирилип, калк баррикадаларды кура баштаган <ref name="hvylya" /> . НАТО жетектеген Косово күчтөрү көчөлөрдү кайтарууга аскерлерин жиберди <ref>[https://exit.al/en/2022/07/31/tensions-rise-as-kosovo-implements-reciprocity-measures-with-serbia/ Tensions Rise as Kosovo Implements Reciprocity Measures on Serbia]</ref> . Ошол эле учурда Косово атайын күчтөрү чек араны жапты <ref name="hvylya">[https://hvylya.net/news/256804-na-serbsko-kosovskoy-granice-nachalis-vooruzhennye-stolknoveniya-smi На сербско-косовской границе начались вооруженные столкновения, — СМИ]</ref> . Сербиянын тышкы иштер министри Никола Селакович Косоводо жашаган сербдер үчүн "жакынкы күндөрү тозокту түзмө-түз даярдап жатат" деп билдирди <ref name="hvylya" /> . Серб Прогрессивдүү партиясынын мүчөсү Владимир Жуканович “Балканды деназиясыздандыруу” зарыл экенин билдирди <ref>[https://www.pravda.com.ua/rus/news/2022/07/31/7361222/ В партии президента Сербии заговорили о «денацификации Балкан»]</ref> . Сербиялык Danas гезитинин маалыматына караганда, жарым-жартылай таанылган Косово Республикасынын түндүгүндө аба чабуулунун сиреналары <ref>[https://iz.ru/1372956/2022-07-31/smi-soobshchili-o-vkliuchennykh-sirenakh-trevogi-v-gorodakh-na-granitce-serbii-i-kosovo СМИ сообщили о сиренах тревоги в городах на границе Сербии и Косово]</ref> күйгүзүлгөн (конуштарда: Косовско Митровица, Зубин Поток, Метохия <ref>[https://blizko.by/notes/vooruzhennye-stolknoveniya-nachalis-na-serbsko-kosovskoy-granitse_am Вооруженные столкновения начались на сербско-косовской границе]</ref> ). Сербиянын Коргоо министрлиги (СКМ) мындай деп билдирди: «Приштина администрациясы атайылап тараткан жана жалган социалдык медиа аккаунттары жана айрым веб-сайттар аркылуу таркатылып жаткан чоң көлөмдөгү туура эмес маалыматтан улам Серб аскердик армиясы менен башкалардын ортосунда кээ бир кагылышуулар болгонун көрсөтүп турат. -Косово полициясы деп атаган Коргоо министрлиги Сербиянын армиясы административдик линиядан өтпөгөнүн жана Косово менен Метохиянын аймагына эч кандай жол менен кирбегенин билдирет» <ref>[https://ria.ru/20220731/kosovo-1806283750.html Минобороны Сербии опровергло сообщения о вводе армии в Косово]</ref> . Сербиянын президенти Александр Вучич белгилегендей, анын өлкөсү «эч качан [Косово боюнча] бүгүнкүдөй оор абалда болгон эмес» <ref>[https://thepage.ua/news/obostrenie-v-kosovo-armiya-serbii-v-povyshennoj-gotovnosti Эскалация вокруг Косово: сербы строят баррикады и переводят армию в повышенную готовность]</ref> . Алдын ала маалыматтар боюнча, Сербиянын Нови-Пазар шаарына жакын жерде куралдан ок атуулар болгон <ref>[https://focus.ua/world/523935-strelba-v-serbii-na-serbsko-kosovskoy-granice-nachalis-vooruzhennye-stolknoveniya-video Стрельба в Сербии: на сербско-косовской границе начались вооруженные столкновения, — СМИ (видео)]</ref> . Сербия Яринья өткөрмө бекетиндеги биринчи жарадарларды өзүнө алды, бирок Косово бул маалыматты четке кагууда <ref>[https://www.rbc.ua/rus/news/situatsiya-nakalyaetsya-proishodit-mezhdu-1659293000.html Ситуация накаляется. Что происходит между Сербией и Косово (онлайн)]</ref> . Украинанын Тышкы иштер министрлиги Украинанын жарандарына Сербияга барууну сунуштабасын билдирди <ref>[https://lb.ua/society/2022/07/31/524885_gromadyanam_ukraini_rekomendovano.html Громадянам України рекомендовано утриматись від відвідування південних районів Сербії, — МЗС]</ref> . === 1-август 2022 === 1-августта АКШ жана ЕБ өкүлдөрү менен сүйлөшүүлөрдөн кийин Косово бийлиги серб документтерине тыюу салууну 1-сентябрга чейин убактылуу жылдырды <ref>[https://www.kommersant.ru/doc/5490967 Косово отложило запрет на сербские документы до 1 сентября]</ref> . == Жактардын аскердик күчтөрү == Сербиянын аскердик армиясы 2018-жылга карата 98 700 жоокерден турган <ref>The Military Balance 2018. — P. 143.</ref> . === Косово коопсуздук күчтөрү === Косово коопсуздук күчтөрү резервди менен кошо санаганда 6500 аскер кызматкерин түзгөн <ref name="autogenerated1">{{Cite web|url=http://www.mksf-ks.org/repository/docs/Law%20on%20the%20KSF.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2022-07-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303215243/http://www.mksf-ks.org/repository/docs/Law%20on%20the%20KSF.pdf|archivedate=2016-03-03|deadlink=yes}}</ref> == Дагы көрүңүз == * [[Косово]] * [[Сербия]] * [[Югославия]] * [[Албания]] == Колдонулган адабияттар == 6te1efmpgq5bg22so06ve18igwqzsqg 0 128649 423048 2022-07-31T23:39:33Z Lauriswift911 32161 "[[:ru:Special:Redirect/revision/124050212|Вучич, Александр]]" барагынан которулуп түзүлдү wikitext text/x-wiki '''Александр Вучич''' (серб. Александр Вучич ; род. ) — [[Сербия|сербиялык]] мамлекеттик жана саясий ишмер. 2017-жылдын 1-июнунан бери Сербия Республикасынын Президенти <ref>{{Cite news|title=Сербия выбрала НАТО и ЕС без Косово|url=https://www.gazeta.ru/politics/2017/04/03_a_10608251.shtml|work=Газета.Ru|accessdate=2017-04-06|archivedate=2017-04-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170407053832/https://www.gazeta.ru/politics/2017/04/03_a_10608251.shtml}}</ref> <ref>{{Cite news|title=Президент Сербии Вучич принял присягу и официально вступил в должность|url=http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/4298544|work=ТАСС|accessdate=2017-05-31|archivedate=2017-06-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170603023457/http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/4298544}}</ref> . Улуттук коопсуздук кеңешинин башкы катчысы, Сербиянын маалымат жана коргоо министри, [[Сербия|Сербиянын]] премьер-министри (2014-жылдын 27-апрелинен – 2017-жылдын 31-майына чейин). Сербиянын прогрессивдүү партиясынын төрагасы. Он төрт жыл бою ал Сербиянын радикалдык партиясынын башкы катчысы болгон. [[Категория:Туулгандар 1970-жылы]] apihaljfji71drn4puuf7e2r32loor3 423049 423048 2022-07-31T23:41:22Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Александр Вучич''' ({{lang-sr|Александар Вучић}} 1970 жылдын 5 мартында туулган) — [[Сербия|сербиялык]] мамлекеттик жана саясий ишмер. 