Wikibooks nlwikibooks https://nl.wikibooks.org/wiki/Hoofdpagina MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter Media Speciaal Overleg Gebruiker Overleg gebruiker Wikibooks Overleg Wikibooks Bestand Overleg bestand MediaWiki Overleg MediaWiki Sjabloon Overleg sjabloon Help Overleg help Categorie Overleg categorie Transwiki Overleg transwiki Wikijunior Overleg Wikijunior TimedText TimedText talk Module Overleg module Uitbreiding Overleg uitbreiding Uitbreidingsdefinitie Overleg uitbreidingsdefinitie 0 5785 363364 347324 2022-07-20T15:41:13Z Lotje 6176 a (hopefully) correcte afbeelding wikitext text/x-wiki {{Recept| | Afbeelding = [[Bestand:Butter tablet.JPG|300px]] | Naam = Borstplaat | Categorie = Feestdagrecept | Porties = | Energie = | Tijd = 15 minuten | Stippen = 2 }} [[Kookboek/Feestdaggerecht|Feestdaggerechten]] | [[Kookboek/Recepten|Receptenindex]] '''Borstplaat''' is een snoepgoed, gemaakt uit water of melk, suiker en een aroma, zoals [[Kookboek/Vanille|vanille]] of [[Kookboek/Cacao|cacao]]. Het wordt meestal gegeten in de periode rond Sinterklaas. In de tijd dat suiker in Nederland alleen nog gemaakt werd van suikerriet, dat ver weg groeide en met schepen opgehaald moest worden, was suiker een duur product. Het werd dan ook alleen gebruikt bij groots gevierde feesten, zoals bruiloften of het sinterklaasfeest. Speciale suikerbakkers zorgden dat de suiker verwerkt werd tot suikerbeesten, hartjes enzovoort. ==Ingrediënten== *12 eetlepels {{kb|suiker}} *4 eetlepels water, melk of room *smaakmakers: vanille, citroen, cacao, frambozenessence, cacao, oploskoffie etc. ==Bereidingswijze== Suiker met het water, de melk of de room heel langzaam aan de kook brengen. Zo'n 5 minuten laten koken (tot het mengsel 116 graden is). Als een druppel van het mengsel hard wordt in koud water is het goed. Wie cacao of oploskoffie wil gebruiken kan die gelijk met de suiker aan de kook brengen. Andere smaakstoffen pas toevoegen als de pan van het vuur af is. Figuren voor suikerbeesten van tevoren invetten. Wie geen figuren heeft kan een ingevette bakplaat gebruiken. Giet daar het suikermengsel op en laat het hard worden. Snijd kleine borstplaatjes uit het bijna uitgeharde mengsel (na ongeveer 30-60 minuten). [[Categorie:Feestdagrecept]] axcp7nfy3uwgk1cf8le7bel4lo4xj83 0 7181 363363 353468 2022-07-20T12:47:11Z 62.195.1.209 zaterdag per gebied verschillend, bron: https://nl.m.wiktionary.org/wiki/zaterdag wikitext text/x-wiki {{Duits}} <div style="text-align: center;"><[[Duits/Inhoud|Inhoudsopgave]] - [[Duits/Les 4|Les 4]] - '''Les 5''' - [[Duits/Les 6|Les 6]]></div> In het Duits worden de dagen van de week met hoofdletter geschreven. Omdat 'Tag' (dag) mannelijk is, zijn de dagen van de week dat ook allemaal (dus 'de maandag' is in de nominatief 'der Montag', enzovoorts). {|class="wikitable" ! Nederlands ! Duits |- | maandag | Montag |- | dinsdag | Dienstag |- | woensdag | Mittwoch |- | donderdag | Donnerstag |- | vrijdag | Freitag |- | zaterdag | Samstag (W & Z Duitsland) |- | zaterdag | Sonnabend (N & O Duitsland) |- | zondag | Sonntag |} <div style="text-align: center;"><[[Duits/Inhoud|Inhoudsopgave]] - [[Duits/Les 4|Les 4]] - '''Les 5''' - [[Duits/Les 6|Les 6]]></div> <!-- ------------- Hieronder onderhoudsmeldingen ----------------- --> {{Sub}} 20o57ws61b5tiv4im8oi42dbnpp05l1 0 40194 363365 363362 2022-07-20T18:54:53Z Mattias.Campe 572 /* Factuur */ Aangepaste gemiddelde maandpiek wikitext text/x-wiki Alhoewel dit capaciteitstarief pas in de zomer van 2022 wordt ingevoerd, is het nú al interessant om te kijken wat het voor jouw concrete situatie betekent. Misschien valt het allemaal wel mee en maak je je zorgen om niets. Misschien valt het wat tegen, maar zijn er wel mogelijkheden om extra kosten te vermijden door gerichte investeringen. Maar hoe kan je jouw situatie inschatten? Lees vooral verder en/of bekijk de VREG-pagina voor extra uitleg (simulator, FAQ, tips, voorbeelden, ...).<ref>VREG: [https://www.vreg.be/nl/nieuwe-nettarieven Nieuwe nettarieven]</ref> Hopelijk ken je al [[Energietransitie#De_componenten|de energiecomponenten op de factuur]] en begrijp je [[Energietransitie#Capaciteitstarief|de visie achter het capaciteitstarief]]. Pas dan heeft het zin om deze pagina verder te lezen. == Mijn.Fluvius == We bekijken de snelste manier om je kwartierpieken te weten te komen? Voor meer achtergrond info over het hoe en waarom kan je na dit stukje verder lezen. Als je een digitale meter hebt kan je via [https://mijn.fluvius.be/ mijn.fluvius.be] je piekvermogen bekijken via Verbruik > Toon piekvermogen. Je krijgt dan een grafiek met per maand het maximum kwartierpiekvermogen. Je kan ook een rapport downloaden. === Maand- en jaarwaarde === Bij een jaarafrekening worden de kwartierpieken van de voorbije 12 maanden genomen. Er wordt sowieso een minimumpiek van 2,5 kW veronderstelt! In mei was de piek 0,632 kW, maar dat zal als 2,5 kW meegerekend worden. Een voorbeeld: {| class="wikitable" |- ! Maand !! mei !! jun !! jul !! aug !! sep !! okt !! nov !! dec !! jan !! febr !! mrt !! apr |- | Max kwartierpiek (kW) || <span style="color:blue">0,632</span> || 4,600 || <span style="color:blue">0,000</span> || <span style="color:blue">1,028</span> || 3,444 || 4,164 || 4,564 || 6,000 || 9,200 || 5,000 || 4,120 || 4,880 |- | Max kwartierpiek VREG (kW) || <span style="color:blue">2,500</span> || 4,600 || <span style="color:blue">2,500</span> || <span style="color:blue">2,500</span> || 3,444 || 4,164 || 4,564 || 6,000 || 9,200 || 5,000 || 4,120 || 4,880 |} Om de jaarpiek te bepalen worden alle cijfers uit de laatste rij opgeteld en gedeeld door twaalf. Voor bovenstaande is dat dus 4,546 kW. Dat getal is 1,782 keer groter dan 2,5 kW. Het tarief zal dus ook 1,782 keer hoger liggen dan het minimumtarief dat hoort bij 2,5 kW. Alles boven 2,5 kW wordt namelijk lineair aangerekend. Iemand met een gemiddelde maandpiek van 8,912 kW zal dus dubbel zoveel betalen voor dit stukje van de factuur. === Factuur === Vóór 1 juli 2022 worden de nettarieven aangerekend op basis van de afgenomen kWh: hoe meer u verbruikt, hoe hoger uw netfactuur. Daarna verandert het<ref>Zie VREG.be: [https://www.vreg.be/nl/wat-verandert-er-aan-uw-factuur Samenstelling elektriciteitfactuur doorsnee gezin]</ref> en hangt het af als je nog een analoge of al een digitale meter hebt<ref>HLN.be: [https://www.hln.be/mijn-gids/de-oven-op-verwarming-aan-droogkast-laten-draaien-en-tegelijk-strijken-dat-kan-je-vanaf-volgend-jaar-geld-kosten~ad8e309f/ De oven op, verwarming aan, droogkast laten draaien en tegelijk strijken? Dat kan je vanaf volgend jaar geld kosten]</ref>: * In tegenstelling tot de digitale meter, registreert de klassieke meter geen verbruikspieken. De VREG voorziet daarom een minimale vaste jaarlijkse bijdrage in de netkosten. Dat bedrag stemt overeen met de minimale bijdrage die gezinnen met een digitale meter betalen bij een capaciteitstarief. Daarnaast betalen eigenaars van een analoge meter een deel van de kosten per kilowattuur (kWh) aan een hoger tarief dan klanten met een digitale meter.<ref>VREG.be > Veelgestelde vragen [https://www.vreg.be/nl/veelgestelde-vragen-over-de-nieuwe-nettarieven Ik heb in juli 2022 nog een klassieke meter. Hoe wordt het capaciteitstarief bij mij aangerekend?]</ref> * Bij de digitale meter worden de netkosten deels op basis van capaciteit in kW aangerekend. Iets concreter worden vanaf 2022 de netkosten voor 80 % op basis van de gemiddelde maandpiek in kW bepaald en voor 20 % op basis van de afname in kWh. Ook een deel van de transmissiekosten zullen grotendeels op basis van capaciteit worden aangerekend. De andere kosten opgenomen in de distributienettarieven, met name de kosten voor openbaredienstverplichtingen (ODV), de toeslagen en de overige transmissiekosten, blijven aangerekend worden op basis van de afgenomen kWh. Die "''80 % op basis van de gemiddelde maandpiek in kW''" weegt in het geheel der dingen dus zeker niet met 80 % door, daar andere zaken nog steeds op kWh worden afgerekend. Wat dit nu exact zal betekenen voor de portemonnee is nog onduidelijk, omdat bedragen nog niet bekend zijn. Er zijn wel al indicatieve bedragen bekend<ref>Indicatieve bedragen capaciteitstarief in kW en kWh, zie [https://www.vreg.be/sites/default/files/uploads/21_08_26_doc_berekeningsmethodiek_simulator.pdf VREG.be: berekeningsmethodiek simulator], p. 8</ref> en de VREG heeft een [https://simulatornieuwenettarieven.vreg.be/ simulator nieuwe nettarieven 2022]. Richtinggevend voor de digitale meter is ook: * Bij een laag verbruik (maand op reis, een kot, tweede verblijf, ...) zal je meer dan vroeger moeten meebetalen aan het net. * Bij een hoog verbruik, waarbij je er in slaagt om het verbruik te spreiden, zal je relatief gezien minder moeten betalen dan vroeger. * De VREG poneert in een simulatie dat een gezin met zonnepanelen, een relatief laag elektriciteitsverbruik (2284 kWh) en een piekverbruik van 3,15 kW een meerprijs zal betalen van 9 euro (van ongeveer 250 euro, in functie van het omvormervermogen, naar 259 euro, wat neerkomt op een procentuele stijging van 3,6 procent).<ref>Bron Solarmagazine.nl: [https://solarmagazine.nl/nieuws-zonne-energie/i22677/minister-demir-impact-capaciteitstarief-voor-eigenaren-zonnepanelen-nog-niet-te-bepalen Minister Demir: impact capaciteitstarief voor eigenaren zonnepanelen nog niet te bepalen].</ref> * Op basis van voorlopige simulaties verwacht de VREG dat de invoering van het capaciteitstarief voor een gemiddeld gezin slechts een beperkte impact zal hebben én ten opzichte van 2020 eerder tot een daling van de distributienettarieven zal leiden. Voorbeeld: een gemiddeld gezin met een jaarlijkse afname van 3.500 kWh betaalt in 2020 € 381 aan distributienettarieven. Met gebruik van de klassieke huishoudelijke toestellen bedraagt het maandelijks piekvermogen volgens hun initiële steekproefgegevens 3,15 kW. Met een digitale meter zal dit gezin in 2022 volgens hun huidige inschattingen ongeveer € 50 euro minder betalen.<ref>VREG.be: [https://www.vreg.be/nl/gemiddeld-gezin Capaciteitstarief bij een gemiddelde gezin]</ref> Als je niet onder het minimum van 2,5 kW valt, betaal je dus niet noodzakelijk meer t.o.v. netkosten op basis van verbruik. Op een andere webpagina hebben ze het over een gemiddelde van 4,16 kW i.p.v. 3,15 kW, waarbij ongeveer 77% van alle afnemers met een digitale meter een gemiddelde maandpiek lager dan 5 kW heeft.<ref>Vreg.be: [https://www.vreg.be/nl/vergelijk-uw-maandpiek-met-andere-vlamingen Vergelijk uw maandpiek met andere Vlamingen]</ref> Bij de indicatieve bedragen heeft de VREG het over: "''Voor een doorsnee gezin met een jaarverbruik van 3.500 kWh wordt de gemiddelde maandpiek daarbij ingeschat op 4,26 kW, terwijl voor een klein gezin met een jaarverbruik van 1.500 kWh de gemiddelde maandpiek op 2,62 kW wordt geschat.''" * De komende periode zal de VREG hun berekeningen verder verfijnen, om zo de impact op de portemonnee duidelijker te maken. * Op het forum van zonstraal.be heeft een gebruiker een rekenblad gemaakt waar je ook andere kosten kan simuleren, met een mogelijkheid om een vaste kost (bv. capaciteitstarief) toe te voegen.<ref>Zonstraal.be: [https://www.zonstraal.be/forum/viewtopic.php?f=20&t=23401 Simulatie digitale meter versus terugdraaiende meter].</ref> Exacte bedragen zijn nog niet bekend, dus voorspellen wat het wordt blijft onmogelijk. Maar ''meten is weten''. === Pieken vermijden === Om pieken te vermijden moet je verbruikers zoveel mogelijk spreiden doorheen de dag. Zeker bij grote verbruikers (vaatwas, wasmachine, elektrische boiler, elektrische auto, ...) is het belangrijk dat je ze niet allemaal op hetzelfde tijdstip aanzet. Zo kan je via een klok zorgen dat de elektrische boiler niet aanschiet tussen 11.30 u. en 12.30 u. Of zet je pas de vaatwas aan, als de wasmachine voorbij de verwarmingscyclus is. Als je zonnepanelen hebt is het belangrijk dat je deze energie maximaal direct gebruikt: dan zal je die energie niet moeten afnemen van het net en dus ook een minder grote piek veroorzaken. Uiteraard lukt dit makkelijker in de zomer, dan in de winter. Helaas is er bij mijn.fluvius geen gemakkelijke/snelle manier om te zien wanneer de piek precies veroorzaakt werd. Dat zou namelijk toelaten om beter te kunnen nagaan welke apparaten de piek veroorzaakt hebben. Om het toch te achterhalen zal je moeten verder lezen. == Vermogen versus kwartierpiekvermogen == [[Bestand:V-LIGHT A314.JPG|miniatuur|LED-lamp, 7 W]] [[Bestand:FSP350-60MDN label.jpg|miniatuur|Computervoeding, 350 W]] Het vermogen (P) in Watt (W) ken je misschien uit de fietswereld, waarbij wielrenners tijdens de sprint een vermogen van rond 1250 W halen. Op andere momenten tijdens de wedstrijd halen ze uiteraard lagere vermogens. Hoe hoger het vermogen dat ze presteren, hoe hoger hun energieverbruik. Elektrische apparaten vermelden hun vermogen op de verpakking. In onderstaande afbeelding zal de LED-lamp een vermogen van 7 Watt opnemen. De computervoeding meldt 350 W, maar dat is een piekvermogen: hoeveel effectief wordt opgenomen hangt af van hoe hard de computer moet rekenen. Ook een wasmachine zal pieken kennen als hij water moet opwarmen, maar het opgenomen vermogen zal een pak lager liggen op andere momenten van het wasprogramma. Voor het elektriciteitsnetwerk is een hoog verbruik een probleem als er te weinig productie is en/of als de capaciteit van het netwerk ('de dikte van de kabel') het niet aankan. Bij dat laatste kan dit ontstaan als iedereen in de straat 's avonds bij thuiskomst de elektrische auto inplugt, kookt, een bad neemt, TV kijkt, ... Al die apparaten samen zorgen voor een groot afgenomen vermogen, dat het elektriciteitsnetwerk misschien niet snel genoeg kan doorgeven aan de eindgebruiker (zie ook [[w:en:TV pickup|TV pickup]]). Door consumenten te stimuleren om die pieken niet te groot te maken, zorg je automatisch dat het verbruik meer gespreid zal worden doorheen dag en nacht. Op zich is de grootste piek het meest bepalend, want om te kunnen voldoen aan zo'n piek, moet het netwerk voldoende dikke kabels hebben. Voor het capaciteitstarief is echter de kwartierpiek bepalend, niet dé piek (kwartier = 1/4 van een uur = 0,25 h). Het gaat ook steeds om wat je afneemt/importeert van het net, niet wat je injecteert/exporteert. Hieronder een voorbeeld waarbij we per klokkwartier de situatie bekijken: * Van 13:30 tot 13:45 blijkt er een constant afgenomen vermogen van 1000 W of 1 kW. Dé piek of de kwartierpiek is hier dus tweemaal 1 kW. * Van 13:45 tot 14:00 blijkt iedere drie minuten een ander vermogen afgenomen (zie de lichtblauwe stippellijn). Achtereenvolgens 1,5 ; 0,5 ; 1 ; 4 en 2 kW. De grootste piek is 4 kW, maar over het kwartier bekeken wordt deze omlaag gehaald, omdat de andere vermogens zo groot niet zijn. In dit geval telt ieder vermogen mee voor 1/5 van de tijd. Dus is de kwartierpiek <code>1,5/5 + 0,5/5 + 1/5 + 4/5 + 2/5 = 1,8 kW</code> (zie paarse volle lijn), een pak lager dan dé piek van 4 kW. * In het echt worden vermogens niet netjes in blokjes afgenomen en is het verloop een pak grilliger, zoals geïllustreerd bij 14:00 tot 14:15. Het principe blijft: elk afgenomen vermogen telt bij de kwartierpiek maar mee voor de tijd dat dat vermogen afgenomen werd. Hier is de kwartierpiek 1,015 kW. * Van 14:15 tot 14:30 blijkt er een grote piek van ca. 5,5 kW te zijn. Doordat de andere vermogens in dat kwartier redelijk laag liggen is de kwartierpiek slechts 1,3 kW. [[Bestand:Vermogen vs piekvermogen.png]] == Kwartierpiekvermogen versus verbruik == [[Bestand:Energy label en.svg|miniatuur]] Het kan dat je enkel jouw verbruik kent, maar niet het afgenomen/geïmporteerd vermogen. Gelukkig bestaat er een verband tussen beide. Als je het vermogen (bv. <code>7 W = 7/1000 = 0,007 kW</code>) vermenigvuldigt met de tijd, dan ken je het verbruik (bv. <code>0,007 kW * 2 h = 0,014 kWh</code>). Hoe lager dit getal, hoe lager je energiekost. Om een idee te krijgen wordt een geschat verbruik aangegeven op het energielabel. Let op: kW en kWh zijn twee verschillende eenheden, het is niet kW/h en let op hoofdletters en kleine letters! Omgekeerd: als je een verbruik hebt van 0,021 kWh dat is geregistreerd over een tijdspanne van 3 uren, dan kan je het (gemiddeld) afgenomen vermogen in kW berekenen. Je merkt dat de eenheid 'h' verdwijnt, dus moeten we delen. Namelijk <code>0,021 kWh / 3 h = 0,007 kW = 7 W</code>. Daar je weet dat een kwartier 1/4 is van een uur of 0,25 h, dan kan je daarmee ook omrekenen. Enkele belangrijke waarden: * Streefdoel is een kwartierpiek lager dan 2,5 kW en dus een kwartierverbruik lager dan 0,625 kWh (=2,5 kW * 0,25 h). Dan val je in het laagste tarief. * De gemiddelde kwartierpiek van een Vlaams gezin is 3,15 kW<ref>VREG.be: [https://www.vreg.be/nl/veelgestelde-vragen/klopt-het-dat-iedereen-die-een-piekvermogen-groter-dan-315-kw-veroorzaakt-meer Het vermogen van 3,15 kW kwam volgens onze initiële steekproefgegevens overeen met het piekvermogen van een gemiddeld gezin met de gebruikelijke huishoudelijke toestellen.]