Wikipedia
miwiki
https://mi.wikipedia.org/wiki/Hau_K%C4%81inga
MediaWiki 1.39.0-wmf.26
first-letter
Media
Special
Talk
User
User talk
Wikipedia
Wikipedia talk
File
File talk
MediaWiki
MediaWiki talk
Template
Template talk
Help
Help talk
Category
Category talk
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Reo Rūhia
0
17523
153799
153798
2022-08-25T02:12:18Z
PARALLAX333
16751
Kua tāpirihia ētahi tauira.
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Rūhia''' (ру́сский язы́к) te reo matua o [[Rūhia]]. E kitea ana te reo Rūhia hei reo whaimana o [[Rūhia]], o [[Pērara]], o [[Katatānga]], o [[Kikitānga]], o [[Takiritānga]]. E kitea anō hoki ana hei reo o te tokoiti i [[Romēnia]], i [[Āmenia]], i [[Pōrana]], i [[Tīekia]], i [[Horowākia]], i [[Morotawa]], i [[Mongōria]], i [[Ūkareinga]].
258 miriona ngā kaikōrero Rūhia, puta noa i te ao. Ko te reo māori tino nui o [[Ūropi]] te reo Rūhia. Whaihoki, ko te reo nui tuawhitu o tēnei ao ki te tau o ngā kaikōrero māori, ko te tuawaru rānei ki te tau o ngā kaikōrero katoa. Ko te reo Rūhia kotahi o ngā reo e ono o [[Te Rūnanga Whakakotahi i ngā Iwi o te Ao]].
[[File:Russian_language_status_and_proficiency_in_the_World.svg|link=https://pih.wikipedia.org/wiki/File:Russian_language_status_and_proficiency_in_the_World.svg|thumb|350x350px|Mapi o ngā whenua, e kōrerotia ai te reo Rūhia]]
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Здра́вствуйте
| rowspan="2" |Kia ora
|-
|Приве́т
|-
|Как дела́?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Хорошо́
|Kei te pai
|-
|Да
|Āe
|-
|Нет
|Kāo
|-
|Пожа́луйста
|Tēnā koa
|-
|Спаси́бо
|Ngā mihi
|-
| rowspan="2" |Пока́ пока́
|Haere rā
|-
|E noho rā
|-
|До свида́ния
|Ka kite anō
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
E tuhia ana te reo Rūhia ki tētahi arapū [[Kiririki]]. 33 ngā reta o te arapū Rūhia. Ka whakaaturia ngā pūmatua me ngā pūriki ki te āhua matika, ki te āhua tītaha hoki, me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+ Arapū
|-
! Matika
| А а || Б б || В в || Г г || Д д || Е е || Ё ё || Ж ж || З з || И и || Й й || К к || Л л || М м || Н н || О о || П п || Р р || С с || Т т || У у || Ф ф || Х х || Ц ц || Ч ч || Ш ш || Щ щ || Ъ ъ || Ы ы || Ь ь || Э э || Ю ю || Я я
|-
! Tītaha
| ''А а'' || ''Б б'' || ''В в'' || ''Г г'' || ''Д д'' || ''Е е'' || ''Ё ё'' || ''Ж ж'' || ''З з'' || ''И и'' || ''Й й'' || ''К к'' || ''Л л'' || ''М м'' || ''Н н'' || ''О о'' || ''П п'' || ''Р р'' || ''С с'' || ''Т т'' || ''У у'' || ''Ф ф'' || ''Х х'' || ''Ц ц'' || ''Ч ч'' || ''Ш ш'' || ''Щ щ'' || ''Ъ ъ'' || ''Ы ы'' || ''Ь ь'' || ''Э э'' || ''Ю ю'' || ''Я я''
|-
! Oro
| /a/ || /b/ || /v/ || /ɡ/ || /d/ || /je/ || /jo/ || /ʐ/ || /z/ || /i/ || /j/ || /k/ || /l/ || /m/ || /n/ || /o/ || /p/ || /r/ || /s/ || /t/ || /u/ || /f/ || /x/ || /ts/ || /tɕ/ || /ʂ/ || /ɕ/ || /./ || /ɨ/ || /ʲ/ || /e/ || /ju/ || /ja/
|}
* Ko te “«И» кра́ткое” (ko te “te ‘и’ poto”) te ingoa o te “Й”.
* Ko te “твёрдый знак” (ko te “te tohu mārō”) te ingoa o te “Ъ”.
* Ko te “мягкий знак” (ko te “te tohu ngāwari”) te ingoa o te “Ь”.
Ka taea te whakaatu te hā o te kupu ki te tohu: <´>. Hei tauira, <собо́й>. Engari, ka tuhia noatia te <собой> i te nui o te wā. Kei te “ё” te hā i ngā wā katoa.
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Orokati
|-
! || Ngutu || Niho || Niho takamuri || Takamuri
|-
! Whakamutu
| p pʲ b bʲ || t tʲ d dʲ || || k (kʲ) ɡ (ɡʲ)
|-
! Ihu
| m mʲ || n nʲ || ||
|-
! Tōiri
| || r rʲ || ||
|-
! Tiotio
| f fʲ v vʲ || s sʲ z zʲ || ʂ ɕ ʐ (ʑ) || x (xʲ) (ɣ) (ɣʲ)
|-
! Tiotio whakamutu
| || ts (tsʲ) || tɕ ||
|-
! Tata
| || l lʲ || j ||
|}
Ka whakahuatia te /ɕ/ ki te [ɕː].
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Oropuare
|-
! || Takamua || Pū || Takamuri
|-
! Tata
| i || (ɨ) || u
|-
! Waenga
| e || || o
|-
! Tuwhera
| || a ||
|}
Ka whakaitia tētahi oropuare, mehemea kāore te hā o te kupu i reira.
== Wetereo ==
=== Tūingoa ===
He maha ngā āhua o te tūingoa Rūhia kotahi. Ka panoni ngā tūingoa, kia whakaaturia te mahi o te kupu i te rerenga kōrero. E ono ngā mahi rerekē: Ko te kaikawe, ko te aronga, ko te riro, ko te pūhono, ko te whāinga, ko te taputapu.<blockquote>Бык ви́дел пти́цу. — I kite te pūru i te manu.</blockquote>Ko te kaikawe te “бык” (ko te pūru). Ko te aronga te “пти́цу” (ko te manu). Mehemea ko te manu te kaikawe, ka whakamahia te āhua kaikawe: “Пти́ца”.
Ka whakamahia pēneitia te āhua '''riro''' o te “бык”.<blockquote>но́ги '''быка́''' — ngā waewae o te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''pūhono''' o te “бык”.<blockquote>в '''быке́''' — i roto i te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''whāinga''' o te “бык”.<blockquote>'''быку́''' — ki te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''taputapu''' o te “бык”.<blockquote>'''быко́м''' — e whakamahi ana i te '''pūru'''</blockquote>He ira tō ngā kupu Rūhia katoa: Ko te tāne, ko te wahine, ko te irakore rānei. He rerekē ngā panoni mō aua momo e toru. He tāne te “бык”. He wahine te “пти́ца”.
Ka panoni hoki ngā tūingoa, mehemea he takitini. Anei ētahi atu tauira mō ngā ira e toru: Ko te “окно́” (ko te “matapihi”), te “стол” (ko te “tēpu”), me te “вода́” (ko te “wai”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua mō ngā mahi me ngā ira e toru
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="2" |Irakore
!Takitahi
| colspan="2" |окно́
|окна́
|окне́
|окну́
|окно́м
|-
!Takitini
| colspan="2" |о́кна
|о́кон
|о́кнах
|о́кнам
|о́кнами
|-
! rowspan="2" |Tāne
!Takitahi
| colspan="2" |стол
|стола́
|столе́
|столу́
|столо́м
|-
!Takitini
| colspan="2" |столы́
|столо́в
|стола́х
|стола́м
|стола́ми
|-
! rowspan="2" |Wahine
!Takitahi
|вода́
|во́ду
|воды́
| colspan="2" |воде́
|водо́й
|-
!Takitini
| colspan="2" |во́ды
|вод
|во́дах
|во́дам
|во́дами
|}
=== Tūāhua ===
Ka panoni āhua ngā tūāhua ki te mahi, ki te ira hoki o te tūingoa. Ka huri te “но́вый” (ko te “hou”) ki te “но́вое”, kia whakarerekētia te “окно́”. Engari, ka huri ki te “но́вая”, kia whakarerekētia te “вода́”. Anei ngā āhua o taua tūāhua.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “но́вый” (ko te “hou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
!Poto
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |но́вое
| rowspan="2" |но́вого
| rowspan="2" |но́вом
| rowspan="2" |но́вому
| rowspan="2" |но́вым
|но́во
|-
!Tāne
| colspan="2" |но́вый
|нов
|-
!Wahine
|но́вая
|но́вую
| colspan="4" |но́вой
|нова́
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |но́вые
| colspan="2" |но́вых
|но́вым
|но́выми
|но́вы, новы́
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-oго” ki te /ovo/.
* Mō ngā tūāhua tāne, mō ngā tūāhua riro takitini hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te tūingoa.
<blockquote>'''но́вые''' ту́фли — ngā hū '''hou'''
'''но́вых''' ту́фель — o ngā hū '''hou'''
'''но́выми''' ту́флями — e whakamahi ana i ngā hū '''hou'''
Ту́фли '''но́вые.''' — He '''hou''' ngā hū.</blockquote>
=== Tūkapi ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o ngā tūkapi
! colspan="4" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="2" |Kiritūnei
! colspan="2" |Takitahi
|''(au)''
|я
| colspan="2" |меня́
| colspan="2" |мне
|мной
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(tātou, mātou)''
|мы
| colspan="3" |нас
|нам
|на́ми
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
! colspan="2" |Takitahi
|''(koe)''
|ты
| colspan="2" |тебя́
| colspan="2" |тебе́
|тобо́й
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(koutou)''
|вы
| colspan="3" |вас
|вам
|ва́ми
|-
! rowspan="4" |Kiritūrā
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| rowspan="3" |''(ia)''
|оно́
| colspan="2" rowspan="2" |его́
| rowspan="2" |нём
| rowspan="2" |ему́
| rowspan="2" |им
|-
!Tāne
|он
|-
!Wahine
|она́
| colspan="2" |её
|ней
| colspan="2" |ей
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(rātou)''
|они́
| colspan="2" |их
|них
|им
|и́ми
|-
! colspan="3" |Hokinga
|''(au anō, koe anō…)''
|
| colspan="2" |себя́
| colspan="2" |себе́
|собо́й
|}
* Ka whakahuatia te “его́” ki te /jеˈvo/.
* Ka whakamahia te “вы” (ehara i te “ты”) mō te “koe”, kia whakaaturia te maruwehi.
* I te wā, e whai ai ngā tūkapi kiritūrā ki ngā pūhono, ka mauria te “н-”. Hei tauira, ka kōmitimitihia te “у” (ko te pūhono) me te “его́” (ko te tūkapi kiritūrā), ka puta ai te “у него́”.
<blockquote>'''Я''' ви́жу '''тебя́.''' — Kei te kite '''au''' i a '''koe.'''
'''Ты''' помога́ешь '''меня́.''' — Kei te āwhina '''koe''' i a '''au.'''
'''Они́''' крича́ли '''мне.''' — I tangi atu '''rātou''' ki a '''au.'''
'''Я''' уви́дел '''себя́''' в зе́ркале. — I kite '''au''' i a '''au anō''' i te whakaata.</blockquote>He '''tūkapi riro''' hoki te “его́”, te “её”, me te “их”.<blockquote>'''его́''' дом — '''tana''' whare (o tētahi tāne)
'''её''' ко́шка — '''tana''' ngeru (a tētahi wahine)
'''их''' ру́ки — '''ō rātou''' ringaringa</blockquote>He matatini ake ngā tūkapi riro kē. Me whakaatu te mahi, te ira, me te takitinitanga hoki o te rironga.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “мой” (ko te “taku”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |моё
| rowspan="2" |моего́
| rowspan="2" |моём
| rowspan="2" |моему́
| rowspan="2" |мои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |мой
|-
!Wahine
|моя́
|мою́
| colspan="4" |мое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |мои́
| colspan="2" |мои́х
|мои́м
|мои́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “наш” (ko te “tā tātou” me te “tā mātou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |на́ше
| rowspan="2" |на́шего
| rowspan="2" |на́шем
| rowspan="2" |на́шему
| rowspan="2" |на́шим
|-
!Tāne
| colspan="2" |наш
|-
!Wahine
|на́ша
|на́шу
| colspan="4" |на́шей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |на́ши
| colspan="2" |на́ших
|на́шим
|на́шими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “твой” (ko te “tāu”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |твоё
| rowspan="2" |твоего́
| rowspan="2" |твоём
| rowspan="2" |твоему́
| rowspan="2" |твои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |твой
|-
!Wahine
|твоя́
|твою́
| colspan="4" |твое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |твои́
| colspan="2" |твои́х
|твои́м
|твои́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “ваш” (ko te “tā koutou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |ва́ше
| rowspan="2" |ва́шего
| rowspan="2" |ва́шем
| rowspan="2" |ва́шему
| rowspan="2" |ва́шим
|-
!Tāne
| colspan="2" |ваш
|-
!Wahine
|ва́ша
|ва́шу
| colspan="4" |ва́шей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |ва́ши
| colspan="2" |ва́ших
|ва́шим
|ва́шими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “свой” (ko te “taku ake” me te “tō ake”, te aha, te aha)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |своё
| rowspan="2" |своего́
| rowspan="2" |своём
| rowspan="2" |своему́
| rowspan="2" |свои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |свой
|-
!Wahine
|своя́
|свою́
| colspan="4" |свое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |свои́
| colspan="2" |свои́х
|свои́м
|свои́ми
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-его” ki te /jеvo/.
* Mō ngā tūkapi riro tāne, mō ngā tūkapi riro takitini hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te rironga.
* Ka whakamahia te “свой”, mehemea ko te kaikawe te mea, kua riro ai.
<blockquote>'''мой''' сад — '''taku''' mara
'''моя́''' мать — '''taku''' māmā
'''мои́''' па́льцы — '''aku''' matimati
'''твоё''' се́рдце — '''tō''' manawa
'''твоему́''' се́рдцу — ki '''tō''' manawa
Я ви́жу '''свою́''' ко́шку. — Kei te kite au i '''taku''' ngeru.</blockquote>
=== Tūwāhi ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “э́то” (ko te “tēnei”, te “tēnā”, me te “tērā”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |э́то
| rowspan="2" |э́того
| rowspan="2" |э́том
| rowspan="2" |э́тому
| rowspan="2" |э́тим
|-
!Tāne
| colspan="2" |э́тот
|-
!Wahine
|э́та
|э́ту
| colspan="4" |э́той
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |э́ти
| colspan="2" |э́тих
|э́тим
|э́тими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “то” (ko te “taua”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |то
| rowspan="2" |того́
| rowspan="2" |том
| rowspan="2" |тому́
| rowspan="2" |тем
|-
!Tāne
| colspan="2" |тот
|-
!Wahine
|та
|ту
| colspan="4" |той
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |те
| colspan="2" |тех
|тем
|те́ми
|}
Ko te “здесь”, ko te “тут” rānei ngā kupu mō te “i konei”. Ko te “там” te kupu mō te “i konā”, mō te “i korā”. Ko te “сюда́” te “ki konei”. Ko te “туда́” te “ki konā” me te “ki korā”. Ko te “отсю́да” te “mai i konei”. Ko te “отту́да” te “mai i konā” me te “mai i korā”.<blockquote>'''Э́то''' ру́сский язы́к. — Ko te reo Rūhia '''tēnei.'''
'''э́того''' языка́ — o '''tēnei''' reo
'''тем''' лю́дям — ki '''aua''' tāngata
Я '''здесь.''' — Kei '''konei''' ahau.
Ты '''там.''' — Kei '''konā''' koe.
Я пошёл '''туда́.''' — Kua haere au ki '''kōrā.'''
Он '''отсю́да.''' — Nō '''konei''' ia.</blockquote>
=== Pūhono ===
Ka whakaaturia te mahi o te kīanga e te āhua o te tūingoa, o te tūāhua hoki. Nō reira, kāore ngā pūhono, e pīrangitia mō ngā momo mahi māmā. Otirā, e piri ana ngā pūhono ki tētahi momo mahi. Me panoni tonu te tūingoa i muri ki te āhua mō taua momo i te wā, e whakamahia ai te pūhono.
{| class="wikitable sortable"
|+Pūhono me ngā mahi
|у
|i, kei, e tata ana ki
|riro
|-
|на
| rowspan="2" |i runga i
|pūhono
|-
|над
|taputapu
|-
|под
|i raro i
|taputapu
|-
|в(о)
| rowspan="2" |i roto i
|pūhono
|-
|внутри́
|riro
|-
|вне
|i waho i
|riro
|-
|пе́ред
|i mua i
|taputapu
|-
|по́сле
| rowspan="2" |i muri i
|riro
|-
|че́рез
|aronga
|-
|за
|kia, i muri i
|aronga
|-
|ме́жду
|i waenga i
|taputapu
|-
|среди́
|i waenganui o
|riro
|-
|сквозь
|i tua (o)
|aronga
|-
|во́зле
|i te taha o
|riro
|-
|при
|i te wā o
|pūhono
|-
|вокру́г
|e horopaki ana i
|riro
|-
|к(о)
|ki
|whāinga
|-
|вдоль
|e haere tata ana ki
|riro
|-
|по
|e haere tata ana ki, tae noa ki, e ai ki
|aronga, whāinga
|-
|до
|tae noa ki
|riro
|-
|ми́мо
|e haere ana ki, ā e haere tonu ana mai i
|riro
|-
|с(о)
|e whakamahi ana i, me, mai i
|taputapu, riro
|-
|без
|kāore i te whakamahi i
|riro
|-
|от(о)
|nā, nō, mai i
|riro
|-
|из(о)
|nō roto i
|riro
|-
|из-под
|nō raro i
|riro
|-
|из-за
|nō muri i
|riro
|-
|для
|mā, mō
|riro
|-
|о(б)
|e pā ana ki
|pūhono
|-
|про
|e pā ana ki te kaupapa o
|aronga
|-
|про́тив
|kāore i te whakaae ki
|riro
|-
|вме́сто
|ehara i
|riro
|-
|кро́ме
|engari ehara
|riro
|}
<blockquote>'''к''' кораблю́ — '''ki''' te waka
'''на''' корабле́ — '''i runga i''' te waka
'''пе́ред''' кораблём — '''i mua i''' te waka
'''за''' кора́бль — '''i muri i''' te waka
'''для''' корабля́ — '''mō''' te waka
'''о''' корабле́ — '''e pā ana ki''' te waka
'''ме́жду''' корабля́ми — '''i waenga i''' ngā waka</blockquote>
=== Tūpātai ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “что” (ko te “aha”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
| colspan="2" |что
|чего́
|чём
|чему́
|чем
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “кто” (ko te “wai”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
|кто
| colspan="2" |кого́
|ком
|кому́
|кем
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “чей” (ko te “nā wai”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |чьё
| rowspan="2" |чьего́
| rowspan="2" |чьём
| rowspan="2" |чьему́
| rowspan="2" |чьим
|-
!Tāne
| colspan="2" |чей
|-
!Wahine
|чья
|чью
| colspan="4" |чьей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |чьи
| colspan="2" |чьих
|чьим
|чьи́ми
|}
Ko te “где” te kupu mō te “i hea”. Ko te “куда́” te “ki hea”. Ko te “отку́да” te “mai i hea”.
Ko te “когда́” te kupu mō te “nōnahea”, mō te “āhea” hoki.
Ko te “как” te kupu mō te “pēhea”, mō te “pērā me” hoki.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “'''како́й'''” (ko te “[tūingoa] aha”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |како́е
| rowspan="2" |како́го
| rowspan="2" |како́м
| rowspan="2" |како́му
| rowspan="2" |каки́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |како́й
|-
!Wahine
|кака́я
|каку́ю
| colspan="4" |како́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |каки́е
| colspan="2" |каки́х
|каки́м
|каки́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “'''ско́лько'''” (ko te “hia”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
| colspan="2" |ско́лько
| colspan="2" |ско́льких, скольки́х
|ско́льким, скольки́м
|ско́лькими, скольки́ми
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-его” ki te /jеvo/. Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-ого” ki te /ovo/.
* Mō te “чей”, mō te “чьи”, mō te “како́й”, mō te “каки́е”, mō te “ско́лько” hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te rironga.
<blockquote>'''Что''' э́то? — He '''aha''' tēnei?
'''Кого́''' ты сра́шиваешь? — E pātai ana koe ki a '''wai?'''
'''Чья''' ко́шка? — '''Nā wai''' te ngeru?
'''Кака́я''' ко́шка? — Ko te ngeru '''aha?'''
'''Где''' ты? — Kei '''hea''' koe?
'''Отку́да''' ты? — Nō '''hea''' koe?
'''Как''' мы мо́жем помо́чь? — Me '''pēhea''' mātou, e āwhina ai?
'''Ско́лько''' дней вы там пробы́ли? — E '''hia''' ngā rā, i noho ai koutou i reira?</blockquote>
=== Tūmahi ===
E rua ngā momo o te nui o ngā tūmahi: Ko te momo motukore me te momo oti. I ētahi wā, ka rerekē rawa ngā āhua o ngā momo e rua.<blockquote>
смотре́ть — e titiro ana
посмотре́ть — kua titiro
говори́ть — e kōrero ana
сказа́ть — kua kōrero</blockquote>
Kei ngā papakupu, ka whakaaturia ngā tūmahi ki te kūmuri o “-ть”. Hei whakamahi taua āhua ki muri i tētahi atu tūmahi.<blockquote>Я хочу '''плавать.''' — Kei te hiahia au ki te '''kaukau.'''</blockquote>
==== Wāmua ====
Hei wāmua, ka panoni āhua ngā tūmahi ki te ira o te kaikawe. Anei tētahi tauira mō te “сказа́ть” (ko te “kōrero”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wāmua o te “сказа́ть” (ko te “kōrero”)
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
|сказа́ло
|-
!Tāne
|сказа́л
|-
!Wahine
|сказа́ла
|-
! colspan="2" |Takitini
|сказа́ли
|}
<blockquote>Бык '''сказа́л''' «Приве́т». — I '''kī''' te pūru i te “Приве́т”.
Пти́ца то́же '''сказа́ла''' «Приве́т». — I '''kī''' te manu anō hoki i te “Приве́т”.</blockquote>
==== Wātū ====
Hei wātū, ka panoni āhua ngā tūmahi ki te kiritūnei, ki te kiritūnā, ki te kiritūrā rānei. Anei tētahi tauira mō te “чита́ть” (ko te “pānui”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wātū o te “чита́ть” (ko te “pānui”)
! rowspan="2" |Kiritūnei
!Takitahi
|чита́ю
|-
!Takitini
|чита́ем
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
!Takitahi
|чита́ешь
|-
!Takitini
|чита́ете
|-
! rowspan="2" |Kiritūrā
!Takitahi
|чита́ет
|-
!Takitini
|чита́ют
|}
<blockquote>Я '''чита́ю''' кни́гу. — Kei te '''pānui''' au i te pukapuka.
Посети́тели '''чита́ют''' доро́жные зна́ки. — Kei te '''pānui''' ngā manuhiri i ngā tohu rori.</blockquote>
==== Wāheke ====
Hei wāheke, ka whakamahia te momo oti o te tūmahi ki ngā āhua o te wātū. Ka whakamahia rānei te āhua papakupu o te tūmahi, ā, ki mua, ka tāpirihia tētahi āhua wāheke o te “быть”.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wāheke o te “быть”
! rowspan="2" |Kiritūnei
!Takitahi
|бу́ду
|-
!Takitini
|бу́дем
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
!Takitahi
|бу́дешь
|-
!Takitini
|бу́дете
|-
! rowspan="2" |Kiritūrā
!Takitahi
|бу́дет
|-
!Takitini
|бу́дут
|}
<blockquote>Я '''рассмотрю́''' маши́ну. — Ka '''mātaki''' au i te waka.