2017-жылдын 1-июнунан бери Сербия Республикасынын Президенти <ref>{{Cite news|title=Сербия выбрала НАТО и ЕС без Косово|url=https://www.gazeta.ru/politics/2017/04/03_a_10608251.shtml|work=Газета.Ru|accessdate=2017-04-06|archivedate=2017-04-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170407053832/https://www.gazeta.ru/politics/2017/04/03_a_10608251.shtml}}</ref> <ref>{{Cite news|title=Президент Сербии Вучич принял присягу и официально вступил в должность|url=http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/4298544|work=ТАСС|accessdate=2017-05-31|archivedate=2017-06-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170603023457/http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/4298544}}</ref> . Улуттук коопсуздук кеңешинин башкы катчысы, Сербиянын маалымат жана коргоо министри, [[Сербия|Сербиянын]] премьер-министри (2014-жылдын 27-апрелинен – 2017-жылдын 31-майына чейин). Сербиянын прогрессивдүү партиясынын төрагасы. Он төрт жыл бою ал Сербиянын радикалдык партиясынын башкы катчысы болгон. [[Категория:Туулгандар 1970-жылы]] == Колдонулган адабияттар == 60hgaxhl85tq365jiyfm5ibt2yr8dav 423050 423049 2022-07-31T23:50:26Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Александр Вучич''' ({{lang-sr|Александар Вучић}} 1970 жылдын 5 мартында [[Белград]], ([[Югославия]]) шаарында туулган) — [[Сербия|сербиялык]] мамлекеттик жана саясий ишмер. 2017-жылдын 1-июнунан бери Сербия Республикасынын Президенти <ref>{{Cite news|title=Сербия выбрала НАТО и ЕС без Косово|url=https://www.gazeta.ru/politics/2017/04/03_a_10608251.shtml|work=Газета.Ru|accessdate=2017-04-06|archivedate=2017-04-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170407053832/https://www.gazeta.ru/politics/2017/04/03_a_10608251.shtml}}</ref> <ref>{{Cite news|title=Президент Сербии Вучич принял присягу и официально вступил в должность|url=http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/4298544|work=ТАСС|accessdate=2017-05-31|archivedate=2017-06-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170603023457/http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/4298544}}</ref> . {{Мамлекеттик ишмер |ысымы = Александр Вучич |расмий ысымы ={{lang-sr|Александар Вучић}} |сүрөтү = Aleksandar Vučić 2019.jpg | кызматы = [[Сербия|Сербия Республикасынын]] [[Президент|президенти]] | желек = Flag of Serbia.svg | желек2 = Coat of arms of Serbia.svg | иш баштоо убагы = [[1 июнь 2017]] | иш аяктоо убагы = | андан мурунку инсан = [[Томислав Николич]] | андан кийинки инсан = |билими = Белград Университетинин Юридикалык Факультети |кесиби = [[юрист]] |партиясы = [[File:Serbian Progressive Party logo.svg | 30px]] [[Серб Прогрессивдүү Саясий Партиясы]] |туулган датасы = 5 март 1970 (52 жашта) |туулган жери = [[Белград]], [[Югославия]] |өлгөн жери = |жарандыгы = {{Желек|Югославия}} [[Югославия]] → {{Желек|Сербия}} [[Сербия]] |жубайы = Тамара Вучич |балдары = |улуту =[[Сербтер|серб]] |дини = |атасы = |энеси = |сыйлыктары = }} Улуттук коопсуздук кеңешинин башкы катчысы, Сербиянын маалымат жана коргоо министри, [[Сербия|Сербиянын]] премьер-министри (2014-жылдын 27-апрелинен – 2017-жылдын 31-майына чейин). Сербиянын прогрессивдүү партиясынын төрагасы. Он төрт жыл бою ал Сербиянын радикалдык партиясынын башкы катчысы болгон. == Колдонулган адабияттар == [[Категория:Туулгандар 1970-жылы]] == Колдонулган адабияттар == cavy5hho08o72f83wuvqjsqv560qdyy 423051 423050 2022-07-31T23:50:36Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Александр Вучич''' ({{lang-sr|Александар Вучић}} 1970 жылдын 5 мартында [[Белград]], ([[Югославия]]) шаарында туулган) — [[Сербия|сербиялык]] мамлекеттик жана саясий ишмер. 2017-жылдын 1-июнунан бери Сербия Республикасынын Президенти <ref>{{Cite news|title=Сербия выбрала НАТО и ЕС без Косово|url=https://www.gazeta.ru/politics/2017/04/03_a_10608251.shtml|work=Газета.Ru|accessdate=2017-04-06|archivedate=2017-04-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170407053832/https://www.gazeta.ru/politics/2017/04/03_a_10608251.shtml}}</ref> <ref>{{Cite news|title=Президент Сербии Вучич принял присягу и официально вступил в должность|url=http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/4298544|work=ТАСС|accessdate=2017-05-31|archivedate=2017-06-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170603023457/http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/4298544}}</ref> . {{Мамлекеттик ишмер |ысымы = Александр Вучич |расмий ысымы ={{lang-sr|Александар Вучић}} |сүрөтү = Aleksandar Vučić 2019.jpg | кызматы = [[Сербия|Сербия Республикасынын]] [[Президент|президенти]] | желек = Flag of Serbia.svg | желек2 = Coat of arms of Serbia.svg | иш баштоо убагы = [[1 июнь 2017]] | иш аяктоо убагы = | андан мурунку инсан = [[Томислав Николич]] | андан кийинки инсан = |билими = Белград Университетинин Юридикалык Факультети |кесиби = [[юрист]] |партиясы = [[File:Serbian Progressive Party logo.svg | 30px]] [[Серб Прогрессивдүү Саясий Партиясы]] |туулган датасы = 5 март 1970 (52 жашта) |туулган жери = [[Белград]], [[Югославия]] |өлгөн жери = |жарандыгы = {{Желек|Югославия}} [[Югославия]] → {{Желек|Сербия}} [[Сербия]] |жубайы = Тамара Вучич |балдары = |улуту =[[Сербтер|серб]] |дини = |атасы = |энеси = |сыйлыктары = }} Улуттук коопсуздук кеңешинин башкы катчысы, Сербиянын маалымат жана коргоо министри, [[Сербия|Сербиянын]] премьер-министри (2014-жылдын 27-апрелинен – 2017-жылдын 31-майына чейин). Сербиянын прогрессивдүү партиясынын төрагасы. Он төрт жыл бою ал Сербиянын радикалдык партиясынын башкы катчысы болгон. [[Категория:Туулгандар 1970-жылы]] == Колдонулган адабияттар == ikbs5s5xhtaktpb47xezn0ruq8cegzl 0 128650 423052 2022-07-31T23:52:11Z Lauriswift911 32161 "[[:ru:Special:Redirect/revision/124453527|Османи, Вьоса]]" барагынан которулуп түзүлдү wikitext text/x-wiki '''Вьоса Османи-Садриу''' (alb. <span lang="sq" style="font-style:italic;">Viosa Osmani-Sadriu</span>, б. [[17-май|17-май,]] [[1982]] -жыл <ref name="kos">{{Cite web|url=https://www.kuvendikosoves.org/eng/deputydetails/?deputy=173|title=Vjosa Osmani - Sadriu|lang=en|publisher=[[Парламент Косова|Kuvendi i Kosovës]]|accessdate=2020-04-03|deadlink=yes}}</ref>, Косовска Митровица <ref name="kos" /> ) - Косоволук политик , юрист жана мугалим. 2021-жылдын 4-апрелинен бери Косово Республикасынын Президенти, 2020-жылдын 5-ноябрынан бери Президенттин милдетин аткаруучу <ref name="bbc">{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/news-54830923|title=Президент Косова Хашим Тачи ушел в отставку. Он обвинен в военных преступлениях|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2020-11-06|deadlink=no}}</ref> <ref name="tas">{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/11066897|title=Президентом непризнанного Косова с третьей попытки избрана Вьоса Османи|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2021-04-07|deadlink=no}}</ref> . Мурда ал Косово парламентинин спикери (2020-2021), бул кызматта биринчи аял болгон <ref name="reg">{{Cite web|url=https://regnum.ru/news/polit/2848633.html|title=Женщина впервые стала спикером парламента Косово|publisher=ИА REGNUM|accessdate=2020-04-03|deadlink=no}}</ref>, Косово парламентинин депутаты (2010-2021) <ref name="kos" /> . Юридикалык илимдердин доктору (JSD). Дүйнөлүк Банктын жана [[Эл аралык валюта фонду|Эл аралык Валюта Фондунун]] (ЭВФ) Парламентской сети Кеңешинин мүчөсү <ref name="par">{{Cite web|url=http://www.parlnet.org/node/813|title=Honourable Vjosa Osmani-Sadriu, Kosovo|lang=en|publisher=The Parliamentary Network on the World Bank and International Monetary Fund|accessdate=2020-04-03|deadlink=yes}}</ref> . 2020-жылга чейин Косово Демократиялык лигасынын төрагасынын орун басары, 2020-жылдын 5-ноябрынан 2021-жылдын 4-апрелине чейин - «Дерзай» төрагасы . p130fsmmgakwe6wcxdv7tor49jmr1vk 423053 423052 2022-07-31T23:59:00Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Вьоса Османи-Садриу''' ({{lang-sq|Vjosa Osmani-Sadriu}} туулган [[17-май|17-май]] [[1982]] -жыл <ref name="kos">{{Cite web|url=https://www.kuvendikosoves.org/eng/deputydetails/?deputy=173|title=Vjosa Osmani - Sadriu|lang=en|publisher=[[Парламент Косова|Kuvendi i Kosovës]]|accessdate=2020-04-03|deadlink=yes}}</ref>, Косовска Митровица <ref name="kos" /> ) - [[Косово|Косоволук]] саясий ишмер, юрист жана мугалим. 2021-жылдын 4-апрелинен бери Косово Республикасынын Президенти, 2020-жылдын 5-ноябрынан бери Президенттин милдетин аткаруучусу.<ref name="bbc">{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/news-54830923|title=Президент Косова Хашим Тачи ушел в отставку. Он обвинен в военных преступлениях|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2020-11-06|deadlink=no}}</ref> <ref name="tas">{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/11066897|title=Президентом непризнанного Косова с третьей попытки избрана Вьоса Османи|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2021-04-07|deadlink=no}}</ref> {{Мамлекеттик ишмер |ысымы = Османи Вьоса |расмий ысымы ={{lang-sq|Vjosa Osmani-Sadriu}} |сүрөтү =Vjosa Osmani1.jpg | кызматы = [[Косово|Косово Республикасынын]] [[Президент|президенти]] | желек = Flag of Kosovo.svg | желек2 = Coat of arms of Kosovo.svg | иш баштоо убагы = [[4 апрель 2021]] | иш аяктоо убагы = | андан мурунку инсан = [[Глаук Коньюфка]] | андан кийинки инсан = |билими = Приштина Университети |кесиби = [[Юридика Илиминин доктору]] |партиясы = [[File:Logo - Guxo.png | 30px]] [[Кыймылда!]] |туулган датасы = 17 май 1982 (40 жашта) |туулган жери = [[Титова-Митровица]], [[Югославия]] |өлгөн жери = |жарандыгы = {{Желек|Югославия}} [[Югославия]] → {{Желек|Косово}} [[Косово]] |жубайы = |балдары = |улуту =[[Албандар|албан]] |дини = |атасы = |энеси = |сыйлыктары = }} Мурда ал Косово парламентинин спикери (2020-2021), бул кызматта биринчи аял болгон <ref name="reg">{{Cite web|url=https://regnum.ru/news/polit/2848633.html|title=Женщина впервые стала спикером парламента Косово|publisher=ИА REGNUM|accessdate=2020-04-03|deadlink=no}}</ref>, Косово парламентинин депутаты (2010-2021) <ref name="kos" /> . Юридикалык илимдердин доктору (JSD). Дүйнөлүк Банктын жана [[Эл аралык валюта фонду|Эл аралык Валюта Фондунун]] (ЭВФ) Парламентской сети Кеңешинин мүчөсү<ref name="par">{{Cite web|url=http://www.parlnet.org/node/813|title=Honourable Vjosa Osmani-Sadriu, Kosovo|lang=en|publisher=The Parliamentary Network on the World Bank and International Monetary Fund|accessdate=2020-04-03|deadlink=yes}}</ref> . 