</ref> en dus een kwartierverbruik van 0,7875 kWh (=3,15 kW * 0,25 h). '''Conclusie''': als je het verbruik per klokkwartier kent (in kWh), dan kan je daar uit de kwartierpiek berekenen (in kW). Bv. 1,982 kWh verbruikt in een kwartier betekent een kwartierpiek van <code>1,982 kWh / 0,25 h = 7,928 kW</code>. De afzonderlijke afgenomen vermogens kan je niet meer bepalen, maar voor het capaciteitstarief telt toch enkel de kwartierpiek. Bovendien telt enkel de hoogste kwartierpiek per maand (met een minimum van 2,5 kW) en wordt voor de berekening het jaargemiddelde genomen. == Details Fluvius-export == De grafiek op mijn.fluvius.be geeft aan wat jouw kwartierpieken zijn, maar niet wanneer ze zijn ontstaan, hoeveel keer ze voorkomen, ... Wil je meer weten, dan moet je in de Fluvius-export duiken. Heb je nog geen digitale meter? Eerder hadden we het al over [[Energietransitie#Van_meten_tot_weten|van meten tot weten]]. Met die info en met de info over de Fluvius-export kan je aan de slag via zelf aangekochte apparatuur voor energiemonitoring. Als je deze niet hebt, kan je toch een idee krijgen op een moment dat je verwacht hoge pieken te hebben door ieder kwartier de meterstand te noteren. Of gebruik een app op smartphone of tablet om ieder kwartier een foto te nemen van de meterstand.<ref>Voor Android is er bv. [https://play.google.com/store/apps/details?id=com.skapp.web.simpleintervalcamerafree Simple Interval Camera Free].</ref> De eenvoud hangt af van de bereikbaarheid van de meter, maar met wat creativiteit is veel te doen. Het gemakkelijkste is wel via de Fluvius-export. === De export === * Surf naar het portaal [https://mijn.fluvius.be/ mijn.fluvius.be] * Vraag de verbruikshistoriek aan, zodat jouw kwartierverbruiken zichtbaar worden. Download dan een [[w:Kommagescheiden bestand|csv-bestand]] dat je opent in een rekenblad zoals [[w:Microsoft Excel|Excel]] of het gratis [[w:LibreOffice|LibreOffice]]. Het scheidingsteken is een tabulator. Daggegevens kan je trouwens ook importeren in je EnergieID-dossier<ref>EnergieID.be: [http://support.energieid.be/nl/artikels/meterkaart/gegevens-van-je-digitale-gas-of-elektriciteitsmeter-importeren/ Gegevens van je digitale gas- of elektriciteitsmeter importeren].</ref> of via een ander datatoegangspunt<ref>Solarmagazine.nl: [https://solarmagazine.nl/nieuws-zonne-energie/i23847/8-bedrijven-sluiten-datatoegangscontract-met-fluvius-voor-energiediensten-op-maat 8 bedrijven sluiten datatoegangscontract met Fluvius voor energiediensten op maat]</ref>. Vanaf februari 2021 zal het waarschijnlijk ook mogelijk zijn om automatisch elke dag de kwartiergegevens van de digitale meters op te halen en te koppelen aan jouw EnergieID-dossier. En ondertussen kan je ook in MijnFluvius grafieken zien van het hoogste kwartierpiekvermogen van elke maand.<ref>Zonstraal.be: [https://www.zonstraal.be/forum/viewtopic.php?f=20&t=23709 Piek verbruik digitale meter voor capaciteitstarief]</ref> * Wat ook interessant kan zijn is het poortbeheer aanzetten, zodat je de digitale meter slim kan maken.<ref>Fluvius.be: [https://www.fluvius.be/nl/thema/meters-en-meterstanden/digitale-meter/maak-je-meter-slim Maak je digitale meter slim].</ref> I.v.m. de Fluvius-export van de digitale meter vind je de volgende kolommen terug: {| class="wikitable" |- ! Van Datum ! Van Tijdstip ! Tot Datum ! Tot Tijdstip ! EAN ! Meter ! Metertype ! Register ! Volume ! Eenheid ! Validatiestatus |} * Er kunnen tot vier registers zijn: 'Afname Nacht', 'Injectie Nacht', 'Afname dag' en 'Injectie dag'. ** Afname is wat je van het net afneemt. Injectie is de overschot die je op het net stopt, meestal omwille van PV-panelen. ** PV-opbrengst die je zelf onmiddellijk verbruikt, passeert niet doorheen de digitale meter en is dus ook niet zichtbaar in de export. ** Merk op dat i.p.v. ''dag'' en ''nacht'', respectievelijk ''piek'' en ''dal'' betere termen waren geweest. Voor het volledige weekend kan er nl. sprake zijn van een "nacht"tarief. * Voor het capaciteitstarief (als onderdeel van de netwerkkosten) wordt er geen onderscheid meer gemaakt tussen piek- en daltarief! Voor de component energiekost kan wel nog zo'n onderscheid gemaakt worden.<ref>Bron [https://www.vreg.be/nl/toekomst-nettarieven-capaciteitstarief VREG.be]: ''Vanaf 2022 wordt het huidig onderscheid tussen het duurdere dag- en het goedkopere nachttarief namelijk afgeschaft. Dit is énkel het geval voor het deel distributienettarieven op uw elektriciteitsfactuur; niet voor het deel elektriciteitskosten.''</ref> * Kwartieren lopen op 00:00 - 00:15 - 00:30 - 00.45, volgens de klok van de digitale meter. Als je wil vergelijken met resultaten uit jouw eigen energiemonitor, dan moet de klok zeker gelijklopen. * Per dag moeten er 96 rijen (24uur * 4 kwartieren/uur) zijn voor de afname en 96 rijen voor de injectie. Steekproeven wijzen wel uit dat een rij al eens ontbreekt en/of dat niet alle kwartieren gevalideerd zijn en dus al eens geschat worden. === Maandwaarde === Een eerste stap is het bepalen van iedere maandpiek: het hoogste kwartiervermogen (ofwel ‘piekvermogen’) dat u in een maand hebt gebruikt. Wanneer een maandpiek kleiner is dan 2,5 kW, wordt voor die maand een minimumwaarde van 2,5 kW verondersteld. Hierdoor zal élke netgebruiker een minimale jaarlijkse bijdrage betalen in de netkosten, want ook zonder verbruik heb je een aansluiting die is moeten gegraven en aangesloten worden op een meter. De eerste stap is jouw verbruik (in kWh) bepalen per kwartier. Dit staat al in de Fluvius-export, maar als je zelf de meterstanden hebt genoteerd moet je dit nog berekenen: Teller 19.15 u. : 4511,123 kWh Teller 19.30 u. : 4511,623 kWh, dus een verbruik van 0,500 kWh (=4511,623 - 4511,123) Teller 19.45 u. : 4512,248 kWh, dus een verbruik van 0,625 kWh (=4512,248 - 4511,623) Teller 20.00 u. : 4513,248 kWh, dus een verbruik van 1,000 kWh (=4513,248 - 4512,623) Zowel bij de meterstanden, als bij de Fluvius-export hebben we nu een getal in kWh (eenheid van verbruik) en niet kW (eenheid van vermogen). Om de kwartierpiek te berekenen moet er nog een omzetting gebeuren. Enkele voorbeelden: kwartierpiek (in kW): 0,500 kWh / 0,25 h = 0,500 * 4 = <span style="color:blue">2,0 kW</span> (zal als 2,5 kW verrekend worden) kwartierpiek (in kW): 0,625 kWh / 0,25 h = 0,625 * 4 = <span style="color:blue">2,5 kW</span> kwartierpiek (in kW): 1,000 kWh / 0,25 h = 1,000 * 4 = 4,0 kW Om in het laagste tarief te vallen moet je onder de 2,5 kW kwartierpiek blijven en dus moet jouw verbruik in ieder kwartier onder de 0,625 kWh blijven. Eén keer in de maand een hogere waarde en voor die maand zal je in een hoger tarief vallen. Merk op dat het niet gaat om dé piek: zo kan je met een [[w:Energiemeter|energiemeter]] een piek registreren van 3 kW (=3000 W), maar als die piek binnen het kwartier zakt, kan je alsnog onder de 2,5 kW '''kwartier'''piek blijven. Een voorbeeld van een deel van zo'n export. De kolom EAN, Meter, Metertype (nl. Digitaal) en Validatiestatus is weggelaten. Let op dat je de kolom 'Register' ''filtert'' en niet ''sorteert''. Anders komt 'Afname Nacht' pas na 'Afname Dag', waardoor je kwartierpieken over het hoofd kan zien. {| class="wikitable" |+ Deel Fluvius-export voor de maand oktober,<br /> met '''filter''' bij register op afname en aflopende '''sortering''' op volume |- ! Van Datum ! Van Tijdstip ! Tot Datum ! Tot Tijdstip ! Register ! Volume ! Eenheid |- || 26/10/2020 || 19:15:00 || 26/10/2020 || 19:30:00 || Afname Dag || <span style="color:red">1,041</span> || kWh |- || 24/10/2020 || 18:00:00 || 24/10/2020 || 18:15:00 || Afname Nacht || 0,873 || kWh |- || 24/10/2020 || 17:15:00 || 24/10/2020 || 17:30:00 || Afname Nacht || 0,819 || kWh |- || 25/10/2020 || 10:30:00 || 25/10/2020 || 10:45:00 || Afname Nacht || 0,731 || kWh |- || 24/10/2020 || 18:15:00 || 24/10/2020 || 18:30:00 || Afname Nacht || 0,727 || kWh |- || 24/10/2020 || 17:45:00 || 24/10/2020 || 18:00:00 || Afname Nacht || 0,693 || kWh |- || 30/10/2020 || 17:45:00 || 30/10/2020 || 18:00:00 || Afname Dag || 0,690 || kWh |- || 25/10/2020 || 10:45:00 || 25/10/2020 || 11:00:00 || Afname Nacht || <span style="color:blue">0,617</span> || kWh |- || 21/10/2020 || 17:30:00 || 21/10/2020 || 17:45:00 || Afname Dag || <span style="color:blue">0,612</span> || kWh |- || ... || ... || ... || ... || ... || <span style="color:blue">...</span> || kWh |} Een chronologische interpretatie: * T.e.m. 23 oktober zat de gebruiker a.h.w. in het laagste capaciteitstarief. T.e.m. die datum kwam het kwartiervolume namelijk niet hoger dan 0,625 kWh en dus niet hoger dan 2,5 kW. Die 2,5 kW is een ondergrens (ook bij een nulverbruik zou je dus het laagste capaciteitstarief moeten betalen). * Op 24 oktober is al een nieuwe maandpiek bepaald: het is niet meer 2,5 kW, maar 3,492 kW (=0,873 × 4). Als deze gebruiker erin slaagt vanaf nu alles beneden deze piek te houden, zal dit zijn uiteindelijke maandpiek zijn. Toch belangrijk om te proberen, want de kost stijgt lineair met de piek. * Op 25 oktober lukt dit... * ... maar op 26 oktober is er helaas een nieuwe piek, nl. 4,164 kW (=1,041 × 4). * Er blijken daarna geen nieuwe pieken te zijn, dus 4,164 kW wordt de maandpiek voor oktober. Zelfs al zat deze gebruiker de eerste 23 dagen in het laagste tarief. Helemaal onlogisch is dit niet, want als je nu maar één keer in die maand een hoge piek hebt: opdat het net die piek aankan moeten kabels en apparatuur voorzien zijn op die hoge piek. Aan de andere kant kan je door het veroorzaken van een piek (uiteraard binnen de marges van het net) ook helpen om het net te ontlasten, bv. een zonnige dag, met heel wat PV-panelen in de buurt. Dit zou dan pleiten voor een [[Energietransitie#Time_of_use | "Time of use"-tarief]]. Naar de toekomst toe kan het dus interessant zijn om te kijken hoe die pieken ontstaan. Als je ze kan vermijden, dat betaal je minder. Als je ze niet kan vermijden, zal je in een hoger tarief vallen. Bij wintermaanden, elektrische verwarming en slechte isolatie kan (zal?) dit het geval zijn. De hoge nachtpieken lijken vreemd, omdat er 's nachts meestal minder verbruik is. Je wordt op het verkeerde been gezet: zoals eerder al geschreven had Fluvius beter "dal" i.p.v. "nacht" gebruikt. Zo merk je aan de datum dat het kwartierpieken zijn van in een weekend. Zoals ook al gezegd: voor het capaciteitstarief maakt "nacht/dal" of "dag/piek" geen verschil. === Jaarwaarde === Bij een maand bepaalt de hoogste piek jouw maandpiek. Voor het jaar en voor de eindafrekening wordt het bepaald door het gemiddelde van de maandpieken. Stel dat de eindafrekening in mei valt, dan worden de voorbije twaalf maanden bekeken. Een hypothetisch voorbeeld: {| class="wikitable" |- ! Maand !! mei !! jun !! jul !! aug !! sep !! okt !! nov !! dec !! jan !! febr !! mrt !! apr |- | Max kwartiekvolume (kWh) || <span style="color:blue">0,158</span> || 1,150 || <span style="color:blue">0,000</span> || <span style="color:blue">0,257</span> || 0,861 || 1,041 || 1,141 || 1,500 || 2,300 || 1,250 || 1,030 || 1,220 |- | Max kwartierpiek (kW) || <span style="color:blue">0,632</span> || 4,600 || <span style="color:blue">0,000</span> || <span style="color:blue">1,028</span> || 3,444 || 4,164 || 4,564 || 6,000 || 9,200 || 5,000 || 4,120 || 4,880 |- | Max kwartierpiek VREG (kW) || <span style="color:blue">2,500</span> || 4,600 || <span style="color:blue">2,500</span> || <span style="color:blue">2,500</span> || 3,444 || 4,164 || 4,564 || 6,000 || 9,200 || 5,000 || 4,120 || 4,880 |} Om principes te duiden geven we ook een (hypothetische) uitleg mee: * In mei was deze persoon (een alleenstaande) voor het werk een maand van huis. Er is dus enkel wat sluipverbruik en apparaten zoals koelkast en diepvriezer. Toch zal de aangerekende kwartierpiek 2,5 kW zijn. * In juli was er geen afname. Deze persoon moest opnieuw een maand van huis. Deze keer werden echt álle apparaten uitgezet en is er geen sluipverbruik. De meter uitzetten kan ook, maar dan kunnen de zonnepanelen niet injecteren. Zijn energiekost is dus 0, maar voor het capaciteitstarief is er geen verschil t.o.v. mei: dit blijft het minimumtarief van 2,5 kW. * In augustus was er een lagere kwartierpiek. Hier mocht deze persoon voor 1 maand gratis een thuisbatterij en bijhorende configuratie uittesten. Hij heeft nog recht op een terugdraaiende teller, dus voor zijn verbruik maakt het eigenlijk niets uit. Elektriciteit moet dan niet noodzakelijk maximaal direct gebruikt worden. Voor zijn capaciteitstarief maakt het wel een verschil: hij kan nu energie opslaan van zijn PV-panelen in zijn thuisbatterij, zodat zijn verbruik en bijhorende pieken meer doorheen de dag gespreid worden. * In januari valt een grote piek op. Er was nl. op nieuwsjaarsdag een feestje met een lekkere ovenschotel op een donkere, koude winterdag. Bovendien vroeg iemand van het bezoek of ze haar elektrische wagen kon bijladen. Met zo'n piek op die eerste dag, heeft dit direct een grote gevolg voor de rest van de maand. Om de gemiddelde maandpiek te bepalen worden alle cijfers uit de laatste rij opgeteld en gedeeld door twaalf. Voor bovenstaande is dat dus 4,546 kW. Dat getal is 1,782 keer groter dan 2,5 kW. Het tarief zal dus ook 1,782 keer hoger liggen dan het minimumtarief dat hoort bij 2,5 kW. Alles boven 2,5 kW wordt namelijk lineair aangerekend. Iemand met een gemiddelde maandpiek van 8,912 kW zal dus dubbel zoveel betalen voor dit stukje van de factuur. Stel dat je het jaar erop identieke cijfers hebt, maar voor december erin slaagt om de piek te verlagen van 6 naar 3 kW. Dan is de gemiddelde maandpiek 4,206 kW en zit het tarief 1,682 keer hoger dan het minimumtarief. == Vaak voorkomende vragen == === Dé piek === <blockquote style='border: 1px solid blue; padding: 0.5em; background-color: #CCFFFF;'> Zit je niet supersnel aan de grens van 2,5 kW? Ik nam een energiemeter bij het koken van 1,7 liter water met een waterkoker. De waarden waren: max 1818,0 W ; max 8,14 A ; 0,16 kWh ; tijd 5 min 34 seconden (=0,0928 u = 5/60+34/3600). Dan is de piek alleen al voor dat beetje warm water 1,818 kW!? </blockquote> * Dat is dé piek, maar niet de kwartierpiek. Sommige apparaten vragen bij de opstart een hoog vermogen, dat snel kan zakken. Bij een waterkoker is het afgenomen vermogen wel behoorlijk stabiel. * Piek = 0,16 kWh/0,0928 h = 1,724 kW? Neen, dit is berekend over iets meer dan 5 minuten en niet over een kwartier. * Piek = 0,16 kWh/0,25 h = 0,64 kW? Dit is de kwartiekpiek (van dit ene toestel). Toch als deze binnen een “rond kwartier” viel, bv. tussen 12:15 en 12:30. Als dit al begon om 12:13, dan is de berekening weeral anders. * Merk op: sowieso wordt de kwartierpiek bepaald bij de meter en niet bij individuele toestellen. Door zonnepanelen zou het zelfs kunnen dat je aan een 100 % zelfconsumptie zat, waardoor aan de hoofdmeter jouw kwartiekpiek 0 kW was. Toch kan het gebruik van een energiemeter wel helpen om apparaten met hoge kwartierpieken op te sporen. === Gelijktijdig gebruik === <blockquote style='border: 1px solid blue; padding: 0.5em; background-color: #CCFFFF;'> Maar het gelijktijdig gebruik van apparaten zorgt toch voor een hogere kwartierpiek? </blockquote> Dat klopt. Hieronder een tabel met enkele voorbeelden, waarbij de kwartierpiek eens afzonderlijk en eens cumulatief is berekend. Het zijn voorbeelden die binnen hetzelfde kwartier vallen en er zijn geen PV-panelen in rekening gebracht. Voor het bepalen van de kwartierpiek moet je enkel het verbruik (in kWh) delen door 0,25 (¼ h). De andere waarden in de tabel zijn ter info. # Koken van 1,7 liter water met een waterkoker. # Opwarmen chocomelk in microgolf. # Senseo voor twee kopjes koffie. {| class="wikitable" |- ! !! 