Я '''бу́ду''' '''рассма́тривать''' маши́ну. — Ka '''mātakitaki''' au i te waka.</blockquote>
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|не
|ehara, kāore, kore
|-
|и
|ā, me
|-
|и́ли
|rānei
|-
|а
|otirā
|-
|но
|engari
|-
|е́сли
|ina, mehemea
|-
|хотя́
|ahakoa
|-
|(и)та́к
|nō reira
|-
|потому́ что
| rowspan="2" |nō te mea
|-
|так как
|-
|что́бы
|kia
|-
|по́сле того́ как
|i muri i te
|-
|мо́жет быть
|tērā pea
|-
|ка́жется
|te āhua nei
|}
q795ifl8rqpmlvij08g855oyx0zflvy
153800
153799
2022-08-25T02:17:17Z
PARALLAX333
16751
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Rūhia''' (ру́сский язы́к) te reo matua o [[Rūhia]]. E kitea ana te reo Rūhia hei reo whaimana o [[Rūhia]], o [[Pērara]], o [[Katatānga]], o [[Kikitānga]], o [[Takiritānga]]. E kitea anō hoki ana hei reo o te tokoiti i [[Romēnia]], i [[Āmenia]], i [[Pōrana]], i [[Tīekia]], i [[Horowākia]], i [[Morotawa]], i [[Mongōria]], i [[Ūkareinga]].
258 miriona ngā kaikōrero Rūhia, puta noa i te ao. Ko te reo māori tino nui o [[Ūropi]] te reo Rūhia. Whaihoki, ko te reo nui tuawhitu o tēnei ao ki te tau o ngā kaikōrero māori, ko te tuawaru rānei ki te tau o ngā kaikōrero katoa. Ko te reo Rūhia kotahi o ngā reo e ono o [[Te Rūnanga Whakakotahi i ngā Iwi o te Ao]].
[[File:Russian_language_status_and_proficiency_in_the_World.svg|link=https://pih.wikipedia.org/wiki/File:Russian_language_status_and_proficiency_in_the_World.svg|thumb|350x350px|Mapi o ngā whenua, e kōrerotia ai te reo Rūhia]]
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Здра́вствуйте
| rowspan="2" |Kia ora
|-
|Приве́т
|-
|Как дела́?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Хорошо́
|Kei te pai
|-
|Да
|Āe
|-
|Нет
|Kāo
|-
|Пожа́луйста
|Tēnā koa
|-
|Спаси́бо
|Ngā mihi
|-
| rowspan="2" |Пока́ пока́
|Haere rā
|-
|E noho rā
|-
|До свида́ния
|Ka kite anō
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
E tuhia ana te reo Rūhia ki tētahi arapū [[Kiririki]]. 33 ngā reta o te arapū Rūhia. Ka whakaaturia ngā pūmatua me ngā pūriki ki te āhua matika, ki te āhua tītaha hoki, me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+ Arapū
|-
! Matika
| А а || Б б || В в || Г г || Д д || Е е || Ё ё || Ж ж || З з || И и || Й й || К к || Л л || М м || Н н || О о || П п || Р р || С с || Т т || У у || Ф ф || Х х || Ц ц || Ч ч || Ш ш || Щ щ || Ъ ъ || Ы ы || Ь ь || Э э || Ю ю || Я я
|-
! Tītaha
| ''А а'' || ''Б б'' || ''В в'' || ''Г г'' || ''Д д'' || ''Е е'' || ''Ё ё'' || ''Ж ж'' || ''З з'' || ''И и'' || ''Й й'' || ''К к'' || ''Л л'' || ''М м'' || ''Н н'' || ''О о'' || ''П п'' || ''Р р'' || ''С с'' || ''Т т'' || ''У у'' || ''Ф ф'' || ''Х х'' || ''Ц ц'' || ''Ч ч'' || ''Ш ш'' || ''Щ щ'' || ''Ъ ъ'' || ''Ы ы'' || ''Ь ь'' || ''Э э'' || ''Ю ю'' || ''Я я''
|-
! Oro
| /a/ || /b/ || /v/ || /ɡ/ || /d/ || /je/ || /jo/ || /ʐ/ || /z/ || /i/ || /j/ || /k/ || /l/ || /m/ || /n/ || /o/ || /p/ || /r/ || /s/ || /t/ || /u/ || /f/ || /x/ || /ts/ || /tɕ/ || /ʂ/ || /ɕ/ || /./ || /ɨ/ || /ʲ/ || /e/ || /ju/ || /ja/
|}
* Ko te “«И» кра́ткое” (ko te “te ‘и’ poto”) te ingoa o te “Й”.
* Ko te “твёрдый знак” (ko te “te tohu mārō”) te ingoa o te “Ъ”.
* Ko te “мягкий знак” (ko te “te tohu ngāwari”) te ingoa o te “Ь”.
Ka taea te whakaatu te hā o te kupu ki te tohu: <´>. Hei tauira, <собо́й>. Engari, ka tuhia noatia te <собой> i te nui o te wā. Kei te “ё” te hā i ngā wā katoa.
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Orokati
|-
! || Ngutu || Niho || Niho takamuri || Takamuri
|-
! Whakamutu
| p pʲ b bʲ || t tʲ d dʲ || || k (kʲ) ɡ (ɡʲ)
|-
! Ihu
| m mʲ || n nʲ || ||
|-
! Tōiri
| || r rʲ || ||
|-
! Tiotio
| f fʲ v vʲ || s sʲ z zʲ || ʂ ɕ ʐ (ʑ) || x (xʲ) (ɣ) (ɣʲ)
|-
! Tiotio whakamutu
| || ts (tsʲ) || tɕ ||
|-
! Tata
| || l lʲ || j ||
|}
Ka whakahuatia te /ɕ/ ki te [ɕː].
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Oropuare
|-
! || Takamua || Pū || Takamuri
|-
! Tata
| i || (ɨ) || u
|-
! Waenga
| e || || o
|-
! Tuwhera
| || a ||
|}
Ka whakaitia tētahi oropuare, mehemea kāore te hā o te kupu i reira.
== Wetereo ==
=== Tūingoa ===
He maha ngā āhua o te tūingoa Rūhia kotahi. Ka panoni ngā tūingoa, kia whakaaturia te mahi o te kupu i te rerenga kōrero. E ono ngā mahi rerekē: Ko te kaikawe, ko te aronga, ko te riro, ko te pūhono, ko te whāinga, ko te taputapu.<blockquote>Бык ви́дел пти́цу. — I kite te pūru i te manu.</blockquote>Ko te kaikawe te “бык” (ko te pūru). Ko te aronga te “пти́цу” (ko te manu). Mehemea ko te manu te kaikawe, ka whakamahia te āhua kaikawe: “Пти́ца”.
Ka whakamahia pēneitia te āhua '''riro''' o te “бык”.<blockquote>но́ги '''быка́''' — ngā waewae o te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''pūhono''' o te “бык”.<blockquote>в '''быке́''' — i roto i te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''whāinga''' o te “бык”.<blockquote>'''быку́''' — ki te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''taputapu''' o te “бык”.<blockquote>'''быко́м''' — e whakamahi ana i te '''pūru'''</blockquote>He ira tō ngā kupu Rūhia katoa: Ko te tāne, ko te wahine, ko te irakore rānei. He rerekē ngā panoni mō aua momo e toru. He tāne te “бык”. He wahine te “пти́ца”.
Ka panoni hoki ngā tūingoa, mehemea he takitini. Anei ētahi atu tauira mō ngā ira e toru: Ko te “окно́” (ko te “matapihi”), te “стол” (ko te “tēpu”), me te “вода́” (ko te “wai”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua mō ngā mahi me ngā ira e toru
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="2" |Irakore
!Takitahi
| colspan="2" |окно́
|окна́
|окне́
|окну́
|окно́м
|-
!Takitini
| colspan="2" |о́кна
|о́кон
|о́кнах
|о́кнам
|о́кнами
|-
! rowspan="2" |Tāne
!Takitahi
| colspan="2" |стол
|стола́
|столе́
|столу́
|столо́м
|-
!Takitini
| colspan="2" |столы́
|столо́в
|стола́х
|стола́м
|стола́ми
|-
! rowspan="2" |Wahine
!Takitahi
|вода́
|во́ду
|воды́
| colspan="2" |воде́
|водо́й
|-
!Takitini
| colspan="2" |во́ды
|вод
|во́дах
|во́дам
|во́дами
|}
=== Tūāhua ===
Ka panoni āhua ngā tūāhua ki te mahi, ki te ira hoki o te tūingoa. Ka huri te “но́вый” (ko te “hou”) ki te “но́вое”, kia whakarerekētia te “окно́”. Engari, ka huri ki te “но́вая”, kia whakarerekētia te “вода́”. Anei ngā āhua o taua tūāhua.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “но́вый” (ko te “hou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
!Poto
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |но́вое
| rowspan="2" |но́вого
| rowspan="2" |но́вом
| rowspan="2" |но́вому
| rowspan="2" |но́вым
|но́во
|-
!Tāne
| colspan="2" |но́вый
|нов
|-
!Wahine
|но́вая
|но́вую
| colspan="4" |но́вой
|нова́
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |но́вые
| colspan="2" |но́вых
|но́вым
|но́выми
|но́вы, новы́
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-oго” ki te /ovo/.
* Mō ngā tūāhua tāne, mō ngā tūāhua riro takitini hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te tūingoa.
<blockquote>'''но́вые''' ту́фли — ngā hū '''hou'''
'''но́вых''' ту́фель — o ngā hū '''hou'''
'''но́выми''' ту́флями — e whakamahi ana i ngā hū '''hou'''
Ту́фли '''но́вые.''' — He '''hou''' ngā hū.</blockquote>
=== Tūkapi ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o ngā tūkapi
! colspan="4" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="2" |Kiritūnei
! colspan="2" |Takitahi
|''(au)''
|я
| colspan="2" |меня́
| colspan="2" |мне
|мной
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(tātou, mātou)''
|мы
| colspan="3" |нас
|нам
|на́ми
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
! colspan="2" |Takitahi
|''(koe)''
|ты
| colspan="2" |тебя́
| colspan="2" |тебе́
|тобо́й
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(koutou)''
|вы
| colspan="3" |вас
|вам
|ва́ми
|-
! rowspan="4" |Kiritūrā
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| rowspan="3" |''(ia)''
|оно́
| colspan="2" rowspan="2" |его́
| rowspan="2" |нём
| rowspan="2" |ему́
| rowspan="2" |им
|-
!Tāne
|он
|-
!Wahine
|она́
| colspan="2" |её
|ней
| colspan="2" |ей
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(rātou)''
|они́
| colspan="2" |их
|них
|им
|и́ми
|-
! colspan="3" |Hokinga
|''(au anō, koe anō…)''
|
| colspan="2" |себя́
| colspan="2" |себе́
|собо́й
|}
* Ka whakahuatia te “его́” ki te /jеˈvo/.
* Ka whakamahia te “вы” (ehara i te “ты”) mō te “koe”, kia whakaaturia te maruwehi.
* I te wā, e whai ai ngā tūkapi kiritūrā ki ngā pūhono, ka mauria te “н-”. Hei tauira, ka kōmitimitihia te “у” (ko te pūhono) me te “его́” (ko te tūkapi kiritūrā), ka puta ai te “у него́”.
<blockquote>'''Я''' ви́жу '''тебя́.''' — Kei te kite '''au''' i a '''koe.'''
'''Ты''' помога́ешь '''меня́.''' — Kei te āwhina '''koe''' i a '''au.'''
'''Они́''' крича́ли '''мне.''' — I tangi atu '''rātou''' ki a '''au.'''
'''Я''' уви́дел '''себя́''' в зе́ркале. — I kite '''au''' i a '''au anō''' i te whakaata.</blockquote>He '''tūkapi riro''' hoki te “его́”, te “её”, me te “их”.<blockquote>'''его́''' дом — '''tana''' whare (o tētahi tāne)
'''её''' ко́шка — '''tana''' ngeru (a tētahi wahine)
'''их''' ру́ки — '''ō rātou''' ringaringa</blockquote>He matatini ake ngā tūkapi riro kē. Me whakaatu te mahi, te ira, me te takitinitanga hoki o te rironga.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “мой” (ko te “taku”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |моё
| rowspan="2" |моего́
| rowspan="2" |моём
| rowspan="2" |моему́
| rowspan="2" |мои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |мой
|-
!Wahine
|моя́
|мою́
| colspan="4" |мое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |мои́
| colspan="2" |мои́х
|мои́м
|мои́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “наш” (ko te “tā tātou” me te “tā mātou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |на́ше
| rowspan="2" |на́шего
| rowspan="2" |на́шем
| rowspan="2" |на́шему
| rowspan="2" |на́шим
|-
!Tāne
| colspan="2" |наш
|-
!Wahine
|на́ша
|на́шу
| colspan="4" |на́шей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |на́ши
| colspan="2" |на́ших
|на́шим
|на́шими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “твой” (ko te “tāu”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |твоё
| rowspan="2" |твоего́
| rowspan="2" |твоём
| rowspan="2" |твоему́
| rowspan="2" |твои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |твой
|-
!Wahine
|твоя́
|твою́
| colspan="4" |твое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |твои́
| colspan="2" |твои́х
|твои́м
|твои́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “ваш” (ko te “tā koutou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |ва́ше
| rowspan="2" |ва́шего
| rowspan="2" |ва́шем
| rowspan="2" |ва́шему
| rowspan="2" |ва́шим
|-
!Tāne
| colspan="2" |ваш
|-
!Wahine
|ва́ша
|ва́шу
| colspan="4" |ва́шей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |ва́ши
| colspan="2" |ва́ших
|ва́шим
|ва́шими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “свой” (ko te “taku ake” me te “tō ake”, te aha, te aha)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |своё
| rowspan="2" |своего́
| rowspan="2" |своём
| rowspan="2" |своему́
| rowspan="2" |свои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |свой
|-
!Wahine
|своя́
|свою́
| colspan="4" |свое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |свои́
| colspan="2" |свои́х
|свои́м
|свои́ми
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-его” ki te /jеvo/.
* Mō ngā tūkapi riro tāne, mō ngā tūkapi riro takitini hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te rironga.
* Ka whakamahia te “свой”, mehemea ko te kaikawe te mea, kua riro ai.
<blockquote>'''мой''' сад — '''taku''' mara
'''моя́''' мать — '''taku''' māmā
'''мои́''' па́льцы — '''aku''' matimati
'''твоё''' се́рдце — '''tō''' manawa
'''твоему́''' се́рдцу — ki '''tō''' manawa
Я ви́жу '''свою́''' ко́шку. — Kei te kite au i '''taku''' ngeru.</blockquote>
=== Tūwāhi ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “э́то” (ko te “tēnei”, te “tēnā”, me te “tērā”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |э́то
| rowspan="2" |э́того
| rowspan="2" |э́том
| rowspan="2" |э́тому
| rowspan="2" |э́тим
|-
!Tāne
| colspan="2" |э́тот
|-
!Wahine
|э́та
|э́ту
| colspan="4" |э́той
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |э́ти
| colspan="2" |э́тих
|э́тим
|э́тими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “то” (ko te “taua”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |то
| rowspan="2" |того́
| rowspan="2" |том
| rowspan="2" |тому́
| rowspan="2" |тем
|-
!Tāne
| colspan="2" |тот
|-
!Wahine
|та
|ту
| colspan="4" |той
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |те
| colspan="2" |тех
|тем
|те́ми
|}
Ko te “здесь”, ko te “тут” rānei ngā kupu mō te “i konei”. Ko te “там” te kupu mō te “i konā”, mō te “i korā”. Ko te “сюда́” te “ki konei”. Ko te “туда́” te “ki konā” me te “ki korā”. Ko te “отсю́да” te “mai i konei”. Ko te “отту́да” te “mai i konā” me te “mai i korā”.<blockquote>'''Э́то''' ру́сский язы́к. — Ko te reo Rūhia '''tēnei.'''
'''э́того''' языка́ — o '''tēnei''' reo
'''тем''' лю́дям — ki '''aua''' tāngata
Я '''здесь.''' — Kei '''konei''' ahau.
Ты '''там.''' — Kei '''konā''' koe.
Я пошёл '''туда́.''' — Kua haere au ki '''kōrā.'''
Он '''отсю́да.''' — Nō '''konei''' ia.</blockquote>
=== Pūhono ===
Ka whakaaturia te mahi o te kīanga e te āhua o te tūingoa, o te tūāhua hoki. Nō reira, kāore ngā pūhono, e pīrangitia mō ngā momo mahi māmā. Otirā, e piri ana ngā pūhono ki tētahi momo mahi. Me panoni tonu te tūingoa i muri ki te āhua mō taua momo i te wā, e whakamahia ai te pūhono.
{| class="wikitable sortable"
|+Pūhono me ngā mahi
|у
|i, kei, e tata ana ki
|riro
|-
|на
| rowspan="2" |i runga i
|pūhono
|-
|над
|taputapu
|-
|под
|i raro i
|taputapu
|-
|в(о)
| rowspan="2" |i roto i
|pūhono
|-
|внутри́
|riro
|-
|вне
|i waho i
|riro
|-
|пе́ред
|i mua i
|taputapu
|-
|по́сле
| rowspan="2" |i muri i
|riro
|-
|че́рез
|aronga
|-
|за
|kia, i muri i
|aronga
|-
|ме́жду
|i waenga i
|taputapu
|-
|среди́
|i waenganui o
|riro
|-
|сквозь
|i tua (o)
|aronga
|-
|во́зле
|i te taha o
|riro
|-
|при
|i te wā o
|pūhono
|-
|вокру́г
|e horopaki ana i
|riro
|-
|к(о)
|ki
|whāinga
|-
|вдоль
|e haere tata ana ki
|riro
|-
|по
|e haere tata ana ki, tae noa ki, e ai ki
|aronga, whāinga
|-
|до
|tae noa ki
|riro
|-
|ми́мо
|e haere ana ki, ā e haere tonu ana mai i
|riro
|-
|с(о)
|e whakamahi ana i, me, mai i
|taputapu, riro
|-
|без
|kāore i te whakamahi i
|riro
|-
|от(о)
|nā, nō, mai i
|riro
|-
|из(о)
|nō roto i
|riro
|-
|из-под
|nō raro i
|riro
|-
|из-за
|nō muri i
|riro
|-
|для
|mā, mō
|riro
|-
|о(б)
|e pā ana ki
|pūhono
|-
|про
|e pā ana ki te kaupapa o
|aronga
|-
|про́тив
|kāore i te whakaae ki
|riro
|-
|вме́сто
|ehara i
|riro
|-
|кро́ме
|engari ehara
|riro
|}
<blockquote>'''к''' кораблю́ — '''ki''' te waka
'''на''' корабле́ — '''i runga i''' te waka
'''пе́ред''' кораблём — '''i mua i''' te waka
'''за''' кора́бль — '''i muri i''' te waka
'''для''' корабля́ — '''mō''' te waka
'''о''' корабле́ — '''e pā ana ki''' te waka
'''ме́жду''' корабля́ми — '''i waenga i''' ngā waka</blockquote>
=== Tūpātai ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “что” (ko te “aha”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
| colspan="2" |что
|чего́
|чём
|чему́
|чем
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “кто” (ko te “wai”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
|кто
| colspan="2" |кого́
|ком
|кому́
|кем
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “чей” (ko te “nā wai”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |чьё
| rowspan="2" |чьего́
| rowspan="2" |чьём
| rowspan="2" |чьему́
| rowspan="2" |чьим
|-
!Tāne
| colspan="2" |чей
|-
!Wahine
|чья
|чью
| colspan="4" |чьей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |чьи
| colspan="2" |чьих
|чьим
|чьи́ми
|}
Ko te “где” te kupu mō te “i hea”. Ko te “куда́” te “ki hea”. Ko te “отку́да” te “mai i hea”.
Ko te “когда́” te kupu mō te “nōnahea”, mō te “āhea” hoki.
Ko te “как” te kupu mō te “pēhea”, mō te “pērā me” hoki.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “'''како́й'''” (ko te “[tūingoa] aha”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |како́е
| rowspan="2" |како́го
| rowspan="2" |како́м
| rowspan="2" |како́му
| rowspan="2" |каки́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |како́й
|-
!Wahine
|кака́я
|каку́ю
| colspan="4" |како́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |каки́е
| colspan="2" |каки́х
|каки́м
|каки́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “'''ско́лько'''” (ko te “hia”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
| colspan="2" |ско́лько
| colspan="2" |ско́льких, скольки́х
|ско́льким, скольки́м
|ско́лькими, скольки́ми
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-его” ki te /jеvo/. Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-ого” ki te /ovo/.
* Mō te “чей”, mō te “чьи”, mō te “како́й”, mō te “каки́е”, mō te “ско́лько” hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te rironga.
<blockquote>'''Что''' э́то? — He '''aha''' tēnei?
'''Кого́''' ты сра́шиваешь? — E pātai ana koe ki a '''wai?'''
'''Чья''' ко́шка? — '''Nā wai''' te ngeru?
'''Кака́я''' ко́шка? — Ko te ngeru '''aha?'''
'''Где''' ты? — Kei '''hea''' koe?
'''Отку́да''' ты? — Nō '''hea''' koe?
'''Как''' мы мо́жем помо́чь? — Me '''pēhea''' mātou, e āwhina ai?
'''Ско́лько''' дней вы там пробы́ли? — E '''hia''' ngā rā, i noho ai koutou i reira?</blockquote>
=== Tūmahi ===
E rua ngā momo o te nui o ngā tūmahi: Ko te momo motukore me te momo oti. I ētahi wā, ka rerekē rawa ngā āhua o ngā momo e rua.<blockquote>
смотре́ть — e titiro ana
посмотре́ть — kua titiro
говори́ть — e kōrero ana
сказа́ть — kua kōrero</blockquote>
Kei ngā papakupu, ka whakaaturia ngā tūmahi ki te kūmuri o “-ть”. Hei whakamahi taua āhua ki muri i tētahi atu tūmahi.<blockquote>Я хочу '''плавать.''' — Kei te hiahia au ki te '''kaukau.'''</blockquote>
==== Wāmua ====
Hei wāmua, ka panoni āhua ngā tūmahi ki te ira o te kaikawe. Anei tētahi tauira mō te “сказа́ть” (ko te “kōrero”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wāmua o te “сказа́ть” (ko te “kōrero”)
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
|сказа́ло
|-
!Tāne
|сказа́л
|-
!Wahine
|сказа́ла
|-
! colspan="2" |Takitini
|сказа́ли
|}
<blockquote>Бык '''сказа́л''' «Приве́т». — I '''kī''' te pūru i te “Приве́т”.
<br>
Пти́ца то́же '''сказа́ла''' «Приве́т». — I '''kī''' te manu anō hoki i te “Приве́т”.</blockquote>
==== Wātū ====
Hei wātū, ka panoni āhua ngā tūmahi ki te kiritūnei, ki te kiritūnā, ki te kiritūrā rānei. Anei tētahi tauira mō te “чита́ть” (ko te “pānui”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wātū o te “чита́ть” (ko te “pānui”)
! rowspan="2" |Kiritūnei
!Takitahi
|чита́ю
|-
!Takitini
|чита́ем
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
!Takitahi
|чита́ешь
|-
!Takitini
|чита́ете
|-
! rowspan="2" |Kiritūrā
!Takitahi
|чита́ет
|-
!Takitini
|чита́ют
|}
<blockquote>Я '''чита́ю''' кни́гу. — Kei te '''pānui''' au i te pukapuka.
<br>
Посети́тели '''чита́ют''' доро́жные зна́ки. — Kei te '''pānui''' ngā manuhiri i ngā tohu rori.</blockquote>
==== Wāheke ====
Hei wāheke, ka whakamahia te momo oti o te tūmahi ki ngā āhua o te wātū. Ka whakamahia rānei te āhua papakupu o te tūmahi, ā, ki mua, ka tāpirihia tētahi āhua wāheke o te “быть”.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wāheke o te “быть”
! rowspan="2" |Kiritūnei
!Takitahi
|бу́ду
|-
!Takitini
|бу́дем
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
!Takitahi
|бу́дешь
|-
!Takitini
|бу́дете
|-
! rowspan="2" |Kiritūrā
!Takitahi
|бу́дет
|-
!Takitini
|бу́дут
|}
<blockquote>Я '''рассмотрю́''' маши́ну. — Ka '''mātaki''' au i te waka.