2020-жылга чейин Косово Демократиялык лигасынын төрагасынын орун басары, 2020-жылдын 5-ноябрынан 2021-жылдын 4-апрелине чейин - «Дерзай» төрагасы . r7h328xws4tv0oogd3p9n7erg5ub0vi 423054 423053 2022-07-31T23:59:41Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Вьоса Османи-Садриу''' ({{lang-sq|Vjosa Osmani-Sadriu}} туулган [[17-май|17-май]] [[1982]] -жыл <ref name="kos">{{Cite web|url=https://www.kuvendikosoves.org/eng/deputydetails/?deputy=173|title=Vjosa Osmani - Sadriu|lang=en|publisher=[[Парламент Косова|Kuvendi i Kosovës]]|accessdate=2020-04-03|deadlink=yes}}</ref>, Косовска Митровица <ref name="kos" /> ) - [[Косово|Косоволук]] саясий ишмер, юрист жана мугалим. 2021-жылдын 4-апрелинен бери Косово Республикасынын Президенти, 2020-жылдын 5-ноябрынан бери Президенттин милдетин аткаруучусу.<ref name="bbc">{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/news-54830923|title=Президент Косова Хашим Тачи ушел в отставку. Он обвинен в военных преступлениях|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2020-11-06|deadlink=no}}</ref> <ref name="tas">{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/11066897|title=Президентом непризнанного Косова с третьей попытки избрана Вьоса Османи|publisher=[[ТАСС]]|accessdate=2021-04-07|deadlink=no}}</ref> {{Мамлекеттик ишмер |ысымы = Османи Вьоса |расмий ысымы ={{lang-sq|Vjosa Osmani-Sadriu}} |сүрөтү =Vjosa Osmani1.jpg | кызматы = [[Косово|Косово Республикасынын]] [[Президент|президенти]] | желек = Flag of Kosovo.svg | желек2 = Coat of arms of Kosovo.svg | иш баштоо убагы = [[4 апрель 2021]] | иш аяктоо убагы = | андан мурунку инсан = [[Глаук Коньюфка]] | андан кийинки инсан = |билими = Приштина Университети |кесиби = [[Юридика Илиминин доктору]] |партиясы = [[File:Logo - Guxo.png | 30px]] [[Кыймылда!]] |туулган датасы = 17 май 1982 (40 жашта) |туулган жери = [[Титова-Митровица]], [[Югославия]] |өлгөн жери = |жарандыгы = {{Желек|Югославия}} [[Югославия]] → {{Желек|Косово}} [[Косово]] |жубайы = |балдары = |улуту =[[Албандар|албан]] |дини = |атасы = |энеси = |сыйлыктары = }} Мурда ал Косово парламентинин спикери (2020-2021), бул кызматта биринчи аял болгон <ref name="reg">{{Cite web|url=https://regnum.ru/news/polit/2848633.html|title=Женщина впервые стала спикером парламента Косово|publisher=ИА REGNUM|accessdate=2020-04-03|deadlink=no}}</ref>, Косово парламентинин депутаты (2010-2021) <ref name="kos" /> . Юридикалык илимдердин доктору (JSD). Дүйнөлүк Банктын жана [[Эл аралык валюта фонду|Эл аралык Валюта Фондунун]] (ЭВФ) Парламентской сети Кеңешинин мүчөсү<ref name="par">{{Cite web|url=http://www.parlnet.org/node/813|title=Honourable Vjosa Osmani-Sadriu, Kosovo|lang=en|publisher=The Parliamentary Network on the World Bank and International Monetary Fund|accessdate=2020-04-03|deadlink=yes}}</ref> . 2020-жылга чейин Косово Демократиялык лигасынын төрагасынын орун басары, 2020-жылдын 5-ноябрынан 2021-жылдын 4-апрелине чейин - «Дерзай» төрагасы == Колдонулган адабияттар == 3y01i2w2mmm2v3s8ncl4eo482za5325 0 128651 423056 2022-08-01T00:10:32Z Lauriswift911 32161 "[[:ru:Special:Redirect/revision/124369515|Протесты на Шри-Ланке (2022)]]" барагынан которулуп түзүлдү wikitext text/x-wiki '''Шри-Ланкада нааразылык протесттери''' (синг ශ්‍රී ලාංකික විරෝධතා, там. இலங்கையின் மக்கள் போராட்டம் ) 2022-жылы [[Шри-Ланка|Шри-Ланкада]] болгон [[Манифестация|нааразылык]] [[Протест|акциялары]] жана массалык нааразылык протесттери болуп саналат. Нааразылык протесттер 2022-жылдын март айында өлкөнүн эгемендүүлүгү таанылгандан берки эң ири экономикалык кризистин тушунда башталган. Митингчилер өкмөттүн отставкасын талап кылышты. Нааразылык акциялары баш аламандыкка айланды. 9-июлда демонстранттар өкмөттүк имараттарга, анын ичинде өлкөнүн президенти Готабай Ражапакса резиденциясына кирип барышкан. Президенттин отставкага кеткени жарыяланды. Премьер-министр Ранил Викрамасингхе президенттин милдетин аткаруучу болуп калды <ref name="автоссылка2">{{Cite web|lang=en|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/7/13/sri-lanka-crisis-live-news-updates|title=State of emergency imposed in Sri Lanka after president flees|author=Joseph Stepansky|deadlink=no}}</ref> . 2022-жылдын 20-июлунда Викрмесингхе парламент тарабынан президенттикке шайланган <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2022/07/20/932164-novim-prezidentom-shri-lanki-stal-vikremesinghe|title=Новым президентом Шри-Ланки стал бывший премьер страны Ранил Викремесингхе|deadlink=no}}</ref> . huzjm29mkynicpadcmyjdygqahvbyj3 423057 423056 2022-08-01T00:11:54Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Шри-Ланкада нааразылык протесттери''' ([[Сингалдар|синг]]. ශ්‍රී ලාංකික විරෝධතා, [[тамилдер|там]]. இலங்கையின் மக்கள் போராட்டம் ) 2022-жылы [[Шри-Ланка|Шри-Ланкада]] болгон [[Манифестация|нааразылык]] [[Протест|акциялары]] жана массалык нааразылык протесттери болуп саналат. Нааразылык протесттер 2022-жылдын март айында өлкөнүн эгемендүүлүгү таанылгандан берки эң ири экономикалык кризистин тушунда башталган. Митингчилер өкмөттүн отставкасын талап кылышты. Нааразылык акциялары баш аламандыкка айланды. 9-июлда демонстранттар өкмөттүк имараттарга, анын ичинде өлкөнүн президенти Готабай Ражапакса резиденциясына кирип барышкан. Президенттин отставкага кеткени жарыяланды. Премьер-министр Ранил Викрамасингхе президенттин милдетин аткаруучу болуп калды <ref name="автоссылка2">{{Cite web|lang=en|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/7/13/sri-lanka-crisis-live-news-updates|title=State of emergency imposed in Sri Lanka after president flees|author=Joseph Stepansky|deadlink=no}}</ref> . 