1. Waterkoker !! 2. Microgolf !! 3. Senseo |- | Max P (kW) || 1,818 kW || 1,402 kW || 1,236 kW |- | Tijd || 5:34 || 2:00 || 2:03 |- | Verbruik (kWh) || 0,16 kWh || 0,05 kWh || 0,02 kWh |- | Kwartierpiek || 0,640 kW || 0,200 kW || 0,080 kW |- | Cumulatieve kwartierpiek || 0,640 kW || 0,840 kW || 0,920 kW |} === Sanitair Warm Water (SWW) === <blockquote style='border: 1px solid blue; padding: 0.5em; background-color: #CCFFFF;'> Maar een grote hoeveelheid water elektrisch warm maken zal toch een grote impact hebben op de kwartierpiek? </blockquote> * Bij een elektrische boiler is de kans alvast groter dan bij een warmtepomp, die een stuk “gratis” warmte onttrekt aan de omgeving. Hoe dan ook kan je dankzij de voorraad in de boiler de aanmaak van warm water verschuiven naar een ander tijdstip (bij hoge PV-productie, wanneer je zelf minder verbruik hebt, …).<ref>WattisDuurzaam.nl: [https://www.wattisduurzaam.nl/9101/energie-besparen/warmte-koude/sympower-kolencentrale-overbodig-dankzij-flexibele-boilers/ Sympower: ‘Kolencentrale overbodig dankzij flexibele boilers’]</ref> In theorie is dat goed te doen… * … in de praktijk zal hier een sturing voor nodig zijn. Een elektrische boiler kan je eenvoudiger aansturen<ref>Voor de theorie van een energy diverter kan je terecht op OpenEnergyMonitor.org: "[https://learn.openenergymonitor.org/pv-diversion/introduction/choosing-an-energy-diverter.md Choosing an Energy Diverter]". In de praktijk kan je [https://mk2pvrouter.co.uk/ mk2pvrouter], [https://www.my-pv.com/en/products/ac-elwa-e AC ELWA-E] of [https://www.apollosolarelectric.co.uk/Our_Products/GEM-C_Wireless/ GEM-C Wireless] gebruiken.</ref> dan een warmtepomp, maar verbruikt wel een stuk meer! Bij die laatste is het dan weer niet altijd duidelijk hóe je deze kan aansturen (vendor lock-in), maar ondertussen zijn er die al SmartGrid-ready (SG-ready) zijn. De rol van hobbyisten, installateurs en fabrikanten is hierin groot. === Minimumpiek 2,5 kW === <blockquote style='border: 1px solid blue; padding: 0.5em; background-color: #CCFFFF;'> Als ik lager zit dan de kwartierpiek 2,5 kW, moet ik toch hetzelfde betalen als bij deze van 2,5 kW. Waarom eigenlijk? Zo zit ik nooit in mijn tweede verblijf in de maand februari en gebruik ik daar het net niet. </blockquote> VREG zelf haalt in een video<ref>VREG.be: [Toelichting tariefmethodologie 21-24 https://www.vreg.be/sites/default/files/video/toelichting_consultatie_TM_2021_2024.mp4, vanaf 45:50]</ref> de volgende redenen aan: * Het garandeert een billijke bijdrage aan netkosten door alle distributienetgebruikers. * Iedereen draagt bij aan de historische kosten en de verzekeringspremie voor back-upfunctie net. * Vermijden van het [[w:Mattheuseffect|Mattheuseffect]]. * Ook klanten met een niet-digitale meter betalen dezelfde minimale bijdrage. * De hoogte van 2,5 kW is de reflectie van netdimensionering DNB. * Er is 25 % gelijktijdigheid op het laagspanningsnet, waarbij een standaard nieuwe aansluiting 10 kVA is. === Gasverwarming en BEV === <blockquote style='border: 1px solid blue; padding: 0.5em; background-color: #CCFFFF;'> Pffff, zo’n gedoe. Had ik toch niet beter gewoon in gasverwarming i.p.v. een warmtepomp geïnvesteerd? En mijn volgende auto zou beter opnieuw een ICE met verbrandingsmotor zijn i.p.v. een BEV met accu! </blockquote> Gedane zaken nemen geen keer, maar als je nog moet investeren in iets dat de komende járen moet meegaan, overweeg dan goed: * Een [[w:CO2-belasting|koolstoftaks]] (of CO2-taks) is er nog niet, maar er wordt wel meer en meer over gesproken. Idem voor een koolstofgrenstaks, waarmee de EU producten zal belasten uit landen waar geen krachtig klimaatbeleid wordt gevoerd.<ref>Een interessant artikel rond deze kwestie is WattisDuurzaam.nl: [https://www.wattisduurzaam.nl/16578/energie-beleid/een-nederlandse-co2-heffing-zonder-weglek-is-onverstandig/ Een Nederlandse CO2-heffing zónder weglek is onverstandig] </ref> * Bijna alle openbare­dienst­verplichtingen worden verrekend via de elektriciteitsfactuur en bijna niets via de gasfactuur. Zou het niet eerlijker zijn dat meer van die ODVs verschuiven naar de gasfactuur? * Het aantal verkochte BEV (Battery Electric Vehicle) neemt toe.<ref>Vrt.be: [https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/11/02/17-procent-van-de-nieuwe-autos-die-we-kopen-zijn-elektrisch-en-h/ https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/11/02/17-procent-van-de-nieuwe-autos-die-we-kopen-zijn-elektrisch-en-h/]</ref> * Sowieso: een stabiele, lange termijnvisie is nodig. Enkel zo zullen voldoende fabrikanten, installateurs en consumenten overtuigd geraken om hierin te investeren. Als je twijfelt tussen een zwaardere warmtepomp of meer isolatie (en dus een minder zware wartepomp), merk dan op dat je het effectieve rendement van een investering in isolatie over 10/20/30 jaar weliswaar niet kan voorspellen. Maar het heeft wel het voordeel dat je de isolatieprijs nu al perfect kent en dat daar geen lopende kosten aan zijn (het verbruikt niets, kan niet defect gaan). === Capaciteitstarief voor injectie === <blockquote style='border: 1px solid blue; padding: 0.5em; background-color: #CCFFFF;'> Maar in de toekomst zal er toch ook een capaciteitstarief voor injectie (bv. PV-panelen) komen en niet alleen voor afname. </blockquote> Uit de Vreg marktmonitor blijkt dat 16,13% van de Vlaamse gezinnen zonnepanelen heeft.<ref>vreg.be: [https://www.vreg.be/sites/default/files/document/rapp-2020-21.pdf Marktmonitor 2020]</ref> De injectiepieken die deze veroorzaken zijn dus veel kleiner dan de afnamepieken doorheen de dag. Lokaal kan dit wel voor problemen zorgen (bv. een wijk met veel PV), maar de oplossing ligt ook lokaal door direct gebruik (bij een digitale teller kan eigen gebruik van PV financieel beter zijn dan het opstrijken van een injectievergoeding), gespreid verbruik (o.a. door het capaciteitstarief), een wijkbatterij of omvormers die minder op het net zetten. Het kan dat er ooit een capaciteitstarief voor injectie komt, maar die kans lijkt voor de nabije toekomst eerder klein (maar niet onmogelijk). De VREG schrijft dat er alvast voor 2023 geen capaciteitstarief voor injectie komt.<ref>VREG.be [https://www.vreg.be/nl/10-misvattingen-over-het-capaciteitstarief-weerlegd 10 misvattingen over het capaciteitstarief weerlegd]</ref> {{Appendix}} {{Sub}} 4pzpeccqybpf4yl46vbeao7yohvkim6 0 40330 363368 362684 2022-07-21T09:32:31Z BeeBringer 6655 /* Filosofisch */ wikitext text/x-wiki {{Koptekst}} Om vrij te kunnen leren is een helder inzicht in jezelf (je emoties en gedachten) verreist. Pas als je belemmerende denkpatronen, overtuigingen en emoties weet los te laten, kom je tot leren dat niet is geconditioneerd. De grootte van de ruimte die je weet te scheppen door bewust te zijn, is maatgevend voor de geestelijke vrijheid die je hebt. Naast het ontwikkelen van deze vrijheid leert dit boek je eveneens hoe je deze vrijheid om kunt zetten in vrij leren. Als men gelooft dat het leven en het universum als doel heeft om te leren, dan kan men vrij leren gelijkstellen aan vrij leven. == Waarde == ''"I refuse to be educated" - [[w:Jaggi_Vasudev|Jaggi Vasudev]]'' === Geluk === Vrijheid is de basis voor geluk. Wat is vrijheid? Wat kun je doen om meer vrijheid te krijgen? Zijn er net als voor een [[w:Drie_Juwelen_(boeddhisme)|boeddhist]] in het leren juwelen voor handen die leiden tot meer vrijheden? Dat is waar dit boek over gaat. En dan niet voorschrijvend, want dat zou niet vrij zijn, maar uitnodigend om zelf een [[Onbewust leren|onbewuste gevoeligheid te ontwikkelen]] (intuïtie) om moeiteloos vrij te handelen in bepaalde situaties - zie de grondstelling [[w:Wu_wei|Wu wei]] in het [[w:Taoïsme|taoïsme]]) - Met moeiteloos wordt bedoeld dat je niet hoeft te aarzelen om te besluiten, niet hoeft te kiezen, maar vrij je gevoel kan volgen; "vrijheid is de toestand waarin je niet hoeft te kiezen" ([[w:Jiddu_Krishnamurti|Jiddu Krishnamurti]]). Dit is overigens wat we meestal ook doen (zie [[onbewust leren]]); we volgen ons hart waarna het hoofd dit achteraf uitlegt als een bewuste keuze. Een vrije geest is eentje die alleen kan staan zonder invloed van anderen en daardoor creatief kan zijn, anders kan denken, nieuwe ideeën scheppen of productief kan leren. Absolute vrijheid lijkt niet mogelijk te zijn in de wereld in de betekenis van doen waar je zin in hebt of gebeuren wat jij wilt dat gebeurt. Jouw vrijheid zal altijd de vrijheid van een ander beperken. Je bent ook niet vrij over waar je lichaam wel of niet mee komt. Hetzelfde geldt voor je geest. Het besef van dat je in het leven gevangen bent, kan je doen concluderen dat je niet vrij kunt zijn en worden. Behalve als je je niet met je geest of lichaam identificeert. De waarnemer van dat je lichaam en geest in een cel zitten, staat buiten die cel. Het omarmen van de onzekerheid, kwetsbaarheid en onbestendigheid die het leven biedt, geeft juist vrijheid, want alles is mogelijk als we ons er niet tegen verzetten en het leven zelfs wensen zoals het komt in lijn met de [[w:Stoa|stoïcijnse filosofie]]. === Hedendaags === Vrijheid is hedendaags een belangrijk thema want het leven van kinderen en jongeren is echter steeds minder vrij geworden.<ref>Moss, S. (2012) ''Natural Childhood Report.'' National Trust.</ref> Vrij in de zin dat ze veel minder dan bijvoorbeeld in de jaren zestig zelf bedenken en bepalen waar ze hun tijd aan besteden ([[w:Locus_of_control|"internal locus of control"]]).<ref>Gary, P. (2011) ''The Decline of Play and the Rise of Psychopathology in Children and Adolescents.'' American Journal of Play. Vol 23. Issue 4.</ref> Dat komt niet alleen door ouders aangereikte activiteiten als muziek, sport, huiswerkbegeleiding en de toename in tijd die ze met hun kinderen besteden<ref>Freek Bucx (mei 2011). ''Gezinsrapport 2011. Een portret van het gezinsleven in Nederland.'' Sociaal en Cultureel Planbureau. Den Haag</ref>, maar ook door scholen waar kinderen meer tijd op verblijven en thuis veel meer tijd aan huiswerk moeten besteden. <ref>Sandra L. Hofferth, John F. Sandberg, ''Changes in American children's time, 1981–1997'', Advances in Life Course Research, Volume 6, 2001, Pages 193-229, ISSN 1040-2608, {{ISBN|9780762307760}}</ref> En dat terwijl kinderen gedurende de grootste deel van onze geschiedenis heel vrij werden gelaten in hun ontwikkeling.<ref>Gray, Peter. (2009). Play as a foundation for hunter-gatherer social existence. American Journal of Play. 1. 476-522.</ref> Daarnaast scoren Nederlandse kinderen volgens de [[w:Organisatie_voor_Economische_Samenwerking_en_Ontwikkeling|OESO]] wereldwijd gezien heel slecht als het gaat om intrinsieke motivatie door de dictatuur van toetsen en rapportages.<ref>Frank Huiskamp (16 april 2014). ''Rapport: Nederlandse leerlingen zijn niet gemotiveerd.'' NRC Handelsblad.</ref> Meer vrijheid in het leren kan de motivatie en creativiteit terugbrengen en onze grote natuurlijke behoefte − de Homo Ludens oftewel de spelende mens noemde de historicus [[w:Johan_Huizinga|Johan Huizinga]] ons daarom − aan vrij te [[Speels leren|spelen]] bevredigen.<ref>Johan Huizinga (1938). ''Homo Ludens. Proeve eener bepaling van het spel-element der cultuur.''</ref> === Kern === In vrij leren heeft als kernwaarde dat de waardevolste waarheid voor de lerende intern ligt en niet te achterhalen is wanneer er beperkingen worden opgelegd van buitenaf. Het ter discussie stellen van geloof of theorie door de lerende is daarbij cruciaal om zo aan eigen waarheidsvinding te doen. De autoriteit ligt in het vrij leren dus bij de lerende zelf of die lerende kiest vanuit eigen overweging zijn (tijdelijke) autoriteit. Het gaat bij vrij leren niet om concluderen - dat beperkt de vrijheid en flexibiliteit van de geest - maar om het verwerven van inzicht. De waarde van vrij leren wordt niet bepaald door de onderwijsgevende, maar in hoe goed de lerende zijn onderwijs kan "nemen"; een onderwijsnemende wordt. == Concept == ''"Voorbij het idee over wat goed is en wat fout is, is een prachtige tuin. En daar zal ik je ontmoeten." - [[w:Jalal_ad-Din_Rumi|Jalal ad-Din Rumi]]'' === Filosofisch === De heersende gedachte tot aan het eind van de negentiende eeuw en die nog steeds door veel mensen wordt geloofd, is dat ieder mens een essentie heeft ([[w:Essentialisme (filosofie)|essentialisme]]). Het is zijn of haar roeping om deze essentie recht te doen om een "goed" mens te zijn. In die opvatting is er geen noodzaak of zelf zin aan je leven te geven, dat wordt al door je essentie dus door "god" bepaald. De vrijheid is gelegen in hoe je jouw roeping te onderzoeken en hoe die essentie te ontwikkelen (vrij leren). [[w:Friedrich Nietzsche|Friedrich Nietzsche]] geloofde hier niet in en dacht dat het leven uiteindelijk betekenisloos is - NIETS IS als [[w:Homofoon (woord)|homofoon]] voor NIETZSCHE -([[w:Nihilisme_(filosofie)|nihilisme]]). Hij was een inspirator voor het [[w:Constructivisme (filosofie)|sociaal constructivisme]], omdat Nietzsche stelde dat dingen geen eigen essenties hebben, maar sociale constructies zijn. Deze reacties op het slaafs opvolgen van een aangeboren of aangeleerde essentie, geeft de vrijheid om aan het leven zin te kunnen geven. [[w:Jean-Paul Sartre|Jean-Paul Sartre]] de grondlegger van het [[w:existentialisme|existentialisme]] stelde dat het bestaan vooraf gaat aan het geven van betekenis aan dat bestaan. Het is aan ons zelf om dat te doen en niet aan "god". Het omgaan met deze enorme overvloed aan vrijheid bestempelde Satre als pijnlijk, omdat er geen enkele richtlijnen zijn waaraan je steun kunt vinden. Omgaan met vrijheid in je bestaan is dus lastig, en omgaan met vrijheid in het leren als onderdeel daarvan dus ook. [[File:Alan Watts painted on mural.jpg|thumb|right|300px|link=https://www.youtube.com/watch?v=5548v8ij0NY|Alan Watts spreekt over vrijheid in het leren]] === Zelfbeschikking === Vrij leren is een vorm van leren waarin de lerende de hoogst mogelijke mate van zelfsturing over zijn leren heeft.