<br>
Я '''бу́ду''' '''рассма́тривать''' маши́ну. — Ka '''mātakitaki''' au i te waka.</blockquote>
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|не
|ehara, kāore, kore
|-
|и
|ā, me
|-
|и́ли
|rānei
|-
|а
|otirā
|-
|но
|engari
|-
|е́сли
|ina, mehemea
|-
|хотя́
|ahakoa
|-
|(и)та́к
|nō reira
|-
|потому́ что
| rowspan="2" |nō te mea
|-
|так как
|-
|что́бы
|kia
|-
|по́сле того́ как
|i muri i te
|-
|мо́жет быть
|tērā pea
|-
|ка́жется
|te āhua nei
|}
m3mlkclcwzf7qi5wk5ikv7wb35uamij
153801
153800
2022-08-25T02:18:15Z
PARALLAX333
16751
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Rūhia''' (ру́сский язы́к) te reo matua o [[Rūhia]]. E kitea ana te reo Rūhia hei reo whaimana o [[Rūhia]], o [[Pērara]], o [[Katatānga]], o [[Kikitānga]], o [[Takiritānga]]. E kitea anō hoki ana hei reo o te tokoiti i [[Romēnia]], i [[Āmenia]], i [[Pōrana]], i [[Tīekia]], i [[Horowākia]], i [[Morotawa]], i [[Mongōria]], i [[Ūkareinga]].
258 miriona ngā kaikōrero Rūhia, puta noa i te ao. Ko te reo māori tino nui o [[Ūropi]] te reo Rūhia. Whaihoki, ko te reo nui tuawhitu o tēnei ao ki te tau o ngā kaikōrero māori, ko te tuawaru rānei ki te tau o ngā kaikōrero katoa. Ko te reo Rūhia kotahi o ngā reo e ono o [[Te Rūnanga Whakakotahi i ngā Iwi o te Ao]].
[[File:Russian_language_status_and_proficiency_in_the_World.svg|link=https://pih.wikipedia.org/wiki/File:Russian_language_status_and_proficiency_in_the_World.svg|thumb|350x350px|Mapi o ngā whenua, e kōrerotia ai te reo Rūhia]]
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Здра́вствуйте
| rowspan="2" |Kia ora
|-
|Приве́т
|-
|Как дела́?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Хорошо́
|Kei te pai
|-
|Да
|Āe
|-
|Нет
|Kāo
|-
|Пожа́луйста
|Tēnā koa
|-
|Спаси́бо
|Ngā mihi
|-
| rowspan="2" |Пока́ пока́
|Haere rā
|-
|E noho rā
|-
|До свида́ния
|Ka kite anō
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
E tuhia ana te reo Rūhia ki tētahi arapū [[Kiririki]]. 33 ngā reta o te arapū Rūhia. Ka whakaaturia ngā pūmatua me ngā pūriki ki te āhua matika, ki te āhua tītaha hoki, me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+ Arapū
|-
! Matika
| А а || Б б || В в || Г г || Д д || Е е || Ё ё || Ж ж || З з || И и || Й й || К к || Л л || М м || Н н || О о || П п || Р р || С с || Т т || У у || Ф ф || Х х || Ц ц || Ч ч || Ш ш || Щ щ || Ъ ъ || Ы ы || Ь ь || Э э || Ю ю || Я я
|-
! Tītaha
| ''А а'' || ''Б б'' || ''В в'' || ''Г г'' || ''Д д'' || ''Е е'' || ''Ё ё'' || ''Ж ж'' || ''З з'' || ''И и'' || ''Й й'' || ''К к'' || ''Л л'' || ''М м'' || ''Н н'' || ''О о'' || ''П п'' || ''Р р'' || ''С с'' || ''Т т'' || ''У у'' || ''Ф ф'' || ''Х х'' || ''Ц ц'' || ''Ч ч'' || ''Ш ш'' || ''Щ щ'' || ''Ъ ъ'' || ''Ы ы'' || ''Ь ь'' || ''Э э'' || ''Ю ю'' || ''Я я''
|-
! Oro
| /a/ || /b/ || /v/ || /ɡ/ || /d/ || /je/ || /jo/ || /ʐ/ || /z/ || /i/ || /j/ || /k/ || /l/ || /m/ || /n/ || /o/ || /p/ || /r/ || /s/ || /t/ || /u/ || /f/ || /x/ || /ts/ || /tɕ/ || /ʂ/ || /ɕ/ || /./ || /ɨ/ || /ʲ/ || /e/ || /ju/ || /ja/
|}
* Ko te “«И» кра́ткое” (ko te “te ‘и’ poto”) te ingoa o te “Й”.
* Ko te “твёрдый знак” (ko te “te tohu mārō”) te ingoa o te “Ъ”.
* Ko te “мягкий знак” (ko te “te tohu ngāwari”) te ingoa o te “Ь”.
Ka taea te whakaatu te hā o te kupu ki te tohu: <´>. Hei tauira, <собо́й>. Engari, ka tuhia noatia te <собой> i te nui o te wā. Kei te “ё” te hā i ngā wā katoa.
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Orokati
|-
! || Ngutu || Niho || Niho takamuri || Takamuri
|-
! Whakamutu
| p pʲ b bʲ || t tʲ d dʲ || || k (kʲ) ɡ (ɡʲ)
|-
! Ihu
| m mʲ || n nʲ || ||
|-
! Tōiri
| || r rʲ || ||
|-
! Tiotio
| f fʲ v vʲ || s sʲ z zʲ || ʂ ɕ ʐ (ʑ) || x (xʲ) (ɣ) (ɣʲ)
|-
! Tiotio whakamutu
| || ts (tsʲ) || tɕ ||
|-
! Tata
| || l lʲ || j ||
|}
Ka whakahuatia te /ɕ/ ki te [ɕː].
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Oropuare
|-
! || Takamua || Pū || Takamuri
|-
! Tata
| i || (ɨ) || u
|-
! Waenga
| e || || o
|-
! Tuwhera
| || a ||
|}
Ka whakaitia tētahi oropuare, mehemea kāore te hā o te kupu i reira.
== Wetereo ==
=== Tūingoa ===
He maha ngā āhua o te tūingoa Rūhia kotahi. Ka panoni ngā tūingoa, kia whakaaturia te mahi o te kupu i te rerenga kōrero. E ono ngā mahi rerekē: Ko te kaikawe, ko te aronga, ko te riro, ko te pūhono, ko te whāinga, ko te taputapu.<blockquote>Бык ви́дел пти́цу. — I kite te pūru i te manu.</blockquote>Ko te kaikawe te “бык” (ko te pūru). Ko te aronga te “пти́цу” (ko te manu). Mehemea ko te manu te kaikawe, ka whakamahia te āhua kaikawe: “Пти́ца”.<br>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''riro''' o te “бык”.<blockquote>но́ги '''быка́''' — ngā waewae o te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''pūhono''' o te “бык”.<blockquote>в '''быке́''' — i roto i te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''whāinga''' o te “бык”.<blockquote>'''быку́''' — ki te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''taputapu''' o te “бык”.<blockquote>'''быко́м''' — e whakamahi ana i te '''pūru'''</blockquote>He ira tō ngā kupu Rūhia katoa: Ko te tāne, ko te wahine, ko te irakore rānei. He rerekē ngā panoni mō aua momo e toru. He tāne te “бык”. He wahine te “пти́ца”.
Ka panoni hoki ngā tūingoa, mehemea he takitini. Anei ētahi atu tauira mō ngā ira e toru: Ko te “окно́” (ko te “matapihi”), te “стол” (ko te “tēpu”), me te “вода́” (ko te “wai”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua mō ngā mahi me ngā ira e toru
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="2" |Irakore
!Takitahi
| colspan="2" |окно́
|окна́
|окне́
|окну́
|окно́м
|-
!Takitini
| colspan="2" |о́кна
|о́кон
|о́кнах
|о́кнам
|о́кнами
|-
! rowspan="2" |Tāne
!Takitahi
| colspan="2" |стол
|стола́
|столе́
|столу́
|столо́м
|-
!Takitini
| colspan="2" |столы́
|столо́в
|стола́х
|стола́м
|стола́ми
|-
! rowspan="2" |Wahine
!Takitahi
|вода́
|во́ду
|воды́
| colspan="2" |воде́
|водо́й
|-
!Takitini
| colspan="2" |во́ды
|вод
|во́дах
|во́дам
|во́дами
|}
=== Tūāhua ===
Ka panoni āhua ngā tūāhua ki te mahi, ki te ira hoki o te tūingoa. Ka huri te “но́вый” (ko te “hou”) ki te “но́вое”, kia whakarerekētia te “окно́”. Engari, ka huri ki te “но́вая”, kia whakarerekētia te “вода́”. Anei ngā āhua o taua tūāhua.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “но́вый” (ko te “hou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
!Poto
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |но́вое
| rowspan="2" |но́вого
| rowspan="2" |но́вом
| rowspan="2" |но́вому
| rowspan="2" |но́вым
|но́во
|-
!Tāne
| colspan="2" |но́вый
|нов
|-
!Wahine
|но́вая
|но́вую
| colspan="4" |но́вой
|нова́
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |но́вые
| colspan="2" |но́вых
|но́вым
|но́выми
|но́вы, новы́
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-oго” ki te /ovo/.
* Mō ngā tūāhua tāne, mō ngā tūāhua riro takitini hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te tūingoa.
<blockquote>'''но́вые''' ту́фли — ngā hū '''hou'''
'''но́вых''' ту́фель — o ngā hū '''hou'''
'''но́выми''' ту́флями — e whakamahi ana i ngā hū '''hou'''
Ту́фли '''но́вые.''' — He '''hou''' ngā hū.</blockquote>
=== Tūkapi ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o ngā tūkapi
! colspan="4" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="2" |Kiritūnei
! colspan="2" |Takitahi
|''(au)''
|я
| colspan="2" |меня́
| colspan="2" |мне
|мной
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(tātou, mātou)''
|мы
| colspan="3" |нас
|нам
|на́ми
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
! colspan="2" |Takitahi
|''(koe)''
|ты
| colspan="2" |тебя́
| colspan="2" |тебе́
|тобо́й
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(koutou)''
|вы
| colspan="3" |вас
|вам
|ва́ми
|-
! rowspan="4" |Kiritūrā
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| rowspan="3" |''(ia)''
|оно́
| colspan="2" rowspan="2" |его́
| rowspan="2" |нём
| rowspan="2" |ему́
| rowspan="2" |им
|-
!Tāne
|он
|-
!Wahine
|она́
| colspan="2" |её
|ней
| colspan="2" |ей
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(rātou)''
|они́
| colspan="2" |их
|них
|им
|и́ми
|-
! colspan="3" |Hokinga
|''(au anō, koe anō…)''
|
| colspan="2" |себя́
| colspan="2" |себе́
|собо́й
|}
* Ka whakahuatia te “его́” ki te /jеˈvo/.
* Ka whakamahia te “вы” (ehara i te “ты”) mō te “koe”, kia whakaaturia te maruwehi.
* I te wā, e whai ai ngā tūkapi kiritūrā ki ngā pūhono, ka mauria te “н-”. Hei tauira, ka kōmitimitihia te “у” (ko te pūhono) me te “его́” (ko te tūkapi kiritūrā), ka puta ai te “у него́”.
<blockquote>'''Я''' ви́жу '''тебя́.''' — Kei te kite '''au''' i a '''koe.'''
'''Ты''' помога́ешь '''меня́.''' — Kei te āwhina '''koe''' i a '''au.'''
'''Они́''' крича́ли '''мне.''' — I tangi atu '''rātou''' ki a '''au.'''
'''Я''' уви́дел '''себя́''' в зе́ркале. — I kite '''au''' i a '''au anō''' i te whakaata.</blockquote>He '''tūkapi riro''' hoki te “его́”, te “её”, me te “их”.<blockquote>'''его́''' дом — '''tana''' whare (o tētahi tāne)
'''её''' ко́шка — '''tana''' ngeru (a tētahi wahine)
'''их''' ру́ки — '''ō rātou''' ringaringa</blockquote>He matatini ake ngā tūkapi riro kē. Me whakaatu te mahi, te ira, me te takitinitanga hoki o te rironga.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “мой” (ko te “taku”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |моё
| rowspan="2" |моего́
| rowspan="2" |моём
| rowspan="2" |моему́
| rowspan="2" |мои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |мой
|-
!Wahine
|моя́
|мою́
| colspan="4" |мое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |мои́
| colspan="2" |мои́х
|мои́м
|мои́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “наш” (ko te “tā tātou” me te “tā mātou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |на́ше
| rowspan="2" |на́шего
| rowspan="2" |на́шем
| rowspan="2" |на́шему
| rowspan="2" |на́шим
|-
!Tāne
| colspan="2" |наш
|-
!Wahine
|на́ша
|на́шу
| colspan="4" |на́шей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |на́ши
| colspan="2" |на́ших
|на́шим
|на́шими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “твой” (ko te “tāu”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |твоё
| rowspan="2" |твоего́
| rowspan="2" |твоём
| rowspan="2" |твоему́
| rowspan="2" |твои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |твой
|-
!Wahine
|твоя́
|твою́
| colspan="4" |твое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |твои́
| colspan="2" |твои́х
|твои́м
|твои́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “ваш” (ko te “tā koutou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |ва́ше
| rowspan="2" |ва́шего
| rowspan="2" |ва́шем
| rowspan="2" |ва́шему
| rowspan="2" |ва́шим
|-
!Tāne
| colspan="2" |ваш
|-
!Wahine
|ва́ша
|ва́шу
| colspan="4" |ва́шей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |ва́ши
| colspan="2" |ва́ших
|ва́шим
|ва́шими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “свой” (ko te “taku ake” me te “tō ake”, te aha, te aha)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |своё
| rowspan="2" |своего́
| rowspan="2" |своём
| rowspan="2" |своему́
| rowspan="2" |свои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |свой
|-
!Wahine
|своя́
|свою́
| colspan="4" |свое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |свои́
| colspan="2" |свои́х
|свои́м
|свои́ми
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-его” ki te /jеvo/.
* Mō ngā tūkapi riro tāne, mō ngā tūkapi riro takitini hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te rironga.
* Ka whakamahia te “свой”, mehemea ko te kaikawe te mea, kua riro ai.
<blockquote>'''мой''' сад — '''taku''' mara
'''моя́''' мать — '''taku''' māmā
'''мои́''' па́льцы — '''aku''' matimati
'''твоё''' се́рдце — '''tō''' manawa
'''твоему́''' се́рдцу — ki '''tō''' manawa
Я ви́жу '''свою́''' ко́шку. — Kei te kite au i '''taku''' ngeru.</blockquote>
=== Tūwāhi ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “э́то” (ko te “tēnei”, te “tēnā”, me te “tērā”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |э́то
| rowspan="2" |э́того
| rowspan="2" |э́том
| rowspan="2" |э́тому
| rowspan="2" |э́тим
|-
!Tāne
| colspan="2" |э́тот
|-
!Wahine
|э́та
|э́ту
| colspan="4" |э́той
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |э́ти
| colspan="2" |э́тих
|э́тим
|э́тими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “то” (ko te “taua”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |то
| rowspan="2" |того́
| rowspan="2" |том
| rowspan="2" |тому́
| rowspan="2" |тем
|-
!Tāne
| colspan="2" |тот
|-
!Wahine
|та
|ту
| colspan="4" |той
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |те
| colspan="2" |тех
|тем
|те́ми
|}
Ko te “здесь”, ko te “тут” rānei ngā kupu mō te “i konei”. Ko te “там” te kupu mō te “i konā”, mō te “i korā”. Ko te “сюда́” te “ki konei”. Ko te “туда́” te “ki konā” me te “ki korā”. Ko te “отсю́да” te “mai i konei”. Ko te “отту́да” te “mai i konā” me te “mai i korā”.<blockquote>'''Э́то''' ру́сский язы́к. — Ko te reo Rūhia '''tēnei.'''
'''э́того''' языка́ — o '''tēnei''' reo
'''тем''' лю́дям — ki '''aua''' tāngata
Я '''здесь.''' — Kei '''konei''' ahau.
Ты '''там.''' — Kei '''konā''' koe.
Я пошёл '''туда́.''' — Kua haere au ki '''kōrā.'''
Он '''отсю́да.''' — Nō '''konei''' ia.</blockquote>
=== Pūhono ===
Ka whakaaturia te mahi o te kīanga e te āhua o te tūingoa, o te tūāhua hoki. Nō reira, kāore ngā pūhono, e pīrangitia mō ngā momo mahi māmā. Otirā, e piri ana ngā pūhono ki tētahi momo mahi. Me panoni tonu te tūingoa i muri ki te āhua mō taua momo i te wā, e whakamahia ai te pūhono.
{| class="wikitable sortable"
|+Pūhono me ngā mahi
|у
|i, kei, e tata ana ki
|riro
|-
|на
| rowspan="2" |i runga i
|pūhono
|-
|над
|taputapu
|-
|под
|i raro i
|taputapu
|-
|в(о)
| rowspan="2" |i roto i
|pūhono
|-
|внутри́
|riro
|-
|вне
|i waho i
|riro
|-
|пе́ред
|i mua i
|taputapu
|-
|по́сле
| rowspan="2" |i muri i
|riro
|-
|че́рез
|aronga
|-
|за
|kia, i muri i
|aronga
|-
|ме́жду
|i waenga i
|taputapu
|-
|среди́
|i waenganui o
|riro
|-
|сквозь
|i tua (o)
|aronga
|-
|во́зле
|i te taha o
|riro
|-
|при
|i te wā o
|pūhono
|-
|вокру́г
|e horopaki ana i
|riro
|-
|к(о)
|ki
|whāinga
|-
|вдоль
|e haere tata ana ki
|riro
|-
|по
|e haere tata ana ki, tae noa ki, e ai ki
|aronga, whāinga
|-
|до
|tae noa ki
|riro
|-
|ми́мо
|e haere ana ki, ā e haere tonu ana mai i
|riro
|-
|с(о)
|e whakamahi ana i, me, mai i
|taputapu, riro
|-
|без
|kāore i te whakamahi i
|riro
|-
|от(о)
|nā, nō, mai i
|riro
|-
|из(о)
|nō roto i
|riro
|-
|из-под
|nō raro i
|riro
|-
|из-за
|nō muri i
|riro
|-
|для
|mā, mō
|riro
|-
|о(б)
|e pā ana ki
|pūhono
|-
|про
|e pā ana ki te kaupapa o
|aronga
|-
|про́тив
|kāore i te whakaae ki
|riro
|-
|вме́сто
|ehara i
|riro
|-
|кро́ме
|engari ehara
|riro
|}
<blockquote>'''к''' кораблю́ — '''ki''' te waka
'''на''' корабле́ — '''i runga i''' te waka
'''пе́ред''' кораблём — '''i mua i''' te waka
'''за''' кора́бль — '''i muri i''' te waka
'''для''' корабля́ — '''mō''' te waka
'''о''' корабле́ — '''e pā ana ki''' te waka
'''ме́жду''' корабля́ми — '''i waenga i''' ngā waka</blockquote>
=== Tūpātai ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “что” (ko te “aha”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
| colspan="2" |что
|чего́
|чём
|чему́
|чем
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “кто” (ko te “wai”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
|кто
| colspan="2" |кого́
|ком
|кому́
|кем
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “чей” (ko te “nā wai”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |чьё
| rowspan="2" |чьего́
| rowspan="2" |чьём
| rowspan="2" |чьему́
| rowspan="2" |чьим
|-
!Tāne
| colspan="2" |чей
|-
!Wahine
|чья
|чью
| colspan="4" |чьей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |чьи
| colspan="2" |чьих
|чьим
|чьи́ми
|}
Ko te “где” te kupu mō te “i hea”. Ko te “куда́” te “ki hea”. Ko te “отку́да” te “mai i hea”.
Ko te “когда́” te kupu mō te “nōnahea”, mō te “āhea” hoki.
Ko te “как” te kupu mō te “pēhea”, mō te “pērā me” hoki.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “'''како́й'''” (ko te “[tūingoa] aha”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |како́е
| rowspan="2" |како́го
| rowspan="2" |како́м
| rowspan="2" |како́му
| rowspan="2" |каки́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |како́й
|-
!Wahine
|кака́я
|каку́ю
| colspan="4" |како́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |каки́е
| colspan="2" |каки́х
|каки́м
|каки́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “'''ско́лько'''” (ko te “hia”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
| colspan="2" |ско́лько
| colspan="2" |ско́льких, скольки́х
|ско́льким, скольки́м
|ско́лькими, скольки́ми
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-его” ki te /jеvo/. Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-ого” ki te /ovo/.
* Mō te “чей”, mō te “чьи”, mō te “како́й”, mō te “каки́е”, mō te “ско́лько” hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te rironga.
<blockquote>'''Что''' э́то? — He '''aha''' tēnei?
'''Кого́''' ты сра́шиваешь? — E pātai ana koe ki a '''wai?'''
'''Чья''' ко́шка? — '''Nā wai''' te ngeru?
'''Кака́я''' ко́шка? — Ko te ngeru '''aha?'''
'''Где''' ты? — Kei '''hea''' koe?
'''Отку́да''' ты? — Nō '''hea''' koe?
'''Как''' мы мо́жем помо́чь? — Me '''pēhea''' mātou, e āwhina ai?
'''Ско́лько''' дней вы там пробы́ли? — E '''hia''' ngā rā, i noho ai koutou i reira?</blockquote>
=== Tūmahi ===
E rua ngā momo o te nui o ngā tūmahi: Ko te momo motukore me te momo oti. I ētahi wā, ka rerekē rawa ngā āhua o ngā momo e rua.<blockquote>
смотре́ть — e titiro ana
посмотре́ть — kua titiro
говори́ть — e kōrero ana
сказа́ть — kua kōrero</blockquote>
Kei ngā papakupu, ka whakaaturia ngā tūmahi ki te kūmuri o “-ть”. Hei whakamahi taua āhua ki muri i tētahi atu tūmahi.<blockquote>Я хочу '''плавать.''' — Kei te hiahia au ki te '''kaukau.'''</blockquote>
==== Wāmua ====
Hei wāmua, ka panoni āhua ngā tūmahi ki te ira o te kaikawe. Anei tētahi tauira mō te “сказа́ть” (ko te “kōrero”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wāmua o te “сказа́ть” (ko te “kōrero”)
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
|сказа́ло
|-
!Tāne
|сказа́л
|-
!Wahine
|сказа́ла
|-
! colspan="2" |Takitini
|сказа́ли
|}
<blockquote>Бык '''сказа́л''' «Приве́т». — I '''kī''' te pūru i te “Приве́т”.<br>Пти́ца то́же '''сказа́ла''' «Приве́т». — I '''kī''' te manu anō hoki i te “Приве́т”.</blockquote>
==== Wātū ====
Hei wātū, ka panoni āhua ngā tūmahi ki te kiritūnei, ki te kiritūnā, ki te kiritūrā rānei. Anei tētahi tauira mō te “чита́ть” (ko te “pānui”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wātū o te “чита́ть” (ko te “pānui”)
! rowspan="2" |Kiritūnei
!Takitahi
|чита́ю
|-
!Takitini
|чита́ем
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
!Takitahi
|чита́ешь
|-
!Takitini
|чита́ете
|-
! rowspan="2" |Kiritūrā
!Takitahi
|чита́ет
|-
!Takitini
|чита́ют
|}
<blockquote>Я '''чита́ю''' кни́гу. — Kei te '''pānui''' au i te pukapuka.<br>Посети́тели '''чита́ют''' доро́жные зна́ки. — Kei te '''pānui''' ngā manuhiri i ngā tohu rori.</blockquote>
==== Wāheke ====
Hei wāheke, ka whakamahia te momo oti o te tūmahi ki ngā āhua o te wātū. Ka whakamahia rānei te āhua papakupu o te tūmahi, ā, ki mua, ka tāpirihia tētahi āhua wāheke o te “быть”.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wāheke o te “быть”
! rowspan="2" |Kiritūnei
!Takitahi
|бу́ду
|-
!Takitini
|бу́дем
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
!Takitahi
|бу́дешь
|-
!Takitini
|бу́дете
|-
! rowspan="2" |Kiritūrā
!Takitahi
|бу́дет
|-
!Takitini
|бу́дут
|}
<blockquote>Я '''рассмотрю́''' маши́ну. — Ka '''mātaki''' au i te waka.<br>Я '''бу́ду''' '''рассма́тривать''' маши́ну. — Ka '''mātakitaki''' au i te waka.</blockquote>
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|не
|ehara, kāore, kore
|-
|и
|ā, me
|-
|и́ли
|rānei
|-
|а
|otirā
|-
|но
|engari
|-
|е́сли
|ina, mehemea
|-
|хотя́
|ahakoa
|-
|(и)та́к
|nō reira
|-
|потому́ что
| rowspan="2" |nō te mea
|-
|так как
|-
|что́бы
|kia
|-
|по́сле того́ как
|i muri i te
|-
|мо́жет быть
|tērā pea
|-
|ка́жется
|te āhua nei
|}
9ubm3rs14mmwld1499afhwh7x5rejn2
153802
153801
2022-08-25T02:34:46Z
PARALLAX333
16751
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Rūhia''' (ру́сский язы́к) te reo matua o [[Rūhia]]. E kitea ana te reo Rūhia hei reo whaimana o [[Rūhia]], o [[Pērara]], o [[Katatānga]], o [[Kikitānga]], o [[Takiritānga]]. E kitea anō hoki ana hei reo o te tokoiti i [[Romēnia]], i [[Āmenia]], i [[Pōrana]], i [[Tīekia]], i [[Horowākia]], i [[Morotawa]], i [[Mongōria]], i [[Ūkareinga]].