2022-жылдын 20-июлунда Викрмесингхе парламент тарабынан президенттикке шайланган <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2022/07/20/932164-novim-prezidentom-shri-lanki-stal-vikremesinghe|title=Новым президентом Шри-Ланки стал бывший премьер страны Ранил Викремесингхе|deadlink=no}}</ref> == Колдонулган адабияттар == 91w1bjz7de62x1wppvhfm2shnowtkzp 423058 423057 2022-08-01T00:18:57Z Lauriswift911 32161 wikitext text/x-wiki '''Шри-Ланкада нааразылык протесттери''' ([[Сингалдар|синг]]. ශ්‍රී ලාංකික විරෝධතා, [[тамилдер|там]]. இலங்கையின் மக்கள் போராட்டம் ) 2022-жылы [[Шри-Ланка|Шри-Ланкада]] болгон [[Манифестация|нааразылык]] [[Протест|акциялары]] жана массалык нааразылык протесттери болуп саналат. {{Infobox civil conflict |кагылыш=Шри-Ланкадагы протесттер (2022) |бөлүгү = |сүрөт= Anti-government protest in Sri Lanka 2022.jpg |башжазуу= |дата= 15 март 2022 — улантылууда |орун= {{SRI}} |себеп= [[Экономика|экономикалык кризис]] |натыйжа= Конфликт улантылууда |өзгөрүүлөр= |каршы тарап1= {{SRI}} |каршы тарап2 = [[File:Communist Hammer and Sickle flag.svg | 23px]] [[Жанатха Вимутхи Перамуна]] <br> [[File:NPP Logo.png | 23px]] [[Эл-Улуттук Партиясы]] <br> [[File:Tamil Eelam Flag.svg | 23px]] [[Тамилдер|Тамил Улуттук Кыймылы]] |колбашчы1 = {{SRI}} [[Готабайя Рожапакса]] |колбашчы2= Бириккен эместик. |күчтөр1 = |күчтөр2= |жоготуулар1= 1 полиция кызматкери каза <br> 24 жабыркады <br> |жоготуулар2= 10 каза болду <br> 250+ жабыркады <br> 600+ камалды |жалпы жоготуулар= }} Нааразылык протесттер 2022-жылдын март айында өлкөнүн эгемендүүлүгү таанылгандан берки эң ири экономикалык кризистин тушунда башталган. Митингчилер өкмөттүн отставкасын талап кылышты. Нааразылык акциялары баш аламандыкка айланды. 9-июлда демонстранттар өкмөттүк имараттарга, анын ичинде өлкөнүн президенти Готабай Ражапакса резиденциясына кирип барышкан. Президенттин отставкага кеткени жарыяланды. Премьер-министр Ранил Викрамасингхе президенттин милдетин аткаруучу болуп калды <ref name="автоссылка2">{{Cite web|lang=en|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/7/13/sri-lanka-crisis-live-news-updates|title=State of emergency imposed in Sri Lanka after president flees|author=Joseph Stepansky|deadlink=no}}</ref> . 2022-жылдын 20-июлунда Викрмесингхе парламент тарабынан президенттикке шайланган <ref name="автоссылка3">{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2022/07/20/932164-novim-prezidentom-shri-lanki-stal-vikremesinghe|title=Новым президентом Шри-Ланки стал бывший премьер страны Ранил Викремесингхе|deadlink=no}}</ref> == Колдонулган адабияттар == k9eiaxfe7nvmuuythy2stsrumhexsf1 0 128652 423060 2022-08-01T01:33:47Z Абдырашит Сатылганов 8269 Абдырашит Сатылганов moved page [[Франкия]] to [[Франция]] over redirect: Ири булактарда Франция деп жазылган wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Франция]] i9wuvj5qrwoezmnskre8t5bel48su8u 1 128653 423062 2022-08-01T01:33:48Z Абдырашит Сатылганов 8269 Абдырашит Сатылганов moved page [[Талкуу:Франкия]] to [[Талкуу:Франция]] over redirect: Ири булактарда Франция деп жазылган wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Талкуу:Франция]] pum5v43ciq5eyccqgo932eoji0hn55b 0 128654 423064 2022-08-01T02:42:24Z Чагылган 28330 Created page with "'''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң..." wikitext text/x-wiki '''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң адам. Анын ичинде Нигерияда 340 миң, Камерунда 300 миң. io3dwp1devdl4xzv03ryma2kbyxacm2 423065 423064 2022-08-01T02:44:04Z Чагылган 28330 wikitext text/x-wiki '''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң адам. Анын ичинде Нигерияда 340 миң, Камерунда 300 миң. == Тил == Чамба-леко же сунтаи тилдеринде сүйлөшөт. Ал тил Нигер-конго макро-үйбүлөсүнүн адамауа-чыгыш уясына кирет. Ошондой эле калктын арасында [[англис тили|англис]] (Нигеридяда) жана [[француз тили|француз]] (Камерунда) тилдери кеңири таралган. 0pkxora4zpybgaf857s0oaq7ygqfowy 423066 423065 2022-08-01T02:46:19Z Чагылган 28330 /* Тил */ wikitext text/x-wiki '''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң адам. Анын ичинде Нигерияда 340 миң, Камерунда 300 миң. == Тил == Чамба-леко же сунтаи тилдеринде сүйлөшөт. Ал тил Нигер-конго макро-үйбүлөсүнүн адамауа-чыгыш уясына кирет. Ошондой эле калктын арасында [[англис тили|англис]] (Нигеридяда) жана [[француз тили|француз]] (Камерунда) тилдери кеңири таралган. == Коом == '''Социум''' Коомдук түзүлүштүн негизин чоң үй-бүлөлүк жамааттар жана патрилатералдык экзогамиялык топтор түзөт. Нике отурукташуу вирилокалдык. Левират, сорорат, сатып алган нике системаларды колдонушат. f3me921gnp0qdug4q1fgokji6eebifj 423067 423066 2022-08-01T02:47:22Z Чагылган 28330 wikitext text/x-wiki '''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң адам. Анын ичинде Нигерияда 340 миң, Камерунда 300 миң. == Тил == Чамба-леко же сунтаи тилдеринде сүйлөшөт. Ал тил Нигер-конго макро-үйбүлөсүнүн адамауа-чыгыш уясына кирет. Ошондой эле калктын арасында [[англис тили|англис]] (Нигеридяда) жана [[француз тили|француз]] (Камерунда) тилдери кеңири таралган. == Коом == '''Социум''' Коомдук түзүлүштүн негизин чоң үй-бүлөлүк жамааттар жана патрилатералдык экзогамиялык топтор түзөт. Нике отурукташуу вирилокалдык. Левират, сорорат, сатып алган нике системаларды колдонушат. '''Дин''' Көпчүлүк жергиликтүү салттуу ишенимдерди карманат. Ата-бабалардын арбагына жана жаратылыш күчтөрүнө сыйынуу, магия, төлгө. Чамба арасында мусулмандар да бар. 1fqh0u8cdpszsscztbad87d8wj2dv7i 423068 423067 2022-08-01T02:48:20Z Чагылган 28330 /* Коом */ wikitext text/x-wiki '''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң адам. Анын ичинде Нигерияда 340 миң, Камерунда 300 миң. == Тил == Чамба-леко же сунтаи тилдеринде сүйлөшөт. Ал тил Нигер-конго макро-үйбүлөсүнүн адамауа-чыгыш уясына кирет. Ошондой эле калктын арасында [[англис тили|англис]] (Нигеридяда) жана [[француз тили|француз]] (Камерунда) тилдери кеңири таралган. == Коом == '''Социум''' Коомдук түзүлүштүн негизин чоң үй-бүлөлүк жамааттар жана патрилатералдык экзогамиялык топтор түзөт. Нике отурукташуу вирилокалдык. Левират, сорорат, сатып алган нике системаларды колдонушат. '''Дин''' Көпчүлүк жергиликтүү салттуу ишенимдерди карманат. Ата-бабалардын арбагына жана жаратылыш күчтөрүнө сыйынуу, магия, төлгө. Чамба арасында мусулмандар да бар. '''Чарбалык иштер''' Малчылык (ири мүйүздүү мал) менен алектенишет. Кол өнөрчүлүк (карападан идиш жасоо, себет токуу) өнүккөн. 