<ref>Vassileva, J., & Wasson, B. (1996). Instructional planning approaches: From tutoring towards free learning. Proc. EuroAIED, 96, 1-8</ref>. Het zelf mogen bepalen en bedenken van zowel het leerdoel als het leerproces. Dat betekent dat er geen controle wordt uitgeoefend door derden en er ook geen eisen aan het leren door anderen dan de lerende zelf aan worden gesteld. De motivatie is daarom geheel intrinsiek, wat niet betekent dat de lerende los staat van zijn sociale omgeving. De samenleving heeft wel degelijk een belangrijke invloed op de keuzes en voorkeuren van de lerende. De invloed is echter in vrij leren niet georganiseerd, laat staan geformaliseerd. De lerende heeft dus in vrij leren alle ruimte om een connectie te maken met zijn drijfveren en andere innerlijke eigenschappen. Zich leren te bevrijden van controlerende organisaties of systemen om de eigen geest open, oprecht en helder te laten zijn. Je kan alleen vrij leren als je vrij bent om waar te nemen. Dat betekent dat je zonder oordeel kunt kijken. Dat bereik je door een grote motivatie en inzet. === Differentiatie === Vrij leren kan men niet realiseren door één methode te hanteren. De lerende is immers aan het roer en zal zich vrij voelen als hij zijn eigen stijl kan toepassen ([[Leren_leren/Stijl#Leerstijl|leerstijl]]). Een [[Leren_leren/Stijl#Unificatie|unificerende leerstijlindeling]] die we in de reeks boeken over [[leren]] hanteren, is te kijken naar de lerende zijn voorkeur voor reproductief, productief, betekeningsgericht of toepassingsgericht leren. Dit boek is bedoeld voor de lerende die dit onderwerp met een reproductieve leerstijl benadert. Een leerstijl waarbij de lerende graag met hetgeen hij aangeleverd krijgt identificeert, uitgebreid (vanuit verschillende perspectieven) waarneemt en wil herhalen. Door een dichtvorm te hanteren met suggesties die hopelijk het onbewuste aan het werk zetten om zelf te verkennen wie de lerende is en wat bij hem of haar past. Lerende met een andere leerstijl bij dit onderwerp kunnen profijt hebben bij dit boek om het concept ''vrij leren'' beter te begrijpen en daar een betere betekenis en toepassing aan te geven. Iemand met een toepassingsgerichte leerstijl kan zichzelf vervolgens vrij laten leren door [[Speels leren|speels te leren]], terwijl de betekenisgerichte lerende vooral baat heeft bij het onderzoeken wat [[passend leren]] voor hem of haar inhoudt. De productieve lerende (die toepassing en betekenisgericht combineert) kan zijn vrijheid in leren passend en speels vormgeven door zijn leren als een "onderneming" te beschouwen ([[ondernemend leren]]). Uiteraard kan je de leervoorkeuren van een persoon niet 100% vangen in een model (ook niet in deze indeling), dus laat iemand vooral zonder teveel bewuste keuzes intuïtief een passende mix maken van al deze vormen van leren. == Uitdagingen == Vrij leren kan ook tot onvrijheid leiden! Immers, als we zonder nadenken onze instincten volgen en zomaar gaan spelen, dan worden we in feite bestuurd door onze onbewuste. Dat is op zich geen probleem, tot we komen tot leerdoelen die juist het onbewuste willen tarten. Als we merken dat onze instinctieve of aangeleerde automatismen niet naar onze eigen wens zijn. Onze voorkeuren om te leren (leerstijl) ons niet helpen om op de beste manier onze leerdoelen te bereiken. Als we in spirituele termen vrij willen komen in onze geest, dan zullen we het [[onbewust leren]] bewust moeten bijsturen. Dat vraagt inzicht in hoe leren werkt. Je kunt dus stellen dat vrij leren alleen in zijn volle omvang kan als we het leerproces zelf ook helemaal kunnen beïnvloeden naar eigen smaak. Dat vraagt om te [[leren leren]] en te leren bewust [[onbewust leren|onbewust te leren]]. Je kunt alleen vrij leren als je vrijheid en leren zelf ook onder de knie hebt. Als je dat namelijk niet hebt dan kan de verstrekte vrijheid leiden tot angst die voorkomt uit [[w:Existentialisme|existentiële]] [[w:Existentiële crisis|onzekerheid]] (wie ben ik en wat is het beste voor mij?). Om toch enigszins het proces van leren over vrijheid en leren over leren te motiveren zonder er zelf sturing in te nemen, is de rest van het boek een gedicht dat hopelijk de lezer prikkelt om zelf te ontdekken hoe zij of hij over deze onderwerpen denkt en wat haar of zijn wensen zijn. Dit kan met name geschikt zijn voor een lerende met een reproductieve leerstijl, om deze uit te dagen (tegen de eigen voorkeur in) te leren zelf betekenis te geven aan het geleerde, het zelf te vertalen in een concrete toepassing en uiteindelijk te komen tot een persoonlijke unieke productie van wat leren en vrijheid precies inhoudt. Belangrijk voor vrij leren is dat men aan alles leert te twijfelen en alleen als men zelf overtuigd is geraakt iets van een ander aanneemt. De vrijheid om te leren versterk je door niet vast te houden aan je eigen overtuigingen. Het is de kunst om met een gedachte in je hoofd te spelen, zonder dat je hem perse accepteert - "It is the mark of an educated mind to be able to entertain a thought without accepting it." is een quote vaak onterecht aan [[w:Aristoteles|Aristoteles]] toegeschreven hoewel de betekenis wel volgt uit zijn [[w:Aristoteles#Psychologie_/_epistemologie_(of_kennisleer)|kennisleer]] zoals beschreven in zijn eerste boek uit de [[w:Ethica_Nicomachea|Ethica Nicomachea]] - Tegelijkertijd is vertrouwen in jezelf cruciaal om vrijheid te durven nemen en creatief te zijn; je eigen uniciteit toe te laten en zelfs te showen aan de wereld. === Stapsgewijs === Bij het invoeren van vrijheid van leren in een bestaande onderwijssetting is het verstandig dit te zien als een proces, met realistische stappen die naar meer vrijheid leiden in plaats van direct volledige vrijheid te implementeren. [[File:Stappen van vrijheid in leren.svg|thumb|1200px|center|Beter is het om het verhogen van de vrijheid door haalbare stappen vanuit de al bestaande situatie te doen zodat men onderweg niet struikelt.]] {{Sub/Bronnen}} mlmg87o7hiuav3zo27dnze78xfxqeaa 363369 363368 2022-07-21T09:33:03Z BeeBringer 6655 /* Filosofisch */ wikitext text/x-wiki {{Koptekst}} Om vrij te kunnen leren is een helder inzicht in jezelf (je emoties en gedachten) verreist. Pas als je belemmerende denkpatronen, overtuigingen en emoties weet los te laten, kom je tot leren dat niet is geconditioneerd. De grootte van de ruimte die je weet te scheppen door bewust te zijn, is maatgevend voor de geestelijke vrijheid die je hebt. Naast het ontwikkelen van deze vrijheid leert dit boek je eveneens hoe je deze vrijheid om kunt zetten in vrij leren. Als men gelooft dat het leven en het universum als doel heeft om te leren, dan kan men vrij leren gelijkstellen aan vrij leven. == Waarde == ''"I refuse to be educated" - [[w:Jaggi_Vasudev|Jaggi Vasudev]]'' === Geluk === Vrijheid is de basis voor geluk. Wat is vrijheid? Wat kun je doen om meer vrijheid te krijgen? Zijn er net als voor een [[w:Drie_Juwelen_(boeddhisme)|boeddhist]] in het leren juwelen voor handen die leiden tot meer vrijheden? Dat is waar dit boek over gaat. En dan niet voorschrijvend, want dat zou niet vrij zijn, maar uitnodigend om zelf een [[Onbewust leren|onbewuste gevoeligheid te ontwikkelen]] (intuïtie) om moeiteloos vrij te handelen in bepaalde situaties - zie de grondstelling [[w:Wu_wei|Wu wei]] in het [[w:Taoïsme|taoïsme]]) - Met moeiteloos wordt bedoeld dat je niet hoeft te aarzelen om te besluiten, niet hoeft te kiezen, maar vrij je gevoel kan volgen; "vrijheid is de toestand waarin je niet hoeft te kiezen" ([[w:Jiddu_Krishnamurti|Jiddu Krishnamurti]]). Dit is overigens wat we meestal ook doen (zie [[onbewust leren]]); we volgen ons hart waarna het hoofd dit achteraf uitlegt als een bewuste keuze. Een vrije geest is eentje die alleen kan staan zonder invloed van anderen en daardoor creatief kan zijn, anders kan denken, nieuwe ideeën scheppen of productief kan leren. Absolute vrijheid lijkt niet mogelijk te zijn in de wereld in de betekenis van doen waar je zin in hebt of gebeuren wat jij wilt dat gebeurt. Jouw vrijheid zal altijd de vrijheid van een ander beperken. Je bent ook niet vrij over waar je lichaam wel of niet mee komt. Hetzelfde geldt voor je geest. Het besef van dat je in het leven gevangen bent, kan je doen concluderen dat je niet vrij kunt zijn en worden. Behalve als je je niet met je geest of lichaam identificeert. De waarnemer van dat je lichaam en geest in een cel zitten, staat buiten die cel. Het omarmen van de onzekerheid, kwetsbaarheid en onbestendigheid die het leven biedt, geeft juist vrijheid, want alles is mogelijk als we ons er niet tegen verzetten en het leven zelfs wensen zoals het komt in lijn met de [[w:Stoa|stoïcijnse filosofie]]. === Hedendaags === Vrijheid is hedendaags een belangrijk thema want het leven van kinderen en jongeren is echter steeds minder vrij geworden.<ref>Moss, S. (2012) ''Natural Childhood Report.'' National Trust.</ref> Vrij in de zin dat ze veel minder dan bijvoorbeeld in de jaren zestig zelf bedenken en bepalen waar ze hun tijd aan besteden ([[w:Locus_of_control|"internal locus of control"]]).<ref>Gary, P. (2011) ''The Decline of Play and the Rise of Psychopathology in Children and Adolescents.'' American Journal of Play. Vol 23. Issue 4.</ref> Dat komt niet alleen door ouders aangereikte activiteiten als muziek, sport, huiswerkbegeleiding en de toename in tijd die ze met hun kinderen besteden<ref>Freek Bucx (mei 2011). ''Gezinsrapport 2011. Een portret van het gezinsleven in Nederland.'' Sociaal en Cultureel Planbureau. Den Haag</ref>, maar ook door scholen waar kinderen meer tijd op verblijven en thuis veel meer tijd aan huiswerk moeten besteden. <ref>Sandra L. Hofferth, John F. Sandberg, ''Changes in American children's time, 1981–1997'', Advances in Life Course Research, Volume 6, 2001, Pages 193-229, ISSN 1040-2608, {{ISBN|9780762307760}}</ref> En dat terwijl kinderen gedurende de grootste deel van onze geschiedenis heel vrij werden gelaten in hun ontwikkeling.<ref>Gray, Peter. (2009). Play as a foundation for hunter-gatherer social existence. American Journal of Play. 1. 476-522.</ref> Daarnaast scoren Nederlandse kinderen volgens de [[w:Organisatie_voor_Economische_Samenwerking_en_Ontwikkeling|OESO]] wereldwijd gezien heel slecht als het gaat om intrinsieke motivatie door de dictatuur van toetsen en rapportages.<ref>Frank Huiskamp (16 april 2014). ''Rapport: Nederlandse leerlingen zijn niet gemotiveerd.'' NRC Handelsblad.</ref> Meer vrijheid in het leren kan de motivatie en creativiteit terugbrengen en onze grote natuurlijke behoefte − de Homo Ludens oftewel de spelende mens noemde de historicus [[w:Johan_Huizinga|Johan Huizinga]] ons daarom − aan vrij te [[Speels leren|spelen]] bevredigen.<ref>Johan Huizinga (1938). ''Homo Ludens. Proeve eener bepaling van het spel-element der cultuur.''</ref> === Kern === In vrij leren heeft als kernwaarde dat de waardevolste waarheid voor de lerende intern ligt en niet te achterhalen is wanneer er beperkingen worden opgelegd van buitenaf. Het ter discussie stellen van geloof of theorie door de lerende is daarbij cruciaal om zo aan eigen waarheidsvinding te doen. De autoriteit ligt in het vrij leren dus bij de lerende zelf of die lerende kiest vanuit eigen overweging zijn (tijdelijke) autoriteit. Het gaat bij vrij leren niet om concluderen - dat beperkt de vrijheid en flexibiliteit van de geest - maar om het verwerven van inzicht. De waarde van vrij leren wordt niet bepaald door de onderwijsgevende, maar in hoe goed de lerende zijn onderwijs kan "nemen"; een onderwijsnemende wordt. == Concept == ''"Voorbij het idee over wat goed is en wat fout is, is een prachtige tuin. En daar zal ik je ontmoeten." - [[w:Jalal_ad-Din_Rumi|Jalal ad-Din Rumi]]'' === Filosofisch === De heersende gedachte tot aan het eind van de negentiende eeuw en die nog steeds door veel mensen wordt geloofd, is dat ieder mens een essentie heeft ([[w:Essentialisme (filosofie)|essentialisme]]). Het is zijn of haar roeping om deze essentie recht te doen om een "goed" mens te zijn. In die opvatting is er geen noodzaak of zelf zin aan je leven te geven, dat wordt al door je essentie dus door "god" bepaald. De vrijheid is gelegen in hoe je jouw roeping te onderzoeken en hoe die essentie te ontwikkelen (vrij leren). [[w:Friedrich Nietzsche|Friedrich Nietzsche]] geloofde hier niet in en dacht dat het leven uiteindelijk betekenisloos is - NIETS IS als [[w:Homofoon (woord)|homofoon]] voor NIETZSCHE - ([[w:Nihilisme_(filosofie)|nihilisme]]). Hij was een inspirator voor het [[w:Constructivisme (filosofie)|sociaal constructivisme]], omdat Nietzsche stelde dat dingen geen eigen essenties hebben, maar sociale constructies zijn. Deze reacties op het slaafs opvolgen van een aangeboren of aangeleerde essentie, geeft de vrijheid om aan het leven zin te kunnen geven. [[w:Jean-Paul Sartre|Jean-Paul Sartre]] de grondlegger van het [[w:existentialisme|existentialisme]] stelde dat het bestaan vooraf gaat aan het geven van betekenis aan dat bestaan. Het is aan ons zelf om dat te doen en niet aan "god". Het omgaan met deze enorme overvloed aan vrijheid bestempelde Satre als pijnlijk, omdat er geen enkele richtlijnen zijn waaraan je steun kunt vinden. Omgaan met vrijheid in je bestaan is dus lastig, en omgaan met vrijheid in het leren als onderdeel daarvan dus ook. [[File:Alan Watts painted on mural.jpg|thumb|right|300px|link=https://www.youtube.com/watch?v=5548v8ij0NY|Alan Watts spreekt over vrijheid in het leren]] === Zelfbeschikking === Vrij leren is een vorm van leren waarin de lerende de hoogst mogelijke mate van zelfsturing over zijn leren heeft.<ref>Vassileva, J., & Wasson, B. (1996). Instructional planning approaches: From tutoring towards free learning. Proc. EuroAIED, 96, 1-8</ref>. Het zelf mogen bepalen en bedenken van zowel het leerdoel als het leerproces. Dat betekent dat er geen controle wordt uitgeoefend door derden en er ook geen eisen aan het leren door anderen dan de lerende zelf aan worden gesteld. De motivatie is daarom geheel intrinsiek, wat niet betekent dat de lerende los staat van zijn sociale omgeving. De samenleving heeft wel degelijk een belangrijke invloed op de keuzes en voorkeuren van de lerende. De invloed is echter in vrij leren niet georganiseerd, laat staan geformaliseerd. De lerende heeft dus in vrij leren alle ruimte om een connectie te maken met zijn drijfveren en andere innerlijke eigenschappen. Zich leren te bevrijden van controlerende organisaties of systemen om de eigen geest open, oprecht en helder te laten zijn. Je kan alleen vrij leren als je vrij bent om waar te nemen. Dat betekent dat je zonder oordeel kunt kijken. Dat bereik je door een grote motivatie en inzet. === Differentiatie === Vrij leren kan men niet realiseren door één methode te hanteren. De lerende is immers aan het roer en zal zich vrij voelen als hij zijn eigen stijl kan toepassen ([[Leren_leren/Stijl#Leerstijl|leerstijl]]). Een [[Leren_leren/Stijl#Unificatie|unificerende leerstijlindeling]] die we in de reeks boeken over [[leren]] hanteren, is te kijken naar de lerende zijn voorkeur voor reproductief, productief, betekeningsgericht of toepassingsgericht leren. Dit boek is bedoeld voor de lerende die dit onderwerp met een reproductieve leerstijl benadert. Een leerstijl waarbij de lerende graag met hetgeen hij aangeleverd krijgt identificeert, uitgebreid (vanuit verschillende perspectieven) waarneemt en wil herhalen. Door een dichtvorm te hanteren met suggesties die hopelijk het onbewuste aan het werk zetten om zelf te verkennen wie de lerende is en wat bij hem of haar past. Lerende met een andere leerstijl bij dit onderwerp kunnen profijt hebben bij dit boek om het concept ''vrij leren'' beter te begrijpen en daar een betere betekenis en toepassing aan te geven. Iemand met een toepassingsgerichte leerstijl kan zichzelf vervolgens vrij laten leren door [[Speels leren|speels te leren]], terwijl de betekenisgerichte lerende vooral baat heeft bij het onderzoeken wat [[passend leren]] voor hem of haar inhoudt. De productieve lerende (die toepassing en betekenisgericht combineert) kan zijn vrijheid in leren passend en speels vormgeven door zijn leren als een "onderneming" te beschouwen ([[ondernemend leren]]). Uiteraard kan je de leervoorkeuren van een persoon niet 100% vangen in een model (ook niet in deze indeling), dus laat iemand vooral zonder teveel bewuste keuzes intuïtief een passende mix maken van al deze vormen van leren. == Uitdagingen == Vrij leren kan ook tot onvrijheid leiden! Immers, als we zonder nadenken onze instincten volgen en zomaar gaan spelen, dan worden we in feite bestuurd door onze onbewuste. Dat is op zich geen probleem, tot we komen tot leerdoelen die juist het onbewuste willen tarten. Als we merken dat onze instinctieve of aangeleerde automatismen niet naar onze eigen wens zijn. Onze voorkeuren om te leren (leerstijl) ons niet helpen om op de beste manier onze leerdoelen te bereiken. Als we in spirituele termen vrij willen komen in onze geest, dan zullen we het [[onbewust leren]] bewust moeten bijsturen. Dat vraagt inzicht in hoe leren werkt. Je kunt dus stellen dat vrij leren alleen in zijn volle omvang kan als we het leerproces zelf ook helemaal kunnen beïnvloeden naar eigen smaak. Dat vraagt om te [[leren leren]] en te leren bewust [[onbewust leren|onbewust te leren]]. Je kunt alleen vrij leren als je vrijheid en leren zelf ook onder de knie hebt. Als je dat namelijk niet hebt dan kan de verstrekte vrijheid leiden tot angst die voorkomt uit [[w:Existentialisme|existentiële]] [[w:Existentiële crisis|onzekerheid]] (wie