258 miriona ngā kaikōrero Rūhia, puta noa i te ao. Ko te reo māori tino nui o [[Ūropi]] te reo Rūhia. Whaihoki, ko te reo nui tuawhitu o tēnei ao ki te tau o ngā kaikōrero māori, ko te tuawaru rānei ki te tau o ngā kaikōrero katoa. Ko te reo Rūhia kotahi o ngā reo e ono o [[Te Rūnanga Whakakotahi i ngā Iwi o te Ao]].
[[File:Russian_language_status_and_proficiency_in_the_World.svg|link=https://pih.wikipedia.org/wiki/File:Russian_language_status_and_proficiency_in_the_World.svg|thumb|350x350px|Mapi o ngā whenua, e kōrerotia ai te reo Rūhia]]
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Здра́вствуйте
| rowspan="2" |Kia ora
|-
|Приве́т
|-
|Как дела́?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Хорошо́
|Kei te pai
|-
|Да
|Āe
|-
|Нет
|Kāo
|-
|Пожа́луйста
|Tēnā koa
|-
|Спаси́бо
|Ngā mihi
|-
| rowspan="2" |Пока́ пока́
|Haere rā
|-
|E noho rā
|-
|До свида́ния
|Ka kite anō
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
E tuhia ana te reo Rūhia ki tētahi arapū [[Kiririki]]. 33 ngā reta o te arapū Rūhia. Ka whakaaturia ngā pūmatua me ngā pūriki ki te āhua matika, ki te āhua tītaha hoki, me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+ Arapū
|-
! Matika
| А а || Б б || В в || Г г || Д д || Е е || Ё ё || Ж ж || З з || И и || Й й || К к || Л л || М м || Н н || О о || П п || Р р || С с || Т т || У у || Ф ф || Х х || Ц ц || Ч ч || Ш ш || Щ щ || Ъ ъ || Ы ы || Ь ь || Э э || Ю ю || Я я
|-
! Tītaha
| ''А а'' || ''Б б'' || ''В в'' || ''Г г'' || ''Д д'' || ''Е е'' || ''Ё ё'' || ''Ж ж'' || ''З з'' || ''И и'' || ''Й й'' || ''К к'' || ''Л л'' || ''М м'' || ''Н н'' || ''О о'' || ''П п'' || ''Р р'' || ''С с'' || ''Т т'' || ''У у'' || ''Ф ф'' || ''Х х'' || ''Ц ц'' || ''Ч ч'' || ''Ш ш'' || ''Щ щ'' || ''Ъ ъ'' || ''Ы ы'' || ''Ь ь'' || ''Э э'' || ''Ю ю'' || ''Я я''
|-
! Oro
| /a/ || /b/ || /v/ || /ɡ/ || /d/ || /je/ || /jo/ || /ʐ/ || /z/ || /i/ || /j/ || /k/ || /l/ || /m/ || /n/ || /o/ || /p/ || /r/ || /s/ || /t/ || /u/ || /f/ || /x/ || /ts/ || /tɕ/ || /ʂ/ || /ɕ/ || /./ || /ɨ/ || /ʲ/ || /e/ || /ju/ || /ja/
|}
* Ko te “«И» кра́ткое” (ko te “te ‘и’ poto”) te ingoa o te “Й”.
* Ko te “твёрдый знак” (ko te “te tohu mārō”) te ingoa o te “Ъ”.
* Ko te “мягкий знак” (ko te “te tohu ngāwari”) te ingoa o te “Ь”.
Ka taea te whakaatu te hā o te kupu ki te tohu: <´>. Hei tauira, <собо́й>. Engari, ka tuhia noatia te <собой> i te nui o te wā. Kei te “ё” te hā i ngā wā katoa.
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Orokati
|-
! || Ngutu || Niho || Niho takamuri || Takamuri
|-
! Whakamutu
| p pʲ b bʲ || t tʲ d dʲ || || k (kʲ) ɡ (ɡʲ)
|-
! Ihu
| m mʲ || n nʲ || ||
|-
! Tōiri
| || r rʲ || ||
|-
! Tiotio
| f fʲ v vʲ || s sʲ z zʲ || ʂ ɕ ʐ (ʑ) || x (xʲ) (ɣ) (ɣʲ)
|-
! Tiotio whakamutu
| || ts (tsʲ) || tɕ ||
|-
! Tata
| || l lʲ || j ||
|}
Ka whakahuatia te /ɕ/ ki te [ɕː].
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Oropuare
|-
! || Takamua || Pū || Takamuri
|-
! Tata
| i || (ɨ) || u
|-
! Waenga
| e || || o
|-
! Tuwhera
| || a ||
|}
Ka whakaitia tētahi oropuare, mehemea kāore te hā o te kupu i reira.
== Wetereo ==
=== Tūingoa ===
He maha ngā āhua o te tūingoa Rūhia kotahi. Ka panoni ngā tūingoa, kia whakaaturia te mahi o te kupu i te rerenga kōrero. E ono ngā mahi rerekē: Ko te kaikawe, ko te aronga, ko te riro, ko te pūhono, ko te whāinga, ko te taputapu.<blockquote>Бык ви́дел пти́цу. — I kite te pūru i te manu.</blockquote>Ko te kaikawe te “бык” (ko te pūru). Ko te aronga te “пти́цу” (ko te manu). Mehemea ko te manu te kaikawe, ka whakamahia te āhua kaikawe: “Пти́ца”.<br>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''riro''' o te “бык”.<blockquote>но́ги '''быка́''' — ngā waewae o te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''pūhono''' o te “бык”.<blockquote>в '''быке́''' — i roto i te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''whāinga''' o te “бык”.<blockquote>'''быку́''' — ki te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''taputapu''' o te “бык”.<blockquote>'''быко́м''' — e whakamahi ana i te '''pūru'''</blockquote>He ira tō ngā kupu Rūhia katoa: Ko te tāne, ko te wahine, ko te irakore rānei. He rerekē ngā panoni mō aua momo e toru. He tāne te “бык”. He wahine te “пти́ца”.
Ka panoni hoki ngā tūingoa, mehemea he takitini. Anei ētahi atu tauira mō ngā ira e toru: Ko te “окно́” (ko te “matapihi”), te “стол” (ko te “tēpu”), me te “вода́” (ko te “wai”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua mō ngā mahi me ngā ira e toru
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="2" |Irakore
!Takitahi
| colspan="2" |окно́
|окна́
|окне́
|окну́
|окно́м
|-
!Takitini
| colspan="2" |о́кна
|о́кон
|о́кнах
|о́кнам
|о́кнами
|-
! rowspan="2" |Tāne
!Takitahi
| colspan="2" |стол
|стола́
|столе́
|столу́
|столо́м
|-
!Takitini
| colspan="2" |столы́
|столо́в
|стола́х
|стола́м
|стола́ми
|-
! rowspan="2" |Wahine
!Takitahi
|вода́
|во́ду
|воды́
| colspan="2" |воде́
|водо́й
|-
!Takitini
| colspan="2" |во́ды
|вод
|во́дах
|во́дам
|во́дами
|}
=== Tūāhua ===
Ka panoni āhua ngā tūāhua ki te mahi, ki te ira hoki o te tūingoa. Ka huri te “но́вый” (ko te “hou”) ki te “но́вое”, kia whakarerekētia te “окно́”. Engari, ka huri ki te “но́вая”, kia whakarerekētia te “вода́”. Anei ngā āhua o taua tūāhua.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “но́вый” (ko te “hou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
!Poto
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |но́вое
| rowspan="2" |но́вого
| rowspan="2" |но́вом
| rowspan="2" |но́вому
| rowspan="2" |но́вым
|но́во
|-
!Tāne
| colspan="2" |но́вый
|нов
|-
!Wahine
|но́вая
|но́вую
| colspan="4" |но́вой
|нова́
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |но́вые
| colspan="2" |но́вых
|но́вым
|но́выми
|но́вы, новы́
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-oго” ki te /ovo/.
* Mō ngā tūāhua tāne, mō ngā tūāhua riro takitini hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te tūingoa.
<blockquote>'''но́вые''' ту́фли — ngā hū '''hou'''
'''но́вых''' ту́фель — o ngā hū '''hou'''
'''но́выми''' ту́флями — e whakamahi ana i ngā hū '''hou'''
Ту́фли '''но́вые.''' — He '''hou''' ngā hū.</blockquote>
=== Tūkapi ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o ngā tūkapi
! colspan="4" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="2" |Kiritūnei
! colspan="2" |Takitahi
|''(au)''
|я
| colspan="2" |меня́
| colspan="2" |мне
|мной
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(tātou, mātou)''
|мы
| colspan="3" |нас
|нам
|на́ми
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
! colspan="2" |Takitahi
|''(koe)''
|ты
| colspan="2" |тебя́
| colspan="2" |тебе́
|тобо́й
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(koutou)''
|вы
| colspan="3" |вас
|вам
|ва́ми
|-
! rowspan="4" |Kiritūrā
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| rowspan="3" |''(ia)''
|оно́
| colspan="2" rowspan="2" |его́
| rowspan="2" |нём
| rowspan="2" |ему́
| rowspan="2" |им
|-
!Tāne
|он
|-
!Wahine
|она́
| colspan="2" |её
|ней
| colspan="2" |ей
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(rātou)''
|они́
| colspan="2" |их
|них
|им
|и́ми
|-
! colspan="3" |Hokinga
|''(au anō, koe anō…)''
|
| colspan="2" |себя́
| colspan="2" |себе́
|собо́й
|}
* Ka whakahuatia te “его́” ki te /jеˈvo/.
* Ka whakamahia te “вы” (ehara i te “ты”) mō te “koe”, kia whakaaturia te maruwehi.
* I te wā, e whai ai ngā tūkapi kiritūrā ki ngā pūhono, ka mauria te “н-”. Hei tauira, ka kōmitimitihia te “у” (ko te pūhono) me te “его́” (ko te tūkapi kiritūrā), ka puta ai te “у него́”.
<blockquote>'''Я''' ви́жу '''тебя́.''' — Kei te kite '''au''' i a '''koe.'''
'''Ты''' помога́ешь '''меня́.''' — Kei te āwhina '''koe''' i a '''au.'''
'''Они́''' крича́ли '''мне.''' — I tangi atu '''rātou''' ki a '''au.'''
'''Я''' уви́дел '''себя́''' в зе́ркале. — I kite '''au''' i a '''au anō''' i te whakaata.</blockquote>He '''tūkapi riro''' hoki te “его́”, te “её”, me te “их”.<blockquote>'''его́''' дом — '''tana''' whare (o tētahi tāne)
'''её''' ко́шка — '''tana''' ngeru (a tētahi wahine)
'''их''' ру́ки — '''ō rātou''' ringaringa</blockquote>He matatini ake ngā tūkapi riro kē. Me whakaatu te mahi, te ira, me te takitinitanga hoki o te rironga.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “мой” (ko te “taku”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |моё
| rowspan="2" |моего́
| rowspan="2" |моём
| rowspan="2" |моему́
| rowspan="2" |мои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |мой
|-
!Wahine
|моя́
|мою́
| colspan="4" |мое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |мои́
| colspan="2" |мои́х
|мои́м
|мои́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “наш” (ko te “tā tātou” me te “tā mātou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |на́ше
| rowspan="2" |на́шего
| rowspan="2" |на́шем
| rowspan="2" |на́шему
| rowspan="2" |на́шим
|-
!Tāne
| colspan="2" |наш
|-
!Wahine
|на́ша
|на́шу
| colspan="4" |на́шей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |на́ши
| colspan="2" |на́ших
|на́шим
|на́шими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “твой” (ko te “tāu”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |твоё
| rowspan="2" |твоего́
| rowspan="2" |твоём
| rowspan="2" |твоему́
| rowspan="2" |твои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |твой
|-
!Wahine
|твоя́
|твою́
| colspan="4" |твое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |твои́
| colspan="2" |твои́х
|твои́м
|твои́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “ваш” (ko te “tā koutou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |ва́ше
| rowspan="2" |ва́шего
| rowspan="2" |ва́шем
| rowspan="2" |ва́шему
| rowspan="2" |ва́шим
|-
!Tāne
| colspan="2" |ваш
|-
!Wahine
|ва́ша
|ва́шу
| colspan="4" |ва́шей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |ва́ши
| colspan="2" |ва́ших
|ва́шим
|ва́шими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “свой” (ko te “taku ake” me te “tō ake”, te aha, te aha)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |своё
| rowspan="2" |своего́
| rowspan="2" |своём
| rowspan="2" |своему́
| rowspan="2" |свои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |свой
|-
!Wahine
|своя́
|свою́
| colspan="4" |свое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |свои́
| colspan="2" |свои́х
|свои́м
|свои́ми
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-его” ki te /jеvo/.
* Mō ngā tūkapi riro tāne, mō ngā tūkapi riro takitini hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te rironga.
* Ka whakamahia te “свой”, mehemea ko te kaikawe te mea, kua riro ai.
<blockquote>'''мой''' сад — '''taku''' mara
'''моя́''' мать — '''taku''' māmā
'''мои́''' па́льцы — '''aku''' matimati
'''твоё''' се́рдце — '''tō''' manawa
'''твоему́''' се́рдцу — ki '''tō''' manawa
Я ви́жу '''свою́''' ко́шку. — Kei te kite au i '''taku''' ngeru.</blockquote>
=== Tūwāhi ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “э́то” (ko te “tēnei”, te “tēnā”, me te “tērā”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |э́то
| rowspan="2" |э́того
| rowspan="2" |э́том
| rowspan="2" |э́тому
| rowspan="2" |э́тим
|-
!Tāne
| colspan="2" |э́тот
|-
!Wahine
|э́та
|э́ту
| colspan="4" |э́той
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |э́ти
| colspan="2" |э́тих
|э́тим
|э́тими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “то” (ko te “taua”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |то
| rowspan="2" |того́
| rowspan="2" |том
| rowspan="2" |тому́
| rowspan="2" |тем
|-
!Tāne
| colspan="2" |тот
|-
!Wahine
|та
|ту
| colspan="4" |той
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |те
| colspan="2" |тех
|тем
|те́ми
|}
Ko te “здесь”, ko te “тут” rānei ngā kupu mō te “i konei”. Ko te “там” te kupu mō te “i konā”, mō te “i korā”. Ko te “сюда́” te “ki konei”. Ko te “туда́” te “ki konā” me te “ki korā”. Ko te “отсю́да” te “mai i konei”. Ko te “отту́да” te “mai i konā” me te “mai i korā”.<blockquote>'''Э́то''' ру́сский язы́к. — Ko te reo Rūhia '''tēnei.'''
'''э́того''' языка́ — o '''tēnei''' reo
'''тем''' лю́дям — ki '''aua''' tāngata
Я '''здесь.''' — Kei '''konei''' ahau.
Ты '''там.''' — Kei '''konā''' koe.
Я пошёл '''туда́.''' — Kua haere au ki '''korā.'''
Он '''отсю́да.''' — Nō '''konei''' ia.</blockquote>
=== Pūhono ===
Ka whakaaturia te mahi o te kīanga e te āhua o te tūingoa, o te tūāhua hoki. Nō reira, kāore ngā pūhono, e pīrangitia mō ngā momo mahi māmā. Otirā, e piri ana ngā pūhono ki tētahi momo mahi. Me panoni tonu te tūingoa i muri ki te āhua mō taua momo i te wā, e whakamahia ai te pūhono.
{| class="wikitable sortable"
|+Pūhono me ngā mahi
|у
|i, kei, e tata ana ki
|riro
|-
|на
| rowspan="2" |i runga i
|pūhono
|-
|над
|taputapu
|-
|под
|i raro i
|taputapu
|-
|в(о)
| rowspan="2" |i roto i
|pūhono
|-
|внутри́
|riro
|-
|вне
|i waho i
|riro
|-
|пе́ред
|i mua i
|taputapu
|-
|по́сле
| rowspan="2" |i muri i
|riro
|-
|че́рез
|aronga
|-
|за
|kia, i muri i
|aronga
|-
|ме́жду
|i waenga i
|taputapu
|-
|среди́
|i waenganui o
|riro
|-
|сквозь
|i tua (o)
|aronga
|-
|во́зле
|i te taha o
|riro
|-
|при
|i te wā o
|pūhono
|-
|вокру́г
|e horopaki ana i
|riro
|-
|к(о)
|ki
|whāinga
|-
|вдоль
|e haere tata ana ki
|riro
|-
|по
|e haere tata ana ki, tae noa ki, e ai ki
|aronga, whāinga
|-
|до
|tae noa ki
|riro
|-
|ми́мо
|e haere ana ki, ā e haere tonu ana mai i
|riro
|-
|с(о)
|e whakamahi ana i, me, mai i
|taputapu, riro
|-
|без
|kāore i te whakamahi i
|riro
|-
|от(о)
|nā, nō, mai i
|riro
|-
|из(о)
|nō roto i
|riro
|-
|из-под
|nō raro i
|riro
|-
|из-за
|nō muri i
|riro
|-
|для
|mā, mō
|riro
|-
|о(б)
|e pā ana ki
|pūhono
|-
|про
|e pā ana ki te kaupapa o
|aronga
|-
|про́тив
|kāore i te whakaae ki
|riro
|-
|вме́сто
|ehara i
|riro
|-
|кро́ме
|engari ehara
|riro
|}
<blockquote>'''к''' кораблю́ — '''ki''' te waka
'''на''' корабле́ — '''i runga i''' te waka
'''пе́ред''' кораблём — '''i mua i''' te waka
'''за''' кора́бль — '''i muri i''' te waka
'''для''' корабля́ — '''mō''' te waka
'''о''' корабле́ — '''e pā ana ki''' te waka
'''ме́жду''' корабля́ми — '''i waenga i''' ngā waka</blockquote>
=== Tūpātai ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “что” (ko te “aha”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
| colspan="2" |что
|чего́
|чём
|чему́
|чем
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “кто” (ko te “wai”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
|кто
| colspan="2" |кого́
|ком
|кому́
|кем
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “чей” (ko te “nā wai”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |чьё
| rowspan="2" |чьего́
| rowspan="2" |чьём
| rowspan="2" |чьему́
| rowspan="2" |чьим
|-
!Tāne
| colspan="2" |чей
|-
!Wahine
|чья
|чью
| colspan="4" |чьей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |чьи
| colspan="2" |чьих
|чьим
|чьи́ми
|}
Ko te “где” te kupu mō te “i hea”. Ko te “куда́” te “ki hea”. Ko te “отку́да” te “mai i hea”.
Ko te “когда́” te kupu mō te “nōnahea”, mō te “āhea” hoki.
Ko te “как” te kupu mō te “pēhea”, mō te “pērā me” hoki.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “'''како́й'''” (ko te “[tūingoa] aha”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |како́е
| rowspan="2" |како́го
| rowspan="2" |како́м
| rowspan="2" |како́му
| rowspan="2" |каки́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |како́й
|-
!Wahine
|кака́я
|каку́ю
| colspan="4" |како́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |каки́е
| colspan="2" |каки́х
|каки́м
|каки́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “'''ско́лько'''” (ko te “hia”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
| colspan="2" |ско́лько
| colspan="2" |ско́льких, скольки́х
|ско́льким, скольки́м
|ско́лькими, скольки́ми
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-его” ki te /jеvo/. Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-ого” ki te /ovo/.
* Mō te “чей”, mō te “чьи”, mō te “како́й”, mō te “каки́е”, mō te “ско́лько” hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te rironga.
<blockquote>'''Что''' э́то? — He '''aha''' tēnei?
'''Кого́''' ты сра́шиваешь? — E pātai ana koe ki a '''wai?'''
'''Чья''' ко́шка? — '''Nā wai''' te ngeru?
'''Кака́я''' ко́шка? — Ko te ngeru '''aha?'''
'''Где''' ты? — Kei '''hea''' koe?
'''Отку́да''' ты? — Nō '''hea''' koe?
'''Как''' мы мо́жем помо́чь? — Me '''pēhea''' mātou, e āwhina ai?
'''Ско́лько''' дней вы там пробы́ли? — E '''hia''' ngā rā, i noho ai koutou i reira?</blockquote>
=== Tūmahi ===
E rua ngā momo o te nui o ngā tūmahi: Ko te momo motukore me te momo oti. I ētahi wā, ka rerekē rawa ngā āhua o ngā momo e rua.<blockquote>
смотре́ть — e titiro ana
посмотре́ть — kua titiro
говори́ть — e kōrero ana
сказа́ть — kua kōrero</blockquote>
Kei ngā papakupu, ka whakaaturia ngā tūmahi ki te kūmuri o “-ть”. Hei whakamahi taua āhua ki muri i tētahi atu tūmahi.<blockquote>Я хочу '''плавать.''' — Kei te hiahia au ki te '''kaukau.'''</blockquote>
==== Wāmua ====
Hei wāmua, ka panoni āhua ngā tūmahi ki te ira o te kaikawe. Anei tētahi tauira mō te “сказа́ть” (ko te “kōrero”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wāmua o te “сказа́ть” (ko te “kōrero”)
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
|сказа́ло
|-
!Tāne
|сказа́л
|-
!Wahine
|сказа́ла
|-
! colspan="2" |Takitini
|сказа́ли
|}
<blockquote>Бык '''сказа́л''' «Приве́т». — I '''kī''' te pūru i te “Приве́т”.<br>Пти́ца то́же '''сказа́ла''' «Приве́т». — I '''kī''' te manu anō hoki i te “Приве́т”.</blockquote>
==== Wātū ====
Hei wātū, ka panoni āhua ngā tūmahi ki te kiritūnei, ki te kiritūnā, ki te kiritūrā rānei. Anei tētahi tauira mō te “чита́ть” (ko te “pānui”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wātū o te “чита́ть” (ko te “pānui”)
! rowspan="2" |Kiritūnei
!Takitahi
|чита́ю
|-
!Takitini
|чита́ем
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
!Takitahi
|чита́ешь
|-
!Takitini
|чита́ете
|-
! rowspan="2" |Kiritūrā
!Takitahi
|чита́ет
|-
!Takitini
|чита́ют
|}
<blockquote>Я '''чита́ю''' кни́гу. — Kei te '''pānui''' au i te pukapuka.<br>Посети́тели '''чита́ют''' доро́жные зна́ки. — Kei te '''pānui''' ngā manuhiri i ngā tohu rori.</blockquote>
==== Wāheke ====
Hei wāheke, ka whakamahia te momo oti o te tūmahi ki ngā āhua o te wātū. Ka whakamahia rānei te āhua papakupu o te tūmahi, ā, ki mua, ka tāpirihia tētahi āhua wāheke o te “быть”.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wāheke o te “быть”
! rowspan="2" |Kiritūnei
!Takitahi
|бу́ду
|-
!Takitini
|бу́дем
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
!Takitahi
|бу́дешь
|-
!Takitini
|бу́дете
|-
! rowspan="2" |Kiritūrā
!Takitahi
|бу́дет
|-
!Takitini
|бу́дут
|}
<blockquote>Я '''рассмотрю́''' маши́ну. — Ka '''mātaki''' au i te waka.<br>Я '''бу́ду''' '''рассма́тривать''' маши́ну. — Ka '''mātakitaki''' au i te waka.</blockquote>
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|не
|ehara, kāore, kore
|-
|и
|ā, me
|-
|и́ли
|rānei
|-
|а
|otirā
|-
|но
|engari
|-
|е́сли
|ina, mehemea
|-
|хотя́
|ahakoa
|-
|(и)та́к
|nō reira
|-
|потому́ что
| rowspan="2" |nō te mea
|-
|так как
|-
|что́бы
|kia
|-
|по́сле того́ как
|i muri i te
|-
|мо́жет быть
|tērā pea
|-
|ка́жется
|te āhua nei
|}
jipbj4q69rnxcr5cfbksxokgldovb14
153804
153802
2022-08-25T09:14:08Z
PARALLAX333
16751
/* Oromotu */
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Rūhia''' (ру́сский язы́к) te reo matua o [[Rūhia]]. E kitea ana te reo Rūhia hei reo whaimana o [[Rūhia]], o [[Pērara]], o [[Katatānga]], o [[Kikitānga]], o [[Takiritānga]]. E kitea anō hoki ana hei reo o te tokoiti i [[Romēnia]], i [[Āmenia]], i [[Pōrana]], i [[Tīekia]], i [[Horowākia]], i [[Morotawa]], i [[Mongōria]], i [[Ūkareinga]].