8v0b5kjcs3yxiwh1aovm5h2qpbpp0o6 423069 423068 2022-08-01T02:49:23Z Чагылган 28330 /* Коом */ wikitext text/x-wiki '''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң адам. Анын ичинде Нигерияда 340 миң, Камерунда 300 миң. == Тил == Чамба-леко же сунтаи тилдеринде сүйлөшөт. Ал тил Нигер-конго макро-үйбүлөсүнүн адамауа-чыгыш уясына кирет. Ошондой эле калктын арасында [[англис тили|англис]] (Нигеридяда) жана [[француз тили|француз]] (Камерунда) тилдери кеңири таралган. == Коом == '''Социум''' Коомдук түзүлүштүн негизин чоң үй-бүлөлүк жамааттар жана патрилатералдык экзогамиялык топтор түзөт. Нике отурукташуу вирилокалдык. Левират, сорорат, сатып алган нике системаларды колдонушат. '''Дин''' Көпчүлүк жергиликтүү салттуу ишенимдерди карманат. Ата-бабалардын арбагына жана жаратылыш күчтөрүнө сыйынуу, магия, төлгө. Чамба арасында мусулмандар да бар. '''Чарбалык иштер''' Малчылык (ири мүйүздүү мал) менен алектенишет. Кол өнөрчүлүк (карападан идиш жасоо, себет токуу) өнүккөн. '''Турак-жай''' Турак жай тегерек, дубалдары кирпич жана конус түрүндөгү саман менен жабылган. Дубалдар көбүнчө сүрөттөр жана оймо-чиймелер менен кооздолгон. 0vgxbhb9xxfp7xbpkaite7pnf2daf3p 423070 423069 2022-08-01T03:05:42Z Чагылган 28330 wikitext text/x-wiki '''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң адам. Анын ичинде Нигерияда 340 миң, Камерунда 300 миң. == Тил == Чамба-леко же сунтаи тилдеринде сүйлөшөт. Ал тил Нигер-конго макро-үйбүлөсүнүн адамауа-чыгыш уясына кирет. Ошондой эле калктын арасында [[англис тили|англис]] (Нигеридяда) жана [[француз тили|француз]] (Камерунда) тилдери кеңири таралган. == Коом == '''Социум''' Коомдук түзүлүштүн негизин чоң үй-бүлөлүк жамааттар жана патрилатералдык экзогамиялык топтор түзөт. Нике отурукташуу вирилокалдык. Левират, сорорат, сатып алган нике системаларды колдонушат. '''Дин''' Көпчүлүк жергиликтүү салттуу ишенимдерди карманат. Ата-бабалардын арбагына жана жаратылыш күчтөрүнө сыйынуу, магия, төлгө. Чамба арасында мусулмандар да бар. '''Чарбалык иштер''' Малчылык (ири мүйүздүү мал) менен алектенишет. Кол өнөрчүлүк (карападан идиш жасоо, себет токуу) өнүккөн. '''Турак-жай''' Турак жай тегерек, дубалдары кирпич жана конус түрүндөгү саман менен жабылган. Дубалдар көбүнчө сүрөттөр жана оймо-чиймелер менен кооздолгон. '''Кийим''' Аялдардын салттуу кийими — буладан же мончоктон жасалган алжапкыч, эркектердин — белдемчи. Азыркы учурда салттуу кийимден алыстап, заманбап кийинишет. eqskoshg4xcjq1l6w7ex9febwsf3wac 423071 423070 2022-08-01T03:29:41Z Чагылган 28330 wikitext text/x-wiki '''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң адам. Анын ичинде Нигерияда 340 миң, Камерунда 300 миң. == Тил == Чамба-леко же сунтаи тилдеринде сүйлөшөт. Ал тил Нигер-конго макро-үйбүлөсүнүн адамауа-чыгыш уясына кирет. Ошондой эле калктын арасында [[англис тили|англис]] (Нигеридяда) жана [[француз тили|француз]] (Камерунда) тилдери кеңири таралган. == Коом == '''Социум''' Коомдук түзүлүштүн негизин чоң үй-бүлөлүк жамааттар жана патрилатералдык экзогамиялык топтор түзөт. Нике отурукташуу вирилокалдык. Левират, сорорат, сатып алган нике системаларды колдонушат. '''Дин''' Көпчүлүк жергиликтүү салттуу ишенимдерди карманат. Ата-бабалардын арбагына жана жаратылыш күчтөрүнө сыйынуу, магия, төлгө. Чамба арасында мусулмандар да бар. '''Чарбалык иштер''' Малчылык (ири мүйүздүү мал) менен алектенишет. Кол өнөрчүлүк (карападан идиш жасоо, себет токуу) өнүккөн. '''Турак-жай''' Турак жай тегерек, дубалдары кирпич жана конус түрүндөгү саман менен жабылган. Дубалдар көбүнчө сүрөттөр жана оймо-чиймелер менен кооздолгон. '''Кийим''' Аялдардын салттуу кийими — буладан же мончоктон жасалган алжапкыч, эркектердин — белдемчи. Азыркы учурда салттуу кийимден алыстап, заманбап кийинишет. '''Тамак-аш''' Сүт жана сүт азыктары. '''Маданият''' Этникалык фольклору (жомоктор, мифтер, ырлар, макал-лакаптар) бай. 7vtxlkyzm9ha13hjbwfscwc2vpobb09 423072 423071 2022-08-01T03:30:46Z Чагылган 28330 /* Коом */ wikitext text/x-wiki '''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң адам. Анын ичинде Нигерияда 340 миң, Камерунда 300 миң. == Тил == Чамба-леко же сунтаи тилдеринде сүйлөшөт. Ал тил Нигер-конго макро-үйбүлөсүнүн адамауа-чыгыш уясына кирет. Ошондой эле калктын арасында [[англис тили|англис]] (Нигеридяда) жана [[француз тили|француз]] (Камерунда) тилдери кеңири таралган. == Коом == '''Социум''' Коомдук түзүлүштүн негизин чоң үй-бүлөлүк жамааттар жана патрилатералдык экзогамиялык топтор түзөт. Нике отурукташуу вирилокалдык. Левират, сорорат, сатып алган нике системаларды колдонушат. '''Дин''' Көпчүлүк жергиликтүү салттуу ишенимдерди карманат. Ата-бабалардын арбагына жана жаратылыш күчтөрүнө сыйынуу, магия, төлгө. Чамба арасында мусулмандар да бар. '''Чарбалык иштер''' Малчылык (ири мүйүздүү мал) менен алектенишет. Кол өнөрчүлүк (карападан идиш жасоо, себет токуу) өнүккөн. '''Турак-жай''' Турак жай тегерек, дубалдары кирпич жана конус түрүндөгү саман менен жабылган. Дубалдар көбүнчө сүрөттөр жана оймо-чиймелер менен кооздолгон. '''Кийим''' Аялдардын салттуу