ben ik en wat is het beste voor mij?). Om toch enigszins het proces van leren over vrijheid en leren over leren te motiveren zonder er zelf sturing in te nemen, is de rest van het boek een gedicht dat hopelijk de lezer prikkelt om zelf te ontdekken hoe zij of hij over deze onderwerpen denkt en wat haar of zijn wensen zijn. Dit kan met name geschikt zijn voor een lerende met een reproductieve leerstijl, om deze uit te dagen (tegen de eigen voorkeur in) te leren zelf betekenis te geven aan het geleerde, het zelf te vertalen in een concrete toepassing en uiteindelijk te komen tot een persoonlijke unieke productie van wat leren en vrijheid precies inhoudt. Belangrijk voor vrij leren is dat men aan alles leert te twijfelen en alleen als men zelf overtuigd is geraakt iets van een ander aanneemt. De vrijheid om te leren versterk je door niet vast te houden aan je eigen overtuigingen. Het is de kunst om met een gedachte in je hoofd te spelen, zonder dat je hem perse accepteert - "It is the mark of an educated mind to be able to entertain a thought without accepting it." is een quote vaak onterecht aan [[w:Aristoteles|Aristoteles]] toegeschreven hoewel de betekenis wel volgt uit zijn [[w:Aristoteles#Psychologie_/_epistemologie_(of_kennisleer)|kennisleer]] zoals beschreven in zijn eerste boek uit de [[w:Ethica_Nicomachea|Ethica Nicomachea]] - Tegelijkertijd is vertrouwen in jezelf cruciaal om vrijheid te durven nemen en creatief te zijn; je eigen uniciteit toe te laten en zelfs te showen aan de wereld. === Stapsgewijs === Bij het invoeren van vrijheid van leren in een bestaande onderwijssetting is het verstandig dit te zien als een proces, met realistische stappen die naar meer vrijheid leiden in plaats van direct volledige vrijheid te implementeren. [[File:Stappen van vrijheid in leren.svg|thumb|1200px|center|Beter is het om het verhogen van de vrijheid door haalbare stappen vanuit de al bestaande situatie te doen zodat men onderweg niet struikelt.]] {{Sub/Bronnen}} 52uke58dyst2hlh1d4x3mzvl14cqy2k 363370 363369 2022-07-21T09:37:03Z BeeBringer 6655 wikitext text/x-wiki {{Koptekst}} Om vrij te kunnen leren is een helder inzicht in jezelf (je emoties en gedachten) verreist. Pas als je belemmerende denkpatronen, overtuigingen en emoties weet los te laten, kom je tot leren dat niet is geconditioneerd. De grootte van de ruimte die je weet te scheppen door bewust te zijn, is maatgevend voor de geestelijke vrijheid die je hebt. Naast het ontwikkelen van deze vrijheid leert dit boek je eveneens hoe je deze vrijheid om kunt zetten in vrij leren. Als men gelooft dat het leven en het universum als doel heeft om te leren, dan kan men vrij leren gelijkstellen aan vrij leven. In vrij leren leer je voornamelijk accepteren wat er is inclusief hoe je denkt. Die acceptatie, juist ook van onze als door de cultuur bestempelde duistere kanten, zorgt voor het ruimer zien van het universum - inclusief onszelf - zoals die echt is. Deze verbreding en afstand zorgt voor meer vrijheid om af te wijken van ingeslepen patronen. == Waarde == ''"I refuse to be educated" - [[w:Jaggi_Vasudev|Jaggi Vasudev]]'' === Geluk === Vrijheid is de basis voor geluk. Wat is vrijheid? Wat kun je doen om meer vrijheid te krijgen? Zijn er net als voor een [[w:Drie_Juwelen_(boeddhisme)|boeddhist]] in het leren juwelen voor handen die leiden tot meer vrijheden? Dat is waar dit boek over gaat. En dan niet voorschrijvend, want dat zou niet vrij zijn, maar uitnodigend om zelf een [[Onbewust leren|onbewuste gevoeligheid te ontwikkelen]] (intuïtie) om moeiteloos vrij te handelen in bepaalde situaties - zie de grondstelling [[w:Wu_wei|Wu wei]] in het [[w:Taoïsme|taoïsme]]) - Met moeiteloos wordt bedoeld dat je niet hoeft te aarzelen om te besluiten, niet hoeft te kiezen, maar vrij je gevoel kan volgen; "vrijheid is de toestand waarin je niet hoeft te kiezen" ([[w:Jiddu_Krishnamurti|Jiddu Krishnamurti]]). Dit is overigens wat we meestal ook doen (zie [[onbewust leren]]); we volgen ons hart waarna het hoofd dit achteraf uitlegt als een bewuste keuze. Een vrije geest is eentje die alleen kan staan zonder invloed van anderen en daardoor creatief kan zijn, anders kan denken, nieuwe ideeën scheppen of productief kan leren. Absolute vrijheid lijkt niet mogelijk te zijn in de wereld in de betekenis van doen waar je zin in hebt of gebeuren wat jij wilt dat gebeurt. Jouw vrijheid zal altijd de vrijheid van een ander beperken. Je bent ook niet vrij over waar je lichaam wel of niet mee komt. Hetzelfde geldt voor je geest. Het besef van dat je in het leven gevangen bent, kan je doen concluderen dat je niet vrij kunt zijn en worden. Behalve als je je niet met je geest of lichaam identificeert. De waarnemer van dat je lichaam en geest in een cel zitten, staat buiten die cel. Het omarmen van de onzekerheid, kwetsbaarheid en onbestendigheid die het leven biedt, geeft juist vrijheid, want alles is mogelijk als we ons er niet tegen verzetten en het leven zelfs wensen zoals het komt in lijn met de [[w:Stoa|stoïcijnse filosofie]]. === Hedendaags === Vrijheid is hedendaags een belangrijk thema want het leven van kinderen en jongeren is echter steeds minder vrij geworden.<ref>Moss, S. (2012) ''Natural Childhood Report.'' National Trust.</ref> Vrij in de zin dat ze veel minder dan bijvoorbeeld in de jaren zestig zelf bedenken en bepalen waar ze hun tijd aan besteden ([[w:Locus_of_control|"internal locus of control"]]).<ref>Gary, P. (2011) ''The Decline of Play and the Rise of Psychopathology in Children and Adolescents.'' American Journal of Play. Vol 23. Issue 4.</ref> Dat komt niet alleen door ouders aangereikte activiteiten als muziek, sport, huiswerkbegeleiding en de toename in tijd die ze met hun kinderen besteden<ref>Freek Bucx (mei 2011). ''Gezinsrapport 2011. Een portret van het gezinsleven in Nederland.'' Sociaal en Cultureel Planbureau. Den Haag</ref>, maar ook door scholen waar kinderen meer tijd op verblijven en thuis veel meer tijd aan huiswerk moeten besteden. <ref>Sandra L. Hofferth, John F. Sandberg, ''Changes in American children's time, 1981–1997'', Advances in Life Course Research, Volume 6, 2001, Pages 193-229, ISSN 1040-2608, {{ISBN|9780762307760}}</ref> En dat terwijl kinderen gedurende de grootste deel van onze geschiedenis heel vrij werden gelaten in hun ontwikkeling.<ref>Gray, Peter. (2009). Play as a foundation for hunter-gatherer social existence. American Journal of Play. 1. 476-522.</ref> Daarnaast scoren Nederlandse kinderen volgens de [[w:Organisatie_voor_Economische_Samenwerking_en_Ontwikkeling|OESO]] wereldwijd gezien heel slecht als het gaat om intrinsieke motivatie door de dictatuur van toetsen en rapportages.<ref>Frank Huiskamp (16 april 2014). ''Rapport: Nederlandse leerlingen zijn niet gemotiveerd.'' NRC Handelsblad.</ref> Meer vrijheid in het leren kan de motivatie en creativiteit terugbrengen en onze grote natuurlijke behoefte − de Homo Ludens oftewel de spelende mens noemde de historicus [[w:Johan_Huizinga|Johan Huizinga]] ons daarom − aan vrij te [[Speels leren|spelen]] bevredigen.<ref>Johan Huizinga (1938). ''Homo Ludens. Proeve eener bepaling van het spel-element der cultuur.''</ref> === Kern === In vrij leren heeft als kernwaarde dat de waardevolste waarheid voor de lerende intern ligt en niet te achterhalen is wanneer er beperkingen worden opgelegd van buitenaf. Het ter discussie stellen van geloof of theorie door de lerende is daarbij cruciaal om zo aan eigen waarheidsvinding te doen. De autoriteit ligt in het vrij leren dus bij de lerende zelf of die lerende kiest vanuit eigen overweging zijn (tijdelijke) autoriteit. Het gaat bij vrij leren niet om concluderen - dat beperkt de vrijheid en flexibiliteit van de geest - maar om het verwerven van inzicht. De waarde van vrij leren wordt niet bepaald door de onderwijsgevende, maar in hoe goed de lerende zijn onderwijs kan "nemen"; een onderwijsnemende wordt. == Concept == ''"Voorbij het idee over wat goed is en wat fout is, is een prachtige tuin. En daar zal ik je ontmoeten." - [[w:Jalal_ad-Din_Rumi|Jalal ad-Din Rumi]]'' === Filosofisch === De heersende gedachte tot aan het eind van de negentiende eeuw en die nog steeds door veel mensen wordt geloofd, is dat ieder mens een essentie heeft ([[w:Essentialisme (filosofie)|essentialisme]]). Het is zijn of haar roeping om deze essentie recht te doen om een "goed" mens te zijn. In die opvatting is er geen noodzaak of zelf zin aan je leven te geven, dat wordt al door je essentie dus door "god" bepaald. De vrijheid is gelegen in hoe je jouw roeping te onderzoeken en hoe die essentie te ontwikkelen (vrij leren). [[w:Friedrich Nietzsche|Friedrich Nietzsche]] geloofde hier niet in en dacht dat het leven uiteindelijk betekenisloos is - NIETS IS als [[w:Homofoon (woord)|homofoon]] voor NIETZSCHE - ([[w:Nihilisme_(filosofie)|nihilisme]]). Hij was een inspirator voor het [[w:Constructivisme (filosofie)|sociaal constructivisme]], omdat Nietzsche stelde dat dingen geen eigen essenties hebben, maar sociale constructies zijn. Deze reacties op het slaafs opvolgen van een aangeboren of aangeleerde essentie, geeft de vrijheid om aan het leven zin te kunnen geven. [[w:Jean-Paul Sartre|Jean-Paul Sartre]] de grondlegger van het [[w:existentialisme|existentialisme]] stelde dat het bestaan vooraf gaat aan het geven van betekenis aan dat bestaan. Het is aan ons zelf om dat te doen en niet aan "god". Het omgaan met deze enorme overvloed aan vrijheid bestempelde Satre als pijnlijk, omdat er geen enkele richtlijnen zijn waaraan je steun kunt vinden. Omgaan met vrijheid in je bestaan is dus lastig, en omgaan met vrijheid in het leren als onderdeel daarvan dus ook. [[File:Alan Watts painted on mural.jpg|thumb|right|300px|link=https://www.youtube.com/watch?v=5548v8ij0NY|Alan Watts spreekt over vrijheid in het leren]] === Zelfbeschikking === Vrij leren is een vorm van leren waarin de lerende de hoogst mogelijke mate van zelfsturing over zijn leren heeft.<ref>Vassileva, J., & Wasson, B. (1996). Instructional planning approaches: From tutoring towards free learning. Proc. EuroAIED, 96, 1-8</ref>. Het zelf mogen bepalen en bedenken van zowel het leerdoel als het leerproces. Dat betekent dat er geen controle wordt uitgeoefend door derden en er ook geen eisen aan het leren door anderen dan de lerende zelf aan worden gesteld. De motivatie is daarom geheel intrinsiek, wat niet betekent dat de lerende los staat van zijn sociale omgeving. De samenleving heeft wel degelijk een belangrijke invloed op de keuzes en voorkeuren van de lerende. De invloed is echter in vrij leren niet georganiseerd, laat staan geformaliseerd. De lerende heeft dus in vrij leren alle ruimte om een connectie te maken met zijn drijfveren en andere innerlijke eigenschappen. Zich leren te bevrijden van controlerende organisaties of systemen om de eigen geest open, oprecht en helder te laten zijn. Je kan alleen vrij leren als je vrij bent om waar te nemen. Dat betekent dat je zonder oordeel kunt kijken. Dat bereik je door een grote motivatie en inzet. === Differentiatie === Vrij leren kan men niet realiseren door één methode te hanteren. De lerende is immers aan het roer en zal zich vrij voelen als hij zijn eigen stijl kan toepassen ([[Leren_leren/Stijl#Leerstijl|leerstijl]]). Een [[Leren_leren/Stijl#Unificatie|unificerende leerstijlindeling]] die we in de reeks boeken over [[leren]] hanteren, is te kijken naar de lerende zijn voorkeur voor reproductief, productief, betekeningsgericht of toepassingsgericht leren. Dit boek is bedoeld voor de lerende die dit onderwerp met een reproductieve leerstijl benadert. Een leerstijl waarbij de lerende graag met hetgeen hij aangeleverd krijgt identificeert, uitgebreid (vanuit verschillende perspectieven) waarneemt en wil herhalen. Door een dichtvorm te hanteren met suggesties die hopelijk het onbewuste aan het werk zetten om zelf te verkennen wie de lerende is en wat bij hem of haar past. Lerende met een andere leerstijl bij dit onderwerp kunnen profijt hebben bij dit boek om het concept ''vrij leren'' beter te begrijpen en daar een betere betekenis en toepassing aan te geven. Iemand met een toepassingsgerichte leerstijl kan zichzelf vervolgens vrij laten leren door [[Speels leren|speels te leren]], terwijl de betekenisgerichte lerende vooral baat heeft bij het onderzoeken wat [[passend leren]] voor hem of haar inhoudt. De productieve lerende (die toepassing en betekenisgericht combineert) kan zijn vrijheid in leren passend en speels vormgeven door zijn leren als een "onderneming" te beschouwen ([[ondernemend leren]]). Uiteraard kan je de leervoorkeuren van een persoon niet 100% vangen in een model (ook niet in deze indeling), dus laat iemand vooral zonder teveel bewuste keuzes intuïtief een passende mix maken van al deze vormen van leren. == Uitdagingen == Vrij leren kan ook tot onvrijheid leiden! Immers, als we zonder nadenken onze instincten volgen en zomaar gaan spelen, dan worden we in feite bestuurd door onze onbewuste. Dat is op zich geen probleem, tot we komen tot leerdoelen die juist het onbewuste willen tarten. Als we merken dat onze instinctieve of aangeleerde automatismen niet naar onze eigen wens zijn. Onze voorkeuren om te leren (leerstijl) ons niet helpen om op de beste manier onze leerdoelen te bereiken. Als we in spirituele termen vrij willen komen in onze geest, dan zullen we het [[onbewust leren]] bewust moeten bijsturen. Dat vraagt inzicht in hoe leren werkt. Je kunt dus stellen dat vrij leren alleen in zijn volle omvang kan als we het leerproces zelf ook helemaal kunnen beïnvloeden naar eigen smaak. Dat vraagt om te [[leren leren]] en te leren bewust [[onbewust leren|onbewust te leren]]. Je kunt alleen vrij leren als je vrijheid en leren zelf ook onder de knie hebt. Als je dat namelijk niet hebt dan kan de verstrekte vrijheid leiden tot angst die voorkomt uit [[w:Existentialisme|existentiële]] [[w:Existentiële crisis|onzekerheid]] (wie ben ik en wat is het beste voor mij?). Om toch enigszins het proces van leren over vrijheid en leren over leren te motiveren zonder er zelf sturing in te nemen, is de rest van het boek een gedicht dat hopelijk de lezer prikkelt om zelf te ontdekken hoe zij of hij over deze onderwerpen denkt en wat haar of zijn wensen zijn. Dit kan met name geschikt zijn voor een lerende met een reproductieve leerstijl, om deze uit te dagen (tegen de eigen voorkeur in) te leren zelf betekenis te geven aan het geleerde, het zelf te vertalen in een concrete toepassing en uiteindelijk te komen tot een persoonlijke unieke productie van wat leren en vrijheid precies inhoudt. Belangrijk voor vrij leren is dat men aan alles leert te twijfelen en alleen als men zelf overtuigd is geraakt iets van een ander aanneemt. De vrijheid om te leren versterk je door niet vast te houden aan je eigen overtuigingen. Het is de kunst om met een gedachte in je hoofd te spelen, zonder dat je hem perse accepteert - "It is the mark of an educated mind to be able to entertain a thought without accepting it." is een quote vaak onterecht aan [[w:Aristoteles|Aristoteles]] toegeschreven hoewel de betekenis wel volgt uit zijn [[w:Aristoteles#Psychologie_/_epistemologie_(of_kennisleer)|kennisleer]] zoals beschreven in zijn eerste boek uit de [[w:Ethica_Nicomachea|Ethica Nicomachea]] - Tegelijkertijd is vertrouwen in jezelf cruciaal om vrijheid te durven nemen en creatief te zijn; je eigen uniciteit toe te laten en zelfs te showen aan de wereld. === Stapsgewijs === Bij het invoeren van vrijheid van leren in een bestaande onderwijssetting is het verstandig dit te zien als een proces, met realistische stappen die naar meer vrijheid leiden in plaats van direct volledige vrijheid te implementeren. [[File:Stappen van vrijheid in leren.svg|thumb|1200px|center|Beter is het om het verhogen van de vrijheid door haalbare stappen vanuit de al bestaande situatie te doen zodat men onderweg niet struikelt.]] {{Sub/Bronnen}} 43j5wey5mcdw5mk16awbdg10v40u47j 363371 363370 2022-07-21T09:38:28Z BeeBringer 6655 wikitext text/x-wiki {{Koptekst}} Om vrij te kunnen leren is een helder