258 miriona ngā kaikōrero Rūhia, puta noa i te ao. Ko te reo māori tino nui o [[Ūropi]] te reo Rūhia. Whaihoki, ko te reo nui tuawhitu o tēnei ao ki te tau o ngā kaikōrero māori, ko te tuawaru rānei ki te tau o ngā kaikōrero katoa. Ko te reo Rūhia kotahi o ngā reo e ono o [[Te Rūnanga Whakakotahi i ngā Iwi o te Ao]].
[[File:Russian_language_status_and_proficiency_in_the_World.svg|link=https://pih.wikipedia.org/wiki/File:Russian_language_status_and_proficiency_in_the_World.svg|thumb|350x350px|Mapi o ngā whenua, e kōrerotia ai te reo Rūhia]]
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Здра́вствуйте
| rowspan="2" |Kia ora
|-
|Приве́т
|-
|Как дела́?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Хорошо́
|Kei te pai
|-
|Да
|Āe
|-
|Нет
|Kāo
|-
|Пожа́луйста
|Tēnā koa
|-
|Спаси́бо
|Ngā mihi
|-
| rowspan="2" |Пока́ пока́
|Haere rā
|-
|E noho rā
|-
|До свида́ния
|Ka kite anō
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
E tuhia ana te reo Rūhia ki tētahi arapū [[Kiririki]]. 33 ngā reta o te arapū Rūhia. Ka whakaaturia ngā pūmatua me ngā pūriki ki te āhua matika, ki te āhua tītaha hoki, me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+ Arapū
|-
! Matika
| А а || Б б || В в || Г г || Д д || Е е || Ё ё || Ж ж || З з || И и || Й й || К к || Л л || М м || Н н || О о || П п || Р р || С с || Т т || У у || Ф ф || Х х || Ц ц || Ч ч || Ш ш || Щ щ || Ъ ъ || Ы ы || Ь ь || Э э || Ю ю || Я я
|-
! Tītaha
| ''А а'' || ''Б б'' || ''В в'' || ''Г г'' || ''Д д'' || ''Е е'' || ''Ё ё'' || ''Ж ж'' || ''З з'' || ''И и'' || ''Й й'' || ''К к'' || ''Л л'' || ''М м'' || ''Н н'' || ''О о'' || ''П п'' || ''Р р'' || ''С с'' || ''Т т'' || ''У у'' || ''Ф ф'' || ''Х х'' || ''Ц ц'' || ''Ч ч'' || ''Ш ш'' || ''Щ щ'' || ''Ъ ъ'' || ''Ы ы'' || ''Ь ь'' || ''Э э'' || ''Ю ю'' || ''Я я''
|-
! Oro
| /a/ || /b/ || /v/ || /ɡ/ || /d/ || /je/ || /jo/ || /ʐ/ || /z/ || /i/ || /j/ || /k/ || /l/ || /m/ || /n/ || /o/ || /p/ || /r/ || /s/ || /t/ || /u/ || /f/ || /x/ || /ts/ || /tɕ/ || /ʂ/ || /ɕ/ || /./ || /ɨ/ || /ʲ/ || /e/ || /ju/ || /ja/
|}
* Ko te “«И» кра́ткое” (ko te “te ‘и’ poto”) te ingoa o te “Й”.
* Ko te “твёрдый знак” (ko te “te tohu mārō”) te ingoa o te “Ъ”.
* Ko te “мягкий знак” (ko te “te tohu ngāwari”) te ingoa o te “Ь”.
Ka taea te whakaatu te hā o te kupu ki te tohu: <´>. Hei tauira, <собо́й>. Engari, ka tuhia noatia te <собой> i te nui o te wā. Kei te “ё” te hā i ngā wā katoa.
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Orokati
|-
! || Ngutu || Niho || Niho takamuri || Takamuri
|-
! Whakamutu
| p pʲ b bʲ || t tʲ d dʲ || || k (kʲ) ɡ (ɡʲ)
|-
! Ihu
| m mʲ || n nʲ || ||
|-
! Tōiri
| || r rʲ || ||
|-
! Tiotio
| f fʲ v vʲ || s sʲ z zʲ || ʂ ɕ ʐ (ʑ) || x (xʲ) (ɣ) (ɣʲ)
|-
! Tiotio whakamutu
| || ts (tsʲ) || tɕ ||
|-
! Tata
| || l lʲ || j ||
|}
Ka whakahuatia te /ɕ/ hei [ɕː].
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Oropuare
|-
! || Takamua || Pū || Takamuri
|-
! Tata
| i || (ɨ) || u
|-
! Waenga
| e || || o
|-
! Tuwhera
| || a ||
|}
Ka whakaitia tētahi oropuare, mehemea kāore te hā o te kupu i reira.
== Wetereo ==
=== Tūingoa ===
He maha ngā āhua o te tūingoa Rūhia kotahi. Ka panoni ngā tūingoa, kia whakaaturia te mahi o te kupu i te rerenga kōrero. E ono ngā mahi rerekē: Ko te kaikawe, ko te aronga, ko te riro, ko te pūhono, ko te whāinga, ko te taputapu.<blockquote>Бык ви́дел пти́цу. — I kite te pūru i te manu.</blockquote>Ko te kaikawe te “бык” (ko te pūru). Ko te aronga te “пти́цу” (ko te manu). Mehemea ko te manu te kaikawe, ka whakamahia te āhua kaikawe: “Пти́ца”.<br>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''riro''' o te “бык”.<blockquote>но́ги '''быка́''' — ngā waewae o te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''pūhono''' o te “бык”.<blockquote>в '''быке́''' — i roto i te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''whāinga''' o te “бык”.<blockquote>'''быку́''' — ki te '''pūru'''</blockquote>Ka whakamahia pēneitia te āhua '''taputapu''' o te “бык”.<blockquote>'''быко́м''' — e whakamahi ana i te '''pūru'''</blockquote>He ira tō ngā kupu Rūhia katoa: Ko te tāne, ko te wahine, ko te irakore rānei. He rerekē ngā panoni mō aua momo e toru. He tāne te “бык”. He wahine te “пти́ца”.
Ka panoni hoki ngā tūingoa, mehemea he takitini. Anei ētahi atu tauira mō ngā ira e toru: Ko te “окно́” (ko te “matapihi”), te “стол” (ko te “tēpu”), me te “вода́” (ko te “wai”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua mō ngā mahi me ngā ira e toru
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="2" |Irakore
!Takitahi
| colspan="2" |окно́
|окна́
|окне́
|окну́
|окно́м
|-
!Takitini
| colspan="2" |о́кна
|о́кон
|о́кнах
|о́кнам
|о́кнами
|-
! rowspan="2" |Tāne
!Takitahi
| colspan="2" |стол
|стола́
|столе́
|столу́
|столо́м
|-
!Takitini
| colspan="2" |столы́
|столо́в
|стола́х
|стола́м
|стола́ми
|-
! rowspan="2" |Wahine
!Takitahi
|вода́
|во́ду
|воды́
| colspan="2" |воде́
|водо́й
|-
!Takitini
| colspan="2" |во́ды
|вод
|во́дах
|во́дам
|во́дами
|}
=== Tūāhua ===
Ka panoni āhua ngā tūāhua ki te mahi, ki te ira hoki o te tūingoa. Ka huri te “но́вый” (ko te “hou”) ki te “но́вое”, kia whakarerekētia te “окно́”. Engari, ka huri ki te “но́вая”, kia whakarerekētia te “вода́”. Anei ngā āhua o taua tūāhua.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “но́вый” (ko te “hou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
!Poto
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |но́вое
| rowspan="2" |но́вого
| rowspan="2" |но́вом
| rowspan="2" |но́вому
| rowspan="2" |но́вым
|но́во
|-
!Tāne
| colspan="2" |но́вый
|нов
|-
!Wahine
|но́вая
|но́вую
| colspan="4" |но́вой
|нова́
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |но́вые
| colspan="2" |но́вых
|но́вым
|но́выми
|но́вы, новы́
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-oго” ki te /ovo/.
* Mō ngā tūāhua tāne, mō ngā tūāhua riro takitini hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te tūingoa.
<blockquote>'''но́вые''' ту́фли — ngā hū '''hou'''
'''но́вых''' ту́фель — o ngā hū '''hou'''
'''но́выми''' ту́флями — e whakamahi ana i ngā hū '''hou'''
Ту́фли '''но́вые.''' — He '''hou''' ngā hū.</blockquote>
=== Tūkapi ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o ngā tūkapi
! colspan="4" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="2" |Kiritūnei
! colspan="2" |Takitahi
|''(au)''
|я
| colspan="2" |меня́
| colspan="2" |мне
|мной
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(tātou, mātou)''
|мы
| colspan="3" |нас
|нам
|на́ми
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
! colspan="2" |Takitahi
|''(koe)''
|ты
| colspan="2" |тебя́
| colspan="2" |тебе́
|тобо́й
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(koutou)''
|вы
| colspan="3" |вас
|вам
|ва́ми
|-
! rowspan="4" |Kiritūrā
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| rowspan="3" |''(ia)''
|оно́
| colspan="2" rowspan="2" |его́
| rowspan="2" |нём
| rowspan="2" |ему́
| rowspan="2" |им
|-
!Tāne
|он
|-
!Wahine
|она́
| colspan="2" |её
|ней
| colspan="2" |ей
|-
! colspan="2" |Takitini
|''(rātou)''
|они́
| colspan="2" |их
|них
|им
|и́ми
|-
! colspan="3" |Hokinga
|''(au anō, koe anō…)''
|
| colspan="2" |себя́
| colspan="2" |себе́
|собо́й
|}
* Ka whakahuatia te “его́” ki te /jеˈvo/.
* Ka whakamahia te “вы” (ehara i te “ты”) mō te “koe”, kia whakaaturia te maruwehi.
* I te wā, e whai ai ngā tūkapi kiritūrā ki ngā pūhono, ka mauria te “н-”. Hei tauira, ka kōmitimitihia te “у” (ko te pūhono) me te “его́” (ko te tūkapi kiritūrā), ka puta ai te “у него́”.
<blockquote>'''Я''' ви́жу '''тебя́.''' — Kei te kite '''au''' i a '''koe.'''
'''Ты''' помога́ешь '''меня́.''' — Kei te āwhina '''koe''' i a '''au.'''
'''Они́''' крича́ли '''мне.''' — I tangi atu '''rātou''' ki a '''au.'''
'''Я''' уви́дел '''себя́''' в зе́ркале. — I kite '''au''' i a '''au anō''' i te whakaata.</blockquote>He '''tūkapi riro''' hoki te “его́”, te “её”, me te “их”.<blockquote>'''его́''' дом — '''tana''' whare (o tētahi tāne)
'''её''' ко́шка — '''tana''' ngeru (a tētahi wahine)
'''их''' ру́ки — '''ō rātou''' ringaringa</blockquote>He matatini ake ngā tūkapi riro kē. Me whakaatu te mahi, te ira, me te takitinitanga hoki o te rironga.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “мой” (ko te “taku”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |моё
| rowspan="2" |моего́
| rowspan="2" |моём
| rowspan="2" |моему́
| rowspan="2" |мои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |мой
|-
!Wahine
|моя́
|мою́
| colspan="4" |мое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |мои́
| colspan="2" |мои́х
|мои́м
|мои́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “наш” (ko te “tā tātou” me te “tā mātou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |на́ше
| rowspan="2" |на́шего
| rowspan="2" |на́шем
| rowspan="2" |на́шему
| rowspan="2" |на́шим
|-
!Tāne
| colspan="2" |наш
|-
!Wahine
|на́ша
|на́шу
| colspan="4" |на́шей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |на́ши
| colspan="2" |на́ших
|на́шим
|на́шими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “твой” (ko te “tāu”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |твоё
| rowspan="2" |твоего́
| rowspan="2" |твоём
| rowspan="2" |твоему́
| rowspan="2" |твои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |твой
|-
!Wahine
|твоя́
|твою́
| colspan="4" |твое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |твои́
| colspan="2" |твои́х
|твои́м
|твои́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “ваш” (ko te “tā koutou”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |ва́ше
| rowspan="2" |ва́шего
| rowspan="2" |ва́шем
| rowspan="2" |ва́шему
| rowspan="2" |ва́шим
|-
!Tāne
| colspan="2" |ваш
|-
!Wahine
|ва́ша
|ва́шу
| colspan="4" |ва́шей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |ва́ши
| colspan="2" |ва́ших
|ва́шим
|ва́шими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “свой” (ko te “taku ake” me te “tō ake”, te aha, te aha)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |своё
| rowspan="2" |своего́
| rowspan="2" |своём
| rowspan="2" |своему́
| rowspan="2" |свои́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |свой
|-
!Wahine
|своя́
|свою́
| colspan="4" |свое́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |свои́
| colspan="2" |свои́х
|свои́м
|свои́ми
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-его” ki te /jеvo/.
* Mō ngā tūkapi riro tāne, mō ngā tūkapi riro takitini hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te rironga.
* Ka whakamahia te “свой”, mehemea ko te kaikawe te mea, kua riro ai.
<blockquote>'''мой''' сад — '''taku''' mara
'''моя́''' мать — '''taku''' māmā
'''мои́''' па́льцы — '''aku''' matimati
'''твоё''' се́рдце — '''tō''' manawa
'''твоему́''' се́рдцу — ki '''tō''' manawa
Я ви́жу '''свою́''' ко́шку. — Kei te kite au i '''taku''' ngeru.</blockquote>
=== Tūwāhi ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “э́то” (ko te “tēnei”, te “tēnā”, me te “tērā”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |э́то
| rowspan="2" |э́того
| rowspan="2" |э́том
| rowspan="2" |э́тому
| rowspan="2" |э́тим
|-
!Tāne
| colspan="2" |э́тот
|-
!Wahine
|э́та
|э́ту
| colspan="4" |э́той
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |э́ти
| colspan="2" |э́тих
|э́тим
|э́тими
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “то” (ko te “taua”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |то
| rowspan="2" |того́
| rowspan="2" |том
| rowspan="2" |тому́
| rowspan="2" |тем
|-
!Tāne
| colspan="2" |тот
|-
!Wahine
|та
|ту
| colspan="4" |той
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |те
| colspan="2" |тех
|тем
|те́ми
|}
Ko te “здесь”, ko te “тут” rānei ngā kupu mō te “i konei”. Ko te “там” te kupu mō te “i konā”, mō te “i korā”. Ko te “сюда́” te “ki konei”. Ko te “туда́” te “ki konā” me te “ki korā”. Ko te “отсю́да” te “mai i konei”. Ko te “отту́да” te “mai i konā” me te “mai i korā”.<blockquote>'''Э́то''' ру́сский язы́к. — Ko te reo Rūhia '''tēnei.'''
'''э́того''' языка́ — o '''tēnei''' reo
'''тем''' лю́дям — ki '''aua''' tāngata
Я '''здесь.''' — Kei '''konei''' ahau.
Ты '''там.''' — Kei '''konā''' koe.
Я пошёл '''туда́.''' — Kua haere au ki '''korā.'''
Он '''отсю́да.''' — Nō '''konei''' ia.</blockquote>
=== Pūhono ===
Ka whakaaturia te mahi o te kīanga e te āhua o te tūingoa, o te tūāhua hoki. Nō reira, kāore ngā pūhono, e pīrangitia mō ngā momo mahi māmā. Otirā, e piri ana ngā pūhono ki tētahi momo mahi. Me panoni tonu te tūingoa i muri ki te āhua mō taua momo i te wā, e whakamahia ai te pūhono.
{| class="wikitable sortable"
|+Pūhono me ngā mahi
|у
|i, kei, e tata ana ki
|riro
|-
|на
| rowspan="2" |i runga i
|pūhono
|-
|над
|taputapu
|-
|под
|i raro i
|taputapu
|-
|в(о)
| rowspan="2" |i roto i
|pūhono
|-
|внутри́
|riro
|-
|вне
|i waho i
|riro
|-
|пе́ред
|i mua i
|taputapu
|-
|по́сле
| rowspan="2" |i muri i
|riro
|-
|че́рез
|aronga
|-
|за
|kia, i muri i
|aronga
|-
|ме́жду
|i waenga i
|taputapu
|-
|среди́
|i waenganui o
|riro
|-
|сквозь
|i tua (o)
|aronga
|-
|во́зле
|i te taha o
|riro
|-
|при
|i te wā o
|pūhono
|-
|вокру́г
|e horopaki ana i
|riro
|-
|к(о)
|ki
|whāinga
|-
|вдоль
|e haere tata ana ki
|riro
|-
|по
|e haere tata ana ki, tae noa ki, e ai ki
|aronga, whāinga
|-
|до
|tae noa ki
|riro
|-
|ми́мо
|e haere ana ki, ā e haere tonu ana mai i
|riro
|-
|с(о)
|e whakamahi ana i, me, mai i
|taputapu, riro
|-
|без
|kāore i te whakamahi i
|riro
|-
|от(о)
|nā, nō, mai i
|riro
|-
|из(о)
|nō roto i
|riro
|-
|из-под
|nō raro i
|riro
|-
|из-за
|nō muri i
|riro
|-
|для
|mā, mō
|riro
|-
|о(б)
|e pā ana ki
|pūhono
|-
|про
|e pā ana ki te kaupapa o
|aronga
|-
|про́тив
|kāore i te whakaae ki
|riro
|-
|вме́сто
|ehara i
|riro
|-
|кро́ме
|engari ehara
|riro
|}
<blockquote>'''к''' кораблю́ — '''ki''' te waka
'''на''' корабле́ — '''i runga i''' te waka
'''пе́ред''' кораблём — '''i mua i''' te waka
'''за''' кора́бль — '''i muri i''' te waka
'''для''' корабля́ — '''mō''' te waka
'''о''' корабле́ — '''e pā ana ki''' te waka
'''ме́жду''' корабля́ми — '''i waenga i''' ngā waka</blockquote>
=== Tūpātai ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “что” (ko te “aha”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
| colspan="2" |что
|чего́
|чём
|чему́
|чем
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “кто” (ko te “wai”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
|кто
| colspan="2" |кого́
|ком
|кому́
|кем
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “чей” (ko te “nā wai”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |чьё
| rowspan="2" |чьего́
| rowspan="2" |чьём
| rowspan="2" |чьему́
| rowspan="2" |чьим
|-
!Tāne
| colspan="2" |чей
|-
!Wahine
|чья
|чью
| colspan="4" |чьей
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |чьи
| colspan="2" |чьих
|чьим
|чьи́ми
|}
Ko te “где” te kupu mō te “i hea”. Ko te “куда́” te “ki hea”. Ko te “отку́да” te “mai i hea”.
Ko te “когда́” te kupu mō te “nōnahea”, mō te “āhea” hoki.
Ko te “как” te kupu mō te “pēhea”, mō te “pērā me” hoki.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “'''како́й'''” (ko te “[tūingoa] aha”)
! colspan="2" |
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
| colspan="2" |како́е
| rowspan="2" |како́го
| rowspan="2" |како́м
| rowspan="2" |како́му
| rowspan="2" |каки́м
|-
!Tāne
| colspan="2" |како́й
|-
!Wahine
|кака́я
|каку́ю
| colspan="4" |како́й
|-
! colspan="2" |Takitini
| colspan="2" |каки́е
| colspan="2" |каки́х
|каки́м
|каки́ми
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua o te “'''ско́лько'''” (ko te “hia”)
!Kaikawe
!Aronga
!Riro
!Pūhono
!Whāinga
!Taputapu
|-
| colspan="2" |ско́лько
| colspan="2" |ско́льких, скольки́х
|ско́льким, скольки́м
|ско́лькими, скольки́ми
|}
* Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-его” ki te /jеvo/. Ka whakahuatia ngā kūmuri ko “-ого” ki te /ovo/.
* Mō te “чей”, mō te “чьи”, mō te “како́й”, mō te “каки́е”, mō te “ско́лько” hoki, ka huri te āhua aronga ki te āhua riro (ehara i te āhua kaikawe), mehemea he hākori te rironga.
<blockquote>'''Что''' э́то? — He '''aha''' tēnei?
'''Кого́''' ты сра́шиваешь? — E pātai ana koe ki a '''wai?'''
'''Чья''' ко́шка? — '''Nā wai''' te ngeru?
'''Кака́я''' ко́шка? — Ko te ngeru '''aha?'''
'''Где''' ты? — Kei '''hea''' koe?
'''Отку́да''' ты? — Nō '''hea''' koe?
'''Как''' мы мо́жем помо́чь? — Me '''pēhea''' mātou, e āwhina ai?
'''Ско́лько''' дней вы там пробы́ли? — E '''hia''' ngā rā, i noho ai koutou i reira?</blockquote>
=== Tūmahi ===
E rua ngā momo o te nui o ngā tūmahi: Ko te momo motukore me te momo oti. I ētahi wā, ka rerekē rawa ngā āhua o ngā momo e rua.<blockquote>
смотре́ть — e titiro ana
посмотре́ть — kua titiro
говори́ть — e kōrero ana
сказа́ть — kua kōrero</blockquote>
Kei ngā papakupu, ka whakaaturia ngā tūmahi ki te kūmuri o “-ть”. Hei whakamahi taua āhua ki muri i tētahi atu tūmahi.<blockquote>Я хочу '''плавать.''' — Kei te hiahia au ki te '''kaukau.'''</blockquote>
==== Wāmua ====
Hei wāmua, ka panoni āhua ngā tūmahi ki te ira o te kaikawe. Anei tētahi tauira mō te “сказа́ть” (ko te “kōrero”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wāmua o te “сказа́ть” (ko te “kōrero”)
! rowspan="3" |Takitahi
!Irakore
|сказа́ло
|-
!Tāne
|сказа́л
|-
!Wahine
|сказа́ла
|-
! colspan="2" |Takitini
|сказа́ли
|}
<blockquote>Бык '''сказа́л''' «Приве́т». — I '''kī''' te pūru i te “Приве́т”.<br>Пти́ца то́же '''сказа́ла''' «Приве́т». — I '''kī''' te manu anō hoki i te “Приве́т”.</blockquote>
==== Wātū ====
Hei wātū, ka panoni āhua ngā tūmahi ki te kiritūnei, ki te kiritūnā, ki te kiritūrā rānei. Anei tētahi tauira mō te “чита́ть” (ko te “pānui”).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wātū o te “чита́ть” (ko te “pānui”)
! rowspan="2" |Kiritūnei
!Takitahi
|чита́ю
|-
!Takitini
|чита́ем
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
!Takitahi
|чита́ешь
|-
!Takitini
|чита́ете
|-
! rowspan="2" |Kiritūrā
!Takitahi
|чита́ет
|-
!Takitini
|чита́ют
|}
<blockquote>Я '''чита́ю''' кни́гу. — Kei te '''pānui''' au i te pukapuka.<br>Посети́тели '''чита́ют''' доро́жные зна́ки. — Kei te '''pānui''' ngā manuhiri i ngā tohu rori.</blockquote>
==== Wāheke ====
Hei wāheke, ka whakamahia te momo oti o te tūmahi ki ngā āhua o te wātū. Ka whakamahia rānei te āhua papakupu o te tūmahi, ā, ki mua, ka tāpirihia tētahi āhua wāheke o te “быть”.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Āhua wāheke o te “быть”
! rowspan="2" |Kiritūnei
!Takitahi
|бу́ду
|-
!Takitini
|бу́дем
|-
! rowspan="2" |Kiritūnā
!Takitahi
|бу́дешь
|-
!Takitini
|бу́дете
|-
! rowspan="2" |Kiritūrā
!Takitahi
|бу́дет
|-
!Takitini
|бу́дут
|}
<blockquote>Я '''рассмотрю́''' маши́ну. — Ka '''mātaki''' au i te waka.<br>Я '''бу́ду''' '''рассма́тривать''' маши́ну. — Ka '''mātakitaki''' au i te waka.</blockquote>
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|не
|ehara, kāore, kore
|-
|и
|ā, me
|-
|и́ли
|rānei
|-
|а
|otirā
|-
|но
|engari
|-
|е́сли
|ina, mehemea
|-
|хотя́
|ahakoa
|-
|(и)та́к
|nō reira
|-
|потому́ что
| rowspan="2" |nō te mea
|-
|так как
|-
|что́бы
|kia
|-
|по́сле того́ как
|i muri i te
|-
|мо́жет быть
|tērā pea
|-
|ка́жется
|te āhua nei
|}
5mejwx817swsekx69z5wtq0stv9ge3j
Reo Hawaii
0
17539
153803
153792
2022-08-25T08:54:25Z
PARALLAX333
16751
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Hawaii''' (ka ʻōlelo Hawaiʻi) te reo māori o [[Hawai'i|Hawaii]]. E rua mano ngā kaikōrero māori. He reo [[Poronīhia]] te reo Hawaii.