кийими — буладан же мончоктон жасалган алжапкыч, эркектердин — белдемчи. Азыркы учурда салттуу кийимден алыстап, заманбап кийинишет. '''Тамак-аш''' Сүт жана сүт азыктары. '''Маданият''' Этникалык фольклору (жомоктор, мифтер, ырлар, макал-лакаптар) бай. == Шилтемелер == *http://etnolog.ru/people.php?id=CHMB *dictionary.academic.ru/13008/Чамба htmqjantu6wa78fo9bq7k57gsh382qp 423073 423072 2022-08-01T03:31:57Z Чагылган 28330 /* Шилтемелер */ wikitext text/x-wiki '''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң адам. Анын ичинде Нигерияда 340 миң, Камерунда 300 миң. == Тил == Чамба-леко же сунтаи тилдеринде сүйлөшөт. Ал тил Нигер-конго макро-үйбүлөсүнүн адамауа-чыгыш уясына кирет. Ошондой эле калктын арасында [[англис тили|англис]] (Нигеридяда) жана [[француз тили|француз]] (Камерунда) тилдери кеңири таралган. == Коом == '''Социум''' Коомдук түзүлүштүн негизин чоң үй-бүлөлүк жамааттар жана патрилатералдык экзогамиялык топтор түзөт. Нике отурукташуу вирилокалдык. Левират, сорорат, сатып алган нике системаларды колдонушат. '''Дин''' Көпчүлүк жергиликтүү салттуу ишенимдерди карманат. Ата-бабалардын арбагына жана жаратылыш күчтөрүнө сыйынуу, магия, төлгө. Чамба арасында мусулмандар да бар. '''Чарбалык иштер''' Малчылык (ири мүйүздүү мал) менен алектенишет. Кол өнөрчүлүк (карападан идиш жасоо, себет токуу) өнүккөн. '''Турак-жай''' Турак жай тегерек, дубалдары кирпич жана конус түрүндөгү саман менен жабылган. Дубалдар көбүнчө сүрөттөр жана оймо-чиймелер менен кооздолгон. '''Кийим''' Аялдардын салттуу кийими — буладан же мончоктон жасалган алжапкыч, эркектердин — белдемчи. Азыркы учурда салттуу кийимден алыстап, заманбап кийинишет. '''Тамак-аш''' Сүт жана сүт азыктары. '''Маданият''' Этникалык фольклору (жомоктор, мифтер, ырлар, макал-лакаптар) бай. == Шилтемелер == *http://etnolog.ru/people.php?id=CHMB *dictionary.academic.ru/13008/Чамба [[Категория:Африка этностору]] b04rz2nhxk3zy0k1784v3dvst2nic92 423074 423073 2022-08-01T03:33:02Z Чагылган 28330 wikitext text/x-wiki '''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң адам. Анын ичинде Нигерияда 340 миң, Камерунда 300 миң. == Тил == Чамба-леко же сунтаи тилдеринде сүйлөшөт. Ал тил Нигер-конго макро-үйбүлөсүнүн адамауа-чыгыш уясына кирет. Ошондой эле калктын арасында [[англис тили|англис]] (Нигеридяда) жана [[француз тили|француз]] (Камерунда) тилдери кеңири таралган. == Коом == '''Социум''' Коомдук түзүлүштүн негизин чоң үй-бүлөлүк жамааттар жана патрилатералдык экзогамиялык топтор түзөт. Нике отурукташуу вирилокалдык. Левират, сорорат, сатып алган нике системаларды колдонушат. '''Дин''' Көпчүлүк жергиликтүү салттуу ишенимдерди карманат. Ата-бабалардын арбагына жана жаратылыш күчтөрүнө сыйынуу, магия, төлгө. Чамба арасында мусулмандар да бар. '''Чарбалык иштер''' Малчылык (ири мүйүздүү мал) менен алектенишет. Кол өнөрчүлүк (карападан идиш жасоо, себет токуу) өнүккөн. '''Турак-жай''' Турак жай тегерек, дубалдары кирпич жана конус түрүндөгү саман менен жабылган. Дубалдар көбүнчө сүрөттөр жана оймо-чиймелер менен кооздолгон. '''Кийим''' Аялдардын салттуу кийими — буладан же мончоктон жасалган алжапкыч, эркектердин — белдемчи. Азыркы учурда салттуу кийимден алыстап, заманбап кийинишет. '''Тамак-аш''' Сүт жана сүт азыктары. '''Маданият''' Этникалык фольклору (жомоктор, мифтер, ырлар, макал-лакаптар) бай. == Шилтемелер == *http://etnolog.ru/people.php?id=CHMB *https://illustrated_dictionary.academic.ru/13008/Чамба [[Категория:Африка этностору]] hpcz24eykugwppbzgmtr7bcw48ofgv8 423081 423074 2022-08-01T03:48:32Z Чагылган 28330 /* Тил */ wikitext text/x-wiki '''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң адам. Анын ичинде Нигерияда 340 миң, Камерунда 300 миң. == Тил == Чамба-леко же сунтаи тилдеринде сүйлөшөт. Ал тил Нигер-конго макро-үйбүлөсүнүн адамауа-убанги уясына кирет. Ошондой эле калктын арасында [[англис тили|англис]] (Нигеридяда) жана [[француз тили|француз]] (Камерунда) тилдери кеңири таралган. == Коом == '''Социум''' Коомдук түзүлүштүн негизин чоң үй-бүлөлүк жамааттар жана патрилатералдык экзогамиялык топтор түзөт. Нике отурукташуу вирилокалдык. Левират, сорорат, сатып алган нике системаларды колдонушат. '''Дин''' Көпчүлүк жергиликтүү салттуу ишенимдерди карманат. Ата-бабалардын арбагына жана жаратылыш күчтөрүнө сыйынуу, магия, төлгө. Чамба арасында мусулмандар да бар. '''Чарбалык иштер''' Малчылык (ири мүйүздүү мал) менен алектенишет. Кол өнөрчүлүк (карападан идиш жасоо, себет токуу) өнүккөн. '''Турак-жай''' Турак жай тегерек, дубалдары кирпич жана конус түрүндөгү саман менен жабылган. Дубалдар көбүнчө сүрөттөр жана оймо-чиймелер менен кооздолгон. '''Кийим''' Аялдардын салттуу кийими — буладан же мончоктон жасалган алжапкыч, эркектердин — белдемчи. Азыркы учурда салттуу кийимден алыстап, заманбап кийинишет. '''Тамак-аш''' Сүт жана сүт азыктары. '''Маданият''' Этникалык фольклору (жомоктор, мифтер, ырлар, макал-лакаптар) бай. == Шилтемелер == *http://etnolog.ru/people.php?id=CHMB *https://illustrated_dictionary.academic.ru/13008/Чамба [[Категория:Африка этностору]] ryeffgh6fk5lpg874nvs2d25aacrhv9 423084 423081 2022-08-01T07:18:21Z Чагылган 28330 /* Тил */ wikitext text/x-wiki '''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң адам. Анын ичинде Нигерияда 340 миң, Камерунда 300 миң. == Тил == Чамба-леко же сунтаи тилдеринде сүйлөшөт. Ал тилдер Нигер-конго макро-үйбүлөсүнүн адамауа-убанги уясына кирет. Ошондой эле калктын арасында [[англис тили|англис]] (Нигеридяда) жана [[француз тили|француз]] (Камерунда) тилдери кеңири таралган. == Коом == '''Социум''' Коомдук түзүлүштүн негизин чоң үй-бүлөлүк