inzicht in jezelf (je emoties en gedachten) verreist. Pas als je belemmerende denkpatronen, overtuigingen en emoties weet los te laten, kom je tot leren dat niet is geconditioneerd. De grootte van de ruimte die je weet te scheppen door bewust te zijn, is maatgevend voor de geestelijke vrijheid die je hebt. Naast het ontwikkelen van deze vrijheid leert dit boek je eveneens hoe je deze vrijheid om kunt zetten in vrij leren. Als men gelooft dat het leven en het universum als doel heeft om te leren, dan kan men vrij leren gelijkstellen aan vrij leven. In vrij leren leer je voornamelijk accepteren wat er is inclusief hoe je denkt. Die acceptatie, juist ook van onze als door de cultuur bestempelde duistere kanten, zorgt voor het ruimer zien van het universum - inclusief onszelf - zoals die echt is. Deze verbreding en afstand zorgt voor meer mogelijkheden om af te wijken van ingeslepen patronen. Met andere woorden we worden vrijer! == Waarde == ''"I refuse to be educated" - [[w:Jaggi_Vasudev|Jaggi Vasudev]]'' === Geluk === Vrijheid is de basis voor geluk. Wat is vrijheid? Wat kun je doen om meer vrijheid te krijgen? Zijn er net als voor een [[w:Drie_Juwelen_(boeddhisme)|boeddhist]] in het leren juwelen voor handen die leiden tot meer vrijheden? Dat is waar dit boek over gaat. En dan niet voorschrijvend, want dat zou niet vrij zijn, maar uitnodigend om zelf een [[Onbewust leren|onbewuste gevoeligheid te ontwikkelen]] (intuïtie) om moeiteloos vrij te handelen in bepaalde situaties - zie de grondstelling [[w:Wu_wei|Wu wei]] in het [[w:Taoïsme|taoïsme]]) - Met moeiteloos wordt bedoeld dat je niet hoeft te aarzelen om te besluiten, niet hoeft te kiezen, maar vrij je gevoel kan volgen; "vrijheid is de toestand waarin je niet hoeft te kiezen" ([[w:Jiddu_Krishnamurti|Jiddu Krishnamurti]]). Dit is overigens wat we meestal ook doen (zie [[onbewust leren]]); we volgen ons hart waarna het hoofd dit achteraf uitlegt als een bewuste keuze. Een vrije geest is eentje die alleen kan staan zonder invloed van anderen en daardoor creatief kan zijn, anders kan denken, nieuwe ideeën scheppen of productief kan leren. Absolute vrijheid lijkt niet mogelijk te zijn in de wereld in de betekenis van doen waar je zin in hebt of gebeuren wat jij wilt dat gebeurt. Jouw vrijheid zal altijd de vrijheid van een ander beperken. Je bent ook niet vrij over waar je lichaam wel of niet mee komt. Hetzelfde geldt voor je geest. Het besef van dat je in het leven gevangen bent, kan je doen concluderen dat je niet vrij kunt zijn en worden. Behalve als je je niet met je geest of lichaam identificeert. De waarnemer van dat je lichaam en geest in een cel zitten, staat buiten die cel. Het omarmen van de onzekerheid, kwetsbaarheid en onbestendigheid die het leven biedt, geeft juist vrijheid, want alles is mogelijk als we ons er niet tegen verzetten en het leven zelfs wensen zoals het komt in lijn met de [[w:Stoa|stoïcijnse filosofie]]. === Hedendaags === Vrijheid is hedendaags een belangrijk thema want het leven van kinderen en jongeren is echter steeds minder vrij geworden.<ref>Moss, S. (2012) ''Natural Childhood Report.'' National Trust.</ref> Vrij in de zin dat ze veel minder dan bijvoorbeeld in de jaren zestig zelf bedenken en bepalen waar ze hun tijd aan besteden ([[w:Locus_of_control|"internal locus of control"]]).<ref>Gary, P. (2011) ''The Decline of Play and the Rise of Psychopathology in Children and Adolescents.'' American Journal of Play. Vol 23. Issue 4.</ref> Dat komt niet alleen door ouders aangereikte activiteiten als muziek, sport, huiswerkbegeleiding en de toename in tijd die ze met hun kinderen besteden<ref>Freek Bucx (mei 2011). ''Gezinsrapport 2011. Een portret van het gezinsleven in Nederland.'' Sociaal en Cultureel Planbureau. Den Haag</ref>, maar ook door scholen waar kinderen meer tijd op verblijven en thuis veel meer tijd aan huiswerk moeten besteden. <ref>Sandra L. Hofferth, John F. Sandberg, ''Changes in American children's time, 1981–1997'', Advances in Life Course Research, Volume 6, 2001, Pages 193-229, ISSN 1040-2608, {{ISBN|9780762307760}}</ref> En dat terwijl kinderen gedurende de grootste deel van onze geschiedenis heel vrij werden gelaten in hun ontwikkeling.<ref>Gray, Peter. (2009). Play as a foundation for hunter-gatherer social existence. American Journal of Play. 1. 476-522.</ref> Daarnaast scoren Nederlandse kinderen volgens de [[w:Organisatie_voor_Economische_Samenwerking_en_Ontwikkeling|OESO]] wereldwijd gezien heel slecht als het gaat om intrinsieke motivatie door de dictatuur van toetsen en rapportages.<ref>Frank Huiskamp (16 april 2014). ''Rapport: Nederlandse leerlingen zijn niet gemotiveerd.'' NRC Handelsblad.</ref> Meer vrijheid in het leren kan de motivatie en creativiteit terugbrengen en onze grote natuurlijke behoefte − de Homo Ludens oftewel de spelende mens noemde de historicus [[w:Johan_Huizinga|Johan Huizinga]] ons daarom − aan vrij te [[Speels leren|spelen]] bevredigen.<ref>Johan Huizinga (1938). ''Homo Ludens. Proeve eener bepaling van het spel-element der cultuur.''</ref> === Kern === In vrij leren heeft als kernwaarde dat de waardevolste waarheid voor de lerende intern ligt en niet te achterhalen is wanneer er beperkingen worden opgelegd van buitenaf. Het ter discussie stellen van geloof of theorie door de lerende is daarbij cruciaal om zo aan eigen waarheidsvinding te doen. De autoriteit ligt in het vrij leren dus bij de lerende zelf of die lerende kiest vanuit eigen overweging zijn (tijdelijke) autoriteit. Het gaat bij vrij leren niet om concluderen - dat beperkt de vrijheid en flexibiliteit van de geest - maar om het verwerven van inzicht. De waarde van vrij leren wordt niet bepaald door de onderwijsgevende, maar in hoe goed de lerende zijn onderwijs kan "nemen"; een onderwijsnemende wordt. == Concept == ''"Voorbij het idee over wat goed is en wat fout is, is een prachtige tuin. En daar zal ik je ontmoeten." - [[w:Jalal_ad-Din_Rumi|Jalal ad-Din Rumi]]'' === Filosofisch === De heersende gedachte tot aan het eind van de negentiende eeuw en die nog steeds door veel mensen wordt geloofd, is dat ieder mens een essentie heeft ([[w:Essentialisme (filosofie)|essentialisme]]). Het is zijn of haar roeping om deze essentie recht te doen om een "goed" mens te zijn. In die opvatting is er geen noodzaak of zelf zin aan je leven te geven, dat wordt al door je essentie dus door "god" bepaald. De vrijheid is gelegen in hoe je jouw roeping te onderzoeken en hoe die essentie te ontwikkelen (vrij leren). [[w:Friedrich Nietzsche|Friedrich Nietzsche]] geloofde hier niet in en dacht dat het leven uiteindelijk betekenisloos is - NIETS IS als [[w:Homofoon (woord)|homofoon]] voor NIETZSCHE - ([[w:Nihilisme_(filosofie)|nihilisme]]). Hij was een inspirator voor het [[w:Constructivisme (filosofie)|sociaal constructivisme]], omdat Nietzsche stelde dat dingen geen eigen essenties hebben, maar sociale constructies zijn. Deze reacties op het slaafs opvolgen van een aangeboren of aangeleerde essentie, geeft de vrijheid om aan het leven zin te kunnen geven. [[w:Jean-Paul Sartre|Jean-Paul Sartre]] de grondlegger van het [[w:existentialisme|existentialisme]] stelde dat het bestaan vooraf gaat aan het geven van betekenis aan dat bestaan. Het is aan ons zelf om dat te doen en niet aan "god". Het omgaan met deze enorme overvloed aan vrijheid bestempelde Satre als pijnlijk, omdat er geen enkele richtlijnen zijn waaraan je steun kunt vinden. Omgaan met vrijheid in je bestaan is dus lastig, en omgaan met vrijheid in het leren als onderdeel daarvan dus ook. [[File:Alan Watts painted on mural.jpg|thumb|right|300px|link=https://www.youtube.com/watch?v=5548v8ij0NY|Alan Watts spreekt over vrijheid in het leren]] === Zelfbeschikking === Vrij leren is een vorm van leren waarin de lerende de hoogst mogelijke mate van zelfsturing over zijn leren heeft.<ref>Vassileva, J., & Wasson, B. (1996). Instructional planning approaches: From tutoring towards free learning. Proc. EuroAIED, 96, 1-8</ref>. Het zelf mogen bepalen en bedenken van zowel het leerdoel als het leerproces. Dat betekent dat er geen controle wordt uitgeoefend door derden en er ook geen eisen aan het leren door anderen dan de lerende zelf aan worden gesteld. De motivatie is daarom geheel intrinsiek, wat niet betekent dat de lerende los staat van zijn sociale omgeving. De samenleving heeft wel degelijk een belangrijke invloed op de keuzes en voorkeuren van de lerende. De invloed is echter in vrij leren niet georganiseerd, laat staan geformaliseerd. De lerende heeft dus in vrij leren alle ruimte om een connectie te maken met zijn drijfveren en andere innerlijke eigenschappen. Zich leren te bevrijden van controlerende organisaties of systemen om de eigen geest open, oprecht en helder te laten zijn. Je kan alleen vrij leren als je vrij bent om waar te nemen. Dat betekent dat je zonder oordeel kunt kijken. Dat bereik je door een grote motivatie en inzet. === Differentiatie === Vrij leren kan men niet realiseren door één methode te hanteren. De lerende is immers aan het roer en zal zich vrij voelen als hij zijn eigen stijl kan toepassen ([[Leren_leren/Stijl#Leerstijl|leerstijl]]). Een [[Leren_leren/Stijl#Unificatie|unificerende leerstijlindeling]] die we in de reeks boeken over [[leren]] hanteren, is te kijken naar de lerende zijn voorkeur voor reproductief, productief, betekeningsgericht of toepassingsgericht leren. Dit boek is bedoeld voor de lerende die dit onderwerp met een reproductieve leerstijl benadert. Een leerstijl waarbij de lerende graag met hetgeen hij aangeleverd krijgt identificeert, uitgebreid (vanuit verschillende perspectieven) waarneemt en wil herhalen. Door een dichtvorm te hanteren met suggesties die hopelijk het onbewuste aan het werk zetten om zelf te verkennen wie de lerende is en wat bij hem of haar past. Lerende met een andere leerstijl bij dit onderwerp kunnen profijt hebben bij dit boek om het concept ''vrij leren'' beter te begrijpen en daar een betere betekenis en toepassing aan te geven. Iemand met een toepassingsgerichte leerstijl kan zichzelf vervolgens vrij laten leren door [[Speels leren|speels te leren]], terwijl de betekenisgerichte lerende vooral baat heeft bij het onderzoeken wat [[passend leren]] voor hem of haar inhoudt. De productieve lerende (die toepassing en betekenisgericht combineert) kan zijn vrijheid in leren passend en speels vormgeven door zijn leren als een "onderneming" te beschouwen ([[ondernemend leren]]). Uiteraard kan je de leervoorkeuren van een persoon niet 100% vangen in een model (ook niet in deze indeling), dus laat iemand vooral zonder teveel bewuste keuzes intuïtief een passende mix maken van al deze vormen van leren. == Uitdagingen == Vrij leren kan ook tot onvrijheid leiden! Immers, als we zonder nadenken onze instincten volgen en zomaar gaan spelen, dan worden we in feite bestuurd door onze onbewuste. Dat is op zich geen probleem, tot we komen tot leerdoelen die juist het onbewuste willen tarten. Als we merken dat onze instinctieve of aangeleerde automatismen niet naar onze eigen wens zijn. Onze voorkeuren om te leren (leerstijl) ons niet helpen om op de beste manier onze leerdoelen te bereiken. Als we in spirituele termen vrij willen komen in onze geest, dan zullen we het [[onbewust leren]] bewust moeten bijsturen. Dat vraagt inzicht in hoe leren werkt. Je kunt dus stellen dat vrij leren alleen in zijn volle omvang kan als we het leerproces zelf ook helemaal kunnen beïnvloeden naar eigen smaak. Dat vraagt om te [[leren leren]] en te leren bewust [[onbewust leren|onbewust te leren]]. Je kunt alleen vrij leren als je vrijheid en leren zelf ook onder de knie hebt. Als je dat namelijk niet hebt dan kan de verstrekte vrijheid leiden tot angst die voorkomt uit [[w:Existentialisme|existentiële]] [[w:Existentiële crisis|onzekerheid]] (wie ben ik en wat is het beste voor mij?). Om toch enigszins het proces van leren over vrijheid en leren over leren te motiveren zonder er zelf sturing in te nemen, is de rest van het boek een gedicht dat hopelijk de lezer prikkelt om zelf te ontdekken hoe zij of hij over deze onderwerpen denkt en wat haar of zijn wensen zijn. Dit kan met name geschikt zijn voor een lerende met een reproductieve leerstijl, om deze uit te dagen (tegen de eigen voorkeur in) te leren zelf betekenis te geven aan het geleerde, het zelf te vertalen in een concrete toepassing en uiteindelijk te komen tot een persoonlijke unieke productie van wat leren en vrijheid precies inhoudt. Belangrijk voor vrij leren is dat men aan alles leert te twijfelen en alleen als men zelf overtuigd is geraakt iets van een ander aanneemt. De vrijheid om te leren versterk je door niet vast te houden aan je eigen overtuigingen. Het is de kunst om met een gedachte in je hoofd te spelen, zonder dat je hem perse accepteert - "It is the mark of an educated mind to be able to entertain a thought without accepting it." is een quote vaak onterecht aan [[w:Aristoteles|Aristoteles]] toegeschreven hoewel de betekenis wel volgt uit zijn [[w:Aristoteles#Psychologie_/_epistemologie_(of_kennisleer)|kennisleer]] zoals beschreven in zijn eerste boek uit de [[w:Ethica_Nicomachea|Ethica Nicomachea]] - Tegelijkertijd is vertrouwen in jezelf cruciaal om vrijheid te durven nemen en creatief te zijn; je eigen uniciteit toe te laten en zelfs te showen aan de wereld. === Stapsgewijs === Bij het invoeren van vrijheid van leren in een bestaande onderwijssetting is het verstandig dit te zien als een proces, met realistische stappen die naar meer vrijheid leiden in plaats van direct volledige vrijheid te implementeren. [[File:Stappen van vrijheid in leren.svg|thumb|1200px|center|Beter is het om het verhogen van de vrijheid door haalbare stappen vanuit de al bestaande situatie te doen zodat men onderweg niet struikelt.]] {{Sub/Bronnen}} eg8m55besje2c8luij6wirv84biwpxt 363372 363371 2022-07-21T09:58:10Z BeeBringer 6655 /* Concept */ wikitext text/x-wiki {{Koptekst}} Om vrij te kunnen leren is een helder inzicht in jezelf (je emoties en gedachten) verreist. Pas als je belemmerende denkpatronen, overtuigingen en emoties weet los te laten, kom je tot leren dat niet is geconditioneerd. De grootte van de ruimte die je weet te scheppen door bewust te zijn, is maatgevend voor de geestelijke vrijheid die je hebt. Naast het ontwikkelen van deze vrijheid leert dit boek je eveneens hoe je deze vrijheid om kunt zetten in vrij leren. Als men gelooft dat het leven en het universum als doel heeft om te leren, dan kan men vrij leren gelijkstellen aan vrij leven. In vrij leren leer je voornamelijk accepteren wat er is inclusief hoe je denkt. Die acceptatie, juist ook van onze als door de cultuur bestempelde duistere kanten, zorgt voor het ruimer zien van het universum - inclusief onszelf - zoals die echt is. Deze verbreding en afstand zorgt voor meer mogelijkheden om af te wijken van ingeslepen patronen. Met andere woorden we worden vrijer! == Waarde == ''"I refuse to be educated" - [[w:Jaggi_Vasudev|Jaggi Vasudev]]'' === Geluk === Vrijheid is de basis voor geluk. Wat is vrijheid? Wat kun je doen om meer vrijheid te krijgen? Zijn er net als voor een [[w:Drie_Juwelen_(boeddhisme)|boeddhist]] in het leren juwelen voor handen die leiden tot meer vrijheden? Dat is waar dit boek over gaat. En dan niet voorschrijvend, want dat zou niet vrij zijn, maar uitnodigend om zelf een [[Onbewust leren|onbewuste gevoeligheid te ontwikkelen]] (intuïtie) om moeiteloos vrij te handelen in bepaalde situaties - zie de grondstelling [[w:Wu_wei|Wu wei]] in het [[w:Taoïsme|taoïsme]]) - Met moeiteloos wordt bedoeld dat je niet hoeft te aarzelen om te besluiten, niet hoeft te kiezen, maar vrij je gevoel kan volgen; "vrijheid is de toestand waarin je niet hoeft te kiezen" ([[w:Jiddu_Krishnamurti|Jiddu Krishnamurti]]). Dit is overigens wat we meestal ook doen (zie [[onbewust leren]]); we volgen ons hart waarna het hoofd dit achteraf uitlegt als een bewuste keuze. Een vrije geest is eentje die alleen kan staan zonder invloed van anderen en daardoor creatief kan zijn, anders kan denken, nieuwe ideeën scheppen of productief kan leren. Absolute vrijheid lijkt niet mogelijk te zijn in de wereld in de betekenis van doen waar je zin in hebt of gebeuren wat jij wilt dat gebeurt. Jouw vrijheid zal altijd de vrijheid van een ander beperken. Je bent ook niet vrij over waar je lichaam wel of niet mee komt. Hetzelfde geldt voor je geest. Het besef van dat je in het leven gevangen bent, kan je doen concluderen dat je niet vrij kunt zijn en worden. Behalve als je je niet met je geest of lichaam identificeert. De waarnemer van dat je lichaam en geest in een cel zitten, staat buiten die cel. Het omarmen van de onzekerheid, kwetsbaarheid en onbestendigheid die het leven biedt, geeft juist vrijheid, want alles is mogelijk als we ons er niet tegen verzetten en het leven zelfs wensen zoals het komt in lijn met de [[w:Stoa|stoïcijnse filosofie]]. === Hedendaags === Vrijheid is hedendaags een belangrijk thema want het leven van kinderen en jongeren is echter steeds minder vrij geworden.