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Aloha
|Kia ora
|-
|Pehea ʻoe?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Maikaʻi au.
|Kei te pai ahau.
|-
|ʻAe
| rowspan="2" |Āe
|-
|ʻĒ
|-
|ʻAʻole
|Kāo
|-
|Mahalo
|Ngā mihi
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
13 ngā reta o te arapū Hawaii. Ka whakaaturia ngā reta me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+Arapū
!Reta
|A
|E
|I
|O
|U
|H
|K
|L
|M
|N
|P
|W
|ʻ
|-
!Oro
|/a/
|/e/
|/i/
|/o/
|/u/
|/h/
|/k/
|/l/
|/m/
|/n/
|/p/
|/v/
|/ʔ/
|}
Ka tuhia ngā oropuare roa ki ngā tohutō.
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Orokati
!
!Ngutu
!Niho
!Takamuri
!Korokoro
|-
!Whakamutu
|p
|
|k
|ʔ
|-
!Iho
|m
|n
|
|
|-
!Tiotio
|v
|
|
|h
|-
!Tata
|
|l
|
|
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Oropuare
!
!Takamua
!Takamuri
|-
!Tata
|i iː
|u uː
|-
!Waenga
|e eː
|o oː
|-
!Tuwhera
| colspan="2" |a aː
|}
== Wetereo ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi
! colspan="2" |
!Takitahi
!Takirua
!Takitini
|-
! rowspan="2" |1
!Kauawhi
|
|kāua
|kākou
|-
!Kaupare
|au, wau
|māua
|mākou
|-
! colspan="2" |2
|ʻoe
|ʻōlua
|ʻoukou
|-
! colspan="2" |3
|ia
|lāua
|lākou
|-
! colspan="2" |Hokinga
| colspan="3" |(ai)
|}
* Ka tāpirihia te “ʻo” ki mua o te “ia”, o ngā ingoa hoki, mehemea he tohukore te kīanga. Engari, kāore te “ʻo”, e whakamahia ki te “ia”, mehemea ehara te mea i te hākori.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi riro
! colspan="2" |
!Whānui
!Kaupapa
!Tuku, whaioranga
|-
! rowspan="2" |Whānui
!“A”
|kā
|a
|na
|-
!“O”
|kō
|o
|no
|-
! rowspan="3" |Kiritūnei takitahi
!“A”
|kaʻu
|aʻu
|naʻu
|-
!“O”
|koʻu
|oʻu
|noʻu
|-
!Aroha
|kuʻu
|
|
|-
! rowspan="3" |Kiritūnā takitahi
!“A”
|kāu
|āu
|nāu
|-
!“O”
|kou
|ou
|nou
|-
!Aroha
|kō
|
|
|-
! rowspan="2" |Kiritūrā takitahi
!“A”
|kāna
|āna
|nāna
|-
!“O”
|kona
|ona
|nona
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Pūtohu
! colspan="2" |
!Takitahi
!Takitini
|-
! colspan="2" |Pū tautuhi
|ka, ke
|nā
|-
! rowspan="2" |Pūnoa
!Whānui
| colspan="2" |he
|-
!Tētahi
| colspan="2" |kekahi
|}
* Ka whakamahia te “ke” (ehara i te “ka”), ina tīmatahia te kupu, e whai ake rā, ki te “a”, ki te “e”, ki te “o”, ki te “k” rānei.
* Ka taea te tāpiri te “mau” ki muri, kia whakatakitinitia te tūingoa, e whai ake rā.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūwāhi
! rowspan="2" |
! rowspan="2" |Mea
! colspan="2" |Wāhi
! rowspan="2" |Hātepe
|-
!Tūkapi
!Tūkē
|-
!Whānui
|
|ʻō
|
|
|-
!Tū nei
|kēia
|ʻaneʻi
|nei
|pēia, penei
|-
!Tū nā
|kēnā
|
| rowspan="2" |lā
| rowspan="2" |pēlā
|-
!Tū rā
|kēlā
|
|-
!Hokinga
|ia
|laila
|
|
|}
{| class="wikitable"
|+Tūwāhi
|luna (o)
|runga (i)
|-
|lalo (o)
|raro (i)
|-
|loko (o)
|roto (i)
|-
|waho (o)
|waho (i)
|-
|mua (o)
|mua (i)
|-
|hope (o)
| rowspan="2" |muri (i)
|-
|muli (o)
|-
|waena (o)
|waenga (i)
|-
|waenakonu (o)
|waenganui (o)
|-
|ka ʻaoʻao (o)
|te taha (o)
|}
{| class="wikitable"
|+Pūhono
|i
|i, ki, kei
|Ka whakamahia te “iā” i te wā, ka whakamahi ai ki ngā ingoa, ki ngā tūkapi rānei. Ka kōmitimitihia ki te “au”, ka puta ai te “iaʻu”.
|-
|ma
|i, kei
|
|-
|mai
|mai i
|
|-
|a, o
|a, o
|
|-
|na, no
|nā, mā, nō, mō
|
|-
|me
|me
|Ka kīia te “au” pērā me te “aʻu” i muri i te “me”.
|-
|ē
|e (hei kupukiri)
|
|-
|koe
|kua toe te
|
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē
|ʻē
|kē
|-
|mau
|mō ake tonu
|-
|nui
|nui
|-
|loa, nō
|rawa
|-
|mai(la)
|mai
|-
|aku(la)
|atu
|-
|aʻe(la)
|ake
|-
|iho(la)
|iho
|-
|pū
|tahi
|-
|āpau
|katoa
|-
|hou
|anō
|-
|hoʻi
|hoki
|-
|wale (nō)
|noa
|-
|paha
|pea
|-
|ʻia
| -tia
|-
|ʻana
| -tanga
|}
Ko te “hoʻo-” te kūmua pūtake.
{| class="wikitable"
|+Tūpātai
|aha
|aha
|-
|wai
|wai
|-
|hea
|hea
|-
|ināhea
|inahea
|-
|āhea
|āhea
|-
|pehea
|pēhea
|-
|ʻehia
|hia
|}
{| class="wikitable"
|+Wāmahi
|i
|i
|
|-
|ke
|kei te
|Ka whakamahia hoki te “nei” i muri i te tūmahi.
|-
|e
|e, ka
|Ka whakamahia hoki te “ana” i muri i te tūmahi, mehemea mō te motukore.
|-
|ua
|kua
|Ka tangohia i te nui o te wā.
|-
|inā
|ina, mehemea
|
|}
{| class="wikitable"
|+Whakakore
|ʻaʻole
|kāore, ehara
|-
|ʻaʻohe
|kāore he
|-
|ʻole
|kore
|-
|mai
|kaua
|}
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|ā
|ā
|-
|ā i ʻole
|rānei
|-
|akā
|engari
|-
|ʻoiai
|ahakoa
|-
|no laila
|nō reira
|-
|no ka mea
|nō te mea
|-
|like me
|ōrite ki
|-
|ā hiki i
|tae noa ki
|-
|pēlā paha
|tērā pea
|-
|mehe mea lā
|te āhua nei
|}
5fx3etrozv9hjc4zmx5o6dizs2hje60
153805
153803
2022-08-25T09:31:01Z
PARALLAX333
16751
/* Wetereo */
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Hawaii''' (ka ʻōlelo Hawaiʻi) te reo māori o [[Hawai'i|Hawaii]]. E rua mano ngā kaikōrero māori. He reo [[Poronīhia]] te reo Hawaii.
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Aloha
|Kia ora
|-
|Pehea ʻoe?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Maikaʻi au.
|Kei te pai ahau.
|-
|ʻAe
| rowspan="2" |Āe
|-
|ʻĒ
|-
|ʻAʻole
|Kāo
|-
|Mahalo
|Ngā mihi
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
13 ngā reta o te arapū Hawaii. Ka whakaaturia ngā reta me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+Arapū
!Reta
|A
|E
|I
|O
|U
|H
|K
|L
|M
|N
|P
|W
|ʻ
|-
!Oro
|/a/
|/e/
|/i/
|/o/
|/u/
|/h/
|/k/
|/l/
|/m/
|/n/
|/p/
|/v/
|/ʔ/
|}
Ka tuhia ngā oropuare roa ki ngā tohutō.
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Orokati
!
!Ngutu
!Niho
!Takamuri
!Korokoro
|-
!Whakamutu
|p
|
|k
|ʔ
|-
!Iho
|m
|n
|
|
|-
!Tiotio
|v
|
|
|h
|-
!Tata
|
|l
|
|
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Oropuare
!
!Takamua
!Takamuri
|-
!Tata
|i iː
|u uː
|-
!Waenga
|e eː
|o oː
|-
!Tuwhera
| colspan="2" |a aː
|}
== Wetereo ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi
! colspan="2" |
!Takitahi
!Takirua
!Takitini
|-
! rowspan="2" |1
!Kauawhi
|
|kāua
|kākou
|-
!Kaupare
|au, wau
|māua
|mākou
|-
! colspan="2" |2
|ʻoe
|ʻōlua
|ʻoukou
|-
! colspan="2" |3
|ia
|lāua
|lākou
|-
! colspan="2" |Hokinga
| colspan="3" |(ai)
|}
* Ka tāpirihia te “ʻo” ki mua o te “ia”, o ngā ingoa hoki, mehemea he tohukore te kīanga. Engari, kāore te “ʻo”, e whakamahia ki te “ia”, mehemea ehara te mea i te hākori.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi riro
! colspan="2" |
!Whānui
!Kaupapa
!Tuku, whaioranga
|-
! rowspan="2" |Whānui
!“A”
|kā
|a
|na
|-
!“O”
|kō
|o
|no
|-
! rowspan="3" |Kiritūnei takitahi
!“A”
|kaʻu
|aʻu
|naʻu
|-
!“O”
|koʻu
|oʻu
|noʻu
|-
!Aroha
|kuʻu
|
|
|-
! rowspan="3" |Kiritūnā takitahi
!“A”
|kāu
|āu
|nāu
|-
!“O”
|kou
|ou
|nou
|-
!Aroha
|kō
|
|
|-
! rowspan="2" |Kiritūrā takitahi
!“A”
|kāna
|āna
|nāna
|-
!“O”
|kona
|ona
|nona
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Pūtohu
! colspan="2" |
!Takitahi
!Takitini
|-
! colspan="2" |Pū tautuhi
|ka, ke
|nā
|-
! rowspan="2" |Pūnoa
!Whānui
| colspan="2" |he
|-
!Tētahi
| colspan="2" |kekahi
|}
* Ka whakamahia te “ke” (ehara i te “ka”), ina tīmatahia te kupu, e whai ake rā, ki te “a”, ki te “e”, ki te “o”, ki te “k” rānei.
* Ka taea te tāpiri te “mau” ki muri, kia whakatakitinitia te tūingoa, e whai ake rā.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūwāhi
! rowspan="2" |
! rowspan="2" |Mea
! colspan="2" |Wāhi
! rowspan="2" |Hātepe
|-
!Tūkapi
!Tūkē
|-
!Whānui
|
|ʻō
|
|
|-
!Tū nei
|kēia
|ʻaneʻi
|nei
|pēia, penei
|-
!Tū nā
|kēnā
|
| rowspan="2" |lā
| rowspan="2" |pēlā
|-
!Tū rā
|kēlā
|
|-
!Hokinga
|ia
|laila
|
|
|}
{| class="wikitable"
|+Tūwāhi
|luna
|runga
|-
|lalo
|raro
|-
|loko
|roto
|-
|waho
|waho
|-
|mua
|mua
|-
|hope
| rowspan="2" |muri
|-
|muli
|-
|waena
|waenga
|-
|waenakonu
|waenganui
|-
|ka ʻaoʻao
|te taha
|}
{| class="wikitable"
|+Pūhono
|i
|i, ki, kei
|Ka whakamahia te “iā” i te wā, ka whakamahi ai ki ngā ingoa, ki ngā tūkapi rānei. Ka kōmitimitihia ki te “au”, ka puta ai te “iaʻu”.
|-
|ma
|i, kei
|
|-
|mai
|mai i
|
|-
|a, o
|a, o
|
|-
|na, no
|nā, mā, nō, mō
|
|-
|me
|me
|Ka kīia te “au” pērā me te “aʻu” i muri i te “me”.
|-
|ē
|e (hei kupukiri)
|
|-
|koe
|kua toe te
|
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē
|ʻē
|kē
|-
|mau
|mō ake tonu
|-
|nui
|nui
|-
|loa, nō
|rawa
|-
|mai(la)
|mai
|-
|aku(la)
|atu
|-
|aʻe(la)
|ake
|-
|iho(la)
|iho
|-
|pū
|tahi
|-
|āpau
|katoa
|-
|hou
|anō
|-
|hoʻi
|hoki
|-
|wale (nō)
|noa
|-
|paha
|pea
|-
|ʻia
| -tia
|-
|ʻana
| -tanga
|}
Ko te “hoʻo-” te kūmua pūtake.
{| class="wikitable"
|+Tūpātai
|aha
|aha
|-
|wai
|wai
|-
|hea
|hea
|-
|ināhea
|inahea
|-
|āhea
|āhea
|-
|pehea
|pēhea
|-
|ʻehia
|hia
|}
{| class="wikitable"
|+Wāmahi
|i
|i
|
|-
|ke
|kei te
|Ka whakamahia hoki te “nei” i muri i te tūmahi.
|-
|e
|e, ka
|Ka whakamahia hoki te “ana” i muri i te tūmahi, mehemea mō te motukore.
|-
|ua
|kua
|Ka tangohia i te nui o te wā.
|-
|inā
|ina, mehemea
|
|}
{| class="wikitable"
|+Whakakore
|ʻaʻole
|kāore, ehara
|-
|ʻaʻohe
|kāore he
|-
|ʻole
|kore
|-
|mai
|kaua
|}
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|ā
|ā
|-
|ā i ʻole
|rānei
|-
|akā
|engari
|-
|ʻoiai
|ahakoa
|-
|no laila
|nō reira
|-
|no ka mea
|nō te mea
|-
|like me
|ōrite ki
|-
|ā hiki i
|tae noa ki
|-
|pēlā paha
|tērā pea
|-
|mehe mea lā
|te āhua nei
|}
6qi94vlklm4fhd5iba0lys8lv7c57vm
Reo Niuē
0
17542
153806
2022-08-25T10:00:09Z
PARALLAX333
16751
Created page with "Ko '''te reo Niuē''' (e vagahau Niuē) te reo māori o [[Niue|Niuē]]. E waru mano ngā kaikōrero māori. He reo [[Poronīhia]] te reo Niuē. {| class="wikitable" |+Kīanga |Fakaalofa lahi atu |Kia ora |- |Malolō nākai a koe? |Kei te pēhea koe? |- |Malolō a au. |Kei te pai ahau. |- |Ē |Āe |- |Nākai |Kāo |- |Fakamolemole |Tēnā koa |- |Fakaaue |Ngā mihi |- |Koe kia | rowspan="3" |Ka kite anō |- |Mua kia |- |Mutolu kia |} == Pūnaha tātaki kupu == 16 ngā re..."
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Niuē''' (e vagahau Niuē) te reo māori o [[Niue|Niuē]]. E waru mano ngā kaikōrero māori. He reo [[Poronīhia]] te reo Niuē.
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Fakaalofa lahi atu
|Kia ora
|-
|Malolō nākai a koe?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Malolō a au.
|Kei te pai ahau.
|-
|Ē
|Āe
|-
|Nākai
|Kāo
|-
|Fakamolemole
|Tēnā koa
|-
|Fakaaue
|Ngā mihi
|-
|Koe kia
| rowspan="3" |Ka kite anō
|-
|Mua kia
|-
|Mutolu kia
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
16 ngā reta o te arapū Hawaii. Ka whakaaturia ngā reta me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+Arapū
!Reta
|A
|E
|I
|O
|U
|F
|G
|H
|K
|L
|M
|N
|P
|T
|V
|S
|-
!Oro
|/a/
|/e/
|/i/
|/o/
|/u/
|/f/
|/ŋ/
|/h/
|/k/
|/l/
|/m/
|/n/
|/p/
|/t/
|/v/
|/s/
|}
Ka tuhia ngā oropuare roa ki ngā tohutō.
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Orokati
!
!Ngutu
!Niho
!Takamuri
!Korokoro
|-
!Whakamutu
|p
|t
|k
|
|-
!Iho
|m
|n
|ŋ
|
|-
!Tiotio
|f v
|s
|
|h
|-
!Tata
|
|l
|
|
|}
* Ka whakahuatia te /t/ hei [s] i mua i ngā oropuare takamua. Engari, ka tuhia tonutia te <t>.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Oropuare
!
!Takamua
!Takamuri
|-
!Tata
|i iː
|u uː
|-
!Waenga
|e eː
|o oː
|-
!Tuwhera
| colspan="2" |a aː
|}
== Wetereo ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi
! colspan="2" |
!Takitahi
!Takirua
!Takitini
|-
! rowspan="2" |1
!Kauawhi
|
|taua
|tautolu
|-
!Kaupare
|au
|maua
|mautolu
|-
! colspan="2" |2
|koe
|mua
|mutolu
|-
! colspan="2" |3
|ia
|laua
|lautolu
|-
! colspan="2" |Hokinga
| colspan="3" |(ai)
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi riro
!
!Whānui
!Whaioranga
|-
!Whānui
|ha
|ma
|-
!Kiritūnei takitahi
|haaku
|maaku
|-
!Kiritūnā takitahi
|haau
|maau
|-
!Kiritūrā takitahi
|haana
|maana
|}
* I te nui o te wā, ka kīia ki muri i te tūingoa (kāore i mua).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Pūtohu
!
!Takitahi
|-
!Pū tautuhi
|e
|-
!Pūnoa
|ha
|-
!Pūmoko
|a
|}
* Ka panoni te “e” ki te “he” i muri i ngā kupu: Ko te “i”, te “ke”, te “mai”, me te “e”.
* Ka whakamahia te pūmoko pēnei me te reo Māori. Engari, ka kīia hoki mō ngā tūkapi i muri i te tūmahi.
* Ka taea te tāpiri te “tau” ki muri, kia whakatakitinitia te tūingoa, e whai ake rā.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūwāhi
! rowspan="2" |
! rowspan="2" |Mea
! colspan="2" |Wāhi
! rowspan="2" |Hātepe
|-
!Tūkapi
!Tūkē
|-
!Whānui
|ē
|kō
|
|pehē
|-
!Tū nei
|hanei
|hinei
|nei
|
|-
!Tū rā
|hanā
|hinā
|nā
|
|-
!Hokinga
|haia
|
|ia
|pihia
|}
* Ko ngā tūwāhi mō ngā mea, ka tū mokemoke anake. Kia kīia te “tēnei mea”, me kī te “e mea nei”.
{| class="wikitable"
|+Tūwāhi
|luga
|runga
|-
|lalo
|raro
|-
|loko
|roto
|-
|fafo
|waho
|-
|mua
|mua
|-
|mui
|muri
|-
|tua
|tua
|-
|he vahāloto
|waenga
|}
{| class="wikitable"
|+Pūhono
|i
|i, kei, a, o
|Ka mukua i mua i te pū tautuhi.
|-
|ki
|ki
|Ka panoni ki te “ke” i mua i te pū tautuhi.
|-
|mai
|mai i
|
|-
|ha
|a, o
|Ka whakamahia mō ngā ingoa. Ka whakamahia te “i” mō ngā tūingoa.
|-
|mo
|mā, mō, me
|
|-
|ma
|e (hei kupukiri)
|
|-
|aki
|e whakamahi ana i
|
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē i mua
|fia
|hia
|-
|tei
|tata
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē i muri
|lahi
|rawa
|-
|mai
|mai
|-
|atu
|atu
|-
|age
|whano ki
|-
|hake
|ake
|-
|hifo
|iho
|-
|nī
|noa
|-
|agaia
|tonu
|-
|oti, katoa(toa)
|katoa
|-
|foki
|hoki
|-
|auloa
|tahi
|}
Ko te “faka-” te kūmua pūtake.
{| class="wikitable"
|+Kūmuri
| -nia
| -tia
|-
| -aga
| -tanga
|}
{| class="wikitable"
|+Tūpātai
|heigoa
|aha
|-
|hai
|wai
|-
|fē
|hea
|-
|fēfē
|pēhea
|-
|fiha
|hia
|-
|hā
|he aha ai
|}
{| class="wikitable"
|+Wāmahi
|kua
|kei te, e, i
|-
|ne
|i
|-
|ka
|ka
|-
|ke
|kia
|}
{| class="wikitable"
|+Whakakore
|nākai
|kāore, ehara
|-
|aua
|kaua
|}
* Ka whakakapi noa ēnei i te punga wāmahi.
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|ti
|ā
|-
|po
|rānei
|-
|kae
|engari
|-
|kaeke
|mehemea, ina
|-
|pete
|ahakoa
|-
|hā
|nō te mea
|-
|liga(liga)
|tērā pea
|}
t88ytw21rt49w5t67cixzq1vhqdbte0
153807
153806
2022-08-25T10:00:38Z
PARALLAX333
16751
/* Pūnaha tātaki kupu */
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Niuē''' (e vagahau Niuē) te reo māori o [[Niue|Niuē]]. E waru mano ngā kaikōrero māori. He reo [[Poronīhia]] te reo Niuē.
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Fakaalofa lahi atu
|Kia ora
|-
|Malolō nākai a koe?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Malolō a au.
|Kei te pai ahau.
|-
|Ē
|Āe
|-
|Nākai
|Kāo
|-
|Fakamolemole
|Tēnā koa
|-
|Fakaaue
|Ngā mihi
|-
|Koe kia
| rowspan="3" |Ka kite anō
|-
|Mua kia
|-
|Mutolu kia
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
16 ngā reta o te arapū Niuē. Ka whakaaturia ngā reta me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+Arapū
!Reta
|A
|E
|I
|O
|U
|F
|G
|H
|K
|L
|M
|N
|P
|T
|V
|S
|-
!Oro
|/a/
|/e/
|/i/
|/o/
|/u/
|/f/
|/ŋ/
|/h/
|/k/
|/l/
|/m/
|/n/
|/p/
|/t/
|/v/
|/s/
|}
Ka tuhia ngā oropuare roa ki ngā tohutō.