жамааттар жана патрилатералдык экзогамиялык топтор түзөт. Нике отурукташуу вирилокалдык. Левират, сорорат, сатып алган нике системаларды колдонушат. '''Дин''' Көпчүлүк жергиликтүү салттуу ишенимдерди карманат. Ата-бабалардын арбагына жана жаратылыш күчтөрүнө сыйынуу, магия, төлгө. Чамба арасында мусулмандар да бар. '''Чарбалык иштер''' Малчылык (ири мүйүздүү мал) менен алектенишет. Кол өнөрчүлүк (карападан идиш жасоо, себет токуу) өнүккөн. '''Турак-жай''' Турак жай тегерек, дубалдары кирпич жана конус түрүндөгү саман менен жабылган. Дубалдар көбүнчө сүрөттөр жана оймо-чиймелер менен кооздолгон. '''Кийим''' Аялдардын салттуу кийими — буладан же мончоктон жасалган алжапкыч, эркектердин — белдемчи. Азыркы учурда салттуу кийимден алыстап, заманбап кийинишет. '''Тамак-аш''' Сүт жана сүт азыктары. '''Маданият''' Этникалык фольклору (жомоктор, мифтер, ырлар, макал-лакаптар) бай. == Шилтемелер == *http://etnolog.ru/people.php?id=CHMB *https://illustrated_dictionary.academic.ru/13008/Чамба [[Категория:Африка этностору]] ml2kj2ebihafui50gf4ah5fv6d9h3ql 423085 423084 2022-08-01T07:19:34Z Чагылган 28330 /* Тил */ wikitext text/x-wiki '''Чамба''' (''цамба, джамба, самабу, сама, динга, леко'') — эл. [[Нигерия|Нигерияда]] (Гонгола штатында) жана [[Камерун|Камерунда]] (Бенуэ дарыянын жогорку агымында) жашайт.<br> Чамба-лекон, кунгана, сунтан, донга и такум субэтникалык топтордон камтыйт.<br> Жалпы саны 640 миң адам. Анын ичинде Нигерияда 340 миң, Камерунда 300 миң. == Тил == Чамба-леко же сунтаи тилдеринде сүйлөшөт. Ал тилдер Нигер-конго макро-үйбүлөсүнүн адамава-убанги уясына кирет. Ошондой эле калктын арасында [[англис тили|англис]] (Нигеридяда) жана [[француз тили|француз]] (Камерунда) тилдери кеңири таралган. == Коом == '''Социум''' Коомдук түзүлүштүн негизин чоң үй-бүлөлүк жамааттар жана патрилатералдык экзогамиялык топтор түзөт. Нике отурукташуу вирилокалдык. Левират, сорорат, сатып алган нике системаларды колдонушат. '''Дин''' Көпчүлүк жергиликтүү салттуу ишенимдерди карманат. Ата-бабалардын арбагына жана жаратылыш күчтөрүнө сыйынуу, магия, төлгө. Чамба арасында мусулмандар да бар. '''Чарбалык иштер''' Малчылык (ири мүйүздүү мал) менен алектенишет. Кол өнөрчүлүк (карападан идиш жасоо, себет токуу) өнүккөн. '''Турак-жай''' Турак жай тегерек, дубалдары кирпич жана конус түрүндөгү саман менен жабылган. Дубалдар көбүнчө сүрөттөр жана оймо-чиймелер менен кооздолгон. '''Кийим''' Аялдардын салттуу кийими — буладан же мончоктон жасалган алжапкыч, эркектердин — белдемчи. Азыркы учурда салттуу кийимден алыстап, заманбап кийинишет. '''Тамак-аш''' Сүт жана сүт азыктары. '''Маданият''' Этникалык фольклору (жомоктор, мифтер, ырлар, макал-лакаптар) бай. == Шилтемелер == *http://etnolog.ru/people.php?id=CHMB *https://illustrated_dictionary.academic.ru/13008/Чамба [[Категория:Африка этностору]] ojejj6gfmkt76ky9u1v67oizx2qfl61 0 128655 423083 2022-08-01T05:09:20Z Абдырашит Сатылганов 8269 "[[:en:Special:Redirect/revision/1101083238|Kyrgyzstan at the 2022 World Games]]" барагынан которулуп түзүлдү wikitext text/x-wiki '''Кыргызстан''' 2022-жылдын 7-июлунан 17-июлуна чейин Бирмингемде (АКШ) өткөн '''Дүйнөлүк оюндарга''' катышкан <ref>{{Cite web|url=https://www.theworldgames.org/editions/Birmingham-USA-2022-13/qualifications/by-country|title=Qualifications for TWG 2022, Birmingham (USA)}}</ref> Кыргызстандын атынан барган спортчулар бир күмүш жана бир коло медаль тагынышты. Өлкө медалдык таблицада 60-орунду ээлеген. == Медалисттер == {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Медаль ! аты ! Спорт ! Окуя ! Дата |- |{{Күмүш медаль}}</img>{{Күмүш медаль}} | Abdurahmanhaji Murtazaliev [ ru ] | Джу-джитсу | Эркектер не-ваза 85 кг | 15 July |- |{{Коло медаль}}</img>{{Коло медаль}} | Икбол Фозилжонов | Кикбоксинг | Эркектер 63,5 кг | 14 July |} == Атаандаштар == Төмөндө Оюндардагы атаандаштардын тизмеси келтирилген. {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" ! width="180" |Спорт ! width="55" | Эркектер ! width="55" | Аялдар ! width="55" | Бардыгы |- | align="left" | Джу-джитсу | 1 | 0 | 1 |- | align="left" | Кикбоксинг | 1 | 0 | 1 |- ! Бардыгы ! 2 ! 0 ! 2 |} == Джу-джитсу == Джу-житсу боюнча Кыргызстан 1 күмүш медаль тагынды. <ref name="ju_jitsu_results_book_world_games_2022">{{Cite web|title=Ju-jitsu Results Book|url=https://swog2022.sportresult.com/hide/en/Pdf/GetResultbookPdf?filename=Ju-Jitsu.pdf}}</ref> == Кикбоксинг == Кыргызстан кикбоксинг боюнча бир коло медаль тагынды. <ref name="kickboxing_results_book_world_games_2022">{{Cite web|title=Kickboxing Results Book|url=https://swog2022.sportresult.com/hide/en/Pdf/GetResultbookPdf?filename=Kickboxing.pdf}}</ref> {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:90%" ! rowspan="2" |Спортчу ! rowspan="2" | Категория ! Чейрек финал ! Жарым катышат ! colspan="2" | Финал/коло үчүн беттеш |- style="font-size:95%" ! Оппозиция<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> Жыйынтык ! Оппозиция<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> Жыйынтык ! Оппозиция<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> Жыйынтык ! Rank |- | align="left" | '''Икбол Фозилжонов''' | align="left" | Эркектер 63,5 кг |{{СпортчуАО туусу|[[Dajan Ivanović|Ivanović]]|BIH|2022 World Games}}</img><br /><br /><br /><br /> '''В''' 3–0 |{{СпортчуАО туусу|[[Miguel Martínez (kickboxer)|Martínez]]|MEX|2022 World Games}}</img><br /><br /><br /><br /> '''L''' WO |{{СпортчуАО туусу|[[Chingiskhan Tlemissov|Tlemissov]]|KAZ|2022 World Games}}</img><br /><br /><br /><br /> '''В''' 3–0 |</img> |} == Шилтемелер == {{Reflist}} kjx5ojwaf618n80jrzmcmd1psajzlue