<ref>Moss, S. (2012) ''Natural Childhood Report.'' National Trust.</ref> Vrij in de zin dat ze veel minder dan bijvoorbeeld in de jaren zestig zelf bedenken en bepalen waar ze hun tijd aan besteden ([[w:Locus_of_control|"internal locus of control"]]).<ref>Gary, P. (2011) ''The Decline of Play and the Rise of Psychopathology in Children and Adolescents.'' American Journal of Play. Vol 23. Issue 4.</ref> Dat komt niet alleen door ouders aangereikte activiteiten als muziek, sport, huiswerkbegeleiding en de toename in tijd die ze met hun kinderen besteden<ref>Freek Bucx (mei 2011). ''Gezinsrapport 2011. Een portret van het gezinsleven in Nederland.'' Sociaal en Cultureel Planbureau. Den Haag</ref>, maar ook door scholen waar kinderen meer tijd op verblijven en thuis veel meer tijd aan huiswerk moeten besteden. <ref>Sandra L. Hofferth, John F. Sandberg, ''Changes in American children's time, 1981–1997'', Advances in Life Course Research, Volume 6, 2001, Pages 193-229, ISSN 1040-2608, {{ISBN|9780762307760}}</ref> En dat terwijl kinderen gedurende de grootste deel van onze geschiedenis heel vrij werden gelaten in hun ontwikkeling.<ref>Gray, Peter. (2009). Play as a foundation for hunter-gatherer social existence. American Journal of Play. 1. 476-522.</ref> Daarnaast scoren Nederlandse kinderen volgens de [[w:Organisatie_voor_Economische_Samenwerking_en_Ontwikkeling|OESO]] wereldwijd gezien heel slecht als het gaat om intrinsieke motivatie door de dictatuur van toetsen en rapportages.<ref>Frank Huiskamp (16 april 2014). ''Rapport: Nederlandse leerlingen zijn niet gemotiveerd.'' NRC Handelsblad.</ref> Meer vrijheid in het leren kan de motivatie en creativiteit terugbrengen en onze grote natuurlijke behoefte − de Homo Ludens oftewel de spelende mens noemde de historicus [[w:Johan_Huizinga|Johan Huizinga]] ons daarom − aan vrij te [[Speels leren|spelen]] bevredigen.<ref>Johan Huizinga (1938). ''Homo Ludens. Proeve eener bepaling van het spel-element der cultuur.''</ref> === Kern === In vrij leren heeft als kernwaarde dat de waardevolste waarheid voor de lerende intern ligt en niet te achterhalen is wanneer er beperkingen worden opgelegd van buitenaf. Het ter discussie stellen van geloof of theorie door de lerende is daarbij cruciaal om zo aan eigen waarheidsvinding te doen. De autoriteit ligt in het vrij leren dus bij de lerende zelf of die lerende kiest vanuit eigen overweging zijn (tijdelijke) autoriteit. Het gaat bij vrij leren niet om concluderen - dat beperkt de vrijheid en flexibiliteit van de geest - maar om het verwerven van inzicht. De waarde van vrij leren wordt niet bepaald door de onderwijsgevende, maar in hoe goed de lerende zijn onderwijs kan "nemen"; een onderwijsnemende wordt. == Concept == ''"Voorbij het idee over wat goed is en wat fout is, is een prachtige tuin. En daar zal ik je ontmoeten." - [[w:Jalal_ad-Din_Rumi|Jalal ad-Din Rumi]]'' === Filosofisch === De heersende gedachte tot aan het eind van de negentiende eeuw en die nog steeds door veel mensen wordt geloofd, is dat ieder mens een essentie heeft ([[w:Essentialisme (filosofie)|essentialisme]]). Het is zijn of haar roeping om deze essentie recht te doen om een "goed" mens te zijn. In die opvatting is er geen noodzaak of zelf zin aan je leven te geven, dat wordt al door je essentie dus door "god" bepaald. De vrijheid is gelegen in hoe je jouw roeping te onderzoeken en hoe die essentie te ontwikkelen (vrij leren). [[w:Friedrich Nietzsche|Friedrich Nietzsche]] geloofde hier niet in en dacht dat het leven uiteindelijk betekenisloos is - NIETS IS ER als [[w:Homofoon (woord)|homofoon]] voor NIETZSCHE - ([[w:Nihilisme_(filosofie)|nihilisme]]). Hij was een inspirator voor het [[w:Constructivisme (filosofie)|sociaal constructivisme]], omdat Nietzsche stelde dat dingen geen eigen essenties hebben, maar sociale constructies zijn. Deze reacties op het slaafs opvolgen van een aangeboren of aangeleerde essentie, geeft de vrijheid om aan het leven zin te kunnen geven. [[w:Jean-Paul Sartre|Jean-Paul Sartre]] de grondlegger van het [[w:existentialisme|existentialisme]] stelde dat het bestaan vooraf gaat aan het geven van betekenis aan dat bestaan. Het is aan ons zelf om dat te doen en niet aan "god". Het omgaan met deze enorme overvloed aan vrijheid bestempelde Satre als pijnlijk, omdat er geen enkele richtlijnen zijn waaraan je steun kunt vinden. Omgaan met vrijheid in je bestaan is dus lastig, en omgaan met vrijheid in het leren als onderdeel daarvan dus ook. [[File:Alan Watts painted on mural.jpg|thumb|right|300px|link=https://www.youtube.com/watch?v=5548v8ij0NY|Alan Watts spreekt over vrijheid in het leren]] === Zelfbeschikking === Vrij leren is een vorm van leren waarin de lerende de hoogst mogelijke mate van zelfsturing over zijn leren heeft.<ref>Vassileva, J., & Wasson, B. (1996). Instructional planning approaches: From tutoring towards free learning. Proc. EuroAIED, 96, 1-8</ref>. Het zelf mogen bepalen en bedenken van zowel het leerdoel als het leerproces. Dat betekent dat er geen controle wordt uitgeoefend door derden en er ook geen eisen aan het leren door anderen dan de lerende zelf aan worden gesteld. De motivatie is daarom geheel intrinsiek, wat niet betekent dat de lerende los staat van zijn sociale omgeving. De samenleving heeft wel degelijk een belangrijke invloed op de keuzes en voorkeuren van de lerende. De invloed is echter in vrij leren niet georganiseerd, laat staan geformaliseerd. De lerende heeft dus in vrij leren alle ruimte om een connectie te maken met zijn drijfveren en andere innerlijke eigenschappen. Zich leren te bevrijden van controlerende organisaties of systemen om de eigen geest open, oprecht en helder te laten zijn. Je kan alleen vrij leren als je vrij bent om waar te nemen. Dat betekent dat je zonder oordeel kunt kijken. Dat bereik je door een grote motivatie en inzet. === Differentiatie === Vrij leren kan men niet realiseren door één methode te hanteren. De lerende is immers aan het roer en zal zich vrij voelen als hij zijn eigen stijl kan toepassen ([[Leren_leren/Stijl#Leerstijl|leerstijl]]). Een [[Leren_leren/Stijl#Unificatie|unificerende leerstijlindeling]] die we in de reeks boeken over [[leren]] hanteren, is te kijken naar de lerende zijn voorkeur voor reproductief, productief, betekeningsgericht of toepassingsgericht leren. Dit boek is bedoeld voor de lerende die dit onderwerp met een reproductieve leerstijl benadert. Een leerstijl waarbij de lerende graag met hetgeen hij aangeleverd krijgt identificeert, uitgebreid (vanuit verschillende perspectieven) waarneemt en wil herhalen. Door een dichtvorm te hanteren met suggesties die hopelijk het onbewuste aan het werk zetten om zelf te verkennen wie de lerende is en wat bij hem of haar past. Lerende met een andere leerstijl bij dit onderwerp kunnen profijt hebben bij dit boek om het concept ''vrij leren'' beter te begrijpen en daar een betere betekenis en toepassing aan te geven. Iemand met een toepassingsgerichte leerstijl kan zichzelf vervolgens vrij laten leren door [[Speels leren|speels te leren]], terwijl de betekenisgerichte lerende vooral baat heeft bij het onderzoeken wat [[passend leren]] voor hem of haar inhoudt. De productieve lerende (die toepassing en betekenisgericht combineert) kan zijn vrijheid in leren passend en speels vormgeven door zijn leren als een "onderneming" te beschouwen ([[ondernemend leren]]). Uiteraard kan je de leervoorkeuren van een persoon niet 100% vangen in een model (ook niet in deze indeling), dus laat iemand vooral zonder teveel bewuste keuzes intuïtief een passende mix maken van al deze vormen van leren. == Uitdagingen == Vrij leren kan ook tot onvrijheid leiden! Immers, als we zonder nadenken onze instincten volgen en zomaar gaan spelen, dan worden we in feite bestuurd door onze onbewuste. Dat is op zich geen probleem, tot we komen tot leerdoelen die juist het onbewuste willen tarten. Als we merken dat onze instinctieve of aangeleerde automatismen niet naar onze eigen wens zijn. Onze voorkeuren om te leren (leerstijl) ons niet helpen om op de beste manier onze leerdoelen te bereiken. Als we in spirituele termen vrij willen komen in onze geest, dan zullen we het [[onbewust leren]] bewust moeten bijsturen. Dat vraagt inzicht in hoe leren werkt. Je kunt dus stellen dat vrij leren alleen in zijn volle omvang kan als we het leerproces zelf ook helemaal kunnen beïnvloeden naar eigen smaak. Dat vraagt om te [[leren leren]] en te leren bewust [[onbewust leren|onbewust te leren]]. Je kunt alleen vrij leren als je vrijheid en leren zelf ook onder de knie hebt. Als je dat namelijk niet hebt dan kan de verstrekte vrijheid leiden tot angst die voorkomt uit [[w:Existentialisme|existentiële]] [[w:Existentiële crisis|onzekerheid]] (wie ben ik en wat is het beste voor mij?). Om toch enigszins het proces van leren over vrijheid en leren over leren te motiveren zonder er zelf sturing in te nemen, is de rest van het boek een gedicht dat hopelijk de lezer prikkelt om zelf te ontdekken hoe zij of hij over deze onderwerpen denkt en wat haar of zijn wensen zijn. Dit kan met name geschikt zijn voor een lerende met een reproductieve leerstijl, om deze uit te dagen (tegen de eigen voorkeur in) te leren zelf betekenis te geven aan het geleerde, het zelf te vertalen in een concrete toepassing en uiteindelijk te komen tot een persoonlijke unieke productie van wat leren en vrijheid precies inhoudt. Belangrijk voor vrij leren is dat men aan alles leert te twijfelen en alleen als men zelf overtuigd is geraakt iets van een ander aanneemt. De vrijheid om te leren versterk je door niet vast te houden aan je eigen overtuigingen. Het is de kunst om met een gedachte in je hoofd te spelen, zonder dat je hem perse accepteert - "It is the mark of an educated mind to be able to entertain a thought without accepting it." is een quote vaak onterecht aan [[w:Aristoteles|Aristoteles]] toegeschreven hoewel de betekenis wel volgt uit zijn [[w:Aristoteles#Psychologie_/_epistemologie_(of_kennisleer)|kennisleer]] zoals beschreven in zijn eerste boek uit de [[w:Ethica_Nicomachea|Ethica Nicomachea]] - Tegelijkertijd is vertrouwen in jezelf cruciaal om vrijheid te durven nemen en creatief te zijn; je eigen uniciteit toe te laten en zelfs te showen aan de wereld. === Stapsgewijs === Bij het invoeren van vrijheid van leren in een bestaande onderwijssetting is het verstandig dit te zien als een proces, met realistische stappen die naar meer vrijheid leiden in plaats van direct volledige vrijheid te implementeren. [[File:Stappen van vrijheid in leren.svg|thumb|1200px|center|Beter is het om het verhogen van de vrijheid door haalbare stappen vanuit de al bestaande situatie te doen zodat men onderweg niet struikelt.]] {{Sub/Bronnen}} mewlv18x8mc2ruwak9dl4vts97avr2p 0 40754 363367 362585 2022-07-21T04:46:05Z JopkeB 18060 /* Beschrijvingen aanpassen - voor gevorderden */ kunstsjabloon ook met gegevens van de fotograaf wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" style="width:15em;" border=1 align="right" |- | <span style="font-size: small;">'''Benodigde voorkennis:'''</span> * <span style="font-size: small;">[[Handboek Wikimedia Commons/Deel I Basis|Deel I Basis]]</span> * <span style="font-size: small;">Enige ervaring met Commons (zoeken, navigeren, categorieën, eenvoudige mutaties in bestandspagina's)</span> |} {{Handboek Wikimedia Commons}} == Bestanden beter vindbaar maken == Zie in het algemeen: [[Handboek Wikimedia Commons/Categorieën##Categorieën toekennen - vervolg|Categorieën toekennen]]. Categorieën zijn het belangrijkste gereedschap om bestanden terug te vinden, mits de juiste zijn toegekend. === Categorieën in bestandspagina's niet kunnen muteren: templates in plaats van categorieën === In sommige bestandpagina's is het niet mogelijk om op de reguliere manier categorieën te wijzigen die onderaan een bestandspagina staan. Dit komt omdat die op een andere manier zijn opgenomen dan op de reguliere manier, namelijk via een template. Enkele voorbeelden: # '''Category:Photographs taken on jjjj-mm-dd''', aan het begin van de reeks categorieën onderaan een bestandspagina. En je kunt hem niet muteren naar het juiste land (bijvoorbeeld Netherlands photographs taken on jjjj-mm-dd), je ziet hem ook niet bij de categorieën staan als je naar de tab Bewerken gaat. Dit los je als volgt op: ## Ga naar Bewerken. In het blok Beschrijving zie je staan: ''<nowiki>|Date={{Taken on|jjjj-mm-dd}}</nowiki>'' ## Vul de template aan met: ''"|location="'' gevolgd door de landnaam in het Engels, bijvoorbeeld ''<nowiki>|Date={{Taken on|jjjj-mm-dd|location=Netherlands}}</nowiki>'' ## Als je je bewerkingen opslaat, zie je onderaan dat de oude categorie is verdwenen en de nieuwe ervoor in de plaats is gekomen (mits je in je instellingen hebt aangegeven dat je Verborgen categorieën wilt weergeven; zie bovenaan: Voorkeuren - Uiterlijk - Gevorderde instellingen - Verborgen categorieën weergeven). # '''Templates voor locatie-datum-categorieën'''. Veel andere locatie-datum-categorieën hebben ook templates voor de categorieën, zodat ze er altijd hetzelfde uitzien. Zie bijvoorbeeld [[c:Category:Countries by year|Category:Countries by year]], kies een land en klik één van de onder-categorieën aan. Ga naar de tab Bewerken. Daarin zie je alleen twee templates staan en geen categorieën. De categorieën worden gegenereerd door de eerste template, ''<nowiki>{{Countrynameyear|YYY|Y}}</nowiki>''. Als we hier iets zouden willen aanpassen, dan moet dat in de template gebeuren. Het is het het verstandigste zo'n template niet te wijzigen, tenzij het jaar of land in de titel niet correct is. ## Dit is ook de manier om een nieuwe, soortgelijke datum-categorie aan te maken: start de nieuwe categorie op dezelfde manier als andere nieuwe categorieën (zie [[Handboek Wikimedia Commons/Categorieën#Nieuwe categorie aanmaken|Nieuwe categorie aanmaken]]), kopieer de template van een soortgelijke datum-categorie met in ieder geval dezelfde landnaam en pas de parameters aan naar de nieuwe datum. Controleer achteraf of de juiste bovenliggende categorieën zijn toegevoegd. ## Deze templates heten officieel [[c:Category:Category namespace templates|Namespace templates]]. === Beschrijvingen aanpassen - voor gevorderden === Zie [[Handboek Wikimedia Commons/Uploaden#Stap 8: Nazorg|Uploaden Stap 8]] voor de basis-handelingen. Bijzondere handelingen: # '''"Andere versies/other versions"''' - voor bijvoorbeeld afgeleide werken. Als je een afbeelding uit Commons hebt bewerkt (bijvoorbeeld een uitvergroting hebt gemaakt (cropped), de afbeelding met een tekenprogramma hebt bewerkt of er een collage mee hebt gemaakt) en die bewerking ook op Commons hebt ge-upload, verwijs je in beide afbeeldingen naar de ander. Dat gaat als volgt: ## ''<nowiki>{{Image extracted|1=Titel bestand.jpg - zonder "File"}}</nowiki>'' voor een verwijzing naar een cropped bestand, een uitsnede van deze foto, en dit de originele versie is. ## ''<nowiki>{{Extracted from|Titel bestand.jpg - zonder "File"}}</nowiki>'' als dit de cropped versie is, de uitsnede, voor een verwijzing naar het oorspronkelijke