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Orokati
!
!Ngutu
!Niho
!Takamuri
!Korokoro
|-
!Whakamutu
|p
|t
|k
|
|-
!Iho
|m
|n
|ŋ
|
|-
!Tiotio
|f v
|s
|
|h
|-
!Tata
|
|l
|
|
|}
* Ka whakahuatia te /t/ hei [s] i mua i ngā oropuare takamua. Engari, ka tuhia tonutia te <t>.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Oropuare
!
!Takamua
!Takamuri
|-
!Tata
|i iː
|u uː
|-
!Waenga
|e eː
|o oː
|-
!Tuwhera
| colspan="2" |a aː
|}
== Wetereo ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi
! colspan="2" |
!Takitahi
!Takirua
!Takitini
|-
! rowspan="2" |1
!Kauawhi
|
|taua
|tautolu
|-
!Kaupare
|au
|maua
|mautolu
|-
! colspan="2" |2
|koe
|mua
|mutolu
|-
! colspan="2" |3
|ia
|laua
|lautolu
|-
! colspan="2" |Hokinga
| colspan="3" |(ai)
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi riro
!
!Whānui
!Whaioranga
|-
!Whānui
|ha
|ma
|-
!Kiritūnei takitahi
|haaku
|maaku
|-
!Kiritūnā takitahi
|haau
|maau
|-
!Kiritūrā takitahi
|haana
|maana
|}
* I te nui o te wā, ka kīia ki muri i te tūingoa (kāore i mua).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Pūtohu
!
!Takitahi
|-
!Pū tautuhi
|e
|-
!Pūnoa
|ha
|-
!Pūmoko
|a
|}
* Ka panoni te “e” ki te “he” i muri i ngā kupu: Ko te “i”, te “ke”, te “mai”, me te “e”.
* Ka whakamahia te pūmoko pēnei me te reo Māori. Engari, ka kīia hoki mō ngā tūkapi i muri i te tūmahi.
* Ka taea te tāpiri te “tau” ki muri, kia whakatakitinitia te tūingoa, e whai ake rā.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūwāhi
! rowspan="2" |
! rowspan="2" |Mea
! colspan="2" |Wāhi
! rowspan="2" |Hātepe
|-
!Tūkapi
!Tūkē
|-
!Whānui
|ē
|kō
|
|pehē
|-
!Tū nei
|hanei
|hinei
|nei
|
|-
!Tū rā
|hanā
|hinā
|nā
|
|-
!Hokinga
|haia
|
|ia
|pihia
|}
* Ko ngā tūwāhi mō ngā mea, ka tū mokemoke anake. Kia kīia te “tēnei mea”, me kī te “e mea nei”.
{| class="wikitable"
|+Tūwāhi
|luga
|runga
|-
|lalo
|raro
|-
|loko
|roto
|-
|fafo
|waho
|-
|mua
|mua
|-
|mui
|muri
|-
|tua
|tua
|-
|he vahāloto
|waenga
|}
{| class="wikitable"
|+Pūhono
|i
|i, kei, a, o
|Ka mukua i mua i te pū tautuhi.
|-
|ki
|ki
|Ka panoni ki te “ke” i mua i te pū tautuhi.
|-
|mai
|mai i
|
|-
|ha
|a, o
|Ka whakamahia mō ngā ingoa. Ka whakamahia te “i” mō ngā tūingoa.
|-
|mo
|mā, mō, me
|
|-
|ma
|e (hei kupukiri)
|
|-
|aki
|e whakamahi ana i
|
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē i mua
|fia
|hia
|-
|tei
|tata
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē i muri
|lahi
|rawa
|-
|mai
|mai
|-
|atu
|atu
|-
|age
|whano ki
|-
|hake
|ake
|-
|hifo
|iho
|-
|nī
|noa
|-
|agaia
|tonu
|-
|oti, katoa(toa)
|katoa
|-
|foki
|hoki
|-
|auloa
|tahi
|}
Ko te “faka-” te kūmua pūtake.
{| class="wikitable"
|+Kūmuri
| -nia
| -tia
|-
| -aga
| -tanga
|}
{| class="wikitable"
|+Tūpātai
|heigoa
|aha
|-
|hai
|wai
|-
|fē
|hea
|-
|fēfē
|pēhea
|-
|fiha
|hia
|-
|hā
|he aha ai
|}
{| class="wikitable"
|+Wāmahi
|kua
|kei te, e, i
|-
|ne
|i
|-
|ka
|ka
|-
|ke
|kia
|}
{| class="wikitable"
|+Whakakore
|nākai
|kāore, ehara
|-
|aua
|kaua
|}
* Ka whakakapi noa ēnei i te punga wāmahi.
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|ti
|ā
|-
|po
|rānei
|-
|kae
|engari
|-
|kaeke
|mehemea, ina
|-
|pete
|ahakoa
|-
|hā
|nō te mea
|-
|liga(liga)
|tērā pea
|}
h4zpnwccqmuwfjyv7xb1evd3hxur1iy
153808
153807
2022-08-25T10:02:45Z
PARALLAX333
16751
/* Wetereo */
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Niuē''' (e vagahau Niuē) te reo māori o [[Niue|Niuē]]. E waru mano ngā kaikōrero māori. He reo [[Poronīhia]] te reo Niuē.
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Fakaalofa lahi atu
|Kia ora
|-
|Malolō nākai a koe?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Malolō a au.
|Kei te pai ahau.
|-
|Ē
|Āe
|-
|Nākai
|Kāo
|-
|Fakamolemole
|Tēnā koa
|-
|Fakaaue
|Ngā mihi
|-
|Koe kia
| rowspan="3" |Ka kite anō
|-
|Mua kia
|-
|Mutolu kia
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
16 ngā reta o te arapū Niuē. Ka whakaaturia ngā reta me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+Arapū
!Reta
|A
|E
|I
|O
|U
|F
|G
|H
|K
|L
|M
|N
|P
|T
|V
|S
|-
!Oro
|/a/
|/e/
|/i/
|/o/
|/u/
|/f/
|/ŋ/
|/h/
|/k/
|/l/
|/m/
|/n/
|/p/
|/t/
|/v/
|/s/
|}
Ka tuhia ngā oropuare roa ki ngā tohutō.
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Orokati
!
!Ngutu
!Niho
!Takamuri
!Korokoro
|-
!Whakamutu
|p
|t
|k
|
|-
!Iho
|m
|n
|ŋ
|
|-
!Tiotio
|f v
|s
|
|h
|-
!Tata
|
|l
|
|
|}
* Ka whakahuatia te /t/ hei [s] i mua i ngā oropuare takamua. Engari, ka tuhia tonutia te <t>.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Oropuare
!
!Takamua
!Takamuri
|-
!Tata
|i iː
|u uː
|-
!Waenga
|e eː
|o oː
|-
!Tuwhera
| colspan="2" |a aː
|}
== Wetereo ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi
! colspan="2" |
!Takitahi
!Takirua
!Takitini
|-
! rowspan="2" |1
!Kauawhi
|
|taua
|tautolu
|-
!Kaupare
|au
|maua
|mautolu
|-
! colspan="2" |2
|koe
|mua
|mutolu
|-
! colspan="2" |3
|ia
|laua
|lautolu
|-
! colspan="2" |Hokinga
| colspan="3" |(ai)
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi riro
!
!Whānui
!Whaioranga
|-
!Whānui
|ha
|ma
|-
!Kiritūnei takitahi
|haaku
|maaku
|-
!Kiritūnā takitahi
|haau
|maau
|-
!Kiritūrā takitahi
|haana
|maana
|}
* I te nui o te wā, ka kīia ki muri i te tūingoa (kāore i mua).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Pūtohu
!
!Takitahi
|-
!Pū tautuhi
|e
|-
!Pūnoa
|ha
|-
!Pūmoko
|a
|}
* Ka panoni te “e” ki te “he” i muri i ngā kupu: Ko te “i”, te “ke”, te “mai”, me te “e”.
* Ka whakamahia te pūmoko pēnei me te reo Māori. Engari, ka kīia hoki mō ngā tūkapi i muri i te tūmahi.
* Ka taea te tāpiri te “tau” ki muri, kia whakatakitinitia te tūingoa, e whai ake rā.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūwāhi
! rowspan="2" |
! rowspan="2" |Mea
! colspan="2" |Wāhi
! rowspan="2" |Hātepe
|-
!Tūkapi
!Tūkē
|-
!Whānui
|ē
|kō
|
|pehē
|-
!Tū nei
|hanei
|hinei
|nei
|
|-
!Tū rā
|hanā
|hinā
|nā
|
|-
!Hokinga
|haia
|
|ia
|pihia
|}
* Ko ngā tūwāhi mō ngā mea, ka tū mokemoke anake. Kia kīia te “tēnei mea”, me kī te “e mea nei”.
{| class="wikitable"
|+Tūwāhi
|luga
|runga
|-
|lalo
|raro
|-
|loko
|roto
|-
|fafo
|waho
|-
|mua
|mua
|-
|mui
|muri
|-
|tua
|tua
|-
|he vahāloto
|waenga
|}
{| class="wikitable"
|+Pūhono
|i
|i, kei, a, o
|Ka mukua i mua i te pū tautuhi.
|-
|ki
|ki
|Ka panoni ki te “ke” i mua i te pū tautuhi.
|-
|mai
|mai i
|
|-
|ha
|a, o
|Ka whakamahia mō ngā ingoa. Ka whakamahia te “i” mō ngā tūingoa.
|-
|mo
|mā, mō, me
|
|-
|ma
|e (hei kupukiri)
|
|-
|aki
|e whakamahi ana i
|
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē mō mua
|fia
|hia
|-
|tei
|tata
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē mō muri
|lahi
|rawa
|-
|mai
|mai
|-
|atu
|atu
|-
|age
|whano ki
|-
|hake
|ake
|-
|hifo
|iho
|-
|nī
|noa
|-
|agaia
|tonu
|-
|oti, katoa(toa)
|katoa
|-
|foki
|hoki
|-
|auloa
|tahi
|}
Ko te “faka-” te kūmua pūtake.
{| class="wikitable"
|+Kūmuri
| -nia
| -tia
|-
| -aga
| -tanga
|}
{| class="wikitable"
|+Tūpātai
|heigoa
|aha
|-
|hai
|wai
|-
|fē
|hea
|-
|fēfē
|pēhea
|-
|fiha
|hia
|-
|hā
|he aha ai
|}
{| class="wikitable"
|+Wāmahi
|kua
|kei te, e, i
|-
|ne
|i
|-
|ka
|ka
|-
|ke
|kia
|}
{| class="wikitable"
|+Whakakore
|nākai
|kāore, ehara
|-
|aua
|kaua
|}
* Ka whakakapi noa ēnei i te punga wāmahi.
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|ti
|ā
|-
|po
|rānei
|-
|kae
|engari
|-
|kaeke
|mehemea, ina
|-
|pete
|ahakoa
|-
|hā
|nō te mea
|-
|liga(liga)
|tērā pea
|}
krfil0ao80jhchfjgvyfromzczd3c8h
153809
153808
2022-08-25T10:03:52Z
PARALLAX333
16751
/* Wetereo */
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Niuē''' (e vagahau Niuē) te reo māori o [[Niue|Niuē]]. E waru mano ngā kaikōrero māori. He reo [[Poronīhia]] te reo Niuē.
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Fakaalofa lahi atu
|Kia ora
|-
|Malolō nākai a koe?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Malolō a au.
|Kei te pai ahau.
|-
|Ē
|Āe
|-
|Nākai
|Kāo
|-
|Fakamolemole
|Tēnā koa
|-
|Fakaaue
|Ngā mihi
|-
|Koe kia
| rowspan="3" |Ka kite anō
|-
|Mua kia
|-
|Mutolu kia
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
16 ngā reta o te arapū Niuē. Ka whakaaturia ngā reta me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+Arapū
!Reta
|A
|E
|I
|O
|U
|F
|G
|H
|K
|L
|M
|N
|P
|T
|V
|S
|-
!Oro
|/a/
|/e/
|/i/
|/o/
|/u/
|/f/
|/ŋ/
|/h/
|/k/
|/l/
|/m/
|/n/
|/p/
|/t/
|/v/
|/s/
|}
Ka tuhia ngā oropuare roa ki ngā tohutō.
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Orokati
!
!Ngutu
!Niho
!Takamuri
!Korokoro
|-
!Whakamutu
|p
|t
|k
|
|-
!Iho
|m
|n
|ŋ
|
|-
!Tiotio
|f v
|s
|
|h
|-
!Tata
|
|l
|
|
|}
* Ka whakahuatia te /t/ hei [s] i mua i ngā oropuare takamua. Engari, ka tuhia tonutia te <t>.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Oropuare
!
!Takamua
!Takamuri
|-
!Tata
|i iː
|u uː
|-
!Waenga
|e eː
|o oː
|-
!Tuwhera
| colspan="2" |a aː
|}
== Wetereo ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi
! colspan="2" |
!Takitahi
!Takirua
!Takitini
|-
! rowspan="2" |1
!Kauawhi
|
|taua
|tautolu
|-
!Kaupare
|au
|maua
|mautolu
|-
! colspan="2" |2
|koe
|mua
|mutolu
|-
! colspan="2" |3
|ia
|laua
|lautolu
|-
! colspan="2" |Hokinga
| colspan="3" |(ai)
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi riro
!
!Whānui
!Whaioranga
|-
!Whānui
|ha
|ma
|-
!Kiritūnei takitahi
|haaku
|maaku
|-
!Kiritūnā takitahi
|haau
|maau
|-
!Kiritūrā takitahi
|haana
|maana
|}
* I te nui o te wā, ka kīia ki muri i te tūingoa (kāore i mua).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Pūtohu
!
!Takitahi
|-
!Pū tautuhi
|e
|-
!Pūnoa
|ha
|-
!Pūmoko
|a
|}
* Ka panoni te “e” ki te “he” i muri i ngā kupu: Ko te “i”, te “ke”, te “mai”, me te “e”.
* Ka whakamahia te pūmoko pēnei me te reo Māori. Engari, ka kīia hoki mō ngā tūkapi i muri i te tūmahi.
* Ka taea te tāpiri te “tau” ki muri, kia whakatakitinitia te tūingoa, e whai ake rā.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūwāhi
! rowspan="2" |
! rowspan="2" |Mea
! colspan="2" |Wāhi
! rowspan="2" |Hātepe
|-
!Tūkapi
!Tūkē
|-
!Whānui
|ē
|kō
|
|pehē
|-
!Tū nei
|hanei
|hinei
|nei
|
|-
!Tū rā
|hanā
|hinā
|nā
|
|-
!Hokinga
|haia
|
|ia
|pihia
|}
* Ko ngā tūwāhi mō ngā mea, ka tū mokemoke anake. Kia kīia te “tēnei mea”, me kī te “e mea nei”.
{| class="wikitable"
|+Tūwāhi
|luga
|runga
|-
|lalo
|raro
|-
|loko
|roto
|-
|fafo
|waho
|-
|mua
|mua
|-
|mui
|muri
|-
|tua
|tua
|-
|he vahāloto
|waenga
|}
{| class="wikitable"
|+Pūhono
|i
|i, kei, a, o
|Ka mukua i mua i te pū tautuhi.
|-
|ki
|ki
|Ka panoni ki te “ke” i mua i te pū tautuhi.
|-
|mai
|mai i
|
|-
|ha
|a, o
|Ka whakamahia mō ngā ingoa. Ka whakamahia te “i” mō ngā tūingoa.
|-
|mo
|mā, mō, me
|
|-
|ma
|e (hei kupukiri)
|
|-
|aki
|e whakamahi ana i
|
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē mō mua
|fia
|hia
|-
|tei
|tata
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē mō muri
|lahi
|rawa
|-
|mai
|mai
|-
|atu
|atu
|-
|age
|e whano tata ana ki
|-
|hake
|ake
|-
|hifo
|iho
|-
|nī
|noa
|-
|agaia
|tonu
|-
|oti, katoa(toa)
|katoa
|-
|foki
|hoki
|-
|auloa
|tahi
|}
Ko te “faka-” te kūmua pūtake.
{| class="wikitable"
|+Kūmuri
| -nia
| -tia
|-
| -aga
| -tanga
|}
{| class="wikitable"
|+Tūpātai
|heigoa
|aha
|-
|hai
|wai
|-
|fē
|hea
|-
|fēfē
|pēhea
|-
|fiha
|hia
|-
|hā
|he aha ai
|}
{| class="wikitable"
|+Wāmahi
|kua
|kei te, e, i
|-
|ne
|i
|-
|ka
|ka
|-
|ke
|kia
|}
{| class="wikitable"
|+Whakakore
|nākai
|kāore, ehara
|-
|aua
|kaua
|}
* Ka whakakapi noa ēnei i te punga wāmahi.
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|ti
|ā
|-
|po
|rānei
|-
|kae
|engari
|-
|kaeke
|mehemea, ina
|-
|pete
|ahakoa
|-
|hā
|nō te mea
|-
|liga(liga)
|tērā pea
|}
a0pery2oxc4s4nsra9fikdglj7cjx4v
153810
153809
2022-08-25T10:52:41Z
PARALLAX333
16751
/* Wetereo */
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Niuē''' (e vagahau Niuē) te reo māori o [[Niue|Niuē]]. E waru mano ngā kaikōrero māori. He reo [[Poronīhia]] te reo Niuē.
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Fakaalofa lahi atu
|Kia ora
|-
|Malolō nākai a koe?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Malolō a au.
|Kei te pai ahau.
|-
|Ē
|Āe
|-
|Nākai
|Kāo
|-
|Fakamolemole
|Tēnā koa
|-
|Fakaaue
|Ngā mihi
|-
|Koe kia
| rowspan="3" |Ka kite anō
|-
|Mua kia
|-
|Mutolu kia
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
16 ngā reta o te arapū Niuē. Ka whakaaturia ngā reta me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+Arapū
!Reta
|A
|E
|I
|O
|U
|F
|G
|H
|K
|L
|M
|N
|P
|T
|V
|S
|-
!Oro
|/a/
|/e/
|/i/
|/o/
|/u/
|/f/
|/ŋ/
|/h/
|/k/
|/l/
|/m/
|/n/
|/p/
|/t/
|/v/
|/s/
|}
Ka tuhia ngā oropuare roa ki ngā tohutō.
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Orokati
!
!Ngutu
!Niho
!Takamuri
!Korokoro
|-
!Whakamutu
|p
|t
|k
|
|-
!Iho
|m
|n
|ŋ
|
|-
!Tiotio
|f v
|s
|
|h
|-
!Tata
|
|l
|
|
|}
* Ka whakahuatia te /t/ hei [s] i mua i ngā oropuare takamua. Engari, ka tuhia tonutia te <t>.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Oropuare
!
!Takamua
!Takamuri
|-
!Tata
|i iː
|u uː
|-
!Waenga
|e eː
|o oː
|-
!Tuwhera
| colspan="2" |a aː
|}
== Wetereo ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi
! colspan="2" |
!Takitahi
!Takirua
!Takitini
|-
! rowspan="2" |1
!Kauawhi
|
|taua
|tautolu
|-
!Kaupare
|au
|maua
|mautolu
|-
! colspan="2" |2
|koe
|mua
|mutolu
|-
! colspan="2" |3
|ia
|laua
|lautolu
|-
! colspan="2" |Hokinga
| colspan="3" |(ai)
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi riro
!
!Whānui
!Whaioranga
|-
!Whānui
|ha
|ma
|-
!Kiritūnei takitahi
|haaku
|maaku
|-
!Kiritūnā takitahi
|haau
|maau
|-
!Kiritūrā takitahi
|haana
|maana
|}
* I te nui o te wā, ka kīia ki muri i te tūingoa (kāore i mua).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Pūtohu
|-
!Pū tautuhi
|e
|-
!Pūnoa
|ha
|-
!Pūmoko
|a
|}
* Ka panoni te “e” ki te “he” i muri i ngā kupu: Ko te “i”, te “ke”, te “mai”, me te “e”.
* Ka whakamahia te pūmoko pēnei me te reo Māori. Engari, ka kīia hoki mō ngā tūkapi i muri i te tūmahi.
* Ka taea te tāpiri te “tau” ki muri, kia whakatakitinitia te tūingoa, e whai ake rā.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūwāhi
! rowspan="2" |
! rowspan="2" |Mea
! colspan="2" |Wāhi
! rowspan="2" |Hātepe
|-
!Tūkapi
!Tūkē
|-
!Whānui
|ē
|kō
|
|pehē
|-
!Tū nei
|hanei
|hinei
|nei
|
|-
!Tū rā
|hanā
|hinā
|nā
|
|-
!Hokinga
|haia
|
|ia
|pihia
|}
* Ko ngā tūwāhi mō ngā mea, ka tū mokemoke anake. Kia kīia te “tēnei mea”, me kī te “e mea nei”.
{| class="wikitable"
|+Tūwāhi
|luga
|runga
|-
|lalo
|raro
|-
|loko
|roto
|-
|fafo
|waho
|-
|mua
|mua
|-
|mui
|muri
|-
|tua
|tua
|-
|he vahāloto
|waenga
|}
{| class="wikitable"
|+Pūhono
|i
|i, kei, a, o
|Ka mukua i mua i te pū tautuhi.
|-
|ki
|ki
|Ka panoni ki te “ke” i mua i te pū tautuhi.
|-
|mai
|mai i
|
|-
|ha
|a, o
|Ka whakamahia mō ngā ingoa. Ka whakamahia te “i” mō ngā tūingoa.
|-
|mo
|mā, mō, me
|
|-
|ma
|e (hei kupukiri)
|
|-
|aki
|e whakamahi ana i
|
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē mō mua
|fia
|hia
|-
|tei
|tata
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē mō muri
|lahi
|rawa
|-
|mai
|mai
|-
|atu
|atu
|-
|age
|e whano tata ana ki
|-
|hake
|ake
|-
|hifo
|iho
|-
|nī
|noa
|-
|agaia
|tonu
|-
|oti, katoa(toa)
|katoa
|-
|foki
|hoki
|-
|auloa
|tahi
|}
Ko te “faka-” te kūmua pūtake.
{| class="wikitable"
|+Kūmuri
| -nia
| -tia
|-
| -aga
| -tanga
|}
{| class="wikitable"
|+Tūpātai
|heigoa
|aha
|-
|hai
|wai
|-
|fē
|hea
|-
|fēfē
|pēhea
|-
|fiha
|hia
|-
|hā
|he aha ai
|}
{| class="wikitable"
|+Wāmahi
|kua
|kei te, e, i
|-
|ne
|i
|-
|ka
|ka
|-
|ke
|kia
|}
{| class="wikitable"
|+Whakakore
|nākai
|kāore, ehara
|-
|aua
|kaua
|}
* Ka whakakapi noa ēnei i te punga wāmahi.
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|ti
|ā
|-
|po
|rānei
|-
|kae
|engari
|-
|kaeke
|mehemea, ina
|-
|pete
|ahakoa
|-
|hā
|nō te mea
|-
|liga(liga)
|tērā pea
|}
2zirrhuqc3igf4m97aytdd4pydcdqim
153811
153810
2022-08-25T11:00:55Z
PARALLAX333
16751
/* Wetereo */
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Niuē''' (e vagahau Niuē) te reo māori o [[Niue|Niuē]]. E waru mano ngā kaikōrero māori. He reo [[Poronīhia]] te reo Niuē.
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Fakaalofa lahi atu
|Kia ora
|-
|Malolō nākai a koe?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Malolō a au.
|Kei te pai ahau.
|-
|Ē
|Āe
|-
|Nākai
|Kāo
|-
|Fakamolemole
|Tēnā koa
|-
|Fakaaue
|Ngā mihi
|-
|Koe kia
| rowspan="3" |Ka kite anō
|-
|Mua kia
|-
|Mutolu kia
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
16 ngā reta o te arapū Niuē. Ka whakaaturia ngā reta me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+Arapū
!Reta
|A
|E
|I
|O
|U
|F
|G
|H
|K
|L
|M
|N
|P
|T
|V
|S
|-
!Oro
|/a/
|/e/
|/i/
|/o/
|/u/
|/f/
|/ŋ/
|/h/
|/k/
|/l/
|/m/
|/n/
|/p/
|/t/
|/v/
|/s/
|}
Ka tuhia ngā oropuare roa ki ngā tohutō.
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Orokati
!
!Ngutu
!Niho
!Takamuri
!Korokoro
|-
!Whakamutu
|p
|t
|k
|
|-
!Iho
|m
|n
|ŋ
|
|-
!Tiotio
|f v
|s
|
|h
|-
!Tata
|
|l
|
|
|}
* Ka whakahuatia te /t/ hei [s] i mua i ngā oropuare takamua. Engari, ka tuhia tonutia te <t>.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Oropuare
!
!Takamua
!Takamuri
|-
!Tata
|i iː
|u uː
|-
!Waenga
|e eː
|o oː
|-
!Tuwhera
| colspan="2" |a aː
|}
== Wetereo ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi
! colspan="2" |
!Takitahi
!Takirua
!Takitini
|-
! rowspan="2" |1
!Kauawhi
|
|taua
|tautolu
|-
!Kaupare
|au
|maua
|mautolu
|-
! colspan="2" |2
|koe
|mua
|mutolu
|-
! colspan="2" |3
|ia
|laua
|lautolu
|-
! colspan="2" |Hokinga
| colspan="3" |(ai)
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi riro
!
!Whānui
!Whaioranga
|-
!Whānui
|ha
|ma
|-
!Kiritūnei takitahi
|haaku
|maaku
|-
!Kiritūnā takitahi
|haau
|maau
|-
!Kiritūrā takitahi
|haana
|maana
|}
* I te nui o te wā, ka kīia ki muri i te tūingoa (kāore i mua).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Pūtohu
|-
!Pū tautuhi
|e
|-
!Pūnoa
|ha
|-
!Pūmoko
|a
|}
* Ka panoni te “e” ki te “he” i muri i ngā kupu: Ko te “i”, te “ke”, te “mai”, me te “e”.
* Ka whakamahia te pūmoko pēnei me te reo Māori. Engari, ka kīia hoki mō ngā tūkapi i muri i te tūmahi.
* Ka taea te tāpiri te “tau” ki muri, kia whakatakitinitia te tūingoa, e whai ake rā.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūwāhi
! rowspan="2" |
! rowspan="2" |Mea
! colspan="2" |Wāhi
! rowspan="2" |Hātepe
|-
!Tūkapi
!Tūkē
|-
!Whānui
|ē
|kō
|
|pehē
|-
!Tū nei
|hanei
|hinei
|nei
|
|-
!Tū rā
|hanā
|hinā
|nā
|
|-
!Hokinga
|haia
|
|ia
|pihia
|}
* Ka taea te tū mokemoke anake e ngā tūwāhi mō ngā mea. Kia kīia te “tēnei mea”, me kī te “e mea nei”.
{| class="wikitable"
|+Tūwāhi
|luga
|runga
|-
|lalo
|raro
|-
|loko
|roto
|-
|fafo
|waho
|-
|mua
|mua
|-
|mui
|muri
|-
|tua
|tua
|-
|he vahāloto
|waenga
|}
{| class="wikitable"
|+Pūhono
|i
|i, kei, a, o
|Ka mukua i mua i te pū tautuhi.
|-
|ki
|ki
|Ka panoni ki te “ke” i mua i te pū tautuhi.
|-
|mai
|mai i
|
|-
|ha
|a, o
|Ka whakamahia mō ngā ingoa. Ka whakamahia te “i” mō ngā tūingoa.
|-
|mo
|mā, mō, me
|
|-
|ma
|e (hei kupukiri)
|
|-
|aki
|e whakamahi ana i
|
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē mō mua
|fia
|hia
|-
|tei
|tata
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē mō muri
|lahi
|rawa
|-
|mai
|mai
|-
|atu
|atu
|-
|age
|e whano tata ana ki
|-
|hake
|ake
|-
|hifo
|iho
|-
|nī
|noa
|-
|agaia
|tonu
|-
|oti, katoa(toa)
|katoa
|-
|foki
|hoki
|-
|auloa
|tahi
|}
Ko te “faka-” te kūmua pūtake.
{| class="wikitable"
|+Kūmuri
| -nia
| -tia
|-
| -aga
| -tanga
|}
{| class="wikitable"
|+Tūpātai
|heigoa
|aha
|-
|hai
|wai
|-
|fē
|hea
|-
|fēfē
|pēhea
|-
|fiha
|hia
|-
|hā
|he aha ai
|}
{| class="wikitable"
|+Wāmahi
|kua
|kei te, e, i
|-
|ne
|i
|-
|ka
|ka
|-
|ke
|kia
|}
{| class="wikitable"
|+Whakakore
|nākai
|kāore, ehara
|-
|aua
|kaua
|}
* Ka whakakapi noa ēnei i te punga wāmahi.
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|ti
|ā
|-
|po
|rānei
|-
|kae
|engari
|-
|kaeke
|mehemea, ina
|-
|pete
|ahakoa
|-
|hā
|nō te mea
|-
|liga(liga)
|tērā pea
|}
aodkyrdlo1yeani9r8h5145iqj2peqw
153812
153811
2022-08-25T11:15:28Z
PARALLAX333
16751
/* Wetereo */
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Niuē''' (e vagahau Niuē) te reo māori o [[Niue|Niuē]]. E waru mano ngā kaikōrero māori. He reo [[Poronīhia]] te reo Niuē.
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Fakaalofa lahi atu
|Kia ora
|-
|Malolō nākai a koe?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Malolō a au.
|Kei te pai ahau.
|-
|Ē
|Āe
|-
|Nākai
|Kāo
|-
|Fakamolemole
|Tēnā koa
|-
|Fakaaue
|Ngā mihi
|-
|Koe kia
| rowspan="3" |Ka kite anō
|-
|Mua kia
|-
|Mutolu kia
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
16 ngā reta o te arapū Niuē. Ka whakaaturia ngā reta me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+Arapū
!Reta
|A
|E
|I
|O
|U
|F
|G
|H
|K
|L
|M
|N
|P
|T
|V
|S
|-
!Oro
|/a/
|/e/
|/i/
|/o/
|/u/
|/f/
|/ŋ/
|/h/
|/k/
|/l/
|/m/
|/n/
|/p/
|/t/
|/v/
|/s/
|}
Ka tuhia ngā oropuare roa ki ngā tohutō.
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Orokati
!
!Ngutu
!Niho
!Takamuri
!Korokoro
|-
!Whakamutu
|p
|t
|k
|
|-
!Iho
|m
|n
|ŋ
|
|-
!Tiotio
|f v
|s
|
|h
|-
!Tata
|
|l
|
|
|}
* Ka whakahuatia te /t/ hei [s] i mua i ngā oropuare takamua. Engari, ka tuhia tonutia te <t>.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Oropuare
!
!Takamua
!Takamuri
|-
!Tata
|i iː
|u uː
|-
!Waenga
|e eː
|o oː
|-
!Tuwhera
| colspan="2" |a aː
|}
== Wetereo ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi
! colspan="2" |
!Takitahi
!Takirua
!Takitini
|-
! rowspan="2" |1
!Kauawhi
|
|taua
|tautolu
|-
!Kaupare
|au
|maua
|mautolu
|-
! colspan="2" |2
|koe
|mua
|mutolu
|-
! colspan="2" |3
|ia
|laua
|lautolu
|-
! colspan="2" |Hokinga
| colspan="3" |(ai)
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi riro
!
!Whānui
!Whaioranga
|-
!Whānui
|ha
|ma
|-
!Kiritūnei takitahi
|haaku
|maaku
|-
!Kiritūnā takitahi
|haau
|maau
|-
!Kiritūrā takitahi
|haana
|maana
|}
* I te nui o te wā, ka kīia ki muri i te tūingoa (kāore i mua).
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Pūtohu
|-
!Pū tautuhi
|e
|-
!Pūnoa
|ha
|-
!Pūmoko
|a
|}
* Ka panoni te “e” ki te “he” i muri i ngā kupu: Ko te “i”, te “ke”, te “mai”, me te “e”.
* Ka whakamahia te pūmoko pēnei me te reo Māori. Engari, ka kīia hoki mō ngā tūkapi i muri i te tūmahi.
* Ka taea te tāpiri te “tau” ki muri, kia whakatakitinitia te tūingoa, e whai ake rā.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūwāhi
! rowspan="2" |
! rowspan="2" |Mea
! colspan="2" |Wāhi
! rowspan="2" |Hātepe
|-
!Tūkapi
!Tūkē
|-
!Whānui
|ē
|kō
|
|pehē
|-
!Tū nei
|hanei
|hinei
|nei
|
|-
!Tū rā
|hanā
|hinā
|nā
|
|-
!Hokinga
|haia
|
|ia
|pihia
|}
* Ka taea te tū mokemoke anake e ngā tūwāhi mō ngā mea. Kia kīia te “tēnei mea”, me kī te “e mea nei”.
{| class="wikitable"
|+Tūwāhi
|luga
|runga
|-
|lalo
|raro
|-
|loko
|roto
|-
|fafo
|waho
|-
|mua
|mua
|-
|mui
|muri
|-
|tua
|tua
|-
|he vahāloto
|waenga
|}
{| class="wikitable"
|+Pūhono
|i
|i, kei, a, o
|Ka mukua i mua i te pū tautuhi.
|-
|ki
|ki
|Ka panoni ki te “ke” i mua i te pū tautuhi.
|-
|mai
|mai i
|
|-
|ha
|a, o
|Ka whakamahia mō ngā ingoa. Ka whakamahia te “i” mō ngā tūingoa.
|-
|mo
|mā, mō, me
|
|-
|ma
|e (hei kupukiri)
|
|-
|aki
|e whakamahi ana i
|
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē mō mua
|fia
|hia
|-
|tei
|tata
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē mō muri
|lahi
|rawa
|-
|mai
|mai
|-
|atu
|atu
|-
|age
|e whai ana i
|-
|hake
|ake
|-
|hifo
|iho
|-
|nī
|noa
|-
|agaia
|tonu
|-
|oti, katoa(toa)
|katoa
|-
|foki
|hoki
|-
|auloa
|tahi
|}
Ko te “faka-” te kūmua pūtake.
{| class="wikitable"
|+Kūmuri
| -nia
| -tia
|-
| -aga
| -tanga
|}
{| class="wikitable"
|+Tūpātai
|heigoa
|aha
|-
|hai
|wai
|-
|fē
|hea
|-
|fēfē
|pēhea
|-
|fiha
|hia
|-
|hā
|he aha ai
|}
{| class="wikitable"
|+Wāmahi
|kua
|kei te, e, i
|-
|ne
|i
|-
|ka
|ka
|-
|ke
|kia
|}
{| class="wikitable"
|+Whakakore
|nākai
|kāore, ehara
|-
|aua
|kaua
|}
* Ka whakakapi noa ēnei i te punga wāmahi.
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|ti
|ā
|-
|po
|rānei
|-
|kae
|engari
|-
|kaeke
|mehemea, ina
|-
|pete
|ahakoa
|-
|hā
|nō te mea
|-
|liga(liga)
|tērā pea
|}
9kxyu6smoyy8jilpldmc4qf73voheuh
Reo Tonga
0
17543
153813
2022-08-25T11:43:55Z
PARALLAX333
16751
Created page with "Ko '''te reo Tonga''' (e lea faka-Tongá) te reo māori o [[Tonga]]. 187 mano ngā kaikōrero māori. He reo [[Poronīhia]] te reo Tonga. {| class="wikitable" |+Kīanga |Mālō e lelei |Kia ora |- |Fēfē hake? |Kei te pēhea koe? |- |Sai pē |Kei te pai |- |ʻIo |Āe |- |ʻIkai |Kāo |- |Fakamolemole |Mō taku hē |- |Kātaki |Tēnā koa |- |Mālō |Ngā mihi |- |Nofo ā, ē |Haere rā |- |ʻAlu ā, ē |E noho rā |} == Pūnaha tātaki kupu == 17 ngā reta o te arapū..."
wikitext
text/x-wiki
Ko '''te reo Tonga''' (e lea faka-Tongá) te reo māori o [[Tonga]]. 187 mano ngā kaikōrero māori. He reo [[Poronīhia]] te reo Tonga.
{| class="wikitable"
|+Kīanga
|Mālō e lelei
|Kia ora
|-
|Fēfē hake?
|Kei te pēhea koe?
|-
|Sai pē
|Kei te pai
|-
|ʻIo
|Āe
|-
|ʻIkai
|Kāo
|-
|Fakamolemole
|Mō taku hē
|-
|Kātaki
|Tēnā koa
|-
|Mālō
|Ngā mihi
|-
|Nofo ā, ē
|Haere rā
|-
|ʻAlu ā, ē
|E noho rā
|}
== Pūnaha tātaki kupu ==
17 ngā reta o te arapū Tonga. Ka whakaaturia ngā reta me ngā oro ki [[Te Arapū Oromotu Tāwāhi]].
{| class="wikitable"
|+Arapū
!Reta
|A
|E
|F
|H
|I
|K
|L
|M
|N
|NG
|O
|P
|S
|T
|U
|V
|ʻ
|-
!Oro
|/a/
|/e/
|/f/
|/h/
|/i/
|/k/
|/l/
|/m/
|/n/
|/ŋ/
|/o/
|/p/
|/s/
|/t/
|/u/
|/v/
|/ʔ/
|}
Ka tuhia ngā oropuare roa ki ngā tohutō.
Ka taea te nuku te hā o te kupu ki te whakamutunga. Ka tuhia te <´> ki te oropuare. Hei tauira, <Tongá>
== Oromotu ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Orokati
!
!Ngutu
!Niho
!Takamuri
!Korokoro
|-
!Whakamutu
|p
|t
|k
|ʔ
|-
!Iho
|m
|n
|ŋ
|
|-
!Tiotio
|f v
|s
|
|h
|-
!Tata
|
|l
|
|
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Oropuare
!
!Takamua
!Takamuri
|-
!Tata
|i iː
|u uː
|-
!Waenga
|e eː
|o oː
|-
!Tuwhera
| colspan="2" |a aː
|}
== Wetereo ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi
! colspan="2" |
!Takitahi
!Takirua
!Takitini
|-
! rowspan="2" |1
!Kauawhi
|
|kitaua
|kitautolu
|-
!Kaupare
|au
|kimaua
|kimautolu
|-
! colspan="2" |2
|koe
|kimoua
|kimoutolu
|-
! colspan="2" |3
|ia
|kinaua
|kinautolu
|-
! colspan="2" |Hokinga
| colspan="3" |(ai)
|}
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūkapi riro
! colspan="4" rowspan="3" |
! colspan="4" |Whānui
! rowspan="3" |Kaupapa
! rowspan="3" |Whaioranga
|-
! colspan="2" |Pū tautuhi
! colspan="2" |Pūnoa
|-
!Māori
!Aroha
!Māori
!Aroha
|-
! rowspan="10" |Kiritūnei
! rowspan="4" |Kauawhi
! rowspan="2" |Takirua
!“A”
|heʻeta
|siʻeta
|haʻata
| rowspan="2" |siʻata
|ʻataua
|maʻataua
|-
!“O”
|hota
|siʻota
|hata
|ʻotaua
|moʻotaua
|-
! rowspan="2" |Takitini
!“A”
|heʻetau
|siʻetau
|haʻatau
| rowspan="2" |siʻatau
|ʻatautolu
|maʻatautolu
|-
!“O”
|hotau
|siʻotau
|hatau
|ʻotautolu
|moʻotautolu
|-
! rowspan="6" |Kaupare
! rowspan="2" |Takitahi
!“A”
|heʻeku
|siʻeku
|haʻaku
| rowspan="2" |siʻaku
|(ʻa)ʻaku
|maʻaku
|-
!“O”
|hoku
|siʻoku
|haku
|(ʻo)ʻoku
|moʻoku
|-
! rowspan="2" |Takirua
!“A”
|heʻema
|siʻema
|haʻama
| rowspan="2" |siʻama
|ʻamaua
|maʻamaua
|-
!“O”
|homa
|siʻoma
|hama
|ʻomaua
|moʻomaua
|-
! rowspan="2" |Takitini
!“A”
|heʻemau
|siʻemau
|haʻamau
| rowspan="2" |siʻamau
|ʻamautolu
|maʻamautolu
|-
!“O”
|homau
|siʻomau
|hamau
|ʻomautolu
|moʻomautolu
|-
! colspan="2" rowspan="6" |Kiritūnā
! rowspan="2" |Takitahi
!“A”
|hoʻo
| rowspan="2" |siʻo
|haʻo
| rowspan="2" |siʻao
|(ʻa)ʻau
|maʻau
|-
!“O”
|ho
|hao
|(ʻo)ʻou
|moʻou
|-
! rowspan="2" |Takirua
!“A”
|hoʻomo
| rowspan="2" |siʻomo
|haʻamo
| rowspan="2" |siʻamo
|ʻamoua
|maʻamoua
|-
!“O”
|homo
|hamo
|ʻomoua
|moʻomoua
|-
! rowspan="2" |Takitini
!“A”
|hoʻomou
| rowspan="2" |siʻomou
|haʻamou
| rowspan="2" |siʻamou
|ʻamoutolu
|maʻamoutolu
|-
!“O”
|homou
|hamou
|ʻomoutolu
|moʻomoutolu
|-
! colspan="2" rowspan="6" |Kiritūrā
! rowspan="2" |Takitahi
!“A”
|heʻene
|siʻene
|haʻane
|siʻane
|(ʻa)ʻana
|maʻana
|-
!“O”
|hono
|siʻono
|hano
|siʻano
|(ʻo)ʻona
|moʻona
|-
! rowspan="2" |Takirua
!“A”
|heʻena
|siʻena
|haʻana
| rowspan="2" |siʻana
|ʻanaua
|maʻanaua
|-
!“O”
|hona
|siʻona
|hana
|ʻonaua
|moʻonaua
|-
! rowspan="2" |Takitini
!“A”
|heʻenau
|siʻenau
|haʻanau
| rowspan="2" |siʻanau
|ʻanautolu
|maʻanautolu
|-
!“O”
|honau
|siʻonau
|hanau
|ʻonautolu
|moʻonautolu
|}
* Ka mukua te “he-” ki te kore te “i”, te “ki”, te “mei”, te “ʻe” rānei i mua.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Pūtohu
!Pū tautuhi
|e
|-
!Pūnoa
|ha
|}
* Ka taea te whakamahi te “e” mō ētahi atu mea anō hoki.
* I te wā, ka whakamahia ai te “e” hei pū tautuhi noa, ka whakaroa te oropuare whakamutunga o te kīanga tūingoa.
* Ka panoni te “e” ki te “he” i muri i ngā kupu: Ko te “ʻi”, te “ki”, te “mei”, me te “ʻe”.
* Ka taea te tāpiri te “ngaahi” ki muri, kia whakatakitinitia te tūingoa, e whai ake rā.
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Tūwāhi
! rowspan="2" |
! rowspan="2" |Mea
! colspan="2" |Wāhi
! rowspan="2" |Hātepe
|-
!Tūkapi
!Tūāhua
|-
!Whānui
|ē
|hē
|
|pehe
|-
!Tū nei
|eni
|heni
| -ni
|
|-
!Tū rā
|ena
|hena
| -na
|
|}
* Ka taea te tū mokemoke anake e ngā tūwāhi mō ngā mea. Kia kīia te “tēnei mea”, me kī te “e meʻá-ni”.
{| class="wikitable"
|+Tūwāhi
|ʻolunga
|runga
|-
|lalo
|raro
|-
|loto
|roto
|-
|tuʻa
|waho
|-
|muʻa
|mua
|-
|mui
|muri
|-
|he vahaʻa
|waenga
|}
{| class="wikitable"
|+Pūhono
|ʻi
|i, kei
|Ka taea te muku i mua i te pū tautuhi. Ka panoni ki te “ʻia” i te wā, ka whakamahia ai mō ngā ingoa tangata. Ka panoni ki te “ʻiate” i te wā, ka whakamahia ai mō ngā tūkapi.
|-
|ki
|ki
|Ka panoni ki te “kia” i te wā, ka whakamahia ai mō ngā ingoa tangata. Ka panoni ki te “kiate” i te wā, ka whakamahia ai mō ngā tūkapi.
|-
|mei
|mai i, nā, nō
|Ka panoni ki te “meia” i te wā, ka whakamahia ai mō ngā ingoa tangata. Ka panoni ki te “meiate” i te wā, ka whakamahia ai mō ngā tūkapi.
|-
|ʻa, ʻo
|a, o
|
|-
|maʻa
|mā, mō
|
|-
|mo
|me
|
|-
|ʻaki
|e whakamahi ana i
|
|-
|kimuʻa
|i mua i
|
|-
|kimui
|i muri i
|
|-
|kaeʻoua
|tae noa ki
|
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē mō mua
|fie
|hia
|-
|meimei
|tata
|-
|kei
|tonu
|-
|toe
|anō
|}
{| class="wikitable"
|+Whakarerekē mō muri
|pē
|noa
|-
|lahi
|nui
|-
|mai
|mai
|-
|atu
|atu
|-
|ange
|e whai ana i
|-
|hake
|ake
|-
|hifo
|iho
|-
|ʻaupito
|rawa
|-
|kotoa
|katoa
|-
|foki
|hoki
|}
Ko te “faka-” te kūmua pūtake.
Ko te “-(ʻa)nga” te “-tanga”.
{| class="wikitable"
|+Tūpātai
|hā
|aha
|-
|hai
|wai
|-
|fē
|hea
|-
| rowspan="2" |ʻanefē
|inahea
|-
|āhea
|-
|fēfē
|pēhea
|-
|fiha
|hia
|}
{| class="wikitable"
|+Wāmahi
! rowspan="3" |Whānui
! colspan="5" |Kiritūnei
! colspan="3" rowspan="2" |Kiritūnā
! colspan="3" rowspan="2" |Kiritūrā
! rowspan="3" |
|-
! colspan="2" |Kauawhi
! colspan="3" |Kaupare
|-
!Takirua
!Takitini
!Takitahi
!Takirua
!Takitini
!Takitahi
!Takirua
!Takitini
!Takitahi
!Takirua
!Takitini
|-
|naʻe
|naʻá-ta
|naʻa-tau
|naʻá-ku
|naʻá-ma
|naʻa-mau
|naʻá-ke
|naʻá-mo
|naʻa-mou
|naʻá-ne
|naʻá-na
|naʻa-nau
|i
|-
|ʻoku
|ʻokú-ta
|ʻoku-tau
|ʻoku-ou
|ʻokú-ma
|ʻoku-mau
|ʻokú-ke
|ʻokú-mo
|ʻoku-mou
|ʻokú-ne
|ʻokú-na
|ʻoku-nau
|kei te
|-
|ʻe
|te-ta
|te-tau
|te-u
|te-ma
|te-mau
|te-ke
|te-mo
|te-mou
|te-ne
|te-na
|te-nau
|e, ka
|-
|kuo
|kuó-ta
|kuo-tau
|kuó-u
|kuó-ma
|kuo-mau
|kuó-ke
|kuó-mo
|kuo-mou
|kuó-ne
|kuó-na
|kuo-nau
|kua
|-
|ke
|ke-ta
|ke-tau
|ke-u
|ke-ma
|ke-mau
|ke-ke
|ke-mo
|ke-mou
|ke-ne
|ke-na
|ke-nau
|kia
|}
{| class="wikitable"
|+Whakakore
|ʻikai ke
|kāore
|Ka makaia i muri i te punga wāmahi.
|-
|taʻe
|ehara, kore
|Ka makaia i mua i ngā wāhi, e whakakorea ai
|-
|ʻoua
|kaua
|Ka makaia i te tīmatanga o te rerenga kōrero. Ka whakamahia te punga wāmahi o “ʻe” i muri.
|}
{| class="wikitable"
|+Ētahi atu kīanga
|ʻo
| rowspan="2" |ā
|-
|pea
|-
|pe
|rānei
|-
|ka(ekehe)
|engari
|-
|neongo
|ahakoa
|-
|koeʻuhi
|nō te mea
|-
|kapau
|mehemea, ina
|-
|mahalo
|tērā pea
|}
t2jiysoapard9yp1l76uh2eictgomqx