bestand. ## ''<nowiki>{{Other versions |1=Titel bestand.jpg andere bestand}}</nowiki>'' voor een verwijzing naar een ander bestand, bijvoorbeeld als dit bestand deel uitmaakt van een collage. ## ''<nowiki>{{Other versions |1=Titel bestand1.jpg andere bestand|Titel bestand2.jpg|Titel bestand3.jpg}}</nowiki>'' voor een verwijzing naar meerdere ander bestanden, bijvoorbeeld als dit de collage is. NB Voor een serie foto's over één thema kun je beter een aparte categorie maken dan die foto's in "Other versions" op te nemen. # '''Verwijzingen naar Wikipedia'''. In een beschrijving kan het soms nuttig zijn om te verwijzen naar een Wikipedia-pagina. Doe dat met de template: ''<nowiki>{{W|Naam Wikipediapagina||nl}}</nowiki>''. # '''Andere sjablonen gebruiken voor beschrijvingen'''. Het basis-sjabloon bij het uploaden via de Wizzard (= de standaard-methode), biedt een beperkt aantal velden in het blok Beschrijving, alleen de noodzakelijke: description, date, source, author, permission, other versions en other fields. Voor onder andere [[c:Template:Artwork|kunstwerken]], [[c:Template:Book|boeken]], [[c:Template:Map|kaarten (plattegronden)]] en [[c:Template:Musical work|muziekwerken]] bestaan veel uitgebreidere sjablonen (zie de links). Hiermee kun je gestructureerd informatie toevoegen (en ophalen uit [[Handboek Wikimedia Commons/Deel II Voor gevorderden#Over Wikidata|Wikidata]]). Je vindt ze via het blok Pagina's van [[c:Category:Infobox templates|Category:Infobox templates]] en van [[c:Category:Description templates|Category:Description templates]]. Hoe te gebruiken: ## Ga naar de betreffende bestandspagina, naar het kopje "Beschrijving" en klik dáár op "Bewerken". ## Laat ''<nowiki>=={{Int:filedesc}}==</nowiki>'' staan. ## Verplaats alles tussen <nowiki>{{Information t/m onderaan de accolades sluiten}}</nowiki> naar een tijdelijk document (in Word, Kladblok of zo); sla de Commons-bestandspagina NIET op (het tijdelijk document desgewenst wèl!). ## Ga naar de gewenste template. Kopieer daar het blok dat staat vermeld onder het kopje "Gebruik", de accolades en alles wat daartussen staat, en plak dat in de bestandspagina, op de plek van het verwijderde blok. ## Vul de velden één voor één in, bijvoorbeeld aan de hand van het tijdelijke document met de oorspronkelijk gegevens. Hoe de velden moeten worden ingevuld, staat in het template, onder het kopje Sjabloonparameters. Ook voor de foto(graaf) kun je (extra) gegevens toevoegen, zoals voor de maker, de datum van de foto en de bijbehorende licentie dáárvan, die kan afwijken van die voor het kunstwerk, zie voor een voorbeeld [[c:File:Fregio di Giasone e Medea 16 ludovico o annibale carracci, incantesimo di medea, 1584 ca..JPG|File:Fregio di Giasone e Medea]]. ## Controleer of alles goed gegaan is; zo ja: sla de gegevens op. Het tijdelijke document is nu niet meer nodig. == Bestandspagina's hernoemen == Zie [[c:Commons:File renaming|Commons:File renaming]] voor het hoofdartikel over dit onderwerp.<br> Soms heb je een schrijffout gemaakt in de titel van een bestandspagina of klopt er iets anders niet. Dan kun je een aanvraag indienen om het de titel van de bestandspagina te corrigeren. Procedure: # Zorg dat je bent ingelogd, ga naar de betreffende bestandspagina en klik op de tab "Meer" (bovenaan, links van het zoekveld). # Klik op "Hernoemen", lees de instructie en vul het formulier in. # Vul het veld "Aanvullende uitleg/reden/motivering" in het Engels in. # Klik op de groene knop "Vraag hernoeming aan". Een administrator gaat er later mee aan de slag en je krijgt daarna antwoord. == Bestanden nomineren voor verwijdering == Zie [[c: Commons:Deletion policy|Commons:Deletion policy]] voor het hoofdartikel over dit onderwerp.<br> Een bestand dat niet aan de voorwaarden voldoet, kun je nomineren voor verwijdering. === Redenen voor verwijdering === De meest voorkomende redenen voor verwijdering zijn (nomineer via de link naar "Voor verwijdering nomineren" in de linkerkolom van de file (onderaan het kopje Hulpmiddelen), tenzij een speciale template is vermeld): * Voldoet niet aan de eisen van '''auteursrechten''' en/of [[Handboek Wikimedia Commons/Deel I Basis#Terminologie|FOP]]. ** Zie [[c:Commons:Copyright rules by territory|Commons:Copyright rules by territory]] voor een overzicht van de auteursrechten per land. ** Zie [[c:Commons:Freedom of panorama|Commons:Freedom of panorama]] voor FOP per land (klik door, bijvoorbeeld naar [[c:Commons:Freedom of panorama/Europe|Europa]]). * De foto is '''van internet''' gestolen, niet "eigen werk" zoals de uploader beweert. Vermeld in de tab Bewerken van het betreffende bestand: ''<nowiki>{{Copyvio|copied from the Internet|source=https:xxxxxx}}</nowiki>'' met achter "source=" de URL van de webpagina waarop de foto staat. Voor meer informatie, zie [[c:Template:Copyvio|Template:Copyvio]]. * Dubbele bestanden/'''duplicate files''': Het kan voorkomen dat eenzelfde afbeelding twee of meer keren is ge-upload. Het moet echt precies dezelfde afbeelding zijn, met dezelfde extensie (dezelfde foto maar met een andere extensie, zoals jpg, png en tif, mogen alle blijven bestaan!). Kleine verschillen gelden al als een andere foto. Werkwijze: # Beoordeel welk bestand moet worden behouden en welke verwijderd kan worden. Let daarbij op kwaliteit, grootte en het aantal malen dat een bestand is gebruikt, bijvoorbeeld op Wikipedia. Als daarin geen verschillen zijn, wordt het bestand dat het laatst is ge-upload genomineerd voor verwijdering. Als de éne foto scherper/mooier is en de andere een hogere resolutie heeft, dan worden beide bewaard. # Als beide bestanden worden gebruikt: wijzig dan in de betreffende Wikipedia('s) (of andere projecten waarin het bestand is gebruikt) de bestandsnaam naar die wordt behouden. # Neem de extra informatie (zoals in de beschrijving, categorieën) uit de te verwijderen bestandspagina over in de te behouden bestandspagina. # Gebruik de template ''<nowiki>{{Duplicate|File: te behouden file.jpg}}</nowiki>'' in de te verwijderen bestandspagina en vermeld de naam van de te behouden bestandspagina in plaats van "File: te behouden file.jpg". NB Gebruik in dit geval dus NIET de link naar "Voor verwijdering nomineren". * Voldoet niet aan de '''project scope''' (project-doelen). Zie [[c:Commons:Project scope|Commons:Project scope]] voor het hoofdartikel over dit onderwerp. Het belangrijkste onderdeel van de project scope is dat afbeeldingen en andere media van educatieve waarde dienen te zijn, in de ruimste zin des woords: leerzaam, van realistisch nut voor educatieve doeleinden, kennis verschaffend, informatief, instructief. NB Bestanden die worden gebruikt in Wikipedia, Wikibooks, Wikivoyage of een ander Wikimedia-project worden altijd houden, óók als ze 'out of scope' lijken te zijn, tenzij het auteursrecht wordt geschonden. Voorbeelden van foto's die out of scope zijn: ** Persoonlijke foto's, bijvoorbeeld van feestjes, familiefoto's en/of foto's van vrienden, vakantiekiekjes. ** Portretfoto's: *** van mensen zonder naam en zonder verdere toelichting waarom deze foto zo bijzonder is *** van mensen met naam die niet bekend zijn (non-notable persons). ** Foto's van zelfgemaakte kunstwerken, bijvoorbeeld om iemand als kunstenaar te promoten. ** Media die bedoeld zijn voor advertentie-doeleinden en/of zelfpromotie. : Geef als reden in het pop-up scherm van de link "Voor verwijdering nomineren" aan, dat je het bestand wilt verwijderen omdat hij niet aan de project scope voldoet, en meldt waarom hij daar niet aan voldoet. Voorbeelden van redenen (altijd in het Engels, de beoordelaars en commentatoren zijn in de regel Engeltalig) - NB controleer altijd of de reden die je opgeeft wel helemaal klopt! :* Not realistically useful for educational purpose :* Unused and out of COM:SCOPE selfies and other personal images :* Out of scope - personal photo :* Unused photo of non-notable person, no educational value, out of scope :* ''<nowiki>[[c: Commons:CSD#F10|CSD F10]]</nowiki> (personal photos by non-contributors)'' * Afbeeldingen van '''slechte kwaliteit''': met verkeerde belichting/overbelicht/onderbelicht, bewogen, vaag, scheef/scheve horizon, waarop het onderwerp is afgesneden (half erop staat), zeker als er al soortgelijke foto's van betere kwaliteit zijn. Hoe zeldzamer de foto/het medium, hoe coulanter we kunnen zijn wat betreft kwaliteit; dit is mede afhankelijk van de andere media over dit onderwerp in Commons (een foto over een zeldzaam onderwerp, hoe slecht ook, zal eerder kunnen blijven dan één waarvan al vele andere foto's zijn). Vermeld in de verwijder-aanvraag welke foto('s) er op lijken waardoor deze kan worden verwijderd. Gebruik als reden bijvoorbeeld: ** Poor-quality image that has no realistic educational value (+ vermeld die andere file van betere kwaliteit) ** Blurred image. * Voldoet aan een reden voor "'''speedy deletion'''", zie [[c:Commons:Criteria for speedy deletion|Commons:Criteria for speedy deletion]]. Vermeld via de tab Bewerken het bijbehorende template ''<nowiki>{{Speedydelete|reason}}</nowiki>'' en vermeld in het tweede deel de reden voor verwijdering. Zie [[c:Template:Speedydelete|Template:Speedydelete]] voor achtergrondinformatie bij deze tag. Gebruik deze tag zeer spaarzaam, en alleen als je 100% zeker van je zaak bent; de regel is om een Verwijderverzoek via de link "Voor verwijdering nomineren" in te stellen. === Verwijderverzoek via de link ''Voor verwijdering nomineren'' === Als je een bestand nomineert voor verwijdering via de link in de linkerkolom ''Voor verwijdering nomineren'', je de reden hebt ingevuld en op de button "Volgende" klikt, worden de volgende acties uitgevoerd: # Er wordt een pagina aangemaakt voor dit verwijderverzoek. Hierop kunnen anderen hun commentaar achterlaten, aangeven dat ze het met je verzoek eens zijn of juist niet. # Het verwijderverzoek komt op een overzicht met soortgelijke verzoeken, zie de links onderaan [[c:Commons:Deletion requests|Commons:Deletion requests]], bij [[c:Commons:Deletion requests#Lists of requests|Lists of requests]]. Als iemand de discussiepagina voor dit bestand aanvult, wordt dat ook op het overzicht zichtbaar. # De uploader wordt gewaarschuwd via een bericht op zijn overlegpagina. Als er reacties op de de discussiepagina volgen, kun je daarop reageren.<br> Als je per ongeluk een foto hebt genomineerd voor verwijdering en je wilt dat terugdraaien: ga naar het Deletion request en voeg ''<nowiki>*{{Vk}}</nowiki>'' toe met de reden voor behoud.<br> Na verloop van tijd beoordeelt een administrator of de aanvraag terecht was en zal hij/zij het bestand verwijderen of behouden. Hierna is de discussie gesloten. Als je deze discussiepagina bent blijven volgen (via een blauw sterretje rechts van de tab "Geschiedenis weergeven" bovenaan), dan krijg je hiervan bericht. === Meerdere bestanden tegelijk nomineren voor verwijdering === Het kan voorkomen dat meerdere of alle bestanden van een gebruiker of categorie niet aan de voorwaarden voldoen. Via [[c:Help:VisualFileChange.js|VisualFileChanger]] kun je ze dan allemaal tegelijk nomineren voor verwijdering, in één aanvraag. Dat is voor jou handig èn voor de beoordelaars en administrators. == De beste afbeeldingen nomineren == De Commons-gemeenschap wil de beste afbeeldingen in het zonnetje zetten, ook om te stimuleren dat er goede foto's op Commons worden ge-upload. Daarvoor bestaan er drie categorieën. Als je goede foto's tegenkomt, kun je die nomineren (voor de procedures: zie steeds de hoofdartikelen) als: * [[c:Category:Featured pictures|'Featured pictures']] ([[File:Cscr-featured.svg|20px]] Uitgelichte beelden): Afbeeldingen die door de Commons-gemeenschap zijn verkozen tot de beste op Commons, met zowel buitengewone waarde als buitengewone technische kwaliteit. Ze kunnen zowel van gebruikers als van externe bronnen (zoals externe beeldbanken) komen. Zie [[c:Commons:Featured pictures|Commons:Featured pictures]] voor het hoofdartikel over dit onderwerp. * [[c:Category:Quality images|'Quality images']] ([[File:Quality images logo.svg|20px]] Bijzonder goede afbeeldingen): voor afbeeldingen gemaakt door gebruikers zelf die aan hoge technische kwaliteitsstandaarden voldoen. Zie [[c:Commons:Quality images|Commons:Quality images]] voor het hoofdartikel over dit onderwerp. * [[c:Category:Valued images|'Valued images']] ([[File:Valued image seal.svg|20px]] Gewaardeerde afbeeldingen): die in het bijzonder bruikbaar zijn in andere Wikimedia-projecten (zoals Wikipedia). Ze worden beschouwd als de meest gewaardeerde illustraties in hun soort door de Commons-gemeenschap. Zie [[c:Commons:Valued images|Commons:Valued images]] voor het hoofdartikel over dit onderwerp. Bij het zoeken naar geschikte afbeeldingen kun je hiervan gebruik maken, vaak staan ze als categorieën in de bovenste regionen van een hoofdcategorie. == Overige mutaties in bestandspagina's == * Signaleren van foto's met '''watermerk''': voeg ''<nowiki>{{watermark}}</nowiki>'' toe aan het bestand, net onder het Information-blok. * Signaleren van '''incomplete foto's''': er zit een technische hik in het upload-programma van Commons, waardoor het proces soms stopt nadat er 5 MB van een foto is ge-upload. Er verschijnt dan onderaan de foto een grijze balk. Zie [[c:Category:Incomplete JPG files (5 MB interruption)|Category:Incomplete JPG files (5 MB interruption)]]. Voeg deze categorie toe aan een file als je zo'n afbeelding tegenkomt. Als het jou zelf overkomt: probeer het bestand op een ander tijdstip nogmaals te uploaden. * Foto's van '''slechte kwaliteit''' signaleren. Dat kan op twee manieren: ** Voeg een ondercategorie toe uit [[c:Category:Images of low quality|Category:Images of low quality]] ** Voeg ''<nowiki>{{Low quality}}</nowiki>'' toe aan de file via de tab "Bewerken". * Dezelfde '''mutatie(s) in meerdere bestanden tegelijk''' uitvoeren. Het kan bijvoorbeeld gaan om het verwijderen van templates of overbodige spaties in de beschrijving. NB Dit is alleen voor wie al veel ervaring heeft met het muteren van bestanden èn bij voorkeur enige ervaring met of kennis van programmeren heeft. Er kan zeer gemakkelijk iets fout gaan, dat alleen met veel inspanninen weer te herstellen is. ** Ga naar dezelfde [[c:Help:VisualFileChange.js|VisualFileChanger]] als je gebruikt voor massa-aanvragen voor verwijdering. ** Vul het pop-up scherm correct in en klik op <proceed>. ** Scroll nu bovenaan bij '''Action''' naar boven en kies "Custom replace". ** Vermeld in de summary wat je verandert, net als je onderaan een bestand bij "Samenvatting" vermeldt als je er iets muteert. ** Vermeld onder "Pattern to match" achter /R/ in wat er moet verdwijnen; NB.: de code moet precies kloppen! ** Vermeld in het gele veld wat er voor in de plaats moet komen; laat dit veld leeg als je de code alleen wilt verwijderen zonder dat er iets voor in de plaats moet komen. ** Selecteer de bestanden waarvoor de mutatie moet gelden. ** Controleer of alles correct is ingevuld. ** Klik onderaan op de groene button om de wijzigingen door te voeren. ** Controleer mbv een steekproef of de correcties correct zijn uitgevoerd. Tip: Probeer dit eerst uit op één bestand, en daarna pas op meerdere tegelijk. {{Sub}} ipzccf91v6gan5pdaoc04r18y2jjjra 4 41339 363366 363361 2022-07-20T20:35:54Z Alexis Jazz 19129 Updating gadget usage statistics from [[Special:GadgetUsage]] ([[phab:T121049]]) wikitext text/x-wiki {{#ifexist:Project:GUS2Wiki/top|{{/top}}|This page provides a historical record of [[Special:GadgetUsage]] through its page history. To get the data in CSV format, see wikitext. To customize this message or add categories, create [[/top]].}} De onderstaande gegevens zijn eerder opgeslagen en het is mogelijk dat ze niet overeenkomen met de actuele stand van zaken. De laatste actualisering was op 2022-07-20T10:51:44Z. {| class="sortable wikitable" ! Uitbreiding !! data-sort-type="number" | Aantal gebruikers !! data-sort-type="number" | Actieve gebruikers |} * [[Speciaal:GadgetUsage]] * [[w:en:Wikipedia:GUS2Wiki/Script|GUS2Wiki]] <!-- data in CSV format: --> 4cow74oqnlw3rny9dz23fzqjf3n4y56